Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

Het innemen der Stadt Zvtphen, ende den schrickelijcken moordt aldaer door de Spaenjaerden begaen/ Anno 1572. den XVI. Novembris.

[1572.] IN den beginne des Somers Anno 1572. Heeft Graef Willem van den Berghe een goet ghetal Crijchs-volcx aen de handt ghehadt/ daer mede hy (als den Prince van Oranien met sijn gewaldich Legher in Neder-landt ghecomen was) innecreech Zutphen / Doesburgh/Deutecom/Lochem/ [1572.] Grol / 'sHeeren-berghe; Jtem in de Veluwe Hattem/ Elborgh / ende Harderwijck / daer hy het leelijck maeckte/ om dat sy hem eens daer te vooren de Poorten voor den neuse ghesloten/ ende buyten ghe-

[p. 105]

34)

Quam praedâ exultet, quam sanguine gaudet Iberus,

Zutphania' infaelix numeroso caedis acerro

Vidit et jngemuit civis, duce sub Frederico

Filius hic non dissmilis patri fuit unquam

[p. 106]

[1572.] houden hadden. Hy creech oock Campen / Zwol/ ende Steenwijck/ Oldenseel / Hasselt / Goor / in Overyssel. Maer het is in dese Provincien ghegaen na het oude spreeck-woordt: Quod cito fit, cito perit, Haest ghewonnen, haest verlooren. Want soo haest als Don Frederico Duc d'Alvens Sone met een Legher uyt Brabant na Gelderlandt trock/soo brochten vele Steden van Overyssel/ Velou/ ende 't Sticht/hem de sleutelen haerer Steden te ghemoete/ ende baden om ghenade / die sy oock meest vercreghen / mits betalende sekere sommen van penninghen tot amende/ ende dat nae sijn discretie ende goetduncken. Maer die haer met des Princen saken in het minste gemoeyt hadden/die wisten wel dat het tijdt was wech te loopen of haer te versteken: Doch hare goederen wierden terstont gheconfisqueert / ende diemen erghens coste crijgen wierden stracx sonder eenige genade opgehangen. Daer was sulc een schrick onder de Menschen gecomen/ sints de moordt van Parijs/'tverlies van Bergen/en̄ de plonderinge van Mechelen/dat die van s'Princen sijde waren/ noch herte noch sinnen en hadden / by haer en was noch raet noch daet. Graef Willem van den Berghe hoorende die voorverhaelde tijdinghen/heeft stracx alle de Steden verlaten die hy te vooren ingheereghen hadde/sonder eens den vyant te sien of te verwachten. Jae hy is uyt Campen met de Gravinne van Nassou sijn Huysvrouwe ende Kinderen / met al haer ghereet goet voorts te Lande uyt ghevlucht. De Prince van Oranien was insonderheyt voor de Stadt van Zutphen / aen den Ysselstroom ghelegen/becommert/hy leyde Joncker Willem van Ysselsteyn met eenich Crijchs-volck daer binnen / met bevel dat hy de Stadt in goede achtinghe nemen ende wel sorghe voor de selfde draghen soude.

Don Frederico heeft sich den xvi. Novembris voor de Stadt Zutphen met sijn Legher nedergheslaghen/ by sich hebbende derthien groote stucken Gheschuts/ daer mede hy aen de Nieu-stadts-poorte eenige scheuten [1572.] dede/ ende een cleyn Bresken maeckte/doch hadde niet te beduyden: De Stadt soude der Spaenjaerden ghewelt wel eenen tijdt lanck hebben connen teghenstaen/ maer alsoo sy gheen ontset vermoedende en waren/ ende het garnisoen met de Burgheren niet wel accorderen en conde/ soo begon Jsselsteyn stracx van overgeven ende parlamenteren te spreken: Sonder de tijdt van parlamenteren af te wachten/sijn den meesten deel der Soldaten / met eenighe Burgheren in der nacht stillekens ter Stadt uytghetrocken/ende hebben de Stadt verlaten: Eenighe der gheener die in der Stadt ghebleven waren / staken de hoeden op/ ende gaven teken/dat sy willich waren hare Stadtspoorten te openen/ ende haer over te gheven in handen van Don Frederico: Maer dewijle datmen begon te parlamenteren/de Burgers niet vermoedende datmen haer overvallen soude/hebben eenen/twee/ drie ofte viere van de Spaensche de handen ghelangt ende op de borst-weeringhe by de Nieu-stadts-poorte langhst de begonnen bresse opghetrocken/ ende in de Stadt laten comen ter goeder trouwe: Dese hebben wederom andere van hare Cameraden de handt gelanghet / sommige hebben haer verstout over het Ys loopende/de Wallen/Vesten/ ende Muyren aen verscheydene oorden te beclimmen / d'welck sy lichtelijck te doen hadden/want daer en was gantsch gheen ordre noch couragie/niemandt en dede oock den opclimmenden Spaenjaerden ofte Waelen teghenstant: Welcke nu stercker ende stercker / jae eyndelijck met het gheheele Legher in de Stadt vallende / hebben alles doodt-gheslaghen wat haer op de straten liet vinden: Sy staken de Stadt aen acht hoecken in brandt / roofden / plunderden/ sloeghen en stieten/ raesden en tierden / als woedende ende bloedt-dorstighe Wolven en rasende Menschen: Sy hingen veel Burghers op buyten de Stadt/ so dat (insonderheyt

[p. 107]

[1572.] buyten de Nieu-stadts Poorte alle de boomen vol Burghers ende Soldaten hinghen: Jn de ooghen der wreeder Spaenjaerden en dragen gheen boomen schoone vruchten/dan die aldus becleet zijn. De Capiteynen ende Bevel-hebberen/ die sy crijghen conden/ jae oock eenighe ghemeyne Soldaten hinghen sy aen galghen met de voeten oppewaerts / segghende: dat sy teghen den eedt / die sy ghedaen hadden/ des Conincx vyanden nu dienden. Onder andere isser eenen van des Princen Capiteyns by het Wijnhuys aen een been ghehanghen / die vier dagen lanck in het leven bleef. Daer na hebben sy een groote menichte van Burgheren met bloote courtelassen en sweerden half naect ende gebonden/buyten de Maespoorte aen den Pol/ende buyten de Spittaels-poorte te Wichmondt in d'Yssele gejaecht ende verdroncken. Die niet stracx in d'Yssel spronghen ende haer selven verdrincken en wilden/ of op het Ys te berste vallen en wouden (want den stroomlach hart bevrosen) die hieuwen sy met courtelassen/ ende dan stieten syse van boven af/ende lietense drijven/sy waren dan Papist of Geus/ die vroome Burghers niet meer achtende/ als doode honden en catten / of andere vuyle stinckende aesen ende caroinien: Sy drevender vele Moeder-naeckt ter Stadt uyt/ welcker vele in het velt doodt vrosen / ende hier of daer soo stijf als palen teghen de boomen / ende aen de Landt-scheydinghen [1572.] of tuynen staende bleven: Eenighe quamen noch Moeder-naeckt binnen Deventer / of hier en daer by de Boeren/ welcker lichamen gheheel paers en blaeu vervrosen waren. Daer quamen des maels te Zutphen wel vijfhondert Burghers om den hals. Die in het leven overich bleven / wierden met alle manieren van wreedtheyt / ende aendoen van tormenten soodanige groote ondraghelijcke rantsoenen uytgheperst / datse de gheene die in de furije ende het eerste incomen doodt ghebleven waeren / veel gheluckigher hielden ende achten / als haer die 'tleven behouden hadden. Veel Vrouwen ende jonge Maechden wierden vercracht en̄ van haer eere geweldelijck berooft. Om cort te maken / de wreedtheden binnen Zutphen ghepleecht/sijn soo grouwelijck gheweest/datse qualijck te beschrijven of te vertellen zijn. Vasquez dede haer rantsoneren haer coorn/het panneel-werck/sittens / leeghe cofferen en kasten / stoelen en bancken/ ende watter in de eerste furie was overich gebleven. Dit was des maels der Spaenjaerden Wet en regel/ waer sy Steden in creghen / de lichamen hoorden den Coninck toe: het gheschut / amonitie ende proviande den Velt-oversten: het gelt ende ghereede goet den Soldaten: alle holte-werck/ ende wat muyr-vast en naghel-vast is / den Gouverneur.