Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

[p. 165]

Het ontset van Leyden, op den derden Octobris, Anno 1574.

[1574.] DE Staten van Hollant/ ende de Prince van Oranien wel wetende ende behertighende/ in wat noodt dat de goede Burghers binnen Leyden waren / hebben ghedacht beter bedorven, dan verlooren Landt, ende gheenen anderen middel om haer te ontsetten wetende / hebben gheresolveert/ datmen de Water-sluysen soude openen/ ende datmen der Mase ende Ysel-dijcken soude deursteken/ om het gheheele Landt rontom her in 'twater te setten/ ende een Zee van Ebbe ende Vloet over het drooge vaste Landt te maken / om alsoo Leyden met Schepen over het verdroncken Lant t'ontsetten/haer getroostēde dat het Lant daer door meer als ses mael hondert duysent gulden schade lijden soude; Sy achten dit verlies heel cleyn/ als sy maer mochten behouden de Predicatie des Godlijcken woordts / ende hare Privilegien. Sijn Princelijcke Excellentie hadde te Rotterdam ende elders bestelt te maken twee hondert plat-bodem Scheepkens / als Galeykens / diemen roeyen conde: De grootste voerden ses bassen aen de sijden/ ende vooren een of twee metalen stucken Geschuts / daer mede haer die van Zeelandt genoechsaem-versorghden / haer toe-schickende meer dan hondert gegotene metaelen ende yseren stucken/ met acht hondert Boots-ghesellen / onder het beleyt van Ioncker Loys Boisot Admirael van Zeelandt. Dese Boots-gesellen waren seltsame hanen/ ghekerft ende door-hackt van wondē/sommige en hadden maer een been/sommige maer eenen arm/ den anderen hadden sy tegen haren vyandt strijdende verlooren/even wel wisten sy haer beter te verweeren en̄ te behelpen/ als mensch Man die twee armen ofte voeten heeft. Sy hadden twee oogh-mercken / de vryheyt hares Yader-lants te verdedigen/en̄ den Paus met de Jnquisitie tegen te staē. Vele onder dit rouwe volcxkē droegen [1574.] halve Manen van silver op hare hoeden/met dese schrift daer op / Liever Turcks, dan Papist. Als nu de Cooren-schuyten geladen/en̄ alles gereet was/so zijn vele Crijchs-Overste en̄ Capiteyns van Delft afgevaren/op den xi. Septemb. by haer hebbende/behalven het Boots-volck/wel twaelf hondert Musquettiers: Maer comende over het verdroncken Landt tot aen de Soetermeersche Brugghe / daer sy deur moesten/ soo wierden sy ghestut / want daer laghen wel veertich Vaendelen Spaenjaerden vaste beschanst / die haer den voort-ganck verhinderden/met louter gheweldt teghen-stant doende. Het water en was niet diepe ghenoech om over het platte Landt te varen/ want de Galeyen ginghen vijfthien/sommighe achtthien voeten diepe / ende daer en was maer neghen voet waters. Met een Duyve heeft de Prince den belegherden eenen brief ghesonden/ ende laten weten dat het ontset ghereet ende voor handen was/ waer over sy haer seer verheucht ende verblijdet hebben: Doch insonderheyt hebben sy haer verblijdt/ als den windt met den Sprinck-vloet begonst Noordt-west te wayen ende te stormen / het water met gheweldt in't Landt drijvende en dringhende / principalijck als hy stracx daer nae Zuydt-west was wayende / drijvende het water / d'welck midts den Noordt-westen wint in't Landt ghecomen was / recht op Leyden aen. De Spaenjaerden siende dit water sus aencomen/ hebben haer beste ghedaen om het selfde hier en daer te stoppen ende af te dammen / maer te vergheefs. Mijn Heer de Prince ende de Admiralen met het Boots-volck siende / dat het water dus miraculeuselijck seer subijtelijck ghewassen was van neghen duymen diepte op acht en twintich/soo zijn sy op den

[p. 166]

[1574.] tweeden Octobris met vijftich Galeyen recht op Leyden aenghevaren/ ende sy zijn ontrent middernacht gecomen aen den Kerck-wech/ende hebben met schermutselen den vyandt van daer ghedreven/ligghende daer op twee sijden beschanst/ ende maeckten hen so banghe / dat hy vluchtende minck-ysers ende voetangels lancx den wech stroyde/ vresende datmen hem vervolghen sonde. Als nu des Princen volck den Kerck-wech in hadde/soo hebben sy de selfde op twee ofte drie plaetsen door-ghesteken / ende sy zijnder met ontrent hondert victualie Schepen door-ghevaren/ ende sy zijn alsoo na de Meer-brugghe gheroeyt: onder weghe vonden sy eenighe ondiepten / soo dat het Boots-volck moesten in het water springhen/ ende de Galeyen met de schouderen daer over beuren. Baldeus siende dat het water so hooge opgeloopen was/ ende dat des Princen volck soo dapper aenquam/gaf den moet verlooren/ ende hy heeft sijn Schansen in sulcker haeste ende disordre verlaten/ dat hy eenich Gheschut in de selfde liet staen. Alonso Lopes Gallo met sijn Regiment vluchtende nae Voorschoten aen/ zijn van de Zeeusche Schips-ghesellen/die met een furic onversaechdelijck in het water sprongen om haer te besetten aengheclampt / ende wel twee hondert om den hals ghebracht. Capiteyn Borgia, ligghende op de Schanse Lamme is oock verloopen/ sijn Cartonwen in het water werpende uyt haeste ende vreese/ want Godt hadde eenen grooten schrick onder haer ghesonden/alsoo dat sy tusschen dach en nacht al hare Schansen / zijnde twee en sestich in ghetale / verloopen ende verlaten hebben/ met verlies van ontrent duysent Mannen/daer de Prince in dit ontsetten niet boven veertich Mannen verlooren en heeft. Baldesens Spaens Legher was over de elf duysent Man sterck/ ende de Ontsetters niet boven derde half duysent. Des te eer ende meer heeft Borgia sich ghespoet de Schanse Lamme te verlaten / door dien dat des nachts tusschen den tweeden ende derden Octobris, [1574.] een groot stuck muyrs van de Stadt van Leyden met de borst-weeringhe van selfs ghestort ende inghevallen is / tusschen de Koe-poorte ende den thoorn van Borgoignen/ makende een bresse ende openinghe wel ses en twintich roeden lanck. Dit scheen grootelijcx te strecken tot nae-deel der Burgheren / maer Godt de Heere heeft dit middel ghebruyckt om de Spaenjaerden eenen schriek aen te jaghen / want hoorende in den duysteren nacht het ghedruys van den val des muyrs in het water/soo meynden sy dat de Burgers uytvielen ende haer quamen bespringhen: Dus can Godt de Heere uyt de duysternisse licht scheppen. Alsoo scheen het oock in den begin deses belechs/dat het afwesen van de beste Patriotten / ghebreck van garnisoen / ende de groote sterfte / grootelijcx tot verlies ende onder-ganck der Stadt soude streeken / maer door Godes wonderbaerlijcke versieninghe / veroorsaeckten alle dese dinghen grootelijcx de behoudenisse der Stadt / want de lief-hebbers des Vader-landts deden by den Prince ende Staten des Landts in het beneerstighen van het ontset meer voordeels / dan of sy in de belegherde Stadt waren besloten gheweest: Jndien daer sterck garnisoen ware binnen gheweest/ so soude de mont-cost des te eer sijn opgeten geweest. De Peste ende groote sterfte verminderde oock de menichte des volcx/want gheduyrende dit belech zijnder wel ses duysent Menschen aen de peste gestorven/ nam veel onnutte eters wech/als Kinderen en Vrouwen /waer door de proviande des te verder streckte. Maer nu moet ick wederom keeren tot de hongherighe ende uytgheteerde Burghers van Leyden. Als op den derden Octobris de proviant-schepen des morghens ontrent acht uyren te Leyden aenquamen/soo isser ongelovelijcke vreucht ende blijdtschap aen beyde sijden gheweest/ met danck-segginghe tot Godt den Heere. Alsmen den verhongherden Burghers

[p. 167]

(54)

Aggeribus scissis, et sublato obijce Ponti,
Auriacus Batavis immittit flumina campis,
Oceani moriens undam magni haurit Iberus,

Solvit et obsidione gravipia moenia LEIDAE

[p. 168]

[1574.] uyt de Schepen broodt ende harinck langhde/ so hebben sy de haringhen sonder schoon-maken ingeslockt/ etende soo haestelijck ende soo vele/ als of sy nemmermeer en souden connen versadicht worden / d'welck haer nae-maels qualijck bequam / want het gierich eten dede veler dermen bersten. Des Princen volck in de Stadt gecomen zijnde/ende de Burghers geten hebbende / soo zijn sy eenpaerlijck in de Kercke ghegaen / Godt den Heere danckende ende lovende voor hare verlossinghe / ende dat hy haer een Zee over het platte landt ghemaeckt hadde. Daer zijn oock stracx over al vreuchde-tekenen gedaen met vieren/cloeken luyden/ ende afschietinghe des Gheschuts. Het is oock als een wonder-werck Godes te roemen/ dat des daechs nae dit miraculeuse ontset/ op den vierden [1574.] Octobris den windt Zuydt-Oost gewaeyt heeft/ende daer nae uyt den Noordt-Oosten met eenen stercken storm/ drijvende al het water wederom te lande uyt/ nae dat het sijn officie ende het bevel sijnes Scheppers uytghericht hadde. Als nu de Burghers ende Soldaten buyten de Stadt quamen/ so hebben sy bevonden dat Baldez met sulcker haeste ende disordre ghevlucht was /dat hy al sijn Hutten / en Tenten / veel Gheschuts/ende baggagie hadde after gelaten. Men heeft in deses baldesighen Baldez Quartier gevonden een Tafereel ende ontwerp van alle de Schansen ende de gheheele belegeringhe deser Stadt/ onder de welcke dese woorden gheschreven stonden.

Vale Civitas, valete Castelli parvi, qui relicti estis propter aquam, & non propter vim inimicorum.
Dat is/
Adieu Stadt, adieu ghy cleyne Casteelkens, die verlaten zijt om het water, ende niet door de macht der vyanden.
T'is wonder dat desen Godtloosen Mensche met Iuliano den Godslasteraer niet ghesproken en heeft/
Vicisti tandem Galilaee.
Tu Batavos Hispane fuge, & ne respice terras
Pro quibus Oceanus pugnat, & ipse Deus.