Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

[p. 66]

Tocht des Princen van Oranien over de Mase/ Anno 1568. in Octobri.

[1568.] ALs Duc d'Alve vernomen heeft / dat de Prince van Oranien met sijn Legher in het trecken was/ om na Neder-landt te comen/ soo is hy oock te Velde ghegaen met sijn Crijchs-volck / by hem hebbende vier Regimenten Duytsche Knechten / daer Overste van waeren de Grave van Lodron / ende Graef Philips van Oversteyn: Neghen duysent oude wel gheoeffende Spaensche Voet-knechten: Bynae neghen duysent so Waelen ende Francoysen/ als Neder-landers: Ses duysent Ruyters / behalven de Benden van Ordonnantien/ diemen schatte op twee duysent: Hy was oock wel voorsien van Gheschut/Amonitie/ Gelt/en Provande/als van allen anderen nootdruft/hy hadde ooc een groot ghetal Pioniers ende Gravers. Hy heeft sijnen Legher gheslaghen by Mastricht / alwaer hy hem seer sterck heeft beschanst ende begraven.

De Prince van Oranien over den Rhijn ghetrocken zijnde by S. Vijt / neemt het huys te Carpen by Ceulen inne: Met sijn Legher voorts marcherende deur Limborch ende het Landt van Gulich / neemt het Slot te Withem in / d'welck den Grave van Culenborgh toecomt / ende besette het met volc: Hy nam oock op de selve reyse in Arenbergh / Eppen / ende Hormsteyn / d'welck den Coninck toecomt / doodtslaende alle die teghenweere deden: De Prince aldus heen ende weer treckende / om den Hertoghe te abuseren/ soo is hy ten lesten by nachte den sevensten Octobris subijtelijc ende onversiens met behendicheydt by Stockum over de Mase ghepasseert met sijn gheheele Heyr-cracht / selfs het grof Geschut onder deur het water slepende / onaenghesien dat Duc d'Alve over aldaer de Mase ondiepst was / groote menichte van Mijnck-ysers hadde werpen laten / om datmen te qualijcker soude connen de Riviere passeren. De [1568.] Prince dede ettelijcke hondert Peerden in het water stille staen / van den eenen cant tot den anderen / seer dichte by malcanderen / daer mede den loop des waters eenigher maten is ghebroken ende opgehouden/ ende beneden ist wat legher gheworden. De Prince meynde den Hertoghe uyt te locken / ende hem slach te leveren / maer hy en conde hier toe niet comen/ want de Hertoghe sterck begraven ligghende op een seer wel gheleghene plaetse / hebbende de Stadt van Mastricht open / uyt de welcke hy van alles genoech ende overvloedich creech om sijn Legher te onderhouden / wilde liever niet slaen / dan sijn saecken in openbaer perijckel stellen: Want hy vreesde / dat sijn Duytsche Crijchs-volck / (die meestendeels ghelijcke professie van Religie deden ghelijck sijne vyanden) om de saecke des gheloofs / sijnen vyanden gunstich mochtē zijn / ende in het midden des strijdts van hem wijckende / ofte haer van den strijdt afsonderende / hem met alle de sijne in noodt brenghen mochten. Hy wist oock wel dat alle de Neder-landtsche Heeren van der Ordre des Gulden-Vlies / hem niet al te veel goets en gunden/ende datse meer uyt bedwanck/dan uyt goeden wille hem ghehoorsaem waren / daerom sorchde hy oock / indien sijn vyanden het Velt behielden ende victorie bevochten / dat als dan sijn Duytsche Ruyteren ende Knechten haer tot sijne vyanden keeren / ende haer ghelijckelijck teghens hem stellen souden: Soo heeft hy dan voor hem ghenomen / als eenen Fabius Maximus met stille ligghen / ende schermutseringhe den Prince op te houden / wel wetende dat hy niet langhe soo veel volckx en soude connen by den anderen houden/ of hem soude gelt / en victualie/ of ten minsten een van beyden ontbreken: Oock heeft

[p. 67]

(22)

Auraicus Princeps magnis legionibus instat,
At paribus negat Albanus concurrere signis,
Vera fero Chumanis liceat si credere dictis
Vltimus ille dies Arbae, bellisq_Ʒ fuisset

[p. 68]

⁺ hy 'tgheheele Landt deur doen wech nemen alle de Molen-ysers/op datmen ten platten Lande voor den Prince van Oranien niet en soude connen maten. Als de Prince sach dat den Hertoghe niet slaen en wilde/ soo gheliet ende veynsde hy hem te willen opbreken ende vertrecken/hy heeft sijnen wech met een deel des volcx nae Tongeren genomen/ verhoopende dit Stedeken in te crijghen. Lupius Acuna Overste van Duc d'Alvens Peerde-volck / haeste hem om dit te beletten / ende al schermutserende ende strijdende met des Princen volck / heeft hy die opghehouden / ende hy heeft een deel van de sijne binnen Tongeren gebracht. Daer is in dit schermutseeren veel volcks aen beyden sijden ghebleven: Des Princen Soldaten die't ontquamen zijn te S. Truyen ingheraeckt. Corts hier nae heeft de Prince by Tilremont een deel van sijn volck over de Riviere ghesonden: Maer de Hertoghe heeft terstont eer sy haer ghesterckt hadden / eenich volck derwaerts ghesonden / dat met sulck ghewelt ende furie is aenghevallen / dat des Princen volck de vlucht nemen moeste. De Prince latende Tillemont ter rechter hant/is lancx de Riviere Geer/die 't Lant van Luyck scheydet van Brabant / ghetoghen / ende heeft bestaen sijn volck daer over te senden / 'twelck den Hertoge door sijn verspieders vernomen hebbende / soo heeft hy stracx Don Frederico de Toledo sijnen Sone met vier duysent Haeck-schutten / ses stucken Gheschuts / ende eenen stercken hoop Ruyteren ghesonden / om sijn vyanden die in't over-passeeren van dit wat erken besich waren/ te overvallen/ ende hy is selfs terstont ghevolcht met de reste van sijn Legher. Don Frederick ghecomen zijnde by een Bosschagne/ heeft sijn Gheschut op des Princen volck ghewendt/ ende heeftse sterckelijck aenghevallen/ maer sy weerden haer soo mannelijck ende soo dapperlijck/ dat het sich liet aensien / als of de Spaenjaerden souden moeten vluchten hebben: Maer midts dien den Hertoghe met noch veel volcx sijnen Sone te hulpe quam / soo is [1568.] des Princen volck in de vlucht gheslaghen. Hier zijn van des Princen volck ghebleven/soo verslaghen/als verdroncken / ontrent twee duysent / Duc d'Alve heeft oock groot schade in sijn volck gheleden. De Prince sijn Legher opbrekende/ heeft sijnen wech nae Leuven ghenomen / verhoopende dat hy van sijne heymelijcke vrienden soude ontfangen worden / maer merckende dat hem niemandt en roerde noch toeval en dede/ soo heeft hy sich wederom na het Landt van Luyck ghewendt / dan hier / dan daer treckende/ noch al occasie soeckende om in vollen velde met sijn gheheele Legher teghen des Hertoghen Legher te moghen vechten / d'welck de Hertoghe niet willende hasarderen / ende de Prince bevindende dat hem met dit schermutseren daghelijcx veel volcx afgheslaghen werdt; Oock overmidts sijn volck begon te mutineren om betalinghe / heeft hy ghedacht best te sijn voor dien tijdt Neder-landt te verlaten / des te meer / dewijle de Winter ende het quade weder oock sterck op de handt quam / ende hem van allen sijden de victualie afgesneden ende ontrocken werdt. De Francoysen die by den Prince waren / rieden hem/dat hy met sijn volck nae Vranckerijck trecken soude / ende hem voeghen by den Prince van Conde / daer toe de Prince van Oranien wel geneycht was; Maer de Duytsche Ruyteren ende Knechten seer qualijck te vreeden zijnde van weghen de quade betalinghe / en wilden niet verder trecken/ maer wilden in haer Vader-lant keeren. De Prince is deur Henegouwe in Piccardien ghetoghen / Duc d'Alve volghde hem al nae tot in Vranckerijck/ende beet hem al vast in de versenen/ daer bleven in dese schermutseringen aen beyde sijden vele van de hittichste ende couragieuste Capiteynen ende Soldaten. De siecke/ crancke/ ende ghequetste die den Prince niet volghen en conden/dede den Hertoghe alomme opnemen ende vanghen: De Neder-

+ 1568

[p. 69]

landers [1568.] dede hy stracx ophanghen / de vreemde sont hy naeckt en oncleet nae Mastricht / ende lietse alsoo loopen. Wt Piccardien trock de Prince voorts deur Campanien in Loreynen / van daer is hy tot nae by Straesborgh ghecomen met sijn volck/alwaer sy niet wel te vreeden zijnde / om datmen haer niet gheheelijck met contant gelt betalen en conde / ghescheyden zijn. De Prince van Oranien met sijne Broeders Graef Lodewijck ende Graef Hendrick / hebbende ontrent thien of twaelf hondert Peerden in haeren dienst behouden/hebben haer gevoecht by den Hertoge Wolf van Zweybruggen/ die ten behoeve van den Prince van Conde ende die van de Religie veel volcx aennam/ met den welcken sy in Vranckerijck trocken Anno 1569. Corts nae desen / namelijck den xi. Decembris, sterf Anthonis Lalain, Grave van Hoochstraten / Ridder van der Ordre des Gulden-Vlies / te Sissans/ hem selven een weynichsken ghequetst hebbende met sijn eyghen Roer / ende ghelijck sommighe seyden/ghedroncken hebbende van vergiftigen Wijn/ daer van noch verscheydene Neder-landtsche Heeren ende Edele/ subijtelijck ghestorven zijn/ als onder andere de Heere van Risoire/de Baron van Flesis/ende [1568.] andere meer. Hy is een seer cloeck ende vroom Heere gheweest / ende seer verstandich / de Prince was seer bedroeft om sijn doodt. De Hertoghe van Alva schreef aen de Raedt van State / ende boodtschapte haer dese sijne victorie / schrijvende/dat de Prince van Oranien op dese tocht / in verscheydene plaetsen/ wel acht duysent Mannen / soo Oorlochs lieden / als andere / verlooren hadde. Of dit waer sy en weet ick niet / maer soo veel isser aen / dat de Prince met verlies van veel volcx/weynich uytghericht heeft: Den tijdt onser verlossinghe en was noch niet ghecomen/ des volcx was te vele / het mocht ghesproken hebben Mijne handt heeft my verlost. Door cleyne Leghers heeft Godt de Heere daer nae den Prince groote victorien ghegheven / ghelijck in 't vervolgh deser Historien sal aenghewesen worden. Oock heeft Duc d'Alve dese sijne victorie gheboodtschapt te Poste den Coninck van Hispanien / ende andere Potentaten. Hy is den twintichsten Decembris te Brussel ghecomen met sijnen Sone / ende hy heeft sijn Crijchs-volck in garnisoenen ghesonden.

Victi quandoque resurgent.