Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

Velt-slach tot Ovsterweel, den derthienden dach Martij, Anno 1567.

[1566.] ALs de tijdinge van het Beelde-stormen / als oock van het prediken der Ghereformeerde binnen ende buyten Antwerpen / oock binnen ende buyten vele andere Steden deser Neder-landen / ende dat met oogh-luyckinghe / jae oock met toelatinghe der Magistraten / die het doch niet keeren noch weeren en conden / te Brussel aen de [1566.] Regente / ende de Raeden quam / soo heeft dit een groote verschrickinghe ghecauseert / alsoo dat de Regente woude Brussel verlaten/ ende met haer Hofghesin nae Berghen in Henegouwe trecken / vreesende perijckel voor haeren persoon: Sy versocht van de

[p. 16]

[1566.] Gouverneurs der Provincien ende Ridderen van der Ordre/haer te willen geleyden: Maer de Heeren hebben haer sulckes te doen in aller manieren ontraden/ groote ende gewichtige redenen by-brengende/door de welcke sy eyndelijck te blijven is beweecht gheworden. Den xxiii. Augusti Anno 1566. heeft de Regente (siende de groote beroerten door gantsch Neder-landt / ende vreesende een ghenerale revolte ende bederf der Landen) met advijs van de Gouverneurs der Provincien/ der Ridderen van der Ordre/ als ooc der Raeden van Staten / ende van den Secreten Raedt/gheresolveert/aengaende de predicatien ooghluyckinghe te doen/ ende die te gedoogen in die plaetsen / daer sy voor dien dach gheweest hadden. Sy heeft den Heeren / die by haeren bevele met de Edele des Landts handelden / daer van schriftelijcke Acte ghegheven. Sy heeft oock geseyt ende by gheschrifte verclaert / dat de Coninck haer gheschreven hadde/ te vreden te zijn / dat d'Inquisitie soude ophouden. Tot breeder versekeringe ende gerusticheyt der Geconfedereerde Edelen/heeft de Regente op den xxv. Augusti by gheschrevene ende verseghelde Acte doen weten/ dat volghende het consentement ende wille van sijne Majesteyt/sy hebbe belooft/ende belove midts desen/ dat ter cause der voorseyder Requeste ende Verbont/ ende 'tghene datter tot nu toe naghevolcht is / haerlieden niet en sal gheweten ofte geimputeert worden by syne Majesteyt / noch van haer. Aen d'ander sijde hebben de Edele belooft/ dat sy haer souden dragen als goede ende getrouwe Vassalen ende Onderdanen van sijne Majesteyt / &c. Dit verdrach aldus ghemaeckt zijnde / heeft de Regente dat alomme met besloten Brieven ghesonden / aen de Gouverneurs der Provincien / ende Wet-houders der Steden. Hier uyt volchde groote vreucht / stilte / ende gherustheyt onder het volck/ maer ten duerde niet langhe. Want het quam onder den ghemeyne Man/dat de Regente by hare familiare ofte vertroude vrienden zijnde/ seyde: [1566.] dat sy het also niet en verstondt gelijck de Edelen meynden / maer dat sy teghen haren danck het prediken hadde gheconsenteert / d'welck sy wel haest verhinderen soude. Ontrent Vtrecht hielt sich Hertogh Erick van Brunswijck (een oudt Dienaer van den Coninck) ende nam al vast crijchs-volck aen / tot sijn eyghen versekeringhe ende bewaringhe/soo hy seyde/ maer dit begon over al achterdencken te maken. De Regente heeft oock/onder decksel van de Beeldt-stormers te castijden / alomme begonnen volck aen te nemen. Allenxkens heeft de Regente begonnen de predicatien hier ende daer te verstooren/ oorsake nemende/ om datse juyst op die plaetse niet en gheschieden daerse te vooren gheschiedt waeren: Sy heeft oock binnen Aelst eenen Godsalighen Predicant doen hanghen/om den anderen eenen schrick aen te jagen: Sy heeft oock gesproken / dat sy 'tghene sy geconsenteert hadde/dat selve was uyt vreese geschiedt. Ooc wilde sy andere glosen en̄ interpretatien op de Brieven van versekeringe maken/ segghende: Alhoewel de predicatien waren toeghelaten / soo en was het haer meyninghe niet toe te laten het Doopen / Nachtmael/ Trouwen / Begraven / Consistorien houden / &c. De Bondtghenoote/Edelen ende Steden/nu opentlijck vernemende het voornemen des Conincx / ende der Regente / soo hebben eenighe / tot haerder versekeringhe crijchs-volck aenghenomen / als de Heere van Brederode ontrent Vianen/de Heere van Toulouse by Antwerpen / eenighe oock in Vlaenderen.

In de Maerte Anno 1567. hebben eenighe Edelen [1567.] met den Heere van Toulouse (een yverich gheleert Edel-man/van seer goeden verstande) een entreprinse op Vlissinghen ende het Eylandt van Walcheren ghehadt / door behulp van Pieter Haeck Bailiou van Middelborgh; Sy zijn met eenich volck van Antwerpen derwaerts gevaren / maer midts dat het marct-

[p. 17]

(6)

Primus pro patriâ, qui sese cinxerat armis
Miles, blanda trahens securis otia Campis,
Caeditur ex improviso, peditumq_Ʒ cohortes
Semianimes misere sabierè profundum

[p. 18]

schip [1566.] van Antwerpē daer voor haer arriveerde/wierden die van Vlissingen gewaerschout/ende also is den aenslach belet. Van daer wederom comende/logierde hy sijn crijchs-volc by Antwerpen tot Ousterweele/alwaer dagelijcx meer en̄ meer volcx tot hem quam/als oock twee schepen met Soldaten uyt Vlaenderen/ d'welck den Heere van Toulouse / ende sijn volck seer courageerde. Sy waren van meyninghe/ om haren aenhanck binnen Antwerpen tot eenen rugghe ende steunsel te dienen / een quartier van een mijle van der Stadt/ op den dijck by de Riviere/ haer te begraven/ d'welck sy lichtelijck hadden connen doen / waerder meer tijdts / middel / ende ordre gheweest. Eenighe meynen dat de Heere van Toulouse hope hadde met sijn volck te connen binnen de Stadt comen / met hulpe van die goet-gunders die hy daer binnen hadde/ ende den Prince van Oranien ende andere Heeren met dat voordeel te doen resolveren/hare bescherminghe aen te nemen. De Magistraet van Antwerpen seer beroert zijnde / vont goet de Schutterije ofte Ghilden met de Soldaten die in hare Stadt waren/ uyt te schicken / om dat volcxken te slaen: Maer de Prince van Oranien/en̄ de Grave van Hooch-straten ontrieden het haer/seggende: Men soude sorge dragen voor 'tghene dat buyten is/ ende men soude wel in perijckel staen te verliesen dat binnen de Stadt is/want het wel te vermoeden was/ dat dit volck so stout niet zijn en soude daer te comen ligghen / ten waer sy haer verlieten op hare vrienden in de Stadt. Maer de Regente was haer te cloeck ende te ras: Sy ordonneerde Philips van Lanoy Heere van Beauvoir / met vier hondert Soldaten van haer guarde / uyt Brussel te trecken in aller haeste/ met den Capiteyn La Motte, [1566.] Item twee vaendelen van den Grave van Egmonts volck / die te Axele in Vlaenderen laghen / oock Hans de Greve Drossaert van Brabant / met vijfhondert Peerden / om desen hoop te verrasschen/ eer hy grooter wierdt / die gheen achterdencken en hadden / om datter gheen crijchs-volck daer ontrent en was. Der Regenten volc heeft sich den derthienden Martij smorghens by malcanderen ghevonden / ende hebben desen armen hoop Geuskens die hier en daer verstroyt laghen / onversiens bespronghen / gheslaghen / ende geheel verstroyt. Vele sprongen in de Riviere/maer wierden in het water doodt gheschoten. Daer zijn doodt ghebleven wel vijfthien hondert Geuse-soldaten / weynich ontquamender / de ghevanghene wierden ghehanghen / ofte gheharquebuseert. Hier bleef ooc de Heere van Toulouse selfs / in een huys ofte schuere verbrandt/ soomen meynt. Oock is hier omghecomen Boetselaer uyt Hollandt/ ende meer andere Edelen. Dese victorie heeft de Regente en̄ Rooms-Catholijcke grooten moet ghegheven. Ter contrarie zijn hier door / voor dat mael / alle de aenslaghen der Geconfedereerde Edelen gheheel ghebroken: Des te meer / overmidts der Regenten volck by een van de ghevanghene ghevonden hadde / de aenteeckeninghe van eenige aenslaghen die op handen waren: So dat dien meesten deel / ende de voornaemste van de Religie resolveerden / den tijdt ende Godes voorsichtich oordeel plaetse te geven/ die het nimmermeer aen middelen en ontbreeckt / gelijck dit corts hier na ghenoechsaem ghebleken heeft.

Vbi cessat auxilium humanum, incipit divinum.