Logo DBNL
Het secreet-boek vol heerlijke konsten (1694)

Het secreet-boek vol heerlijke konsten

(1694)–Carel Baten–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Aenhanghsel. Van verscheyden sonderlinge Secreten, in ’t maeken, bereyden en bewaren van alderhande Wijnen, als oock Verwen, Incten, ende ’t gene de verruw-konst en schrijf-konst aengaet.

Van de snijdinge der Druyven, als men daer Wijn af maecken wil.

MEn sal de Druyven snijden als de Mane is in Cancro, in Leone ende Libra in Scorpione of in Aquario. Dese voorgaende teeckenen zijn al goedt daer toe, maer men moet sien dat de Mane in ’t breeken zy, of datse onder de aerde is, want het dan beter is, dan als de Maen in ’t wassen is.

Om kennis te hebben of de Druyven rijp genoeg zijn om af te snijden, of niet.

Item, dese kennisse en mach men niet alleen hebben aen de smaecke, maer oock aen den gesichte. Maer de smake behoort oock daer by te zijn. Item, aen den smake sal mense proeven of sy goedt genoegh zijn. Ende aen den gesichte sal mense kennen, als mense in stucken doet, te weten, is ’t dat de karnen ende steenkens daer lichtelijck uytvallen: ende dit is de sekerste maniere om te kennen ’t zy van witte Druyven of van blaeuwe. Item, oock meught gyse proeven aen den sappe of natte dat uyt den druyve

komt te weten: of ’t selve klam is gelijck het bier of lijmachtigh, ende is dat gy ’t selve alsoo bevindet, soo zijt gy seker genoegh om de selve te mogen snijden.

Van het perssen ende uytdrucken van Wijnen.

Item, de gene die Wijnen perssen willen, sullen suyver zijn van handen, soo dat die wel ende reynelijck gewasschen sullen zijn. Ende haer beenen en voeten sullen reyn ende suyver zijn. Ende sy sullen hun wachten van te eten Preye, Loock, Ajuyn, of anders diergelijcke dingen die quaden stanck of reuck aenbrengen. Item als men de Druyven vergadert heeft, en gesneden, soo en sal men niet lange wachten: maer de selve sal men lichtveerdelijck uytperssen, want den Wijn wordt daer sterk ende briesschende af. Maer als de Druyven lange staen sonder perssen, daer wordt den Wijn slap ende kranck af, en heeft niet soo veel couragie in hem selven als de eerste rassche uytgeperste Wijnen.

Hoe men de Vaten houden, ende reynigen sal, daer men den Wijn in doen wil.

Item de Vaten daer men den Wijn in doen wil, die moet men seer reyn, net ende suyver houden, ende daer toe wel purgeren, ende gereet maken, men salse neerstelijk suyveren ende wasschen met sout water, soo datse van outheden niet en stincken. Dit aldus gedaen zijnde, salmense droogen, ende verluchten, ende daer na wel stooven met witten Wieroocke. Item, die twijfelt of vermoedet aen de Vaten eenigen

stanck, die sal de vaten bepecken, want als de vaten bepeckt zijn, soo werdt hem alle vreemde stanck benomen, ende dat overmits den peck.

Om den Most te sieden.

Item, als de Most heeft staen zieden, ende opgegaen is, ende dan weder begint te slincken ende te sitten, maer nochtans noch warm is, soo sult gy daer op noch andere Most gieten, soo gelijck die uyt de Persse komt, sonder daer yet in te doen, soo sal hy weder beginnen te zieden, soo hy eerst dede. Als u dan dunckt dat hy weder sitten wil, soo giet daer wederom anderen most op, gelijck voorschreven staet. Dit selve sult gy vier of vijf mael doen, want hoe dat gy dit selve meer doet, hoe dattet beter is: gy moet u oock wachten dat gy de Vaten niet te vol en vult, dat sy over vlieten of overloopen dat sy storten, want ’t selve seer quaet is.

Item, wanneer ’t regent als men den Wijn snijt, en den Wijn dan waterig is, om dat water daer uyt te scheyden.

Om dat water te scheyden van den Wijn of Most, ’t welck door regen of andersints daer in mach gekomen wesen, daer by den Wijn verkranckt soude zijn, soo sult gy terstont so haest als uwen Wijn gezoden is, die in een ander Vat doen, ende vervaten, want ’t geene dat waterachtigh of slijmachtigh is, sal onder in den Vate blijven om der swaerheyds wil. Hier by verstaet men dat den Wijn is best in ’t midden van den Vate, en de Olie boven in den Vate, ende dit concordeert met het geene dat Isidorus daer af seggende is.

Wanneer men den Wijn vervaten wil.

Als gy wilt eenige Wijn vervaten, dat sult gy doen als de windt Noorden is, ende niet als het een Zuyde windt is. Oock sal men aensien datter een klare Hemel is. Varro seyt dat Wijn vervaet in een volle Mane, of als het Oppositie der Mane is, den Wijn werdt zuur ende azijnigh. Socrates seydt: dat men Wijn sal vervaten als de Mane kranck is, of alsse eerst begint. Maer wacht dat gy ’s niet en doet als ’t Conjuctie is, op dat uwen Wijn niet verga. Ende immers als gy Wijn vervaet, siet dat Maen kranck ende onder d’ aerde is als vooren, want gemeenlijck die dus danige dingen niet en schouwen, plegen dickwils groote schade ende verargenisse in hare Wijnen te lijden.

Teekenen om aen den of in den Most te doen dat de Wijnnen die men houden wil, goet blijve

Item, wilt gy te vooren beteren, ende verwachten dat uwen Wijn niet en bederve binnen den tijdt dat mense houden wil, die sal dewijle den Wijn noch Most is, maken eenen tap van Genever-hout een elle langh ende steken ’t selven hout door ’t midden van den Vate, soo wanneer de Most hier mede op ziedt, soo sal den Wijn goet blijven. Probatum est.

Een ander.

Is ’t dat men Gagel in de Most doet als mense op-ziedt, den Wijn sal nimmermeer verderven, ende hy sal seer wel ende genoeglijck

daer af ruycken ende smaken, ende den Wijn alsoo gedaen, conforteert de mage, ende sterckt de herssenen.

Een ander.

Item, als de Most eerst begint op te zieden, sal men daer in hanghen bloemen van Hoppe, ende die sal daer door oock seer goet blijven.

Een ander.

Item, kley in den Wijn geworpen, na dat de Most op-gezoden is, purgeert den Wijn, ende maecktse schoon ende klaer, ende doet de Moer mede sincken, ende is ’t dat men dat Kley eerst barne, soo doet het den Wijn te bet smaken, want het soet is

Teeckenen daer aen men mag mercken hoe den Wijn werden sal in de toekomende tijden.

Gy sult nemen de Wijn-moeder, ofte heffe van den Wijne die vervaet is, ende laet die staen een deel dagen in de selve Vaten, daer den wijn af getogen ende vervaet is, ende stoppen het wel dicht toe, ende ghy sult dickwils daer op mercken, ende daer in ruycken. Maer gy moet u wachten van yets quaedts gegeten te hebben, als Ajuyn, Loock, Preye ofte andere stinkende dingen: Oock dat uwen aessem niet sterck en ruycke, of de Moer niet hebbe of gekrijge eenigen stanck ofte reucke. Ende is ’t dat den wijn die daer af verlaten is, corrumperen sal, soo sal de wijn-moeder in den voorschreven Vate altijt qualijck ruycken; Ende ist dat de stanck seer haestelijcken komt, het is

een teken dat den Wijn soo veel te naerder haere corruptie is.

Een ander.

Item, om ’t selve oock te weten door een andere manier. Neemt een lange buyse ofte pijpe, ende steeckt het ten bodem toe, door de Wijn-moeder, ende als gy ’t aldus ingesteeken sult hebben, soo stoptet boven met uwen vinger, ende treckt de onderste Moer uyt, ende proeft die alsoo wel aen de smaeck, als aen den reuck: en dat gedaen hebbende, soo kondy perfectelijck oordeelen, wat den Wijn worden sal.

Een ander.

Slaet den Wijn in een ketel over ’t vyer, ende laetse heet werden, en als den Wijn weder verkoudt, ende kout geworden is, soo proeftse, ende soo den Wijn dan smaeckt, de selve nieuwe smaeck is hem toekomende. Maer als gy ’t selve wilt besoecken, moet gy nemen Wijn midden uyt den vate.

Een ander.

Item, neemt Wijn die gy alsoo besoecken wilt, ende doetse in een kleyn vaetjen, en slaetse soo lange met een besemken datse schuymt, ende ist dat het schuym dra vergaet, ende begint te soeten, soo is den Wijn gesont en goet. Maer ist dat het schuym langhsaem, ende niet dra en vergaet, dat is een teken van slijmigheyt, ende dat hy corrumperen wil.

Hoe men goeden Wijn houden sal.

Die goeden Wijn houden wil, die sal sijnen Wijn doen vervaten, en als hy dan sijnen Wijn

drincken wil, sal eerst boven daer uyt drincken, ende die onder in ’t Vat is, ende in ’t midden in den Vate is, sult gy leggen op een Vat dat gy houden wilt, want dat is den besten Wijn om te houden. Ende by dier manieren mach men tappen driederhande Wijn uyt een vat, te weten van boven, van de midden, ende van den ondersten. Ende daer om de lieden die hen sulcks verstaen, bedriegen dickwils de lieden in ’t proeven, want sy weten den Wijn te steecken daer hy bequaemste is, ende geenen bitteren oft quaden smake en heeft, om dat men de selve niet bemercken oft proeven en sal.

Hoe dat men den Wijn proeven sal ende leeren kennen.

Men sal den Wijn niet nuchteren proeven, want des menschen smake is dan slap, ende onbequaem. Noch men salse oock daer na niet proeven als men Wijn gedroncken heeft, of droncken geweest is. Noch oock daer na als men eenige bittere stercke of gezouten spijse gegeten heeft, maer sal een luttel eten, ende eer dat half in de Mage verteert, sal men den Wijn proeven, ende soo mach men ’t kennen wat hy is. Men behoort oock wel te wachten eenen Noorden windt, gelijck in ’t verlaten, ende vervaten van den Wijn.

Item, men vindt bedrieglijcke lieden, die om bedriegen uyt zijn, die nemen een nieuw Vat, ende doordringen dat met andere goeden ende wel-rieckende wijne, en dan vervaten sy daer in hunne quaden wijn, die sy geerne quijt waren, en die niet goet is, om dat hy een tijdt langh ge-

durende, te beter sal schijnen, ende hem onhouden mogen, ende daer door bedrieghen sy den kooper grootelijcks.

Item, daer zijn oock sommige schalcken, de welcke Kaes en Noten in den inganck (daer den wijn te koop light) stellen, om daer mede de wijnproevers te treecken, op dat sy eer sy den wijn proeven, of eten ende nutten sullen, want den smaeck daer mede gecorrumpeert wordt, ende om dat men den wijn judicere ende oordeele beter dan hy is.

Oock als men den wijn proeven wil, sal men nemen twee of drie stucxkens broodt, ende weycken dat in den wijn als een sopken, ende nuttigen dat, daer by gevoelt men den scherpsten smake, ist dat sy eenige heeft, ende alsoo doende krijgt, men ’t verstant van den wijn.

Den wijn koopt men by den reuck, smaeck, en by de verwe en koleure. Dikwils behoortmen den wijn te proeven, oft hy ter avonturen deficeerde ende af-ginge van virtuyte ende deugde.

Om te weten ofter water in den Wijn is oft niet.

Als men dit wil proeven, soo neemt een wilde Peer, schiltse, ende werpt in den Wijn, ende indien de Peere te gronde gaet, soo is den wijn gewatert, ende drijftse boven, so is den wijn suyver en ongewatert. Sommige beproeven ’t met een Ey.

Een ander.

Neemt een stocxken ofte riet, ofte oock een stuck papier, ende nettet in olie van Olijven, en na dat de olie afgedwegen is, soo steken sy

dat in den wijn, en als men dat is uyttreckende indien datter kleyne bellekens aenhangen, soo is den wijn gewatert.

Een ander.

Item, hanght van den wijn in een nieuwen pot, daer noyt nat in geweest is, ende latet alsoo twee dagen daer in hangen, ende indien datter water in is, dat sal door den pot dringen, ende sal daer door zijgen.

Om het water uyt den Wijn te scheiden

Albertus Magnus in het Boeck van sijner heymelijker dingen, seyt: dat indien men werpt een

spongie in een vat met wijn, en trecktse daer na wederom uyt, en druckt de spongie uyt, ist dat water daer in is, soo sal den wijn in de spongie blijven, en ’t geene dat in ’t drucken daer uyt komt, sal ’t water wesen, en is geen water daer in, soo salder wijn uyt komen.

Een ander.

Smelt een deel Aluyns, ende stoot dat in het wijn-vat, dan neemt een spongie genet, enden door-gedrongen in olie van Olijven, ende stopt daer mede het boom-gat, en helt u vat metten boomgate nederwaerts, ende latet lecken, ende het water sal alleenlijck daer uyt lecken, tot dattet daer uyt is.

Instructie van de Wijnen.

Item, te Dordrecht houdt men de stapel van de Rijnsche wijnen, en men verkoopt de Rijnsche wijnen aldaer by der roede, dewelcke houdt ruym 24. Amen een half Gents, Antwerps, en-

de Mechels, behoudens dat Danie Mechels ende Antwerps minder is ontrent een pinte op de Ame.

Keulen en ’s Hertogenbosch een Ame wijns maeckt 40, stoopen. Te Delft ruym.

Amsterdam houdt de Ame ontrent 40. stoopen, Antwerpen en Mechelen een Ame Wijns maeckt 50. gelten oft 100. potten, ende te Gent 40. stoopen, een gelte doeter 2. potten.

Nimmegen, een Ame wijns maeckt 56. stoopen, Delfsche mate.

Item, t’ Utrecht houdt een Ame wijns 57. stoopen Delfs.

Van de Spaensche, Fransche, ende Rijnsche wijnen.

Item, de Spaensche ende Fransche wijnen koopt men by den vate, ’t welck houdt 6. Amen: Ende van de Orleantsche wijnen heeftmen vier stucken voor ’t vat, en van der Auseroischen drie.

Item, een vat Putouwen estimeert men twee pijpen, dewelcke houden in ’t gemeene 6. Amen, ontrent 12. Antwerpsche gelten min.

Item, de Rommenyen schat men de twee booten voor een vat, ende die houden wel 12 of 16. gelten meer dan ses Amen, na dat de fuysten groot zijn, ende men noemt de Rommenysche fuysten Booten.

Item, den Bastaert, ende Asoyen, de twee pijpen maecken een vat, ende brengen uyt ses Amen, ende 20. stoopen Gents.

Item, een Duytsch voerder Wijns hout ses Amen Antwerps, ende een Westers vat houdt van gelijcken ses Amen, ende wat Wijn dat

men koopt by de stucken, fuyste of boote, so levert men die vol sonder meer conditie van meer of min te houden dan ses Amen, tot elcks koopers of verkoopers schade of voordeel: Insgelijcks is ’t oock van d’ olie van Olijven, en van Syrope. Maer d’ Olie ende Syrope de twee pijpen of vier quartelen, schat men voor een vat, soo wel te Brugge, Antwerpen, Amsterdam, Middelburgh, aldaer de stapel ende aenkomste dagelijcks is van der selver Wijnen.

Hier na volgen de remedien, om verdorven Wijnen te remedieren, ende eerst om te wachten dat den wijn niet en verderft of verdrooght.

Item, men sal nemen eenen linnen doeck, en leggen dien op het bomgat van den Vate, ende leggen daer op hout-assche, en daer op sal men setten eenen uytgesneden turf. ende booren met een spille een gat daer in, datse aemtocht hebben mach, ende het selve is geprobeert goet daer toe te zijn.

Om kranken ende kleynen wijn sterk te maken, gelijck Lant-wijnen, ende andere slechte Wijnen.

Item, soo haest als desen Wijn geperst is, en men de selve in den vate doen wil, so doet daer in dese navolgende kruyden, en laetse daer in blijven te weten Alsem het draghme van een pont, nieuwe Garste een pondt, de wortelen van Gariosilaet vier oncen, Spicanardi een half pont. Dit sal men in een sacxen in den Wijn leggen, maer eerst sal men eenen steen aen ’t sacxen binden, op dattet op de gront blijve.

Item, die op een ame wijns dede een stoop gebrande wijn, den wijn soude so sterck werden, ja soo goedt als sy immers wesen soude mogen, ende den selven wijn en soude niet lichtelijck corrumperen of verrotten, maer altijdt sterck zijn.

Om verreden Wijn gesont te maken ende te helpen.

Doet doiers van Eyeren in den wijn, en slaet hem wel met besemen, en daer na setten op nieuwe moer of heffe, en de wijn sal weder bekomen.

Een ander.

Neemt een schotel vol asschen van Wijnrancken gebrant, en doetse in ’t vat tot den wijn, ende roert het wel met een stock tot dat het wel schuymt, het schuym sult gy vergaderen, ende daer weder in doen, maer wacht dat u vat so vol niet en is, dat het overloope in ’t zieden, ende als het schuym op begint te zieden, soo meught gy wel wijn verliesen. Sommige werpen daer ook in de asschen van Eycken schorssen gebrandt, als den Wijn verret. Sommige nemen van den verreden Wijn uyt dat groote Vat, ende doen ’t in een kleyn Vat, ende werpen daer veel schoon zants in, dat roeren sy soo lange met malkanderen dattet schuymt, welck schuym sy wech doen soo lange tot datse reyn wordt.

Om Wijn te geneesen die seer verdorven is.

Neemt vierentwintigh witten van Eyeren die wel geslagen zijn, ende neemt daer Wijn toe in een kanne, of nieuwe pot, ende menget wel met wit van Eyeren, ende slaet het soo

lange met een geklooft hout dattet begint te schuymen. Daer na gietet in den vate daer gy den Wijn uyt genomen hebt, daer na steeckt eenen stock door ’t gat van den Vate, ende roeret harde so lange datter veel schuyms op komt, daer na latet rusten, ende binnen drie dagen sal den Wijn weder komen, ende goet ende schoon worden: ende indien gy beduchtende waert, dat ’t wit van de Eyeren den wijn mochte stinckende maken, soo verlaet dien wijn in een ander vat, en sal goet wesen.

Tegens de vaetsheyt van den Wijn, alsse eerst begint na den vate te smaken,

Item indien den wijn begint na de vuyligheyt des vats te smaken, soo sal men in den wijn hangen een linnen sacxken, met lijnwaet daer in, ende oock een bondelken Zalie, en den wijn sal binnen drie dagen sijnen vuylen reuck verliesen en nalaten, ende dan doet het sacxken wederom daer uyt.

Om wijn te helpen die begint te dorren.

Item, als den Wijn begint te dorren, soo sal men nemen het zaedt van Pareye, ende werpen ’t in den Wijn, ende sijnen goeden smaeck sal weder komen, ende de selve nature die hy te vooren hadde.

Om krancken Wijn goed te maken.

Men sal backen eenen Garsten-koeck, en als mense uyt den oven haelt, sal mense breken in kleyne stucken, ende werpense soo warm in den Vate met Wijn, en sy sal seer goed werden.

Om leelijcken, langen, verreden Wijn Kort ende suyver te maken.

Gy sult nemen schoone Hout-asschen, ende schoon wit hart zant, ende doen ’t in eenen sack, ende dan sal men ’t hangen in een ydel Vat, tot drie sacken toe, ende giet daer in den Wijn, ende latet lecken gelijck men Klareyt doet.

Een ander.

Neemt droogh zant, ende maket heet in een panne, ende werpt vier pannen vol in ’t Vat, ende roeret dan wel om, en rollet Vat gints en weder, en uwen Wijn sal daer mede genesen.

Om onklaren Wijn klaer te maken, ende kort gebroken.

Neemt veertigh of vijftig Eyeren, twaelf stoop Wijn, ende roeret wel onder malkander, en werpt daer dan in een schotel vol gemeen zouts, ende roeret wel met een Eycken stockjen, den Wijn sal sonder twijffel klaer ende goedt werden binnen vier dagen.

Een ander.

Neemt ’t zaedt daer men d’ oile af slaet, of Mostert-zaedt drie pondt, ende pulveriseert dat wel kleyn, en werpt dat in den Vate met Wijn, ende menget wel, ende den Wijn sal schoon ende geverwet worden in acht dagen.

Om den wijn een schoone verwe te geven, ende klaer gelijck water.

Neemt drie draghme Saffraen of meer, nae het Vat groot is, ende werpet in den Wijn, ende den Wijn sal in acht dagen klaer worden.

Een ander.

Neemt een schotel vol Zeems, ende ziedet op ’t vier in een panne dattet hart zy, ende dan bindet aen een snoer in een sayet doecxken, ende laten ’t eenen dagh in ’t midden van den Vate hangen, den Wijn sal schoon werden, ende geverwet.

Om Wijn die sijn smaek verloren heeft, oft in een hoderinck Vat is, of vaets smaeckt.

Gy sult nemen drooge Savie een pondt, ende drie pondt Genever-beesien, beyde wel gestampt, ende doet het in den Vate, ende den Wijn sal goeden smaeck ende reuck krijgen.

Een ander.

Neemt Calmus Aromaticus, of de wortel en Gariosila, en Spicanardy, van elcks een once, wel gepoedert, en doet het in een fijn dun linnen sacksken, ende hanget in den vate metten wijn, en den Wijn sal schoon en suyver werden, ende goeden reuck ende smaeck krijgen.

Om sterken brieschende Wijn te maken, die in de lieden herssenen schiet, en dra droncken maeckt.

Gy sult nemen Herts-hoorn kleyn gepulveriseert anderhalf pondt of meer, na dat men den Wijn sterck hebben wil, ende dit pulver sal men werpen in een vat Rijnschen wijn, ende den wijn sal seer sterck werden.

Een ander.

Neemt Roggen broodt wel geroost op levende koolen, en dan wel kleyn gewreven, ende soo

in het Vat geworpen, met daer by een pondt Hout-asschen, en den Wijn sal sterck werden.

Een ander.

Neemt zaedt van Insquiamus, Bilsen-zaedt genaemt, ende pulveriseert dat, ende werpet in den Wijn, en de lieden sullen droncken daer af werden. Item, het selve zaet also gepulveriseert en met wat geschaefde of gepulveriseerde kruyden, en dat in Hamborghs of Engels bier gedaen, dat niet versch is, maeckt het bier wederom sterck en hoofdigh, ende de lieden die daer af drincken, zijn terstont droncken. Als men’t daer indoet, moet men ’t wel roeren, en oock niet al te veel van den lade.

Om zuiren ende verschaelden Wijn te soeten.

Gy sult nemen een pondt Anijs, een half pondt Liquirien of Soet-hout, een achtendeel pondt Suyckers, ende een vierendeel van den Wijn, ende dit voorseyde sal men wel puren, ende met malkanderen mengen, ende doet het dan in eenen nieuwen dunnen sack, ende doet een steen daer by dattet sincke, ende nederhange, den Wijn sal binnen drie of vier dagen geverwet, ende beter smakende zijn.

Om stinkende Wijn goedt te maken.

Men sal de Wijn verlaten in een ander vat: Dan sal men nemen een pondt Caneel, Macis, ende Cubeben, ende Gengber, van elcks twee oncen, ende Spicanardi drie oncen, ende twee pondt Kooper-root, ende alle dese sal men wel pulveriseren, ende werpen het in den Vate,

ende roeren ’t ende rollen ’t wel, ende daer na leght het Vat in Paerde-mis of Paerde-stroy, ende maeckt een vier daer om, en uwen Wijn sal goedt werden, ende sijnen stanck sal hem geheel vergaen, ende sal wederom bekomen in sijn eerste figuer en kracht.

Item in een Ame Wijns gedaen een stoop levende wijn, of gebranden wijn, den wijn sal goet ende sterck werden, ende wordt oock kort daer af na sijner substantie, dat ’s te weten, wijn die in hem selven kranck is, die mach men alsoo helpen, want men seyt: gebranden wijn is de ziele van alle wijnen. Ende weet, het Vat daer gy gebranden wijn in doet, dien wijn mach nimmermeer verrotten noch corrumperen, noch turbel, maer hy sal altoos sterck ende goedt blijven.

Om turbulen Wijn schoon ende klaer te maecken.

Gy sult nemen twee pondt Hoppen, en twee handen vol Betonie-kruyt, ende doet het in een sacxken van lijnwaet, ende hanget in den Vate, ende stoppet dan wel toe, ende latet rusten, ende den wijn sal schoon ende klaer werden.

Om te genesen Wijn die vet is.

Gy sult nemen een quarte van karnen, van goede ganse, roode wijnbesien. ende maeckter Poeder af, ende doetse in den Vate, ende roertse met grooter kracht, ende de Greynen en Suycker sal men oock poederen, ende doen die in een dun sacxken, ende hangen ’t in den Vate metten wijn.

Om wijn te genesen die geschimmelt, en sijn huydt gebroken is.

Item, neemt levende koolen van Boucken-hout, ende eenen stock van den selven houte al bernende, ende doetse in ’t Vat, ende dan sal den Wijn genesen, maer daer naer stoppet Vat, ende latet rusten.

Om Wijn den smaeck van Muscadel te geven.

Gy sult nemen bloemen van wilde Druyven of van Hagen, als dien tijdt zijn sal, ende de selve doet drooge in de schaye, ende bewaertse dan in een sacksken: daer na als men den nieuwen wijn maken sal, sult gy een sacksken vol van de voorschreven bloemen doen in een mudde wijns, die gy wilt dat sulcken Muscadel smake hebbe: Men mach ’t selve oock doen in ouden wijn, om den reuck en smaeck te krijgen.

Een ander.

Neemt van een kruyt genaemt Toute-bonne, droogh of versch gepluckt, maeckt daer veel busselkens af, ende bindt d’ eene aen den anderen met een draet, ende steecktse al in den wijn-vate door dat boomgat, maer datse niet aen den Wijn raecken. Daer na sult gy u Vat vol maken op een voet of half na, ende als ’t soo hanght boven den winde, ende dan het bomgat wel gestopt, dat sal maken dat den Wijn den reuck ende smaeck nemen sal van Muscadel.

Om witten wijn root te maken.

Gy sult nemen vier stoopen Zeems, wel gezoden, ende wel gesmeert, ende gekoelt.

Daer doet in een half pondt Moer-besien, ende menget die metten Zeem. Dit doet te samen in u Vat ende roert het wel, ende dit gedaen zijnde, latet acht of thien dagen liggen rusten, ende den Wijn sal schoon ende root worden.

Om goede en schoone Most te maken.

Neemt een weynigh Saffraen, en een handt vol Tarwen-meel, en tempert dat met Most, ende doet het in den vate by den anderen Moste, ende roeret te samen, ende gy sult goeden Most hebben.

Een ander.

Neemt een pondt Zeems, wel gezoden, ende wel geschuymt, een pondt Suyckers, een half pondt Regalisse, wel gepulvert, ende doet het samen in den vate, en gy sult soeten ende goeden Most daer mede maken.

Wijn van Ritsoelen te maken.

Item, neemt rooden Gasconguert Wijn, een Ame, ende Pilgette een half Ame. Dese suldy beyde te gader in een vat doen, dan neemt een pondt Caneel-nagelen, Spicenardi, even veele, ende vier pondt Suyckers. Dit suldy al wel pulveriseren, ende doen het in een sacksken, ende hangen ’t in den vate, ende den wijn sal goet werden.

Om Luter-dranck te maken.

Den Meester Guido seyt: Neemt van den besten Wijn, ende ziedt daer in Polipodi drie oncen, Merck-zaedt drie oncen, ende dat kleynst, ende menget metten anderen Wijn, ende doet daer toe dese pulver, Caneel een once, Gyne-

ber een half once, Foelie Cardamome, Ana een half once, Spice, Galiga, Zeduar, Ana een once, Suycker anderhalf pondt, een achtendeel Vorelingen.

Klaren Wijn te maken, die de mage ende het Lichaem sterckt.

Neemt Caneel, Gyneber, Ana een half once, Foelie, Galiga, Peper, Spise, Regalisse, Geroffel-nagelen, Saffraen, Ana twee oncen,Cardamome, Anijs, Vencool zaedt twee oncen. Dit legt te samen, ende maeckt daer Clareyt af, ende is goet als vooren

Om te maken Alsemwijn, die dissolveert ende verteert alle quade hinderlijcke materie.

Neemt groenen Alsem, en stootse seer kleyn, ende slaetse deur met goeden Rijnschen Wijn, ende doetse in een vaetken, ende is seer goedt nuchteren gedroncken.

Wijn te maken die doet koocken.

Item neemt Esula, of ander Wijn die daer toe dient, vier oncen in een pinte Wijns, ende alsoo gekleynst, menget met een pinte ander Wijn, ende met dry oncen geschuymden Honigh. Dit laet lecken door een sack voor Saffraen, ende alst nut is sal men ’t den krancken geven na sijn kracht, ende na dat hem noot is.

Wijn te maken, die het bloet purgeert, ende reyniget.

Item, neemt Chamariden pruymen, of zwarte Kerssen, ziedtse en kleyntse, ende doet daer toe het sevende deel geschuymden

Honigh. Daer na neemt goede Kruyden die conforteren, gebroken en gezift, en menget die daer toe, ende lecktse door eenen sack daer wat Saffraen, en wat Soet-hout in is, en hy sal genoeghlijck wesen in smaeck en in verwe.

Om Wijn Gariosilaet te maken.

Neemt een pondt Garioffel-nagelen, lange Peper een once, Greyn twee oncen, en maeckt daer af een pulver. Dit doet in een sacxken, ende hanght in een Vat, ende stoppet wel vast toe, ende den Wijn sal goed worden.

Om wijn Sagitta te maken.

Item, gy sult op sint Ian Babtisten-avont nemen drie Kruys-wortelen. die drooght in de Sonne, dan houtse tot dat den nieuwen Wijn komt: dan neemt tot een Ame Wijns, drie pont Savien, wel gepulveriseert, die doet in den Vate metten wijne, en laetse soo liggen tot sinte Martens-avont toe, so hebt gy goede Sagita.

Om Wijn Garnaet te maken.

Item, men sal nemen Terpentijn-kruydt, drie pont tot een Vat Franschen wijn van ses Amen, witte Suycker, vier pont, een once Saffraens, een once Greyn. Dit voorseyde kruyt moet men stampen, ende den Saffraen, ende doen een weynigh Harst daer in: dan doet daer in den voorseyden Franschen wijn, het derdendeel wijn van Griecken, ende wordt goet.

Om Wijn Clareyt te maken.

Neemt wat Lignum Aloes, ende laet dat lecken door wat Saffraen in den Wijn. Daer af sal den wijn klaer ende goet worden.

Wijn van Appelen of Peeren.

Men sal d’ Appelen en Peeren snijden in vier stucken, ende perssen dat met schoon loopende water uyt, ende ’t sal gaen gelijck de Most, ende dit is gesont, maer het is kout.

Wijngaert te planten, die de Druyven geen karnen hebben.

Item, men sal nemen de loote, ende besien hoe verre dat men die in d’aerde sal setten, ende kloovende soo verre op, ende doen ’t pit daer uyt, ende bindense dan wederom te samen, ende settense soo in de vochtige aerde.

Druyven te maken, die aen d’ eene zijde wit zijn, aen d’ andere root.

Om dit te doen, sal men setten twee Wijngaerden by eene, d’ eene wit, d’ ander root of blaeu. Dese sal men beyde door klooven, ende binden twee ende twee te samen, te weten, wit ende root, alsoo dat de knoppen geheel blijven, en tegens malkanderen komen met eenen biese, ende besmeerense met weeck Lijm, ende om den derden dagh sal mense begieten, tot datse bladen begint te krijgen.

Om vroegh Druyven te hebben.

Item, die vroegh Druyven wil hebben, sal sijn wijngaert dickmaels begieten met lauw of warm water.

Druyven te doen wassen in eenen Kersse-boom.

Men sal eerst een wijngaert pooten onder den boom, ende als gy siet dat de wijngaert

begint te schieten, soo boort den boom door met een bequame boor, na den dickte van den wijngaert, ende dan doet den Wijngaert door den boom, alsoo dat de buytenste schelle af zy, ende laetse soo te samen wassen, ende alsse wel verkomen is, soo snijdt den wijngaert beneden aen den boom dicht af, ende besmeert de snede wel. Dit sal men doen in de Maent Marty, ende is oock goet als de bladeren afgevallen zijn, ende mach geen nieuwe knoppen aen zijn, op dat van dat nauwe trecken door den boom den Wijngaert sijn knoppen niet en verliese.

Driakel-wijn te maken, als de Griecken doen.

Item, klooft den Wijngaert die men in der aerden setten sal drie vingeren breedt, ende giet in de kloove Driakel, sijn oorbaer is, dat sijn druyven of snoeysel gebrant, verdrijft het fenijn.

Van Bier-Azijn te maken.

Bier-azijn die sterck is, maeckt men aldus: Men neemt van der eersten worsse, en maecktse

soo warm dat men nau een handt daer in houden kan, daer na doet men daer in moeren van oudt Bier, de moer sal de voorschreven worsse doen zieden, en doen veranderen in Azijn, ende is ’t datse noch niet sterck genoeg is, soo doet daer in wit Willigen hout, daer sal ’t noch af zuren.

Om Azijn te houden in sijn zuurheyt, ende in sijnen zuren smaecke.

Neemt eenen tap van groen Willigen-hout gemaeckt, stoppende dat gat van den vate boven in de ronde bomme, reyckende by na den bo-

dem, maer niet al tot beneden toe: dit houdt den Azijn in sijne zuurheyt.

Om krancken Azijn goedt te maken.

Backt een Garsten koexken, en als men ’t al heet uyt den oven haelt, sal men ’t terstont in kleyne stucxkens breken, ende alsoo warm werpen in ’t vier van den wijne of quaden Azijne, ende wordt seer goedt.

Een ander.

Men sal snijden Haselen stocxkens, gelijck leden van vingeren langh, ende werpense in den vate metten Azijne, ende sy wordt seer goedt.

Om op alle manieren Azijn te maken.

Item, men maeckt Azijn van Druyven die seer zuur zijn de selve uytgeperst, en dan deur gedaen, men sal een luttel ouden Azijn daer toe doen, en alsse wel gesoncken is, sal mense uyt de moer doen, ende men salse dickwils vertrecken

Item, men maeckt Azijn van Gout-bloemen die seer goet zijn, van Genoffel-bloemen, maer dat wit achter van de bladerkens sal men af-snijden, ende dan in de Son droogen, ende daer in doen. Men maeckt oock Vlier-azijn. Dit moet men al in den Azijn doen, ende die dickmael vertrecken.

Azijn te maken in korten tijdt.

Item, neemt een potte Wijns, ende doet daer in Roggen-heefdeegh seer suur, so groot als een Ey, gebonden in eenen linnen doeck, en settet by den vyer ’t sal terstont Azijn worden.

Item men doet oock daer in Aluyn, die men heet Alumen scissum, ende het wordt terstont Azijn.

Item, oock waer ’t dat men gloeyende stael dickmael daer uyt en in stack, ’t soude oock goeden Azijn werden.

Pulver te maken, dat men ’t in wijn dede, ’t soude terstont Azijn werden.

Item, neemt de steenkens of karnen uyt de Druyven, ende drooghtse, ende pulveriseertse dan, ende menghtse met goeden Azijn, ende drooght de pulver in de Sonne, ende dit driemael, ende houdt aen dese pulver, ende als gy haestelijck Azijn hebben wilt, doet het in den Wijn, ende het werdt terstont Azijn.


Vorige Volgende