Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

[p. 44]

Slach te Winschoten ontrent Heyligherlee, daer Graef Adolph van Nassou, ende de Grave van Arenberch ghebleven zijn / den XXIII. Maij, Anno 1568.

[1568.] ONaenghesien dat des Princen saken in den beginne dus qualijck voorwaerts ginghen/ soo en liet daerom de onversaechde helt Graef Lodewijck van Nassouwe niet nae/ sijnen aenslach ende voornemen te bevoorderen / niet twijfelende / of Godt de Heere en soude noch eyndelijck een goede uytcomste haere eerlijcke ende rechtveerdighe saecke gheven. In het beginsel van Mey begonst hy / als oock sijnen Broeder Graef Adolph/ Graef Ioos van Schouwenburgh / ende andere/ volck te vergaderen/ ende trocken nae Frieslandt int Landt van Groeninghen / de ooghe hebbende op de Stadt Groeninghen: Sy hadden dese woorden in hare Vaendelen gheschreven / RECVPERARI AVT MORI, Dat is / VVedercrijghen ofte sterven. Graef Lodewijck heeft met ontrent vijftich Mannen inghenomen het huys te Wedden / toecomende den Grave van Arenberghe/ geleghen in West-Woldinger-landt/recht op den pas welcke uyt het Sticht van Munster ende Oost-Frieslandt/Item van Linghen / Osenbrugghe / Oldenburgh / Bremen / &c. is loopende over de Bourtangh nae Groeninghen. Hier heeft Graef Lodewijck sijn loop-plaetse gheordincert / ende hem zijn binnen twee ofte drie daghen/ welfes of seven hondert Man byghevallen / ende hy wierdt van daghe te daghe stercker. Ettelijcke daghen lanck te Wedden / Winschoten / ende daer ontrent gheleghen hebbende / is hy met alle sijn macht voortsgheruckt nae Apinghedam/ gemeenelijck ghenoemt den Dam / wesende nu een open onghevest Stedeken / in de Ommelanden gheleghen / alwaer by hem gecomen is Graef Adolph van Nassou sijnen Broeder/ met ontrent hondert Ruyters. De Heere van Groesbeke Gouverneur van Groeninghen / in absentie van den Grave van Arenberghe / is met den [1568.] Oversten Luytenant van het Duytsche Garnisoen/ d'welck binnen Groeninghen lach / eenen dach of drie nae de aencomste van Graef Lodewijck in Apinghedam/ uyt de Stadt ghevallen/met ontrent vier hondert Soldaten / ende is ghetrocken nae het Clooster Witte-Weerum/ een mijle weechs van den Dam geleghen / meynende sijn Ghenade met sijn volck / dewijle sy noch meest ongemonstert / ende oock ten deele qualijck ghewapent waren/uyt vreese te doen vertrecken ende verloopen / in welcke haere meyninghe sy seere sijn bedroghen gheweest / wesende van des Graven volck stracx des selvighen daechs / met een dappere schermutselinghe besocht ende bespronghen/ so dat sy selfs met vreese bevanghen zijnde/des anderen daechs weder in der haest nae Groeninghen ghekeert sijn. Middeler tijdt heeft Graef Lodewijck eenighe middelen van gelde uyt de Omme-landen gecreghen/daer mede hy sijn volck in den Eedt ende ordre te beter ghecreghen heeft. Die van Groeningen hebben te Poste Boden afgheveerdicht aen den Hertoghe / om hem de ghestaltenisse harer saken te verstendighen / die terstont den Grave van Arenbergh (die nieus uyt Vranckerijck ghecomen was / overmidts den Pays tusschen den Coninck ende den Admirael gemaect/) afgesonden heeft/met het Regimen van Sardignien / onder den Oversten Braccamont sterck wesende ontrent duysent Spaenjaerts/en̄ met ontrent CCCC. Duytsche Knechten / van de welcke eenen Hans Coenraet Capiteyn was / met oock de Bende Ruyteren van Curtio Martinengo, de welck ghevolcht is de Grave van Meghen / met vier hondert Spaensche ende Albaensche Ruyters/ ende met ontrent xv C. hondert te voet / soo Hooch-duytsche/

[p. 45]

(15)

Quae duce Arenbergo manus est educta Groninghâ,
Belligeri armisonas acies ut sternat Adolphi,
Sic perijt, fusis copijs, Ducibusq_Ʒ cruentis
Nassovius tulit ipse cadens cum laude triumphos,

[p. 46]

[1568.] als Spaenjaerts. De Grave van Arenbergh heeft sijnen pas ghenomen door Hollandt op West-Frieslandt / ende aldaer by hem ontbiedende uyt de garnisoenen/sijne vijf Vaendelen Neder-duytsche/daer Iacob Huysinghe Overste Luytenant van was / elck Vaendel sterc wesende ontrent drie hondert koppen/ is stracx na Groeninghen ghetrocken/ ende van daer stracx voort nae Witte-Weeren / met hem nemende ses metalen Velt-stucxkens / van des Stadts Artillerie / gheheeten Vt, Re, Mi, Fa, Sol, La, ende daer by Cruyt/Loot/Lonten/en̄ alle andere nootdruft. De Grave van Arenbergh met sijn volck by het Clooster Witte-Weeren gearriveert zijnde / is stracx bespronghen van ontrent duysent Schutten / die Graef Lodewijck tusschen den Dam ende Witte Weerum hadde doen legghen / wacht ende op des Graven van Arenberghs acucomste. Daer is een dapper schermutsel ghevallen / ende heeft soo langh gheduyrt/ tot dat de beyde partijen door den ghenakenden nacht/ wederom elck in haer Quartier moesten vertrecken. Graef Lodewijck is des selfden nachts opghebroken van den Dam / ende is ghetrocken den Wolt-wech langhs nae Slochteren/ ende soo voorts nae Wedde. De Spaenjaerts met het aenbreken des daechs sulcx vernemende / ende gantschelijck meynende dat de Geusen de vlucht genomen hadden / ende dat sy haer ontcomen souden / waren niet te stuyren noch te houden/ sy wouden haren vyandt nae-jaghen/ insonderheyt als sy maer twee Vaendelen en saghen vlieghen/ daer doch het Voet-volck wel drie duysent stere was. Als de Grave van Arenberghe niet stracx en woude gelijck sy wilden/maer om dat hy beter kennisse hebbende van de gheleghentheyt des Landts / als sy/ sulcx afriet / ende seker achte de comste van den Grave van Meghen met sijn by-hebbende volck te verwachten/ die ten selven tijde niet meer dan een dachreyse van daer en waren/ so scholden hem de Spaenjaerden voor eenen Luteriaen/ ende Traditore del Re, [1568.] ofte Verrader/ende onghetrouwen Dienaer des Conincks: Door dese importuniteyt ende furieusheyt der Spaenjaerden / is de Grave van Arenberghe ghedwonghen gheweest / sonder vertoeven Graef Lodewijck te vervolghen. De Spaenjaerden te Winschoten gecomen zijnde/d'welck het naeste Dorp aen Wedde is / hebben stracx wel vernomen ende bevonden / dat de Geusen gheenen wille en hadden te vluchten / want sy van verre ghesien hebben / dat sy by het Clooster Heyligherlee in slach-orden stonden/ ghereet ende geresolveert om te vechten/daer op dan oock de Spaenjaerts lustich zijn aengetrocken. Graef Lodewijck vernemende / dat daer niet meer dan een Bende Ruyteren van Martinengo by en was / soo is hy met ontrent hondert Duytsche Ruyteren / op den Grave van Arenbergh aenghevallen; Midler wijlen begost oock het Voet-volck aen beyde sijden malcanderen dapper te treffen: Maer alsoo ontrent drie ofte vier hondert Waelen / die Graef Lodewijck ter sijden in sekere drooghe dwars-sloten hadde gheleydt/ opresen / ende van ter sijden op de Spaenjaerts dapper vuyr gaven / soo hebben de Spaensche Voetknechten den wijck ghegeven/gelijck oock de Spaensche Ruyteren ghedaen hebben / ende zijn alsoo stracx allegaer op de vlucht ghebracht/den meestendeel verslaghen/ende in de moerighe slooten/ende morasschen om den hals ghecomen. De Grave van Arenbergh siende/dat sijn Spaenjaerden aen alle canten geslagen wierden/ heeft hy allen vlijt ende neersticheyt aengewent/om alles te redresseren: Maer zijn Peert onder hem geschooten zijnde/is van eenē soldaet doorschooten. Daer op in dier tijdt dese Versen ghemaeckt zijn:

Non moror in bello cecidi quod victus ab hoste,

Pugnando fortes claudere fata decet.

Hoc queror, obscuro perij quod milite caesus,

Nec laudem de me strenuus hostis habet.

[p. 47]

[1568.] Den Luytenant van Arenbergh is oock doodt ghebleven/ als mede de Mastro del Campo van de Spaenjaerden / met noch vele van de beste Capiteyns ende Bevel-hebberen der Spaenjaerden ende der Duytschen / met meest al datter was / wel tot sesthien hondert toe. De reste vluchte in het Clooster van Heyligherlee/ 'twelck terstont bestormt ende inghenomen werdt. Aen d'ander sijde is doodt ghebleven Graef Adolph van Nassou, met seer weynich Ruyteren: Hy was jongher dan Graef Lodewijck / een seer cloeck ende onversaecht Helt voor sijnen vyandt/seer beleeft ende vriendelijck / ende seer bemint van een yegelijck. De Prince van Oranien/ als oock al sijne Broederen ende Verwanten waren seer bedroeft / als sy vernamen dat hy doodt was / doch verblijdt dat hy soo Ridderlijck voor sijnen vyandt gebleven was. Graef Lodewijcx volck heeft hier dapperen buyt gecregen/ so van bagagie van den Grave van Arenbergh / Don Alvaro Osono, Ioan Paz de Sotomaior, Pericho de Cabriera, ende anderer verslagener ende verloopener Oversten ende Capiteyns / (daer onder veel silver gheschijr/ gouden ketenen en̄ gelt gevonden is/ insonderheyt dat tot betalinge der Soldaten gecomen was/) als oock van de gemeyne Spaensche Ruyteren ende [1568.] Soldaten/die alle vol gelts staken/behalven de costelijcke cleederen daer mede sy uytghestreken waren. Insgelijcks creech Graef Lodewijc die Musijck-stucken van Groeninghen / die de Grave van Arenbergh uyt het Amonitie huys mede ghenomen hadde. Desen slach is gheschiedt op den xxiii. dach van Mey/ Anno 1568. De overgheblevene Spaenjaerden ende Duytsche vluchten nae Groeninghen / sommighe gants naeckt / sommighe ghewondt ende berooyt. Graef Adolph van Nassou werdt tot Wedde begraven / ende Graef Ian van Ligui / Grave van Arenbergh van den huyse van Barbaison / Gouverneur van Frieslandt / Overyssel / Groeninghen / Ommelanden/ende Linghen/ Ridder van den Gulden Vliese / Raedt van State / ende Capiteyn van een Bende van Ordonnantie / is begraven te Heyligherlee in de Kercke van het Clooster/hy is gheweest een cloeck Heere in Oorloochs-saken / beleeft ende vriendelijck/ seer devoot in de Rooms-Catholijcke Religie/een hert vyandt van de Gereformeerde / doch gheen lief-hebber van de Spaenjaerden.

Psal. 33.2.
Singht den Heere een nieuvve Liedt: maeckt het goet op Instrumenten met gheschalle.