Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

[p. 108]

De Stadt Naerden wordt by de Spaenjaerden inghenomen/alle de Burghers vermoordt/ ende de gheheele Stadt gheraseert/ Anno 1572. in Decembri.

[1572.] DEn twintichsten Augusti Anno 1572. is de Grave van Bossu/ Gouverneur van Hollandt / des morghens ontrent acht uyren ghereyst uyt Vtrecht met vier Vaendelen Soldaten / in meyninghe zijnde / om een van de selfde binnen Naerden (een Stedeken in Hollandt drie mijlen van Amsterdam / ende een van Muyden gheleghen) te brenghen / ende d'ander drie binnen Amsterdam: Maer een weynich tijdts eer de Grave van Bossu voor Naerden quam met dit volck/ waeren daer ghecomentsestich Soldaten / die versochten dat men haer van weghen den Prince van Oranien inlaten ende ontfanghen woude. De Burghers welcker vele den Prince toeghedaen waren/ hebbense inghelaten: De Grave van Bossu/ hier van niet wetende/ is stracx daer nae voor het Stedeken ghecomen/ d'welck vernomen hebbende de voorschreven Soldaten ende Burgheren/ soo sijnse op de Vesten gheloopen/ ende hebben met Bossuys volck gheschermutseert tot aen den avondt. Dit arme Stedeken is het eerste gheweest/ dat de Spaenjaerts dorst buyten de Poorten houden. Bossu siende dat hy voor dat mael niet uytrichten en conde / is stracx met sijn volck ghetrocken nae Muyden/seer toornich zijnde op de Burgheren van Naerden/ende de selfde seer dreyghende/ ende hy heeft soo veel te weghe ghebracht/ dat Don Frederico met sijn Legher/d'welck Zutphen vermeestert hadde/reghel recht nae Naerden ghetrocken is/ ende hy heeft den xxij. Novembris by eenen Trompetter het Stedeken laten opheysschen uyt den name van den Coninck/ ende den Grave van Bossu/stracx op staende voet willende antwoorde hebben/of sy des Graven van Bossu Knechten wouden innemen/ofte niet? Sy hebben ter antwoorde ghegheven/datse de [1572.] Stadt tot behoef van den Coninck tot noch toe bewaert hadden/ende met Godes hulpe voortaen noch hoopten te bewaeren tot sijner Majesteyts profijt. Sy hebben gheschreven aen Joncker Diederich Sonoy/ ligghende met eenighe Schepen op de Suyder-Zee/ desghelijcx oock aen Bartolt Entes/ Luytenant van den Grave van der Marck/ligghende in de Veenen/datmen haer twee Vaendelen Knechten tot assistentie senden/ ende voorts den Prince/ende den Grave van der Marck adverteren soude/ datmen haer by tijdts ontsetten moeste/alsoo sy gheen swaer belegh /van weghen de swackheyt harer Stadt/en souden connen teghenstaen. Sy sonden oock haere Ghedeputeerde aen Lazarus Muller/ ligghende op Schellinck-woude / versoeckende hulpe / ende dat met den aldereersten: Maer alsoo sy op alles niet en creghen/dan schoone woorden/ende groote beloften/ dat mense met den eersten ontsetten soude/doch gheen volck/ noch amunitie/ sy niet meer dan ontrent drie tonnen cruyts in voorraet hebbende: Ende sy nu vast van alle plaetsen advertentie creghen/dat het geheele Legher van Don Frederico met het Gheschut nae haerlieden toe quam: Soo zijn sy heel bevreest geworden/waerom sy van beraedt gheworden zijn aen Don Frederico te senden Meester Marten Laurensz. Burghemeester / ende Gerrit Pietersz. Schepen/om gratie voor de Borgheren te versoecken: De Soldaten die daer binnenlaghen waeren uytghetrocken. De voorghenoemde beyde Mannen /zijn tot Amersfoort ghecomen/ maer sy en mochten Don Frederico niet spreken/ haer is belast te Bussem (d'welck een half uyre gaens van Naerdenis) te comen/daer soudemen

[p. 109]

(35)

NARDA doce quos non pallentes misit ad umbras
Filius ille patri similis, quae gessit Olijmpus
Audijt et vidit stillantes sanguine dextras,
Hec satur ille fuit civili caede Tijrannus

[p. 110]

[1572.] haer bescheyt gheven. Meester Marten ghesien hebbende de ghereetschap dieder in het Spaensche Legher ghemaeckt wierdt / is onder weghe van de slede ghegaen/seyde tot sijnen mitgheselle Adieu, Jck en come voor dit pas niet wederom binnen Naerden: Gerrit Pietersz. hier van bedroeft zijnde / is voorts ghereyst/ende is Don Frederico tot Bussem gevolght/ doch gheen bescheyt connende crijghen/ soo is hy ten anderen male/den i. Decembris, met noch sesse van de notabelste der Stadt nae Don Frederico ghetrocken/ doch sy en conden hem niet ter sprake comen / maer zijn gewesen aen Don Iuliano de Romero, die last hadde met haer te handelen / ende zijn met malcanderen overcomen in deser voeghen: Datmen Don Frederico de Stadt soude overgheven/ openen/ ende inlaten/ onder expresse conditien / dat alle de Burghers souden behouden haer lijf ende goederen/ des souden sy den Coninck op nieus eet doet: Men soude ontrent hondert Spaenjaerden soo veel goets uyt de Stadt laten nemen/als sy souden connen draghen: Hier op heeft Don Iuliano de Romero tot driemael toe Magistro Lamberto Hortensio Rectori Scholae de handt ghegheven / ende is alsoo met hem ende de andere Ghedeputeerde der Stadt/ vergheselschapt met ontrent xx. Spaenjaerden / in de Stadt ghecomen. Daer wert terstont omgheslaghen / dat alle de Burgheren souden comen sonder gheweer in de Gast-huys Kercke/ d'welc het Stadt-huys was/alwaer men haer soude aenseggen daer na sy haer soudē moeten schicken: Als nu de Burghers de Poorten en Vesten verlaten hadden / ende in het Stede-huys vergaderden / om den Coninck nieuwen Eedt te doen / soo zijn de Spaenjaerden stracx in de Stadt ghevallen / passerende de Grachten over het Ys / met leeren clommen sy over de Muyren / want de Turf-poorte was toeghebollewerckt met mist/ ende door de Koe-poorte moestmen incomen over een plancke. De Burgheren nu meest al in het Stede-huys vergadert zijnde / (uytghesondert [1572.] eenighe die het spel niet wel aen en stondt / ende haer op het verwelfsel van de Kercke / ende andere secrete plaetsen ginghen verberghen) ende hare Huysvrouwen vast besich zijnde met coken ende smoken/ om des Conincx Soldaten nae haer vermoghen wel te tracteren: Soo gingh een Priester met eenighe Spaenjaerden eenen tijt langh voor het Stede-huys spacieren/ die eyndelijck hem tot de Burgherije keerende/ gheseyt heeft/dat sy haer moesten bereyden te sterven/het vonnisse des doodts was over haer uytghesproken: Mitsdien worden de groote Poorten gheopent / daer een groot deel Spaenjaerts haer Roers ghevelt hebbende / bereydt stonden om dit moordadich werck te verrichten: Sy hebben als wreede Moordenaers op de voorschreven Burgheren (die een afgrijselijck geschrey ende gecrijt maeckten) gheschoten/ ende stracx zijn sy op dit onghewapende volck ingevallen / doodtslaende ende vermoordende met onghenadighe wreedtheyt dat onnoosel volck / sonder eenich onderscheyt van persoonen / wel tot over de vijfhondert in ghetalc: Een Mensche met redene begaeft/moet verschricken als hy hier aen denckt. Stracx daer nae hebben sy het Stede-huys in brande gesteken / ende alsoo de gheene die niet gheheel doodt en waren/voorts verbrandt. Sy zijn als woedende Duyvels lancx de straten geloopen / doorstekende ende vermoordende alle die sy noch erghens vonden: Sy hebben het Stedeken tot vele ende verscheydene plaetsen in brande ghesteken/ op dat de gheene die haer versteken of verborghen hadden / te voorschijn comen souden/ghelijckt oock gheschiedt is/ want vele arme luyden door roock en smoock/ ofte 'tghewelt van den brandt / genootsaeckt waren haer op de straten te begheven/daer sp terstont vermoordt wierden. Alle de oude lieden die in het Proven-huys waren/(behalven twee die haer verstaken) sommige

[p. 111]

[1572.] LXXX.XC.C. jaren oudt / werden seer tyrannelijck vermoordt. De Burghers die op het ghewelfsel der Kercke ende op den Kerck-toorn ghevlucht waeren/ en hebben dese moordenaers niet connen ontcomen/ maer zijn aldaer vervolght ende doodtgheslaghen. De Mannen nu vermoordt zijnde / soo hebben sy de arme bedruckte Vrouwen beginnen te tormenteren/ vele hebben syder op ghehanghen / vele soo ghepijnicht ende mishandelt / dat sy haer onder de handen doodt bleven: Eenighe in de huysen vast ghebonden/ ende dan het vuyr daer in ghesteken. Sy hebben een swanghere Vrouwe / nae dat sy haer schandelijcke wellusten daer mede bedreven hadden / jammerlijck vermoordt/ ende het kint uyt haer lichaem gescheurt: Sy leefden met vele andere Vrouwen soo afgrijselijck ende leelijck/ dat het met gheen pennen en soude connen beschreven werden: Jae sy hebben Maechdekens van thien of twaef jaren onteert/ende tot hare vleeschelijcke wellusten misbruyckt. De doode ende vermooede lichamen moesten naeckt lancx de straten blijven ligghen tot den xxx. Decembris toe. De Stadt is soo uytgeplundeert/dat de arme Vrouwen [1572.] ende Kinderen / welcker weynighe het leven behouden hadden / niet en behielden. Dit en was noch al niet ghenoech om Duc d'Alvens ende sijner bloedthonden wreedt gemoet te contenteren/maer een jaer daer nae/heeft hy by sententie ende vonnisse doen pronuncieren / dat die van Naerden verbeurt hadden ghepriveert te worden / ende dat hyse datelijck was priverende van alle hare Privilegien/Rechten/Vryheden / ende Costuymen / ende dat ten eeuwigen daghen: Verclaerde noch hier en boven gheconfisqueert te wesen alle de goederen/ soo der Stadt / als der Burgheren: Jae oock/ dat Wallen / Poorten/ ende Muyren deser Stede afghebroken ende gedemolieert souden werden / sonder dat sy de selfde souden mogen weder op timmeren / dan met expresse toelatinge van sijne Majesteyt. Dese Stadt te raseren is opgheleyt/ ende by den brant bevolen den in woonderen der Dorperen van Goylandt / die de voorschreven Stede soo gheraseert hebben / dat sy nauwelijcx den eenen steen op den anderen ghelaten en hebben.

Apoc. 6. vers. 10.
Hoe langhe, o heylighe ende vvaerachtighe Heere, en oordeelt noch en vvreeckt ghy onse bloedt niet?

Godt die den Hemel schiep

VVilt oock die Aerd' regieren.

Grondeert dan niet te diep,

Maer vvijs zijt by manieren.