Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

Wt-tocht des Princen van Oranien uyt Antwerpen/ ende intocht van Madame de Parma, Anno 1567. in April.

[1567.] DE saken aldus teghen windt teghen stroom loopende / met die van de Religie / ende de Regente daghelijcx haer versterckende van crijchs-volck; Ooc dagelijcx meer ende meer toeval crijghende van de Edelen/die het verbondt afgaende / wederom sochten te comen in de gratie van de Regente ende den Coninck / diemen meynde dat haest in dese Landen soude comen / om door sijne teghenwoordicheyt ende authoriteyt de opgheresene troublen te stillen/ soo zijn oock de groote Heeren seer verscheyden van ghevoelen geworden / niet wetende wat sy doen ofte laten souden / eenighe en gheloofden niet dat de Coninc so straf sich betoonen soude / gelijck eenighe meynden: Andere / die haer niet en wouden verlaten op sijne aengeboorene goedertierenheyt/ resolveerden uyt het Landt te trecken/ alles verlatende om haer leven te behouden. De Grave van Egmont/ verliet sich grootelijcx op des Conincks goedertierenheyt / daer by oock wel segghende: dat de ghene / die des Conincx toorn vreesden / die mochten te Lande uyttrecken / hy en conde het niet doen / gheenen middel hebbende / om met alle sijne Kinderen / in een ander Landt / nae sijnen staet te leven. De Prince van [1567.] Oranien / hadde gheern den Grave van Egmondt doen resolveren / uyt het Landt te trecken / hem voor ooghen houdende de perijckelen / die hem / ende allen den gheconfedereerden / boven het hooft waren hanghende; Maer het was al te vergeefs / hy seyde: dat hy sekerlijck hoopte / soomen conde de Predicatien doen ophouden/ de Beelde-stormers ende Sectarisen straffen / dat de Coninck hem soude laten gheseggen/ sonder voorder straffe over de Landen te brenghen. Waer op de Prince hem antwoorde: dat sijn hoope onseker was / ende dat het hem soude berouwen / dat hy de Brugge soude wesen/over de welcke de Spaenjaerden in het Landt comen souden. Dit laetste ghespreck des Princen van Oranien / des Graven van Egmont / ende andere groote Heeren / ghebeurde op den eersten van April / 1567.

Als het ruchtbaer gheworden was / dat dese beyde Heeren / die de treffelijckste ende voornaemste waren onder de gheconfedereerde / van verscheyden ghevoelen ende voornemen waren / soo verdeylden oock de gheconfedereerde Edele / alsoo dat nauwe het eene

[p. 26]

[1567.] derdendeel bestendich by het verbondt ghebleven en is. Maer die de Ghereformeerde Religie toeghedaen waeren / sochten alle middelen / om het verbondt staende te houden / ende om eenighe van de grootste Heeren te doen resolveren met haer aen te houden / om de Landen in haere vryheyt te bewaren / ende alle vreemde daer uyt te weeren / meest d'ooghe hebbende op den Prince van Oranien / soo om sijn wijsheydt ende ervarentheydt / als om sijn macht / vrienden / ende alliancien in Duytsch-landt. Maer de Prince met sijn discreet verstant / overmerckende de grootheyt ende macht des Conincks/ dien hy kende / soo wel uyt sijn eyghen naturel / als by opruyen sijnes Spaenschen Raedts / die de Landen haetich was / soo om de Religie / als om haere privilegien ende vryheyt / welcke hy haer misgunde: Daer by oock overlegghende / dat den yver van den ghemeynen Man / die de Ghereformeerde Religie toe-ghedaen was / voor 't eerste wel groot/maer niet gheduyrich en was / om groot fundament daer op te maecken: Oock siende / dat hy binnen den Lande selfs soude teghen hebben den voorschreven Grave van Egmont / met het principael ende meeste oudt Crijchs-volck/Edeldom/ende gheterghde Geestelijckheyt / soo heeft hy hem niet willen beweghen laten / om in het Landt te blijven / maer resolveerde daer uyt te vertrecken.

Als de Coninck vernomen hadde / dat de Prince van Oranien gantschelijck ghesinnet was te vertrecken / wel wetende / dat vele gheconfedereerde Heeren ende Edelen / als oock ghemeyne luyden/ de Ghereformeerde Religie toe-ghedaen / hem volghen ofte vergheselschappen souden / welcke de Coninck wenschte te moghen in sijn stricken ende netten crijghen / om haer te straffen nae sijne alreets ghenomene resolutie / soo schreef sijne Majesteyt aen de Regente / dat sy die Heeren ende Edelen/ insonderheyt den Prince van Oranien/ alle faveur/ [1567.] gunste / ende beleeftheyt soude betoonen/ haer wijs maeckende / dat den Coninck den welvaert ende behoudenisse sijner Landen haer toe-schreef: Op datse immers gheen misvertrouwen scheppen en souden / daer uyt oorsaecke nemende/ om uyt het Landt te vertrecken. De Coninck schreef selfs met sijn eyghen handt aen den Prince van Oranien / gheheel vriendelijck / hem grootelijckx bedanckende / voor sijnen ghetrouwen dienst in de Landen / gheduerende dese troublen / insonderheyt in de Stadt van Antwerpen / beloovende hem dit op het hoochste te verghelden: Segghende in het besluyt van sijnen brief/ Op dat ghy my in alles wel toe-vertrouwen meucht/ soo begheere ick / dat ghy uwen Broeder Graef Lodewijck van u doet voor eenen tijdt / dit segghe ick / op dat ghy mijn minnelijckheydt tot u vermercken sult. Sijne Majesteyt heeft oock den Prince (doe hy verlof versocht om in Duytsch-landt tot sijnen Broeder ende Verwanten te reysen) gheschreven / dat hy het niet geern en hadde / dat hy uyt het Landt soude reysen / maer veel meer wenschte / dat hy hier woude blijven / nu hy sijnes dienstes ende wijsen raedts tot stillinghe der opgheresene beroerten soo grootelijckx behoefde / begheerende dat hy sijne private saecken een weynichsken woude opschorten / ende in Neder-landt blijvende / de ghemeyne ruste te helpen bevoorderen: Eyndelijck begheerde hy / soo immers de Prince in Duytsch-landt reysen moste/ dat hy doch sijn reyse cort maken woude / ende haest wederom keeren / om dat hy hem in groote wichtighe saecken ghebruycken mocht.

Fistula dulce canit, volucrem dum decipit auceps.

De Prince van Oranien allen desen gheen gheloove ghevende / maer de Spaensche/ ende Italiaensche

[p. 27]

(9)

Nobilium saevis solvuntur pacta trophaeis,
Maenibus excepit Parmensem Anversa ducem, quae
Subdola NASSOVIO nectebat retia cauto,
Rex etiam simulat vocis modulamine fraudes

[p. 28]

[1567.] Hoofsche streken wel kennende / is uyt Antwerpen vertrocken nae Breda / den elfsten Aprilis. Met hem/ voor/ ende nae hem / zijn vertrocken ettelijcke duysent Menschen / van alle staten / die het aenstaende onweder voor saghen. Van Breda is de Prince (nae dat hy ordre ghestelt hadde / in sijn huyselijcke saecken) ghereyst nae Duytsch-landt / tot sijn Broeder Graef Iohan van Nassou/te Dillenborgh/ mede nemende van Breda al wat hy conde. Hy heeft op sijn vertreck staende / ghesproken tot lieden van qualiteyt/Men doet my groot onghelijck/alsmen my nae gheeft/dat ick nieuwicheden ghesocht hebbe/mijnes profijts halven / ende tot mijn ooghe-merck niet connende comen/ dat ick te Lande uyttrecke/ om dat ick mijn schulden niet betalen en can: Ick hebbe/God lof / noch tsestich duysent guldens s'jaers van incomens / daer van ick in stillicheyt wel leven can: Hy seyde oock / ick en sal nemmermeer yets teghen den Coninck doen / ten sy dat hy my quetse aen eere ofte goet: Van de Religie en hadde de Prince des maels noch soo heel groote kennisse niet.

Nu schijnen wy verlaten

Van Prins en Republijck,

Maer Godt sal ons te bate

Comen uyt 'tHemel-rijck.

De Prince uyt Neder-landt vertreckende / heeft oock al sijn goede vrienden ende bekende / daer toe vermaent / haer waerschouwende van 'tgheene datter [1567.] ghevolcht is: Nochtans liet hy sijnen oudtsten Sone / Graef Philips van Nassouwen / in de Vniversiteyt van Leuven / meynende dat de Privilegien van Brabant / ende der Vniversiteyt van Leuven/ by den Paus selfs bevesticht/ hem ghenoech soude bevrijden / maer het is veel anders afgheloopen / gelijck hier na breeder verhaelt sal worden.

Den xxvi. April, heeft de Regente na Antwerpen ghesonden / den jonghen Graef Carel van Mansfelt/ die daer smorghens vroech / met sesthien Vaendelen Waelen in quam / bycans vyandtlijcker wijse / met haer Roers ghevelt / ende den mondt vol Koeghels/ al of sy grooten wederstoot te verwachten ghehadt hadden. Twee daghen daer nae/is de Regente/ persoonelijck binnen Antwerpen gecomen/ met vijfhondert Peerden. Sy heeft de Rooms-Catholijcke Religie/ met raedt ende met daedt herstelt/de Processien heeft sy met hare/ende der Heeren van der Ordre presentie vereert. Sy heeft vele Menschen laten vangen/ ende ophanghen/van weghen de opgheresene beroerten: Sy heeft de oude ghestrenghe Placcaten vernieut / teghen de Ghereformeerde Religie: De Kinderen heeft sy doen her-doopen: De nieu-ghetimmerde Kercken der Ghereformeerde/heeft sy laten afbreken: Der Burgheren wapenen ende gheweer/heeft sy oock laten inventarieren. Ende de Paepsche Kercken/ heeft sy met nieuwe Outaren ende Beelden costelijck verciert.

Veel spreken met verwijt, T'is immers nu ter tijt,

Ten eynd' met haer ghecomen:

Haer ziel en heeft nu meer, Geen hulp aen Godt den Heer,

Dien troost is haer benomen.