Logo DBNL
Het secreet-boek vol heerlijke konsten (1694)

Het secreet-boek vol heerlijke konsten

(1694)–Carel Baten–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Van de Secreten en Observatien des Lochts, ende van het voorseggen des toekomende goede Weders ende Onweders, der hitte en koude: Item van een toekomende droogte, of vochtigheyt. Uyt Anthonio Mizaldo.

Voor eerst, van de oorsaken des Regens.

HEt is een gemeyne opinie van alle Geleerde, ende van alle Philosophen, dat de oorsake des Regens anders geene en is, (naest den wille des Almachtigen Godts) als de Sonne,

ende meer andere Gesternte, die door haer treckende kracht, uyt alle waterachtige ende vochtige plaetsen, de vochtigheydt opwaerts, in ’t midden des Lochts, als door een continuelen damp, tot haer trecken, ende aldaer hangende blijven door de groote koude deser voorsz: lochts, in Wolcken te samen gedrongen worden, dewelcke ten langen lesten door hare swaerte al druypende nederwaerts ter aerden vallen, makende ons alsoo den Regen. Dewelcke soo verre als hy met kleyne dichte drupkens valt, voor gemeyne Regen gehouden wordt, maer als hy met groote druppen in der haeste valt, van ons een slach-regen, of stort-regen genoemt wordt.

Van het voorseggen des Regens.

1. Soo wanneer gy de Sonne, door de Wolcken als door een diep hol siet schijnen, ende hare Stralen naer het Oosten, ende naer het Westen siet strecken, soo denckt vry dat’er Regen, of On-weder voor handen is.

2. Item, als gy de Sonne droevigh, duyster, of blaeuwachtigh siet opgaen, of ondergaen, soo ist een seker teken van Regen.

3. Als nu de Stralen der Sonne, met een swarte Wolcke bedeckt worden, sonder eenige van haere Stralen te openbaren, so en hebt gy niet als Regen te verwachten.

4. De Sonne in ’t opgaen, of in ’t ondergaen, met een blaeuwe rinck omringht wesende, ende hare Stralen bleeckachtigh haer vertoonende, en bediet anders niet als een toekomende Regen, of Onweder.

5. Als de Sonne met diversche plecken haer in ’t opgaen vertoont, so isser regen voor handen.

6. De Sonne in het opgaen, met kleyne Wolcxkens beset wesende, ende den wint uyt den Zuyden waeyende, met een duysterheydt, en betekent anders niet als een toekomende regen.

7. Soo wanneer gy voor den Dageraedt, eenige kleyne Wolcken in het Oosten siet oprijsen, ende daer naer de Sonne met hare Stralen, op diversche maniere haer is vertonende, soo sal ’t dien dagh regenen.

8. Als men de Stralen der Sonne in den morgen-stont, verre van malkanderen ende dicker aensiet als men die gewoonelijk is te sien, soo weest gedachtigh dat het dien dagh sal regenen.

9. De Sonne in haren opgangh, of nedergangh, van eenige dicke Wolcken verduystert wesende, ende hare Stralen herwaerts ende derwaerts verspreydende, so zijn wy van Regen of van Windt versekert.

10. Als de Sonne, den dagh door, of immers den meesten tijdt des daegs, door de Wolcken, of door een duystere Locht, gelijck als eenen ronden vierigen kloot gesien wordt, soo en sal ’t sonder regenen niet voorby gaen.

11. Als men eene, of meer ronde kranssen, rontom de Sonne siet, soo ist voorseker datter een schrickelijcke tempeest of immers een Winter-weder onderwegen is.

12. De Sonne opgaende, en schijnende door gevensterde Wolcken, en duystere Stralen van haer gevende, gelijck of se daer toe in stucken verdeelt ware, soo isser een tempeest voor handen.

13. Soo verre als de Sonne, in haren op-

gangh of ondergangh kleynder schijnt te wesen als sy pleeght, ende dat in een loot-verwige Wolcke, soo sal ’t in dien hoeck Regenen.

14. De Locht in ’t Oosten roockachtigh, ende gelijck vol stofs wesende, ende de Sonne droevigh uytsiende, soo ist voorseker datter Regen volgen sal.

15. De Sonne des morgens met een ander aengesicht haer vertoonende als sy wel gewoonelijck is te doen, ende dat achter een blaeuwe duystere Wolcke, soo isser Regen of Windt voor de Deur.

16. De Sonne met een swoele warmte, en met een Duystere Locht ondergaende of opgaende, tegen de nature van den tijdt des jaers, namelijck, in den voor-somer, of in den nae-somer, soo sal ’t regenen of donderen.

17. De Locht heet wesende, ende ontrent de Sonne eeniger roodigheyt haer openbarende, met eeniger blauwigheyt vermengt, soo isser Regen voor handen.

18. So dickmaels als haer de Sonne zwartachtigh vertoont, en met een voorgaende dicke Wolcke slapen gaet, en hare stralen herwaerts ende derwaerts over dwers uytspreyt, soo sal er Regen volgen.

Van het voorseggen der Mane.

1. De Mane in haren oppersten Hoorn, eenige Vlecken hebbende, suldy in ’t eerste der Maendt Regen hebben, maer soo verre als sy vol wesende, in ’t midden pleckachtigh is, dat betekent goed Weder.

2. Soo verre als de Mane in haer begin-

sel, boven de gewoonte haer met dicke breede hoornen vertoont, so isser Regen te verwachten.

3. De Mane in haer beginsel, haren oppersten Beck swartachtig wesende, sal in ’t afbreken regen causeren. Maer soo verre als sy onderwaerts, voor de volle Mane, in ’t middel swartachtigh is, soo salder ook regen volgen.

4. Als haer de Mane voor den vierden dagh niet en vertoont, waeyende den Wint uyt den Zuyden, soo sal ’t de gantsche Maent, niet dan een Winterachtigh Weder wesen.

5. Daer sal een schrickelijck tempeest volgen, als de Mane in haer beginsel met swarte, ende dicke hoornen, boven de gewoonte, haer is vertonende.

6. De Mane over haer geheel Lichaem, swartachtigh openbarende, ende gelijck of sy droewigh ware, soo isser Regen voor handen.

7. Soo wanneer de Mane den derden dach, den eene hoorn breeder als den anderen, swartachtigh is, soo en twijffel aen geenen Regen, de geheele Weke.

8. Wanneer de Mane haer op haren behoorelijcken tijdt, niet en vertoont, ende met gevensterde Wolcken bedeckt worde, soo sal ’t seer Regenen, ten ware den Wint sulx belette.

9. Als de Mane yserachtigh van Koleure is, soo is sy tot Regen geneyght.

10. De Stralen der Mane, des nachts op de Riemen des Schippers blickende, waerschout de Schippers van toekomende Regen.

11. So wanneer de Stralen der Mane, by zuyden Winde, duyster, dick, ende kort haer op d’Aerde vertoonen, soo isser regen op de baen.

12. Als de Mane met een Rinck van diversche Koleure beset is, en soo klaer niet en wordt gesien, soo salder Regen ende Wint volgen.

13. De Mane in ’t eerste sonder hoornen, oft immers met botte hoornen haer vertoonende beteyckent Regen ende suyr Weder.

14. Alsmen meer als een Mane, tot verscheyden stonden te sien komt, ende haer in swarte of in geelachtige Wolcken verliesende, soo salder uytnemende grooten Regen, ende een seer quaet Weder volgen.

15. De Mane eenen blaeuwen, swarten, ofte lootverwigen Rinck hebbende, met een schoon Weder, beteekent een groot toekomende Onweder.

16. Als gy des nachts meer als een Mane int Zuyden te sien komt, soo ist een teecken, van een groote toekomenden Regen.

Van het Voorseggen des Regens uit het gene dat men in de Lucht siet.

1. Rosse, ofte yserachtige Wolcken van Koleure, voor de Sonne des morgens loopende zijn voorbodekens van Regen: Maer de Wolcken die des avonts haer purperachtig van Verwe ontrent der Sonnen openbaren, die beteyckenen en schoon Weder, oft Windt naer den eysch van den tijdt des Iaers.

2. De Wolcken die van lootachtiger Verwen ofte die uyt den rossen groenachtig in ’t aensien zijn, ende daer toe gevlockt, oft gelijck geheele huyden, uyt den Zuyden, oft uyt den Oosten zijn drijvende, die brengen in twee, oft drie dagen Regen by.

3. Veel roos-gewijse Wolcken in ’t nederdalen des Hemels, even verre van malkanderen drijvende, ende onderwaerts dalende, zwaertachtigh haer vertoonende, brengen gemeynlijck water by.

4. Als Wolcken, die uyt den Zuyden naer het Noorden trecken, heeft men van allen tijden bevonden, datsy Regen by brengen.

5. Als gy de Wolcken, oft den Nevel nederwaerts siet dalen, ende haer verspreyden, ende daer naer allenxkens siet opwaerts trecken, soo zijdy des Regens seker. Maer als den selven van de Sonne boven der aerden wordt verteert, soo sal ’t schoon Weder wesen.

6. Een duysterheydt in de Locht den dagh door, of immers eenen goeden deel des daeghs verspreyt wesende, soo ist een teecken datter in ’t opperste des Lochts Regenachtige Wolcken worden gegenereert.

7. ’t Is oock een seker teecken des Regens, als een kleynen Zuyden wint waeyende, al doolende herwaerts en derwaerts hem is keerende.

8. Als men des Winters, in het beginsel des Voor-somers, of in ’t eynde des Na-somers, een Noorden Windt waeyen siet, daer mede dat de suyre Locht, in een soete verkeert, den voorsz: Windt uyt een ander gat waeyende, soo hebdy Regen ofte Sneeu te verwachten.

9. Den Windt-donder, of den Somer-donder, die des morgens ofte te avondts geschiedt, beteeckent Regen.

10. Alst des Voor-somers, ofte des Na-somers ende oock in ’t beginsel des Somers, meer komt te Donderen als te Blixemen, soo hebdy

Winter-weder te verwachten, ende des te winterachtiger Weder sal ’t wesen, soo verre als des voorschreven Donder, uyt alle vier hoecken des Hemels vernomen wordt.

11. Soo wanneer uyt den Zuyden, by schoone dagen, ofte nachten, veel komt te Blixemen, … so hebdy des anderendaeghs grooten Regen.

12. Het Heyen dat des morgens, ofte des avondts geschiet sonder donderen, de Locht met Wolcken overtrockende wesende, soo en suldy aen geen Regen twijffelen.

13. Den Regen-boge, die hem met de Locht vol Wolcken vertoont, die is een seker voor-bode van Regen: Ende insonderheydt als die hem op de middagh laet sien, soo isser een uytnemende grooten Regen voor handen.

14. Soo verre als in ’t ondergaen der Sonnen, in ’t Oosten een Regen-boge gesien wordt, so en isser niet dan Donder ende Regen voor handen, ende insonderheydt alsser meer als een gesien wordt.

15. Langduyrige, ende volkomen Regen-bogen met een stil Weder gesien wesende, betekent groot onweder en Windt, maer alsmen den selven met een schoon weder gewaer wordt, soo volghter gemeynelijck Regen naer.

Van ’t voorseggen des Regens, aen ’t gene dat men in de Wateren siet.

1. Soo wanneer de droppelen des Regens wit sijn, ende groote blasen, ofte bobbelen maken op der aerden, soo beteeckenen sy een langhduyrigen Regen.

2. Alst in het regenen voor eerst met kleyne

droppelkens regent, ende allencxkens vermeerderende, soo salder noch meerder Regen navolgen.

3. Als nu den Regen, sonder windt overvloedigh te vallen komt, boven de gemeyne gewoonte, soo sal het gemeynelijck wat langh blijven Regenen.

4. Als de staende Wateren, sonder Sonne-schijn, tegen de gewoonte warmachtigh zijn, soo sal ’t in ’t kort, of in ’t langh, geweldigh komen te regenen.

5. Soo verre als by een vriesend Weder, het Ys, de Sneeu, ofte den Rijm sonder Sonne-schijn komt te smelten, ofte de wollen, of lijnen-doecken te vooren raeu wesende, komen te slappen, soo meughdy voorseker seggen dattet regenen sal.

6. Als gy siet, dat de effene Mueren, de Glasen, het Hout-werck, ofte het Yser-werck, begint met een vochtigheydt, gelijck als met een Dau uyt te slaen, sonder eenige merckelijcke oorsake, eenige dagen achter een, soo salder een gewissen Regen volgen.

7. De Zee, by schoon weder, boven de gewoonte, meer als te vooren, brullende, beteeckent datter Wint, of Regen voor handen is.

8. Het Schuym der Zee hem verdeelende, ende de Fonteynen, ende Rievieren verminderende, geven te kennen, datter naer eenige dagen Regen volgen sal.

9. Als men op de Strant der Zee, langhachtige hoopkens Zandt siet uytsmijten, herwaerts, ende derwaerts, soo salmen Regen verwachten.

10. Als de Vorschen, d’een door d’ander als sy plegen, komen te korren (’t en ware sy bronstigh waren) so segh stoutelijck dattet regenen sal.

11. De Mosselen, ende de Zee-krabben, aen de steenen vast klevende, ende kleyne steenkens in hare Scharen vattende, geeven te kennen dat het regenen sal.

12. De Visschen by schoon Weder, uyt het water opspringende, ende daer blickende, beteeckent toekomende Regen.

13. De achtvoetige Krabben, uyt het water haer begevende, en achterwaerts loopende, brengen tijdinge van een toekomende Regen.

Van ’t voorseggen des Regens, uyt het gene dat op der aerden gesien wordt.

1. Als men siet dat het opperste der Bergen so met de Wolcken bedeckt is, dat men het opperste der Bergen niet sien en kan, soo zijt versekert datter Regen voor handen is.

2. Soo wanneer de Bergen, soo dicken mist, ofte dampen van haer geeven, datse noch van de Sonne, noch van de Windt en konnen verstroyt worden, soo ist een teecken van toekomende Regen.

3. De Vleesch-tonne daer in dat vleesch gesouten light, nat van buyten uytslaende, ende het smout boven de gewoonte daer in smeltende, is oock een voorbode van regen.

4. Als de olie in der Lampe, ofte de vlamme der selver gelijck ofte water in-gesproeyt is, kraeckende ofte springende, zoo zijt voorzichtig, datter Regen of een ander Winter-

weder nakende is, ten ware datter eenige ander vochtigheydt in de olye gesmeten waer.

5. Soo dickmaels als men merckt, dattet vier noode brandt, ofte van hem schijnen wil, niet tegenstaende het hout droogh ende wel boven de kolen light, ende dat de wiecke van de brandende lampe met korstkens beset wordt, soo pleeghter gemeynlijck Regen te volgen.

6. De vlammen der Keerssen, ofte der Lampen, alst een duysteren nacht is, haer niet veel roerende, en droevig brandende, niet tegenstaende daer vets ofte olie genoegh by is, soo ist seker dat den Regen niet en sal blijven.

7. Het vier met sijn assche wel bedeckt wesende, van hem noch eenige voncxkens, ofte klensterkens van hem smijtende, ofte de kolen aen malkander, onder d’assche aen malkander klevende, is een teecken van Regen ofte van Windt.

8. Als het vier bleeck brandt, sonder eenige bekende oorsake, ende als het selve veel kraeckt, ende klensterkens van hem smijt, soo volghter gemeynelijck Regen naer.

9. Soo wanneer de warmte des Somers, in de Lenten, of in den Herfst so groot is, datse de warmte van andere voorgaende dagen te boven gaet, ende de menschen ende de beesten, daer door gequelt wesende, ofte haer moeyelijck vallende, soo zijnder Regenvlagen op handen.

10. De Klocken meer geluyt van haer gevende, by stil weder, ende meer als sy by alsulken weder plegen te doen, dat is al teken van Regen.

11. Als gy siet dat de Koppespinnen boven de gewoonte, langhst de Muren, langhsaem

komen loopen, ende nederwaerts haer vallen laten, soo volghter gemeynelijck Regen naer.

12. Als de Snaren van de Musicale Instrumenten gespannen wesende, sonder merkelijcke oorsake afspringen, ende de Deuren, ofte Vensters, qualijcker open, ende toegaen, als sy deden, soo hebben wy Regen te verwachten.

13. Wanneer men bevindt dat de leeren riemen, de Nestels, ende diergelijcke banden, korter ende ingekrompener wesende. Ende de deksels van de houten Bussen qualijck open gaende, beteeckent oock Regen.

14. Als men siet dat het drooge Kaf, het Stof, ofte de drooge bladeren, met den winde uyt malkanderen waeyen, soo zijt des Regens seker, insonderheydt als den Windt uyt den Zuyden waeyt.

15. Alle welrieckende dingen, meer als in ander tijden, haren Reuck meer als sy plegen, van haer gevende, by schoon weder, soo salt stracks daer naer regenen.

16. Als yemandt in sijn genesen gebroken Been, oft in de plaetsen, daer in dat hy gewont is geweest, eenige ongewoonlijcke pijn gevoelt, sonder merckelijcke oorsaecke, soo volghter gemeynelijck Regen uyt, gelijck de gene mogen betuygen, die sulcks dagelijcks gewaer worden.

17. So wanneer de Water-vogels, ontrent het strant des waters komen, met de Vleugelen ’t water slaen, het Hooft uyt ende in treckende, soo isser Regen voor handen.

18. Soo verre als de Nestelende Vogels, hare Nesten verlatende, ontijdelijck versamelen,

ende naer haer gewoonlijcke rust-plaetsen vliegen, soo sal ’t regenen, ofte sterck waeyen.

19. Als gy de Vogels neffens de Wateren siet hare pluymen uytpluysen, of uytschudde, soo zijt des Regens gedachtigh.

20. Het is oock een teecken van seeckeren Regen, als gy de Pauwen des nachts veel hoort roepen.

21. Wanneer men de Endt-vogels by schoon weder, met hoopen te samen vliegen siet, ende d’een boven d’ander: met groot gequeeck siet vliegen, soo zijn Regen, of Onweder verwachtende, ’t en ware sulcks geschiede, om dat sy haer van malkander verbeelden.

22. Als de Gansen met groot gekakel, naer hare weye toeloopen, en met de vleugelen veel slaen, ende oock dickmaels onder water duycken, soo ist een teecken des regens, ’t en ware sulcks geschiede, om dat sy in lange tijdt in het water niet geweest en hadden.

23. De Kranen uyt de Valleyen, ende langhst der aerden over dwers vliegende, ende dickmaels weder-keerende tot de plaetsen van daer sy zijn gekomen, soo isser Regen of eenigh ander Onweder te verwachten.

24. Als men siet dat de Swaluwen soo dicht boven het water vliegen dat sy het selve somtijts met hare Vleugelen aenroeren, soo salder Regen of Onweder volgen.

25. Soo wanneer de Swaluwe neffens der Aerden is vliegende, ofte somtijdts hier ende daer aen de Muuren blijft hangen, soo ist een teecken van Regen.

26. Als de Kraeyen ende de Exters veel te

samen vliegen, ende gelijck den Kieckendief crijten, soo zijdy des Regen seker.

27. Soo verre als de Kraeyen, of eenige andere Vogels, in ’t vliegen, boven hare gewoonte met hare vleugelen eenig geluyt maken, dat bediet oock Regen.

28. So wanneer de Zee-meeuwen, of eenige andere Zee-vogelen de Zee verlaten, en naer het droge land haer begeven, soo geven sy te kennen datter regen of eenig ander tempeest nakende is.

29. De Uylvogel des avonts vroeger als hy pleegh, uyt sijn hol hem begevende, ende herwaerts ende derwaerts al vliegende, geeft voor seker te kennen datter Regen volgen sal.

30. Als den Reyger de Water-poelen, ofte de Vijvers verlaet, al queeckende vlieght, ende op het geboomte droevigh sitten gaet, ofte boven de Wolcken vliegende, soo en heeft men niet dan Regen ende Onweder te verwachten.

31. De Duyven lange uyt haer Duyfhuys blijvende, en de Hoenders stracks naer datse gegeten hebben, of te ruste vroeger gaende als sy plegen, dat betekent oock toekomende regen.

32. Soo wanneer de Vliegen en de Vlooyen de menschen scherper steken als sy plegen, ende de Vliegen van het aengesicht dickmaels gekeert wesende, altijdt wederkeeren, oock de beesten seer quellen, soo pleeghter altijt Regen naer te volgen.

33. Als oock de Byen, de naeste Bloemkens van hare Bye-korven, met haeste schijnen haren Honigh daer uyt te halen, soo pleegter een Regenachtigh Weder naer te volgen.

34. Als de Schapen naer haeren Stal ge-

dreven wordende in ’t voor by loopen, met soo groote begeerlijckheyt in ’t gras soeken te weyden, dat mense noch door eenigh geroep, ofte door het gewerp daer van geweeren en kan, soo is men oock al Regen verwachtende.

35. Soo wanneer haer de Katte, met hare pooten streelt ende vaeght, de selve somtijdts leekende, en wederom daermede het hooft schijnt te willen kammen, soo isser Regen voor handen.

36. De Pier-wormen veel uyt der Aerden kruypende, ende het Aerdtrijck hier en daer door boorende, is een teecken van Regen.

37. Als de Padden uyt hare hollen, dick geswollen komen uyt-gekropen, soo salder Regen volgen.

38. Ende als de Mieren sonder eenigh ophouden, hare Eyerkens uyt ende in hare hollekens slepen: ofte als sy hare saetkens schijnen in de Locht te droogen te leggen, soo suldy dencken datter Regen of Onweder voor handen is.

De tekenen van de toekomende droogte, ende schoon Weder te voorseggen, uyt het geene dat men in den Hemel, in de Locht, in ’t Water, ofte op der Aerde aenmercken kan.

1. Als men de Sonne der na-middaeghs, met eene tamelijcke hitte ende wel klaer, des avonts siet slapen gaen, so suldy een schoone nacht hebben, ende des anderdaeghs een schoone dagh.

2. Als de Locht ’s morgens in het opgaen der Sonne klaer en witachtigh is, soo hebdy schoon Weder te verwachten.

3. Soo wanneer dattet des avondts regent ende in ’t ondergaen der Sonne, de omliggende Wolcken root ende verdeelt, ende de selve haer weynigh in ’t getal vertoonen, soo salder een klaere nacht, ende daer naer een klaer schoone dagh volgen.

4. De Sonne des morgens opgaende, de Wolcken haer verspreyden, ofte van de Sonne opgegeten wordende, pleeght altijdt schoon weder te volgen.

5. Als de Sonne naer den Regen, vierroot-achtigh, ofte purperachtigh slapen gaet, soo sal het des anderdaeghs een schoone dagh wesen.

6. De Sonne in het opgaen, en Regenbooge in het Westen hem vertoonende, bediet schoon weder, ofte een weynigh Regens.

7. Alst des avondts, sonder Donder ofte sonder een overtrocken Locht, dickmaels achter een komt te heyen, soo ist een teecken van schoon weder.

8. Wanneer des daeghs de Sonne ten hoogsten wesende, de Locht met witte Wolcken als vlocken hier ende daer verdeelt is, soo isser schoon weder voor handen.

9. By Regenachtigh weder de Wolcken haer verdeelende, beteeckent schoon weder, principalijck als men sulcks voor den Windt gewaer wordt.

10. Als de Wolcken van malkanderen verspreyt drijven, ende blaeuwachtigh haer vertoonen by Regenachtigen Weder, is oock teeckene van schoon weder.

11. Alst in den Voorsomer oft in den Voor-

winter met een koelen morgenstondt nevelachtigh, ofte duysterachtigh is ontrent den dageraet, ende de voorschreven nevelachtigheyt haer verliesende, ende boven de Wateren haer als een roock vertoonende, soo en sal het dien dagh niet Regenen.

12. Den Dau des avondts, ofte des morgens by allen tijden des Iaers, overvloedigh nederdalende, salder altijdt schoon weder naer volgen.

13. Den Morgen-stondt, des Somers, koelder boven de gewoonte, met wolcken uyt den Oosten oprijsende, die naer het Westen gedreven worden is soo sekeren teecken van een schoon Weder, als of gy de Wolcken des avondts root te sien quaemt.

14. Als gy in ’t dalen des Hemels eenige Blixem sonder Donder gewaer wordt, sonder eenige duystere Wolcken in dat quatier des Hemels, so is niet dan schoon weder voor handen.

15. So wanneer men een Nevel op de Zee, op de Rivieren, op de staende Wateren, ofte boven de groene Weyen siet drijven, dat getuyght al schoon Weder.

16. De vlammen van de keerssen, (al ist Regenachtig weder) stillekens sonder eenig gekrak brandende, is oock teecken van schoon Weder.

17. Als men den Uyl naer der Sonnen ondergangh dickmaels in ’t gesicht krijght, dat beteeckent al schoon droogh weder.

18. De Raven al soetkens kraeyende, ende by den andere, gelijck of sy vervreught waren, vliegende, en beduyt niet als schoon weder.

19. Als de Ravens naer de Sonne toestaen

en gapen, ende des morgens naer den Regen, haere Vederen sitten en pluysen, soo salder klaer weder volgen.

20. Als men de Rivier-meeuwen, ofte de Zee-meeuwen, verre van het water af, den dagh door vliegen siet, soo salder droogh weder volgen.

21. Soo wanneer de wilde Duyven veel in de Locht zwerven, ofte den Kieckendief in de hooghte des Lochts hem vliegende houdt, gelijck of hy daer waer gaen spanceeren, dat is al teecken van klaer droogh weder.

22. Als de Vleermuysen des avondts, uyt hare Hollen, in meerder getal vliegen als sy plegen, soo salder schoon Weder volgen.

23. De Muggen, naer den ondergangh der Sonne, met ronde oft lanckworpige hoopkens, niet hooge van der Aerden vliegende, die geven al te kennen van schoon weder.

Van de generatie, en oorsake des Daus.

De Dau wort gegenereert uyt vochtige aerdachtige dampen, die in ’t onderste deel der Locht door de optreckende warmte ende van de middelmatige koelte des nachts, in een waterachtige vochtigheydt te resolverren kome, ende daer naer by schoon weder, nederwaerts ter Aerden dalende komt.

Van de generatie des rijms, en des nevels.

Dese beyde worden oock schier gegenereert gelijck den Dau, uytgesondert dat den damp als hy in water verkeert, niet al te hoogh boven der Aerden verdicht ende te samen gedrongen wordt: Soo dat den Rijm gegenereert wordt

uyt sekere dampen der Aerden, dewelcke opwaerts treckende, van de koude boven der Aerden komen te vervriesen, ende alsoo aen de Boomen, ende Hagen hangende blijven, gelijck men van gelijcken geschieden siet aen onsen eygen adem, die des kouden Winters gelijck een Rijm aen onse Baerden te vervriesen komt.

Van het genereren der Sneeuw.

De Sneeuw wordt gegenereert als de regenachtige wolcken, al eer sy in druppelen nedervallen, in het midden des Lochts te vervriesen komen, ende gelijck als in vlocken komen te veranderen, door het te samen-loopen van andere wolcken: Soo dat de Sneeu wordt gegenereert door de koude des Lochts, ende door een drooghte die over de geheele Locht wordt uytgespreyt, in welcke drooghte de vochtige wolcken wech genomen wesende al eer sy te samen gedrongen zijn, in water veranderen, ende des seer veel wesende, in Sneeu, ende weynigh, ende niet verre boven der Aerden, in Rijm verandert worden.

Van het genereren des Hagels.

Den Hagel wordt gegenereert gelijck de Sneeu, dan dat den selven, door een geweldiger doordringender koude in ’t midden van de hooghte der Locht, op seer korten tijdt, in Hagel ende in harde Ys verkeert wordt.

Van de Teeckenen der Sneeuw, des Daus, des Hagels, des Rijms, Nevels, ende des duysteren Lochts, uyt het gene dat dagelijcks voor oogen valt.

1. SOo wanneer gy merckt, dat haer in den Winter ontrent het nederdalen des Hemels, veel bleeck-geele wolcken, twee ofte drie dagen achter een vertoonen, en dat principalijck met een Noorden Windt, soo pleegter gemeynelijck Sneeuw uyt te volgen, ende in den Herfst oft in de Voorsomer Hagel te vallen.

2. Als des Winters de koude een weynigh vermindert wesende, de Wolcken des Lochts bleeck-geluwe worden gesien, ende gelijck als tot Regen geneyght zijn, wesende den Windt Noordelijck, salder in stede van Regen, Sneeuw volgen.

3. Wanneer men onder veele teeckenen van Regen, groote koude gewaer wordt, in het midden des Winters, soo ist een teecken van Sneeu, ofte van Hagel.

4. Als men rontom de Sonne, ofte de Mane, een bleeck-blaeuwen rinck, met groote winden aenschout des Winterdaeghs, soo en hebdy niet dan Sneeu te verwachten.

5. De Locht met dicke bleecke wolcken overtrocken wesende, met een sterck windachtigh weder, ende wolken onder de handt verduysterende, is een getuygenisse van toekomende Hagel, ofte Sneeu.

6. Alst des Winters eenige dagen achtereen sterck vriest, en daer op een duystere Locht volght, soo isser Sneeu voor handen, oft als

sulcks in den Voor-somer geschiedt, soo ist een teecken van toekomende Hagel.

De natuyre, het onderscheydt, ende de kracht des Daus, &c.

1. Den Dau wort altijdt meest gesien, ende komt oock lichtelijckst ter aerden, op alsulcke plaetsen daer het stil is, als op de plaetsen daer ’t veel waeyt.

2. Den Dau, ende den Rijm worden selden gesien, ofte gegenereert op hooge Bergen, overmits dat de getemperde warmte, de Materie deser beyden, door hare zwackheydt, niet verre boven der Aerden optrecken en kan.

3. Den Dau, ende den Rijm, worden by schoon stil weder gegenereet, hier beneden ontrent der Aerden, uyt weynige dampen der Aerden, ende de Regen ter contrarie, waer van de Materie door lanckheydt des tijdts vergadert wordt, ende de Materie des Daus meest op eenen dagh.

4. Het is seker, dat alle planten ende alle gewas der aerden meer door een Dau met een getemperde vochtigheyt wordt vervochtight, als door een kleynen Regen, waer door de planten meer worden gevordert als beschadight, maer niet alle planten.

5. Overmits den Dau door sijn lijmige soetigheydt, lichtelijck in Cholera verandert wordt, ende de darmen beschadight, soo komen daer door de Beesten, die in ’t bedaude gras geweyt hebben lichtelijck in den Bloedt-gangh te vallen.

Van de nature des Rijms, en des Nevels.

6. Den Dau, ende den Rijm, zijn daer in onder malkanderen verschillende, dat den Rijm alleen gegenereert wordt door de koude Locht, ende den Dau met een getemperde Locht, doch soo worden sy beyde met een stilte gegenereert, daerom dat geene van dese beyde op hooge Bergen gesien en worden.

7. Den Nevel, ofte den Rijm, stinckt gemeynelijck, om datter altijdt eenige aerdtsche Materie onder gemenght is, die door de koude niet en heeft konnen verteert worden, daerom dat oock het water dat van den Rijm komt te smelten, seer ongesont ende schadelijck is.

8. Overmits den Rijm van een taeyen ende aertschen damp gegenereet wordt, soo komt hy stracks door een koude Locht te bevriesen, ende hier en daer aen alle dingen klevende, gelijck wy alreede geseydt hebben.

9. De wolcken en zijn anders niet als een dicken Nevel, als een damp die in ’t midden des Lochts komt te samen te dringen, ende alsoo van de Locht wordt opgenomen, ende aldaer hangende blijft.

10. Den Nevel en is anders niet als een dicken roock, gelijck men die boven de Wateren, boven de Weyden, boven de Bergen, of boven der Aerden siet drijven, den welcken gelijck hy hem lichtelijck komt te verspreyden, oock lichtelijck te verdwijnen komt.

Van de natuyre des Hagels.

1. Tusschen de Sneeuw, ende Hagel, en is anders geen onderscheydt, dan dat de Wolcken

daer uyt dat de Sneeuw gegenereert wordt, te bevriesen komt aleer sy in water komt te veranderen, het welcke ter contrarien in den Hagel geschiedt mits de wolken eerst in druppelen waters veranderen, ende daer na te bevriesen komen.

2. Overmits den Hagel selden sonder eenige aerdachtige substantie is, soo komet dat men somtijdts eenige hayrkens, eenigh kaf of yet anders daer in vint, gelijk sulcks door den windt, met andere dampen der aerden, in de Locht komen gevoert te worden.

Van de teeckenen der koude, ende toekomende Vorst.

1. Als men de Sonne des Winters in ’t opgaen, of in ’t ondergaen bleeck geel, groenachtigh aenschout, ofte met wolcken van al sulcken coleure beset siet, soo salder Koude, Regen, Windt, ofte Sneeu naer volgen, ende dat veel ofte weynigh, al naer den tijdt des jaers.

2. Als des Winters de Sonne rooder als sy pleeght onder te gaen, met een Noorden ofte met een Oosten Windt, soo isser een strenge Vorst voor handen.

3. Wanneer de Sterren ofte de Mane des Winters soo helligh blickende staen, dat is oock al teecken van groote Vorst.

4. Soo verre alst in ’t beginsel van een Vorst, kleyne en ronde Hagelsteenkens valt, soo sal de Vorst vermeerderen, maer soo verre als den Hagel bleeck, grof, lanckworpigh, of vierkantigh is, soo salder slapper Volgen.

5. Als de Sneeuw met kleyne Vlockskens valt, gelijck als kleyne Hagelkens, dat beteec-

kent al groote geduyrige Vorst, maer groote brede Vlocken, beteecken middelmatige koude, ende die somtijdts niet lange en pleeght te duyren.

6. Soo wanneer de Menschen in koude verouderde gebreken, in hare gebroken Beenen, in hare ontledingen, of in de plaetsen der genesene Wonden, of oude Ulceratien, van eenige pijne klagen, soo isser groote Vorst, of Regen voor handen.

7. Als men het siet dat de Water-vogels des Winters, uyt de kleyne Wateren, naer de groote Meyren toevliegen, soo isser stercker Vorst te verwachten.

8. Wanneer de Eycke-boomen veel Eyckelen voort-brengen, soo volghter gemeynelijck een groote Winter naer.

9. Soo dickmaels als men de Vogels van diversche specien, ofte van eender soorten in ’t beginsel des Winters, veele te samen vliegen siet, ende ontrent de Steden haer aes siet soecken, soo ist een seker getuygenisse van een stercke toekomende Vorst.

10. Als het vier des Winter-daeghs heeter van hem schijnt alst pleeght, ende de gloeyende koolen oock meer gloeyende, als sy plegen, soo sal ’t harder vriesen alst tegenwoordigh vriest.

Van de generatie en oorsake der Winden.

De winden worden gegenereert door seeckere drooge en warme dampen, die door de kracht der Sonne, ende van seecker Gesternte, in de hooghte des Lochts getrocken worden, ende aldaer door de koude in een gedrongen wesende, daer naer door sekere dicke Vaporen, die haer

bejegenen, wederom ter Aerden herwaerts ende derwaerts met geweldt nederwaerts gedreven worden, oft om sulcks noch beter te verstaen, soo en is de oorsake der Winden anders geen, dan eenige drooge exhalatien der Aerden, dewelcke in de hooghte der Locht bejegenende sekere dicke koude Vaporen, die ter aerden nederwaerts dalen, daer door met gewelt, ende in der haesten naer der Aerden toe, nederwaerts worden gedreven, van waer sy op gekomen waren. Daerom dattet aldermeest waeyt, alsser van boven af groote menighte van dese dicke Vaporen nederwaerts ter Aerden sinckende komen, welcke nederdringinge, of stercke beweginge des Lochts, wy in onse Sprake den wint noemen, ’t zy uyt wat hoeck des Hemels die te waeyen komt.

Van de tekenen der Windt, uyt het gene dat ons in den Hemel, in de Locht, in de wateren, ende op der Aerden, voor oogen komt.

1. Wanneer de Sonne des avondts, ofte des morgens, Bloedt-root met eenen rooden Circkel, ofte van eenigh ander Koleur, beset is, dat is al teecken van windt.

2. De Sonne met diversche Koleuren haer vertoonende, ende met vierige wolcken, volghter gemeynelijck windt naer.

3. Als men in het opgaen, of ondergangh der Sonne, in ’t Noorden eenige roode wolcken komt te aenschouwen so salder windt na volgen.

4. Als de Sonne haer Stralen naer het Zuyden ende naer het Noorden uytspreyt, en-

de tusschen derselver de Locht klaer is, soo isser windt ofte regen voor handen.

5. Wanneer men in het Westen naer het ondergaen der Sonne, naer een roode Sonne, veel vierige roode wolcken te sien komt, soo zijt seker van groote windt.

6. Soo verre alsser naer den ondergangh der Sonne in ’t Westen, een witte Circkel gesien wordt, soo sal ’t sterck waeyen.

7. Als de Mane door de wolcken haer purpurachtigh vertoont, rooder ende blinckender is, soo sal ’t uyt dien hoeck des Hemels waeyen, daer de wolcken meest zijn.

8. Wanneer den oppersten hoorn des Mane scherper is als den ondersten, soo sal ’t ten Noorden waeyen, en soo den ondersten scherpst is, soo salder een Zuyden windt volgen.

9. Als de Mane eenen ronden rinck heeft, soo volghter gemeynelijck windt naer.

10. Wanneer gy de Sterren des nachts dickmaels siet schieten, wesende den Hemel van achter klaer, soo suldy uyt dat quatier windt verwachten.

11. Naer grooten ende langhdurigen Mist, ofte Nevel, sal altijdt gemeynelijck grooten storm of wint waeyen.

12. Als ’t met eenen schoonen Weder mistachtigh is, na het op-gaen der Sonnen, soo en sal ’t sonder waeyen niet voorby gaen.

13. Als haer nae de onderganck der Sonnen purpurachtige Wolcken, streckende naer het noorden, zijn vertoonende, soo sullender binnen drie dagen groote winden naer volgen.

14. So wanneer eenige windachtige Wol-

ken gedreven worden naer het quatier des Hemels, daer uyt dat men geenen windt gewaer en wordt, so sal ’t uyt dat quatier worden waeyende.

15. De Wolcken die in ’t opperste der Bergen uyt-gespreyt, gedreven worden, sullen uyt dien hoeck windt veroorsaken, daer heenen dat sy gedreven worden, al ist sake dat sy sommige meer van meyninge zijn, dat den windt eer te verwachten is, uyt ’t quatier, daer uytse datse gekomen is.

16. Als de Locht sonder veel Wolcken haer root vertoont, soo zydy des windts seker.

17. Wanneer ’t des Somers stercker ende dickmaelder dondert, als ’t Blixemt, soo en hebdy uyt dat quartier des Hemels niet als stercken windt te verwachten.

18. De Zee blaeuwachtiger uytsiende als sy pleeght, brenght Zuyde winden by, ende swartachtiger Noorde Winden.

19. Als men siet dat het schuym der Zee verspreyt wort, ende men veel blasen daer op drijven siet, soo isser eenen storm voor handen.

20. Als het Vier oft de Keersse veel glinsters van haer geven, ofte de wiecken met kleyne korstkens beset wordt, soo isser regen ende wint voor handen.

21. Wanneer de Musschen boven haer gewoonte meer siericken, ende andere Vogelkens oock meer pijpen, en de Honden haer in ’t zant veel wentelen, soo meughdy windt verwachten.

22. Als men de Entvogels met hare vleugels veel siet slaen, ende dickmaels achter een in ’t water siet duycken, dat is een voorbodeken van regen ende windt.

23. De Zee-muggen, uyt het midden der Zee te landewaerts vliegende, brengen tijdinge van regen ende van windt.

24. Als de Mieren tragelijck arbeyden, en hare Eyeren uytvoeren, soo sal ’t sterck waeyen.

25. Als de Landt-vogelen omtrent de wateren veel geschreys makende, ende hen met water overgieten, beduyt oock al windachtigh Weder.

26. De Gansen naer het Zuyden vliegende, bedieden Noorden wint, en naer het Noorden Zuyden windt.

Van de generatie en oorsake des Donders.

DE oorsake des Donders en is anders geen, dan eenige dampen ende vierige exhalatien, die het Gesternte des Hemels van boven of met gewelt ende met snelheydt der dicke wolcken drijven, door welcke haestige, ofte snelle wijckinge oft scheydinge der wolcken, door de welcke alsulcke gedreven exhalatien haer passagie nemende, dese grooten ende schrickelijcken Donderslagh gecauseert wordt, ende oock den Blixem gesien wordt, daer de wolcken ten dunsten zijn. Ofte om noch beter te verstaen, soo en is den Donder anders niet, als een gebalderen van sekere heete exhalatien, die met groot geweldt, ende snelligheydt de wolcken van malkanderen scheuren, soo dat den Donder anders niet en is als een geklanck van scheuringe der wolcken, die somtijdts soo schrickelijck toegaet, datmen meynt dat Hemel en Aerde bersten willen; gelijck men oock hier op der Aerden sien mach, dat alle windachtig-

heyt gestooten wesende, en door-breeckende, een groot getier maeckt, namelijck, in de Castanien, als men die sonder snijden in het vier leght, aen ’t Buspoeder, ende meer ander diergelijcke dingen.

Van de oorsake ende generatie des Blixems.

Den Blixem is een droogen damp, ende die wat viscues is, door een geweldige beweginge ende hitte, gelijck tot een steenige Masse gecoqueert. Oft om beter te verstaen, soo en is den Blixem anders niet als een brandende exhalatie, die door de wolcken met gewelt wordt nederwaerts gedreven. Of het is eenen dicken damp, van koude Vaporen te samen gedrongen, die met een groot gewelt, ende gerammel door de wolcken te bersten komt, ende tot op der Aerden is nederdalende, en al ’t gene dat hy aldaer bejegent, morselt, breeckt ende in stucken wringht, ende te niet brenght.

Van de teeckenen des Donders, des Heyens, ende des Blixems.

1. Als de Sonne des avondts, ofte des morgens, des Somerdaeghs, ende in ’t beginsel des Nae-somers, ofte des Voor-soomers, in een holle wolck vertoont, met ongewoonlijcke hitte, soo ist een dreyginge van Donder.

2. Alsser een ongestuymigen windt, des Somers, des Nasomers, oft des Voorsomers komt te waeyen, die het Kaf, het Stof, ende

ander lichte dingen onversiens om hooge in de Locht voert, de Locht met duystere wolcken overtrockende wesende, soo zijnder Dondervlagen voor de handt.

3. Wanneer ’t des Somers, of in de Voorsomer, ofte Nasomers boven de gewoonte heeter is, alst behoort, en tegen den tijdt des jaers, ende in ’t Westen een Regen-boge gesien wordt in het ondergaen der Sonne, soo en suldy anders niet verwachten als Blixem en Donder.

Van ’t onderscheyt van d’Accidenten, ende werckingen des Donders.

1. Als de wolcken in ’t Donderen zwart zijn, soo donderet gemeyntlijck seer schrickelijck, overmits dat de vyrige exhalatien met groot gewelt door de dicke wolcken moeten door-breecken, ende dat principalijck als de voorsz: exhalatien veele zijn.

2. De wolcken die bruyn-root, en groenachtigh zijn, dat zijn de alderqaetste, soo dattet te verwonderen is, alst daer door komt te donderen, datse niet alle plaetsen, Stenen ofte huysen, en komt te morselen, daer over datse hangt, ofte niet met eenen Stort-regen en verdrinckt.

3. De wolcken die in ’t donderen wit zijn, die en derf men niet vreesen, overmits datter niet veel dicke en subtijle materie by en is.

4. Men heeft dickmaels gesien, dattet voor het aen-komen des Donders sterck pleght te waeyen, ’t welcke door een t’ samendringinge der wolcken, ende door een beweginge der subtijler exhalatien te geschieden komt.

5. Den Donder komt somtijdts met alsulc-

ken gewelt door de Wolcken doordringen, dat daer door niet alleen de jonge Kiecxkens in hare Eyerschalen, maer oock de kinderkens in haerder Moeders Lichaem gedoodt worden.

6. Het is oock geschiedt dat sommige menschen, op den wegh reysende, door den Donderslagh haer gehoor verlooren hebben.

7. Oock ist menighmaels gebeurt, dat door den donder den Wijn ende het Bier in de vaten verdorven is, om ’t welcke te verhoeden, sommige een stuck Ysers, oft eenige tacxkens van den Laurierboom boven op de Vaten leggen.

Van ’t onderscheydt, nature ende krachten des Heyens.

1. DAer komt somtijdts uyt de wolcken een vyrige exhalatie die sonder eenigh geluydt gesien wordt, welcke exhalatie in een dikachtige Wolke gedreven wordt, daerom datse genen volkomen donder, maer wel een lichte rammelinge maeckt, gelijck een gloeyend yser dat men in koudt water steeckt.

2. En dit geschiedt, wanneer eenige exhalatie niet genoegh in een gedrongen wordt, maer so verspreyt is, datse door de wolcken doorbrekende en ontsteken wesende, geen volkomen Donder by brengen en kan, maer wel een duystere rammelinge.

3. Een heyinge die seer dompachtigh ende swartachtigh is, die is oock van de nature der aerden, de welcke, soo sy seer vierigh is, en de wolcke daer door sy passeren moet seer lijmig is, soo komt daer uyt te genereren eenen swarten, geelachtigen, oft yserachtigen steen, den welcken

nederwaerts geschoten wesende, al wat hy bejegent komt te breken, te scheuren, of in brant te steken.

4. Het is ook wel geschiedt, dat sommige het heyen des nachts in dʼ oogen geslagen is, waer door sy tʼ eenemael zijn blindt geworden, ende dat door de groote blinckende klaerheydt, waer door ons gesichte wordt gecorrumpeert, en de geesten des gesichts te niet gebracht.

Van de nature, onderscheyt, werkingen ende accidenten des Blixems.

1. Onder andere miraculen die door den Blixem geschiedt zijn, soo ist wel eertijdts geschiedt, dat het geldt dat op heymelijke plaetsen gelegen heeft, ende oock het geweer in de scheyden, is komen te smelten, de scheyden nochtans onbeschadigt blijvende, gelijk Seneca beschrijft.

2. Van den Blixem zijn wel eertijdts menschen ende beesten doodt gesmeten geweest datmen naer hare doodt niet en heeft konnen mercken waer dat sy den slagh ontfangen hadden.

3. Den Blixem ende het Heyen en hebben anders geen onderscheyt, dan dat sy met malkanderen in de maniere van Blixemen verscheyden zijn: want het Heyen wort veel lichter aengesteken, ende het wordt van meerder hoogte door de wolken gesien. Ende den Blixem wordt met meerder kracht door de wolcken gedreven, ende beschadight veel meer het gene dat hy bejegent op der aerden als het Heyen.

4. Van den Blixem en wordt nimmermeer geslagen den Laurierboom, het Zee-kalf, noch den Arent, daerom dat hem Tiberius al-

tijdt met Laurierboom heeft laten besteken, en sijn Tenten heeft laten maken van huyden van Zee-kalvers, op dat hy van den Blixem (die hy uytnemende seer vreesde) soude bevrijdt wesen.

5. Om hem van den Blixem te bevrijden, soo en isser geen sekerder raedt als dat men hem vijf voeten onder der Aerden begeve, want den Blixems niet dieper in en gaet onder der Aerden als vijf voeten, daerom leest men in de Historien dat den Keyser Tiberius, alst Blixemde, hem in een Kelder begeven heeft.

6. Tegens het geweldt des Donders ofte Blixems isser niet sekerder als het afschieten van Grof-geschut, het luyden van groote Klocken, ende insonderheydt in ʼt beginsel des Blixems, want alle sterck geluydt is wonderlijck en snel doordringende door de Locht, en het drijft de donder-wolcken nae andere plaetsen.

7. Den Blixem grijpt meest alle hooge dingen aen, ende onder het geboomte insonderheyt den Eyckenboom, gelijck men sulcks by dagelijckse ervaringe bevindt. Daerom ist datmen siet dat alle Toorns, Meulens ende Bergen, gemeynelijck van den Blixem worden aengetast, ende dat overmidts sy de donder-wolcken aldernaest zijn


Vorige Volgende