Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

[p. 29]

Den Predicanten wordt t' Antwerpen / ende vast over al / het Prediken verboden / Anno 1567.

[1567.] NA dat de Regente victorie bevochten hadde te Ousterweel / oock de stercke Stadt Valencijn / met belegheringhe ghedwonghen hadde / als mede Sint Amand/ Cambresis/ Doornijck/ja oock Antwerpen/ende Hertoghenbos/ ende andere Steden tot haren wille/ ende onder haer bedwanck gecregen hadde/ ende sy nu over al daghelijcx met meer crijchs-volck versterckt werdt / oock verstaende / dat het des Conincks wille was / dat sy rigoreuselijck de Heeren ende Edelen/ als oock alle de ghene / die vryheyt der Religie / afdoeninghe der Inquisitie/ &c. versochten / straffen soude; Soo heeft sy eerst begonnen stout te spreken / ende vele dinghen te doen teghen haer belofte / als oock teghen de seghelen en brieven den Religions-verwanten ghegheven: Of immers die veel anders duydende ende uytlegghende / als de woorden waren luydende: Sy heeft de Heeren van der Ordre / ende de Gouverneurs van de Provincien / doen sweeren / dat sy de Rooms-Catholijcke Religie / ende gheen andere/ souden hanthaven / ende beschermen met lijf / goet en bloedt/ tegenstaende ende bevechtende / alle de ghene / die van contrarie opinie waren. Om de Heeren ende Magistraten des te ghewilligher ende ghereeder te maken / soo heeft sy seer cierlijck / ende met een besondere gratie/ daer by verhaelt / dat des Conincx toorn gheheelijck sincken soude / ende dat sijn heyr-cracht / die hy ghereedt maeckte / om in Neder-landt te senden/ te rugghe blijven soude / als hy soude hooren / dat alle beroerten ende mishandelinghen/ nu geslist ende afghedaen waren. Iae al waere des Conincks Legher alreets op des Landt frontieren/seyde sy/ soo soude hy/ op mijn woordt ende schrijven / stracx te rugghe ontboden worden: Ick en sal nimmermeer lijden/indien de Landen haer nae des Conincks wille ende bevel [1567.] beloven te schicken / ende sulckes met der daedt doen blijcken/dat yemandt anders hier in Neder-landt sal comen / om te ghenieten de vruchten van mijnen suyren / periculeusen / ende langh-duyrighen arbeydt: Daer is noch middel ende raet/ om alle vreemde Natien buyten de Landen te houden/&c. Door dese ende meer andere persuasien der Regente/ ende andere gespaniolizeerde Heeren / zijn den meesten deel der Heeren / Edelen / ende Steden / daer toe ghebracht / dat sy schier alomme de predicatien der Ghereformeerde / ende der Lutheranen / hebben doen ophouden door geheel Neder-landt. Der Rooms-Catholijcken Kercken zijn over al gherepareert / met Beelden / Outaren / Tafereelen / ende costelijcke Schilderijen / al so schoone / jae op sommighe plaetsen schoonder opgheciert ende ghepronckt / als sy oyt te vooren gheweest waren: Ter contrarie/ der Ghereformeerde nieuwgheboude Kercken ende Bede-huysen / zijn over al te gronde afgebroken / ende van de materialen zijn galghen ghemaeckt / daer aen vele Menschen zijn ghehanghen gheworden / die volstandich bleven by de ware Religie/ als oock Beelde-stormers / ende die de wapenen ghedraghen hadden. Het waeren cleyne Steden / daerder niet vijftich / hondert / jae twee hondert / oock drie hondert / meer of min / in een jaer tijdts zijn gheexecuteert gheworden / by forme van Iustitie / om de boven-verhaelde oorsaecken: Behalven het groot ghetal der Menschen / die de Rooderoede / ende Drossaerts / met hare Onder-officieren/ lieten ombrenghen/ want dese vinghen / ende hinghen op / alle die welcke haer in het minste suspect waren/ sonder eenighe gherechtelijcke procedure / of forme van Iustitie.

[p. 30]

[1567.] Die van Antwerpen siende hoe yverlijc ende ernstlijck dat de Regente procedeerde teghen die van de Religie/soo wel teghen die/ welcke men Martinisten noemt / als teghen die/ welcke ghemeynelijck Calvinisten ghenoemt worden/ ende sy gheenen wech noch middel en saghen om der selfder predicatien langher in hare Stadt te moghen tolereren/sonder te vervallen in de hoochste onghenade des Conincks/ ende der Regente: Soo schickten sy hare Ghedeputeerde nae Brussel / om een goet verdrach ende versoeninghe/ d'welc-sy vercregē hebben/den vii. Aprilis, inhoudende / Dat alle predicatien der Ghereformeerde binnen Antwerpen ophouden souden/de Predicantē vertrecken/en̄ de Catholijcken weder in haer gheheel souden gestelt worden: Dit alles geschiedende/soo en souden sy niet ghemolesteert worden in hare persoonen ende goederen/ ten ware dat de Coninc/met advijs van de Staten/daer anders in mochte ordineren/doch sy beloofde in haer faveur aen den Coninck te schrijven/op dat sy alle genade van hem mochte verwerven. Dese antwoorde t'Antwerpen ghecomen zijnde/soo zijn de [1567.] Predicanten / soo wel van de Ghereformeerde Religie/ als van de Ausburgsche Confessie/op het Stadthuys ontboden / ende ghecomen / om haeren oorlof ende afscheyt te nemen. Hier hebben de Predicanten treffelijcke vermaninghen der Overheyt ghedaen/ haer voor ooghen houdende de straffen der ondancbaerheyt / die haer over het hooft hinghen / om dat sy de Predicanten ende Dienaren Godes verdreven. Sy zijn den thienden Aprilis uyt de Stadt ghetrocken / met de Ouderlinghen ende Diaconen/ ende vele Borghers / die de Religie toeghedaen waren. Van weghen eenighe protesterende Vorsten in Duytsch-landt / was aen de Regente versocht / dat die van de Aughsburgsche Confessie/binnen Antwerpen souden moghen blijven/ende behouden de exercitie harer Religie; Waer op de Regente gheantwoordt heeft / dat sulcx niet by haer / maer by den Coninck moeste versocht worden.

Matth. 10.14. spreeckt Christus tot sijne Discipulen.

Soo wie u niet ontfanghen en sal, noch uwe woorden niet hooren en sal, uyt gaende uyt dien Huyse ofte Stadt, schuddet het stof van uwe voeten: Voorvvaer ick segghe u, het sal den lande van Zodoma ende Gomorra verdraghelijcker vvesen in den daghe des Oordeels, dan dier Stadt.

[p. 31]

(10)

Protinus afflatos devini Numinis aurâ,
Faemina quae Belgis Princeps erat, urbe, Cathedrâ
Eijcit innumeris mactabat caedibus, illos
Dogmata Calvinj qui Martiniq_Ʒ probabant