Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

[p. 98]

Berghen in Henegouwe wordt over ghegheven in handen van Duc d'Alve / den XIX. Septembris, ende Graef Lodewijck wordt vry ghestelt op des Rijcx bodem / Anno 1572.

[1572.] ALs Duc d'Alve al sijn Ruyteren ende Voetknechten hadde verschreven / is hy in eyghener persoon nae Berghen in Henegouwe gemarcheert/ met xxiiii. Canons/ ende viii. Colubrynen / den Hertoghe van Medina-caeli is hem corts ghevolcht met noch eenich volck / soo dat hy in alles wel xxviii. duysent Man sterck geworden is. D'Hertoghe van Aerschot wierdt met weynich garnisoen te Brussel ghelaten. Duc d'Alve voor Bergen gecomen zijnde/heeft hem seer sterck begraven/so wel teghen die van binnen/ als teghen die van buyten/soo sy hem souden willen bespringhen. Daer en tusschen de Prince van Oranien/ als vooren verhaelt is/ op sijnen aentocht zijnde/ende by Duijsburgh den Rhijn ghepasseert wesende/ende aldaer ghemonstert hebbende / heeft de Stadt van Ruermonde inghenomen / van daer is hy op Leuven ghecomen / welcke Stadt haer over gaf in sijne handen den eersten Septembris, desghelijcken dede oock Nivelle / ende meer andere plaetsen/als Mechelen/Dermonde / &c. De Prince van Oranien met sijn Legher door Brabant nae Berghen treckende/ heeft op den wech ghecreghen die droeve tijdinghe van de moordt binnen Parijs den xxiiii. Augusti gheschiedt/ op de Bruyloft van den Coninck van Navarre met de Suster des Conincx van Vranckerijck. De Prince bevont doe wel/ dat hy bedroghen was/ ende dat hy gheleent hadde op eenen riet-staf/die brekende/hem nu de lendenen quetste/ende hy als een cloeck verstandich Heere/ heeft wel voorsien/ dat dit het ghemoet van den sijnen seer verflauwen soude; Derhalven soo resolveerde hy stracx reghel recht nae sijnen vyandt toe te marcheren/ende hem slach te leveren/indien hy daer toe conde gheraken: Maer Duc d'Alve (die tot noch [1572.] toe ghevreest hadde / dat het ghewelt der Francoysen hem soude overvallen/afcomende/soo men meynde / Duc d'Alenson des Conincks Broeder met den Admirael) was boven maten seer verblijdt / als hy de tijdinghe van de Parijssche moorot vernam. Hy dan voor Berghen wel beschanst ligghende op sijn voordeel/dede alle de toeganghen sijnes Leghers wel besetten ende beschansen / ende resolveerde niet te vechten in batailie / wel wetende dat de Prince / de betaelinge uyt Vranckerijck hem manquerende/daer niet langhe soude ligghen blijven. De Prince dede sijnen Broeder Graef Hendrick van Nassou/met vier Benden Ruyteren des Hertoghs volck onversiens bestooten/ met sulcke fortse/ dat sy die in groote disordre brochten / ende dreven tot binnen hare beschansinghe / soo datmen seyde / hadden sy met het Voet-volck aengheloopen / sy souden den Spaenjaert uyt zijn Schansen gheslaghen hebben. Waer op de Prince sijnen gantschen Legher in't ghesichte van sijnen vyant in slach-orden stelde en̄ behieldt/wel vier uyren lanck/ om den Hertoghe tot slach uyt te locken/schietende veel scheuten in sijnen Legher: Maer den Hertoghe en wilder niet aen / onaenghesien dat hy by na noch eens soo sterck van Ruyterije ende Knechten was. Doch antwoorde hem weder met sijn grof Gheschut/d'welck over beyde sijden cleyne schade dede. Midler tijdt en liet den Hertoghe niet af de muyren der Stadt Berghen dapper te beschieten/ segghende dat hy daer niet ghecomen en was om des Princen van Oranien wille te doen / maer om sijnen eyghenen sin te volghen / d'welck was de Stadt te winnen. Als de Prince merckte ende bevondt/dat de

[p. 99]

(32)

Non solvit Bergas dura obsidione Tyrani
Nassovius, Cujus quoq_Ʒ caeptis obstitit illa
Impia apud Gallos caedes commissa seroces
At fratrem extorsit Ludovicum Urbenq_Ʒ reliquit

[p. 100]

[1572.] Hertoge met hem niet slaen en wilde/en̄ dat het volck d'welck by hem was begon te murmureren/ seer ontmoet zijnde door de tijdinge van de Parijssche moort/ en̄ de Prince nu selfs wel wist dat hy noch gelt / noch hulpe rebus sic stantibus, uyt Vranckerije te verwachten en had/ resolveerde hy op te trecken nae Nivelles, eer daer voorder beroerte in sijnen Legher ontstont. Den Hertoge dit merckende ende vernemende/ en wilde den Prince also niet trecken laten/ maer des laestē nachts bestelde hy hem een camisade ofte laege van twaelfhondert Spaenjaerden te voet/ ende acht hondert Ruyters. Dese witte hemden over haere cleederen ghetrocken hebbende / om malcanderen te kennen / bespronghen in den duysteren nacht een Regiment Duytschen/al doodt-slaende sonder gherucht of schieten/ wat sy vonden / eer de Duytsche conden in wapen comen/ wel tot vier hondert toe/ sy weynich schade lijdende. De Spaensche braken soo dapper ende so diepe in/dat sy tot voor des Princen tente quamen/ by de welcke een cleyn hondeken op het bedde lach/d'welchem in het aengesichte crabde en̄ wacker maeckte: Waer over hy haestelijck opspringhende ende van het bedde comende / ordre ghestelt heeft onder sijn volck/ die doe op de Spaenjaerts vielen/ ende vele doodt-sloegen / haer kennende by haer witte hemden. Des anderen daechs is de Prince opgetrocken/verlatende Berghen/sijnen Broeder binnen der Stadt van alles adviserende: Riedt hem / dewijle het hem onmoghelijck was de Stadt te ontsetten / nae dien hy noch eenen assault ofte twee soude wederstaen hebben / tot een goede ende eerlijcke compositie te treden. Dit gheschiede ontrent half September: De Prince hier en daer eenich volck in garnisoen ghebracht hebbende/ heeft de reste van sijn Legher afghedanckt / maer alsoo hy sijn volck niet betalen en conde / soo stondt hy in seer groot perijckel en vreese/ datse hem souden vangen ende leveren in handen van Duc d'Alve / voor hare betalinghe: doch sijn [1572.] Overste ende andere vrome Soldaten hebben hem gheredt. Graef Lodewijck lach te deser tijdt seer cranck te bedde van een heete coortse/verdobbelt door hert-seer / om dat de saken dus qualijck ginghen. De principaelste Capiteyns die binnen Berghen laghen/ verstaende dat sy geen ontset en hadden te verwachten / nu de Prince vertrocken was/daer al haer hoope op ghestaen hadde / ende dat Duc d'Alve op de Stadt alreedts gheschooten hadde / gheduyrende dese belegheringhe/ veerthien duysent/ vijfhondert/ ende vier en dertich scheuten met grof Geschut/waer door veel elende binnen der Stadt ontstaen was / de Burgherije seer claghende ende karmende/ de Soldaten/insonderheyt die Rooms-Catholijck waeren/ segghende opentlijck/ dat sy liever wouden over de muyren vallen / dan langher belegh te lijden: Soo hebben sy met malcanderen geraedtslaecht de Stadt over te gheven/soo verre sy eerlijcke conditien conden bedinghen: De Hertoghe begheerde sulcx niet weynigher als sy lieden / want hem docht dat hy eere genoech bevochten hadde / wanneer hy sulck een vaste Stadt/beset ende versien met sulcke dappere ende ervarene Crijchs-lieden/ in so corten tijdt/sonder merckelijck verlies ofte schade van sijn volck/tot het overgheven soude ghedwonghen hebben: Hy haeste hem soo seer als hy mocht / om tot het apoinctement te comen / des te meer om dat hy vernam dat hem daghelijcx meer ende meer Steden in Vlaenderen/Brabant / Zeelandt / Hollandt / Vrieslandt / ende vast over al / afvielen / dewijle hy daer met sijn Legher bleefligghen. Over sulcx is den xix. Septembris tusschen den Heeren van Noircarmes, Vaux, Liques, Gorignies, van weghen den Hertoghe van Alva: Ende de Heeren van Soyecourt, La Noue, d'Elcourt, ende Cormont, van weghen Graef Lodewijck/ ende de Burgeren der Stadt in het Legher met malcanderen

[p. 101]

[1572.] overcomen ende gheaccordeert op dese naevolghende conditien: Dat Graef Lodewijck van Nassou/ende alle de andere Overste / Edele / ende Soldaten / met hare Dienaers ende ghevolgh / soo te Voet als te Peerde / met hare Wapenen/Peerden / ende Bagagije/met brandende Lonten/sonder hinder of schade souden uyttrecken / uytghenomen de Neder-lantsche Soldaten / die onder des Conincx ghebiedt ghebooren waren / en mochten niet mede nemen / dan rappier en ponjaert. De Borghers die de wapenen hadden gedragen/mochten oock uyttrecken met hare bagagije / maer sonder wapenen/ ende belovende gheen wapenen te draghen teghen den Coninck van Spaenien. Desghelijcks de Burghers die van andere Religie waren / dan van de Rooms-Catholijcke / die en souden voortaen in de Stadt niet meer moghen woonen/ maer souden vry sonder molestatie mede uyt der Stadt moghen vertrecken. Graef Lodewijck van Nassou soude ongheschendt worden gheconvoyeert tot op des Rijcx bodem / ende de Francoysen tot op de frontieren van Vranckerijck: Sy en souden oock gheen wapenen moghen draghen tegen den Coninck van Spanien/ ende niet moghen dienen dan onder den Coninck van Vranckerijck: Doch hier onder niet verstaende Graef Lodewijck / noch andere Duytsche of Enghelsche. Dit contract was ondertekent van Duc d'Alba selfs/ als oock van Don Ian de la Cerda, van den Hertoge de Medina-caeli, Don [1572.] Frederico, ende Barlaymont, ende het is seer wel onderhouden gheweest. Graef Lodewijck is vry ende schadeloos ghebracht tot Meurs / van daer is sijn Ghenade voorts nae Duytsch-landt ghereyst tot sijnen Broeder Graef Johan van Nassou: Ende de Francoysen zijn gheconvoyeert tot l'Arbre de Guyse in Vranckerijck. De Hertoghe van Alba quam den xxi. Septembris binnen der Stadt/ seer wel te vreeden zijnde/dat hy die stercke Stadt wederom in sijn handen ghecreghen hadde: Door dese victorie wies hem den moet seer: Ter contrarie soo verflouden de herten der Ghereformeerde seer / deur 'tverlies der selfder. Als Duc d'Alve eenighe daghen binnen Bergen gheweest hadde/om ordre op alles te stellen/soo heeft hy sijn Legher doen opbreken/ende om de groote oncosten te schouwen / midts dat het nu op den Winter was / heeft hy veel volcx / insonderheyt Hoochduytsche Ruyteren / afghedanckt. Hy heeft met de Burgheren die hy binnen Berghen vondt / redelijcker wijse ghehandelt/ want hy wel wist / dat sy teghen haeren danck onder Graef Lodewijcks ghewelt gecomen waren/ ende datse altijdt den Coninck seer ghetrou waeren gheweest/ ende de Catholijcke Religie boven maten seer toeghedaen: Als oock dat die vande Gereformeerde Religie/met het garnisoen uytghetrocken waren.

Non minor est virtus quàm quaerere parta tueri.