Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

[p. 112]

Belegheringhe der Stadt Haerlem, Anno 1572. ende 1573.

[1572.] HAerlem is een seer schoone Stadt/van binnen wel bebout/ deur de Stadt loopt een schoon water Sparen ghenoemt / comende deur Sparendam uyt het Tije / ende eyndicht in het Haerlemer-Meer. Het is de Hooft-stadt van Kennemer-landt/ doch sy was voor het belech bynae de swackste Stadt van gheheel Hollandt/ met slechte grachten ende muyren / op de oude maniere.

Don Frederico Sone van Duc d'Alve / is met een gheweldich Legher (sterck zijnde vier en tseventich Vaendelen Soldaten/ ende acht hondert Peerden/ behalven die noch daghelijcx by desen grooten hoop quamen) voor Haerlem ghevallen den sesten Decembris, Anno 1572. medebrenghende veel grove stucken Geschuts / de welcke hy noemde de sleutelen daer mede hy de Steden conde openen. Hy heeft drie Tertios ofte Regimenten Spaenjaerden daer voor gebracht/ het eene noemde Duc d'Alve Invincibiles, het andere Immortales, het derde Tales quales. Heeft den negenden dach der selver maendt door Iuliaen de Romero de Sterckte van Sparen-dam/ghelegen op eenen dijck/ lancxs den welcken het Spaensche Leger moeste passeren / over het Ys doen beclimmen ende bestormen/ ende heeft seing hecreghen. Stracx daer nae heeft hy door Carvaial het Leprosen huys voor Haerlem ingenomen/ d'welck gheschiedt zijnde / soo heeft hy de Stadt opgheheyscht / haer belovende ghenade ende alle faveur. Waer die van Haerlem hebben sulcx afgheslaghen/de Burghers ende Soldaten resolverende de Stadt in te houden / soo lange als het haer moghelijck soude wesen. Don Frederico hier over seer ghestoort zijnde/is met sijn Legher de Stadt genaerdert/ ende heeft hem vast daer voor beschanst. Hy heester voor gheplant veerthien stucken grof Gheschut / schietende clooten van veertich ende ses en [1572.] veertich ponden swaer / met de welcke hy op den xviii.xix. ende xx. Decembris de Cruys-voor-poorte/ ende de vesten aen beyde sijden/seer gheweldelijck beschooten heeft / Bresse gheschoten zijnde/so hebben de Spaenjaerden op den xx. des naemiddaechs twee gheweldighe stormen op de Stadt ghedaen/ haer volck t'elckens ververschende: Maer die van binnen hebben soo cloecke teghenweere ghedaen / dat sy hare vyanden mannelijck afgheslaghen hebben / met seer groote schade der selfder / schietende uyt de strijckweeren met haer grof Gheschut ketenen / coeghelen/ en schraet / daer mede sy groote schade onder haere vyanden deden / ghelijck sy oock ghedaen hebben met het werpen van brandende pick-reepen ende ander brandt-werck. De Borgers hebben haer in het vechten also mannelijc gedragen als de Soldaten. Die van binnen en verlooren niet boven thien of twaelf Man in het afslaen deser stormen. Doe de Spaenjaerden die ghewoon waren stracx victorie te bevechten / hier soo dapper met het hooft teghen den muyr gheloopen hadden/soo laghen sy stille sonder schieten of stormen/ als verbaest zijnde / tot op den achtsten Ianuarij 1573. [1573.] Alleen datse groeven tot het Bolle-werck van de Cruys-poorte aen. Daer nae hebben sy begonnen seer dapperlijck met grof Gheschut op de Cruys-poorte/ S. Jans Poorte / ende op de Borst-weeringen ende Muyren op de beyde sijden van de Poorten te schieten / als mede op de Huysen / Cloosteren / ende Kercken: Werpende oock nu en dan vier-coeghelen in de Stadt.

Also die van Haerlem sterck garnisoen binnen hadden/ soo zijn sy dickwils uytghevallen / met haeren vyandt te schermutseren / den welcken sy nu en dan

[p. 113]

(36)

Sensisti HARLEMUM maculatam hanc sanguie dextram,

Vandaliciq_Ʒ jugum terris miserabile Regni

Prima tamen forti quae pectore caede furentom
Hesperium patrijs arcebas maenibus hostem,

[p. 114]

[1573.] een Schansken afnamen/ d'welck sy corts daer nae wederom moesten verlaten. De ghevanghens van beyden sijden werden meest ghehanghen. Daer was te deser tijdt een cloecke Vrouwe binnen Haerlem/ ghenoemt Kennau, een Weduwe / ontrent XLVI. jaren oudt/die met veel andere cloecke gheherte Vrouwen vecl mannelijcke daden heeft uytghericht / met spietsen/ sweerden/ en bussen den vyandt afbreucke doende/in haer vrouwelijck habijt. De Spaenjaert heeft verscheydene Mijnen ghegraven/daer mede hy weynich uytgericht heeft /want die van binnen vondense meest/ ende sommighe deden sy selfs op het onverhoedtste springhen/dat de Spaenjaerden lustich in de lucht cabrioliseerden. Wat den vyant met schreten of minerente schande maeckte/dat wiert in der haefte van die van binnen wederom gherepareert ofte hermaeckt. Den laetsten Ianuarij is den vyant heel sterck des morghens voor den dagheraet/in aller stillicheyt (de Schilt-wacht in slape ghevallen zijnde) in de halfafgheschotene S. Jans Poorte / ende andere plaetsen daer ontrent ghecomen/alsoo het Ys geheel sterck lach. Jae sy hadden 'tvoordeel van de Poorten ende Wallen al inghenomen / eer de Wacht dat vernomen heeft: Maer doe den dach aenquam/ zijn sy het wijs gheworden/ende zijn soo geweldelijck op den vyandt aenghevallen / dat sy nae langhe vechten/ hem wederom uytgheslaghen hebben. De Spaenjaerts hadden oock het Bollewerck aen de Cruys-poorte inghenomen / ende stonden met vlieghende Vaendels in slacht-ordre om aen te vallen: Maer die vander Stadt hadden dit Bollewerck te vooren ondergraven/ende busse-cruyt in de Mijne ghebracht/d'welck fy / in desen noodt zijnde / aenghesteken hebben. Het heeft soo wel ghewerckt / dat alle die daer op stonden in de lucht vlogen/so dat den vyant daer groote schade gheleden heeft. Op den xxv. Martij vielen de Borgheren ende Soldaten met ses Vaendelen uyt de Stadt in des vyandts Leger / aen verscheydene oorden [1573.] en plaetsen ghelijckelijck/ ende versloeghen tusschen de seven ende acht hondert van haere vyanden/ namen de Schansen in / ende verbranden over de drie hondert Tenten en Hutten / ende namen den vyandt af seven Velt-stucken / ende neghen Vaendelen / ende grooten buyt van allerley cleynodien ende schoone Wapenen / oock wel vijftich beesten. Die van der Stadt en verlooren in dit ghevecht niet boven negen Mannen.

Don Frederico siende dat hy met al sijn ghewelt op Haerlem niet veel en voorderde: Heeft al sijn beste ghedaen om haer de victualie ende allen toevoer van noodruft te benemen/dien sy tot noch toe over tHaerlemer-Meer ghecreghen hadden/ gheduyrende den vorst met Sleden / ende als het open water was met Schuyten en Schepen. Don Frederico heeft op den xxix. Martij den Dijck by 'thuys ter Hert doen deursteken/ ende hy is met xxxiii. Schepen/ ende vii. Galeyen/daer de Grave van Bossu Overste van was/ van Amsterdam daer deur ghevaren/ ende op het Haerlemsche Meer gecomen/daer hy te vooren oock eenighe Schepen ende Galeykens hadde. Met al dese Schepen ende Galeyen heeft sich Don Frederico meester ghemaeckt van het Haerlemer Meer/ tot groote bedroeffenisse ende naedeel van de belegherde. Daer zijn tusschen de Spaensche/ ende des Princen Schepen verscheydene schermutselen op dit Meer geweest/ maer noyt en conde de Prince Haerlem wederom victualieren: Soo dat alles in der Stadt seer diere ende schaers begon te worden. Jae sy zijn eenighe weken nae het sluyten van het Meer/ tot sulcke benautheyt ghecomen/datse met goeden smaeck/ende seer gierichlijck gheeten hebben/catten/ratten /honden / ende andere onreyne dieren/ ende met coecken van mout/ raep-saet/ lijn-saet ende hennep-saet/ende al dat ter kelen ingaen wilde/hare hongerighe buyc-

[p. 115]

ken [1573.] moesten versadighen: Ende als dit op was/soo hebben sy pensen of fincken ghemaeckt van ghesoutene Ossen ende Koeyen-huyen.

Op den viii. Iulij heeft de Prince gepoocht die van Haerlem te ontsetten / derwaerts sendende eenen schoonen hoop volcx/onder het beleyt van den Heere van Batenburgh /die van den vyandt ontmoet ende gheslaghen is / by het Bos voor Haerlem/ de Heere van Batenburgh doodt blijvende met ontrent seven hondert Man/ daer onder veel goetwillighe Burghers uyt de naest omligghende Steden waeren. Die van Haerlem dese tijdinghe crijghende/waeren heel bedroeft/ ende gaven den moet t'eenemael verlooren.

Den hongher wasser soo groot/datter alreets vele waren versmacht/ ende vele waeren amechtich ende gants crachteloos/sy wenschten dat den vyant haer hadde willen bestormen/ op dat sy vechtende met eeren hadden mogen sterven: Eenighe Capiteyns rieden de Borghers dat sy ghelijckelijck met de Soldaten de Stadt verlatende/ erghens door des vyandts Legher souden breken / ende also de elende ontcomen: Hier toe was den meestendeel wel ghesinner/ maer 'tis nochtans achter ghebleven/ overmits de Vrouwen vernomen hebbende / datmen haer met de Kinders in de Stadt verlaten woude / met sulck elendich ghecrijt ende ghekarm op de straten gheloopen zijn/ dat het den Mannen niet moghelijck en was haer [1573.] voornemen in het werck te stellen. Des anderen daechs/ namelijck op den x. Iulij hebben de Borgers ende Soldaten haer wederom ghereet gemaeckt om teghen den avondt met vlieghende Vaendelen uyt de Stadt te trecken/ met de Wijven ende Kinders die mede wilden en conden: Maer dit bleef wederom te rugghe/ overmidts daer gheseyt wierdt/ dat den vyandt dit vernomen hebbende/in slacht-ordre stondt om haer waer te nemen: Oock quam daer eenen brief van den Grave van Oversteyn/ Overste van het Duytsche Leger/belovende dat alle die in der Stadt waren / in ghenaden souden ghenomen worden/ indien sy de Stadt wilden overgheven/ dit dede de Hooch-duytsche resolveren tot overgeven der Stadt by compositie. Jmmers de Borghers ende Soldaten in dese over groote benautheyt zijnde/ ende gheen uytcomstesiende/ hebben op den twaelfsten Iulij des avondts / nae seven maenden belegheringhe/ verwillicht / datse de Stadt souden overgheven in handen van Duc d'Alve ende Don Frederico sijnen Sone / op ghenade ende onghenade. Daer is veraccordeert/ dat de plunderinghe der Stadt soude afghecocht worden met 240000. gulden/die betaelt souden worden in drie termijnen / de 100000. gulden moesten in twaelf daghen opghebracht worden / ende de reste binnen tweemael ses weken daer nae.