Logo DBNL
Het secreet-boek vol heerlijke konsten (1694)

Het secreet-boek vol heerlijke konsten

(1694)–Carel Baten–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Van de Gommen.

Van de veelderleye soorten van Lijm, dat de Illuministen gebruycken, en eerst van Parkement-lijm.

NEemt Parkement-lijm, die van onbeschreven Parkement gemaeckt is, doet daer veel waters by, want hy is krachtigh ende subtijl, ende beter als den Hoorn-lijm. Hoe hy witter is, hoe hy beter is.

Huys-lijm, ofte Visch-lijm.

Den Huys-lijm, ofte den Huys-blas, die wort van een Zee-visch gemaeckt, hy en is niet soo sterck als het Parkament-lijm, men gebruyckt hem onder subtijle Verwen.

Mont-lijm.

Den Mondt-lijm is een kostelicken subtijlen lijm in alle Verwen, uyt genomen in ’t Spaens-groen, die mach by andere toegeset worden.

Dragant-gom.

Dragant-gom is een seecker Gom, die daer loopt uyt een seecker Boomken, datmen noemt Tragacantha, daerom dat de Gom daer uyt loopende, oock wordt Tragacantum genoemt. Sy en is niet dienstelick alleen gebruyckt, maer seer dienstelick als men die by andere voeght, ende sy maeckt oock alsoo een lichte Verwe.

Gom van Arabien.

De Gomme van Arabie is een vreemde Gom dat uyt den edelen boom loopt, nut en bequaem in alle Materien, dan sy en komt niet over een met alle verwen, gelijck wy bevinden. Gom van Kersse-boom, van Pruyme-boom, en Gom van den Amandel-boom, worden oock gebruyckt.

Eyer-wit.

Eyer-wit is een geselle van alle Gommen, als hy recht gemengt worde, maer hy en is niet geerne met Azijn onder de verwen vermenght, daer by dat veel Gom van Arabien is, want het

wordt te samen getrocken, ende als het Eyer-wit geen toeset en heeft met water van Lelien, ofte met Roos-water, soo verdervet.

Gommi Lacca.

Gommi Lacca, is een wonderbaerlicke gom als men die kleyn gestooten, in klaer water heet maeckt, soo maeckt men daer van een lichte bruyne Verwe.

Hoe men Gout-gront bereyden sal.

Men vint menigerley Gout-gront, ende onder sommige is groot gebreck: daerom dat ick alhier by den seeckersten blijven sal, want het leydt veel aen de temperature: al is den grondt seer goedt, midts dat men hem haest te vet, ofte te waterachtigh maken kan, daerom dat hy wel sterck, ofte te swackt wordt, neemt daerom wel acht op de tempereringen.

Neemt schoon wit Krijt, dat noch zandigh, noch steenachtigh zy, soo veel als ’t u belieft, brandt dat wel op gloeyende Kolen, en blust het in goeden Wijn-azijn, daer onder dat een weynigh Honighs gemenght is, latet alsoo den gantschen nacht staen op den Azijn het Krijt, ende den brant wel magh doorweycken. Neemt daer naer de substantie des Krijts uyt den Azijn, ende wrijft het seer wel op een Wrijf-steen met het Temperatuur-water des Eyer-wits, met de vermenginge van Gomme. Wrijft daer onder een weynigh Cinnobers, ende tweemael soo veel van den steen Ematites. Als ’t nu al wel gereeven is, soo brenget op een hoop dattet hardt worden magh, ende bewaert alsoo tot dat gy ’t

van doen hebt. Als gy nu daer van wilt gebruycken, so neemteer ontrent een hasenoot van, maket in klaer water weeck, wrijvet wel op een steen, doet daer onder soo veel Salarmeniack als een Erwete groot, ende half soo veel Suyckers, tempereret wel onder een met Temperature van Eyer-wit die niet te vet en is, gelijck hier boven verhaelt staet.

Strijckt den grondt op een schoon Parkament en latet droogen, poleert den grondt sachtkens. Neemt dan een droppelken Mont-lijms, ende een droppel klaer water, doet een weynigh Saffraens in een doecxken, ende leght dat in dese vochtigheydt. Neemt een Pinseelken ende overstrijckt daer mede den gront, ende draegt stracks het Silver ofte Gout daer op, latet wel droogen, en bruyneret daer na sachtkens met een Wolfs-tandt. Neemt acht alwaer het Gout af valt, of aenkleeft, neemt oock acht of den Tant kleefachtig zy, ofte niet, in ’t polijsteren. Soo verre als nu de gout-glans niet af en valt, nog niet aen den Tandt en kleeft, so is het Goudt gront oprecht: Maer soo verre als ’t Gout afvalt so is den gront al te swack: Soo sterckt hem wat beter met soo veel Gom als een Erwete groot, al naer het oordeel uwer oogen. Ende soo verre als den Tandt aen het Gout kleeft, soo is den gront al te vet, soo giet meer waters daer op, ende vrijwet wel onder een.

Latet daer naer alsoo een ure ofte twee staen tot dattet wederom gesoncken is, giet dan het klare water wederom daer van, ende roert daer naer den Gout-grondt met sijner substantie wel onder een. Strijket hem wederom aen gelijck

vooren, ende versoecket soo lange tot dat hy op sijn rechte mate gemaeckt wort: Want men moet elcken Gout-gront wel proberen oft hy te sterck, te swaeck, ofte te vet is. Merckt insonderheydt daer op, dat gy Gout-gront maken wilt, soo siet toe dat gy hem maeckt als ’t schoon klaer weder is, als dan geluckt het wel, want hy sijnen aerdt heeft, gelijck daer doet den Bresilie, die moet oock by schoon klaer weder gemaeckt worden, want de ervaringe my sulcx geleert heeft.

Dit zijn de Gommen die men tot den Gout gront gebruyckt.

De eerste is, Ammoniacum, de tweede, Galbanum, de derde, Opopanacum, de vierde, Serapinum, de vijfde, Aloe Epatica, de seste Asa Foetida. Alle dese ses Gommen zijn van naturen vochtigh ende aenklevende, daerom kleeft het Gout geerne daer aen, als de recht getempereert zijn. Daerom dat gy een van dese ses sult nemen het derdedeel, ende wel sult wrijven. Ende wrijft daer toe noch eens so veel wit krijts, ende soo veel Cinobers, tempereert dan met Eyerwit, gelijck hier vooren is geseydt geweest, maer het en moet niet te dick, noch te dun zijn. Strijckt aen, latet wel droogen, bruyneert den grondt soetkens, leght het Goudt daer op, drucket neder met de Boomwolle, soo sal ’t Gout aen den grondt kleven, en het laet hem wel polieren.

Neemt oock acht dat men den Tagantum moet twee dagen langh in ’t water leggen, ziedet hem daer naer in ’t selve water, roeret stedig

met een Spaentje: Wringht hem door een witten doeck. Bewaert daer naer dit water, want het is seer bequaem en dienstelijck tot alle Verwen, insonderheydt tot de Gout-gront, soo verre als gy in ’t prepareren daer in goede mate kondt houden.

Museringe op Goudt.

Als gy nu yet op Papier, of op Gout hebt vergult, ende daer op yet begeert te Museren, dattet sal schijnen dat het eene Gout in ’t ander stonde: Soo neemt Ammoniack, ofte Camfer, of Serapinum, of Mastick, het geene gy wilt, wrijft hier van een boon groot met water, doet daer by drie droppels water van Eyer-wit, tempereret van passe, niet te dun noch te dick: Museert alsoo daer mede op Goudt met een spitsigh Pinseeltjen al wat gy wilt, latet droogen.

Hoe dat men Goudt, of Silver, uyt de Penne schrijven sal, ofte met den Pinceele sal opstrijcken.

Neemt een weynig Zout, maket gloeyend, legget op den Wrijf-steen, doet daer by een dicke Gomme, die gelijck tot olie gesolveert is, wrijvet onder een op den Wrijf-steen. Neemt dan een bladt fijn Gouts ofte Silver, wrijvet alsoo d’ eene naer het ander op den Wrijf-steen, eenen goeden tijt langh, doetet daer naer in een Glas, giet daer op klaer warm water, en roeret als vooren, latet wat staen, ende gietet wederom daer van: Ende doet dat soo dickmaels tot dat het Goudt ofte Silver suyver wordt. Als ’t nu klaer ende schoon is, soo doetet in een

suyvere Mossel-schelpe. Ende als gy nu dat wilt gebruycken, so doet daer by een dun Gom-water, maer niet te veele, ende schrijft, of schildert hier mede wat gy wilt, paleret daer naer met den Tandt.

Een ander te maken Gout.

Neemt een roodt Gom-water, ende noch een stucxken Gomme daer in, laet de Gomme daer in smelten in een Mossel-schelpe, latet soo lange staen, tot dattet soo dick wordt als een Papken, doet daer in een Hase-noot grote Salarmeniack, wrijvet al te samen onder een, soo lange tot dat hem den Salarmeniack gansch gesmolten heeft. Daer naer soo neemt meer fijn Goudt ofte Silver-bladers, ende wrijft het eene bladt naer het ander daer soetkens in, drie ofte vier uren langh, tot dat het Gout ofte Silver geheel kleyn gemalen is: Doet het daer naer in een kleyn roemerken, of in een Mossel-schelpe: giet heet water daer op, roert het Silver ofte Gout met een houtken, ofte met den vinger wel onder een, latet daer naer een ure langh stille staen, op dat het Goudt ofte Silver sincken mach: giet daer naer het koude water daer op, roeret om, ende doeter van het voorige heete water wederom by, roeret, ende latet staen als vooren. Doet alsoo thienmael achter een, met heet water, tot dattet geheel klaer wordt, doetet als dan in een Mossel-schelpe, ende bewaert voor stof: Tempereret daer naer met een Gom-waterken, gelijck boven geseydt is, bruyneret met een Tandt.

Om Aurum Musicum te maken.

Neemt twee loot fijn Tins, Quicksilver, een loot, Solfer, drie loot, Salarmeniack, drie loot, doetet al te samen in een Glas, met een langen hals, anderhalf vierendeel langk, bekleedet te vooren een vinger dick met gehayrden Leem, formeert een decksel, of ’t Glas van Blick (nota, dat in ’t Blicken decksel een gat wesen moet daer in dat altijdt een langh yserken steke) ende bestrijckt oock dat boven met Leem, op dattet immers een vinger dick boven wel toegestopt zy, op datter oock den Solfer niet en kome uyt te trecken. Stelt alsoo dit Glas in een aerden pot op een oven, maeckt voor eerst daer onder een kleyn vier, tot dattet allencxkens geheel gloeyende wordt: Latet voortaen in een eenparigh sterck vier staen, van den morgen tot den middage: Treckt somtijts het yserken uyt, en besiet den Roock, soo verre als gy een geluwen Rook siet uyt het Glas gaen, soo gaet voorts tot dat het geheel vergaen is, als dan is ’t genoegh gebrandt.

Latet daer na kout worden, breckt het decksel van ’t Glas, ende neemt de materie uyt, ten besten dat gy koudt. Als gy daer van wilt gebruycken, soo wrijvet op een effen Wrijf-steen, tempereert met een Mont-waterken, en bruyneret met den Tandt.

Aurum Musicum op een ander manier.

Neemt Tin, Quicksilver, Solfer, Salarmeniaek, van elcks even veel: Smelt het Tin op het vier, laet het Quicksilver daer in loopen,

latet koud worden, smelt daer naer den Solfer, stoot het Zout, ende stroyet in den gesmolten Solfer, roert wel onder een tot dattet wel kout geworden zy: Wrijvet daer naer op een Wrijf-steen tot poeder, wrijft het Tin, en het Quicksilver oock daer mede wel onder een: Doetet daer naer in een Glas met een langen hals, dat te vooren met Hayr-lijm een vinger dick wel bekleedt is. Formeert een decksel van Blick daer op, bestrijcket oock een vinger dick, op dat den Solfer niet daer uyt en vliege. Maeckt midden in ’t voorsz. decksel een kleyn gaetjen, steeckt daer in een yseren nagel, op datter geen roock uyt en magh: geeft hem voor eerst klyen vier tot dattet geheel gloeyend wordt, als dan soo geeft hem een stadigh vier. Treckt somtijts het yseren nagelken daer uyt, ende siet toe oftet niet meer en roockt, roockt het niet meer, so bestrijckt den Nagel boven toe met het voorschreven Leem, op datter geen lucht uyt en mag. Breeckt daer naer het decksel van het Glas, ende siet eens toe hoe dattet u behaeght. Soo verre als ’t u noch niet en behaeght, soo plackt het decksel wederom daer op, ende latet noch langer branden: besietet een halfure daer naer noch eens, ende doet dit soo lange, tot dat u dunckt dattet genoegh zy, maer gy moetet altijdt in een stadige hitte houden, op dat de materien niet en komen te vervliegen. Als gy nu daer van wilt gebruycken, soo tempereret met Temperature van Eyer-wit.

Een ander soorte van Aurum Musicum.

Neemt een deel van ’t beste Tin, ende twee

deel Quicksilvers, latet te samen smelten, neemt daer naer een half vierendeel soo veel Solfers, kleyn gestooten ende gesmolten: Neemt het daer na van ’t vier, wrijft oock daer onder een half vierendeel Salarmeniack: Den Tin, en het Quicksilver moeten oock onder een gewreven worden: Doetet daer nae onder een in een Glas, met een langen hals, bestrijckt het Glas met Hayr-lijm, een vinger dick, brandet gelijck men den Cinnober doet, eenen geheelen dag langh, latet daer naer kout worden, wrijvet ende bereydet voorts met Temperature van Eyer-wit.

Een ander goet Aurum Musicum.

Neemt een once fijn Tins, latet smelten in een verloyden pot, doet daer in een loot Quicksilver, latet daer naer kout worden: Neemt daer naer een half loot Solfers, ende een half loot Salarmeniack, wrijvet oock wel onder een: Doet daer naer alle dese materien in een Glas, met een langen hals, bekleedet eenen vinger dick met Hayr-lijm: settet dan in asschen, leghter rontomme ringhs-wijse een goet vier, met een stadighe hitte. Doet boven met den mondt des Glas, ende met het decksel gelijck hier boven is geseydt geweest.

Hoe datmen Argentum Musicum sal maken.

Neemt drie loot fijn Tins, smeltet in een probeer-kroes, ende als ’t by na gesmolten is, soo doet daer by drie loot Wismat, Wismat is een Hooghduytsch woordt, ende roeret wel onder een op ’t vier met een yserken, soo haest als gy

siet dat den Wismat in den Tin gesmolten is, soo neemt den Kroes uyt den viere, ende laet hem een weynigh verslaen. Neemt daer naer anderhalf loot Quicksilver, ende giet het in dese twee gesmolten materien, roeret wel onder een op dat het Quicksilver daer onder hem wel magh vermengen, gietet alsdan op een kouden steen, op dattet stijf worden mach. Als gy nu dat gebruycken wilt, soo neemt van dese gegoten Materie soo veel als ’t u belieft, wrijvet wel op een steen, ende tempereret met Temperature van Eyer-wit, strijcket op, latet droogen, ende bruyneret met den Tant, soo sal ’t wel klaer en schoon wesen. Het is een seer goet stucxken. Hoe meer Quicksilver dat men in ’t smelten daer by doet, hoe milder dattet wort, dan niet al te veel.

Hoe dat men het Quiksilver sal dooden.

Legt het Quicksilver in een Mossel-schelpe, giet goeden Wijn-azijn daer op, ende een Erwete groot Salameniacks grof ghestooten, spuwet daer in, latet alsoo staen weycken, gietet somtijdts af, ende siet toe oft hem laet handelen gelijck een Papken, des niet, soo giet de vochtigheydt weder om daer op, tot dattet sijne kracht kome te verliesen, ende oock sijn leven.

Van het Laudanum.

Het is een swarte Gomme, de beste is swaer, ende sy laet haer lichtelijck stooten, men maghse mengen onder alle Verwen die men geerne van stanck bevrijden wilt. Leghtse in Leli-water, of Roos-water, gietet in de Verwen, soo behouden sy eenen goeden Reuck.

Sal Armoniacum.

Dese specie wordt alsoo genaemt, om datse in Armenien gevonden wordt, doch soo wordtse van de gemeyne Konstenaers, van gemeyn Zout gemaeckt, dat wit en klaer is dat is het beste. Dit Zout is tot veel dingen dienstelijck, gelijck gy in dit boeck dickmaels gewaer worden sult.

Ematites dat is den Bloedt-steen.

Desen steen wort gevonden in Meeren-lant, ende in Arabien, maer den besten wordt gevonden in Africa en in Arabien, het is een vleesch-roode Verwe. Desen steen is de Verwen seer dienstelijck, gelijck in desen Illumineer boeck dickmaels verhaelt wordt.

Hoe datmen den Cinnober of Vermelioen konstelijck maken sal.

Neemt twee deel Quicksilver, en een derdendeel Solfers, doet het in een pot, smelt den Solfer, ende het Quicksilver onder een, alst nu kout geworden is, soo wrijvet wel met malkanderen, doetet daer nae in een Glas dat te voren een vinger dick met hayrigen leem over al bekleet is: Maeckt te vooren een oven van de breete gelijck uw Glas ofte kolve is, set dit Glas op den oven: Ofte settet op een yseren Treeft, of in een ander distilleer-ovenken, maeckt een deckselken van blick boven op den Mont des Glas, ende in ’t midden des decksels een gatjen, luteret oock wel met den voorsz. Leem, stoot een yser door dit gat daer in, op dat gy ’t alle reysen daer mede roeren meught. Maeckt voor eerst

daer onder een kleyn vierken van droogh hout, ende daer nae hoe langer hoe grooter. Ende neemt also wel acht op dat glas: want gy sult in ’t glas mogen roock sien, en ook uyt het glas, maer en stoot u daer niet aen, dan siet toe dat gy hem altijdt gestadigh vier geeft sonder ophouden, tot dat gy den roock soo root siet als bloet, als dan ist genoegh, latet daer naer kout worden, so hebt gy goeden Cinnober. als gy nu daer mede wilt schilderen ofte schrijven, soo neemt so veel Cinnober alst u belieft, ende wrijft hem wel kleijn met goede witte wijn, laet hem daer na op den steen wel liggen droogen: neemt daer naer Temperature van Eyer-klaer, ende wrijft hem oock daer mede, daer onder doende Aloë epatica, so groot als een Erwete, strijcket daer nae met hoopkens te samen, en bewaert dat suyverlijck voor alle stof. Als gy nu daer van wilt gebruycken, soo wrijvet te samen met goet klaer water, en weynigh gesterckt met Temperature van Eyer-wit, maer niet te veel. Soo verre alst niet al te snel uyt de penne, of uyt het Pinceel en wil volgen, soo doet daer onder een weynigh Mirrha, ende dit is den besten Cinnober. Alst van de Temperature al te vet is, soo spoelt hem af met schone witte wijn, sterckt hem dan wederom met een weynigh Temperare van Eyer-wit: in stede van gemeyn water meught gy wel Roos-water nemen.

Cinnober te maken op een ander maniere

Neemt Quicksilver, twee deel, ende Solfer drie deel, smelt den Solfer in een pot, laet het

Quicksilver onder den Solfer lopen, roeret wel onder een, ende latet kout worden, wrijft hem daer naer op een steen: doetet daer naer in een Glas met een langen hals, dat wel met hayr-lijm bekleedt is. Set dat op een oven, maeck daer onder een stadigh vier, met droogh hout, voor eerst een kleyn vier, daer nae ’t selve vermeerderende: Neem wel acht op den roock als hy bloed root wordt. Ende luteert oock de mont des Glas, gelijck hier boven verhaelt is.

Hoe datmen Parijs-root sal maken.

Neem een half loot gheraspt Bresili-hout, ende een pinte klare loogh, doet die in een verloyden pot, maeckt die loge so heet datmen qualick de hant daer in kant lijden, smijt daer in het voorschreven Bresili-hout, latet daer in liggen het vierendeel van een uur, sijget alsdan door een suyveren doek, roeret dan daer in kleyn gestooten Aluyn, tot dat de verwe dick wordt: roeret met een stockxken wel over een, gietse daer na in een Sackxken dat onder spits is, op dattet daer door mach lopen in een anderen pot, ende gietet driemael daer door op dat het reyn daer uyt komen magh. Schrabt daer na datter aen den sack hanght, op krijt, latet daer op droogen. Het ander is een Parijsroot.

Parijs-root te maken als een Roode Roose.

Neem een verloyden Pot, vergadert daer in alle morgen soo veel Urine tot dat gy genoegh hebt, laetse acht dagen langh alsoo wel toegedeckt staen, steltse daer naer op ’t vier,

laetse zieden, ende schuymtse soo lange tot datse klaer wordt: giet dan daer van in een schoone Pot, soo veel als gy verbruycken wilt, en doet daer mede, als hier boven verhaelt is, met de Looge.

Allerley Brasili-verwe sal men altijdt by schoon weder bereyden.

Neem een loot geraspt Brasilihout, doet dat in een verloyden pot: Giet daer op goede klare witte Wijn-azijn, latet alsoo staen, drie ofte vier uren langh. Neem daer naer klaer goet bier, doet daer by klaer water, dat de vochtigheydt twee vingers breet op dat Brasilihout sta, Hanget daer naer over een kleen vier: latet zieden, maer niet overlopen, alst nu een goeden tijdt lang gesoden heeft, so doet een Okernoot groot Aluyns daer by, en oock soo veel Gomme van Arabien. Hanget over ’t vier, latet wederom zieden, nemet daer na van den viere, latet kout worden, zijget daer nae het sop door een doeck, soo hebt gy goede Brasili-verwe.

Om te maken Inct die seer goet ende bestandigh is.

Neemt een Glas met een wijden Mondt, doet dat vol van schaefsel van Brasili-hout, giet daer op goede witte Wijn-azijn, stoppet dicht toe, latet alsoo in de Sonne staen, ofte des Winters op een warme oven, twee dagen lang, werpt dan daer in drie of vier stucken Aluyns, stoppet dicht toe, settet wederom in de Sonne, ende roeret somtijdts om, latet alsoo staen twee Maenden lanck, soo sal daer van worden een bysondere Brasili-inct, daer van dat men Roos-

kens, ende Fioletten maken kan. Als nu den Inct roodt genoegh is, soo neemt de stucken Aluyns, die niet gesmolten en zijn, wederom daer uyt, ende gestooten Aluyn daer in doet. Als gy nu van desen Inct gebruycken wilt, soo doet hem uyt het Glas in een Mossel-schelpe, doet een weynigh Gomme van Arabien daer in, laet die daer in smelten, soo wordet in de Mossel-schelpe in ses dagen soo schoonen Inct, dat gy u sult daer over verwonderen, soo verre als hy te dick is, soo giet uyt de flessche noch wat meer in de Mossel-schelpe.

Om den Brasilie bruynachtigh te bereyden.

Neemt een loot Bresili-hout, doet dat in een nieuwe Pot, neemt daer naer goede klare Looge, maecktse heet, doet daer by een weynigh Urine, giet die heet op het Brasili-hout, ende roeret met een houdt door een, neemt den Aluyn die wel gewreven is, een halve noot groot, doet die daer in, so sullen dese dingen uyt den Brasilie alle de roodigheydt trecken die daer in is, sijget daer naer klaer af in een Glas, stopt dat dicht toe: Als gy nu dat gebruycken wilt, soo giet een weynigh daer van in een Mossel-schelpe, leght daer in een stuck Gom van Arabien, latet wel door weycken in de Sonne, ende het sal eene goede Brasili-Inct wesen. Alst nu al te dick wordt, soo giet een weynigh uyt het Glas in de Mossel-schelpe.

Een lichtveerdige Brasili-inct.

Neemt van de beste Brasili-verwe die gy

hier vooren in de eerste verteeckende vinden sult, soo veel alst u belieft. Maeckt die een weynigh warm, neemt dan Mirrham die goedt zy, ende wel rieckt, wrijf die tot Meel, ende doet daer van een boon groot in dese Brasili-verwe, ende een derdedeel Loot-wit, roeret wel onder een, soo sal sy schoon ende licht wesen.

Een Brasili-verwe die hoogh van Verwe is.

Neemt een half pinte Wijns oft Azijns, giet dat op een Loot geraspt Brasili-hout, laet het alsoo een dagh ende nacht staen, hanget op het vier, ende latet sachtkens zieden tot op de helft. Neemt warm van den viere ende doet daer in ten Ockernoot groot gestooten Aluyn en half so veel Gom, roeret al wel onder een, latet wedaerom wat zieden. Soo verre als gy die noch bruyner hebben wilt, so neemt een weynigh daer uyt in een kleyn potken, maket heet, en roertet onder een weynigh gewreven Krijt, maer siet toe datse niet over en loopt gelijck sy lichtelijck doen soud, want daer door soudt sijn beste kracht verloren loopen. En laet de Verwe niet langh op ’t Krijt staen, maer gietse daer af vier dagen daer naer, in een Glas, ende stoppet dicht toe. Als gy nu een bruyne Brasili-verwe hebben wilt, soo giet daer af een Mossel-schelpe vol, ende latet inde warmte indroogen, ende als die te dick is soo gieter uyt het Glas wat dunne in, soo suldy een goede Brasili-verwe hebben.

Alle Brasili-verwe die met Loge is uyt gezoden, die en mach niet wel Gom verdragen, zijt daerom gewaerschouwt, want sy valt haeste af. Als de Brasili-verwe al te bruyn valt, soo giet

een weynigh Brande wijns daer in, en een weynigh Salarmenaicks, ende sy sal daer door lichtter vallen. Daer zijn noch veel ander manieren van Brasilie te bereyden, maer my en dunckt niet noodigh die alle te samen alhier te verhalen. Isser yemandt die yet lichters, ende beters weet, die wil ick bidden sulcks niet te verswijgen, gelijck ick doe.

Roose-verwe is des Bresilien Dochter.

Wildy een schoone Roose-verwe maken, soo neemt Brasili-verwe, een potken vol, hanghtse op het vier datse wel heet worde, neemtse heet van den viere, ende doet daer in kleyn geschrabde Zeeschuym dat de Goutsmeden gebruycken, roeret wel onder een, so salse stracks oploopen ende schuymen, ende daer mede ontfanghtse de Verwe, en laetse niet overloopen, roertse over dagh in de Sonne, soo salse hoe langer hoe beter worden. Alsmen die in een Mossel-schelpe giet, ende alsoo dagelijcks vervolgende daer in giet, ende het beste ende het dickste in een blase vergadert wordt, soo wordtse wonderlick schoon, ende goet. En doet geen Gom daer in want sy daer door verderven soude. Soo verre als sy te doncker is, so maecktse wederom heet, ende gietse van ’t oude Zeeschuym, en doet daer in als sy wel heet is, kleyn gewreven Aluyn.

Een ander Roose-verwe, die schoon ende licht is.

Neemt een half loot Brasili-hout doetet in een verloyden pot, neemt alsdan klare loogh in een ander potken, maeckse heet, ende gietse al-

soo op ’t Brasili-hout. Doet daer in een Noot groot Knechtkenspisse, roeret wel onder een, neemt een half loot kleyn gestooten Aluyn, doet hem daer in, ende roeret al wel onder een, ende de verwe wordt alsoo uyt het Brasili-hout getrocken, datse soo schoon wordt, als een roode Roose. Gietse vanhet hout in een ander Glas. Als gy daer van wilt gebruycken, soo giet daer van in een mossel-schelpe, legt alsdan daer in een kleyn stucxken Gom, en laetse daer in smelten. Strijckt daer van waer op dat gy wilt, ende gy sultse schoone vinden. Maer zijt gewaerschouwt, dat dese Roos-verwe niet lange duyren en mach, daerom dat gy niet meer daer van en sult maken, als gy behoeft.

Lack, datmen Schilders Lack noemt.

Den Provenschen Lack is een seer schoone Verwe, het en laet hem van geenderley Gom-water vermeesteren, daerom datmen het met Parcament-lijm bereyden sal, dan niet al te sterck. Wrijvet met dun Lijm-water, menget dat met Loot-wit, als gy ’t niet al te bruyn en begeert, soo sal ’t seer lieflick wesen.

Lack adulternium.

Neemt een goet groot stucks Krijts; maeck daer van een Kroes, giet daer in fijne gesette Brasili-verwe, soo lange tot dat gy het Lack op den grondt vindt. Stelt onder den Krijden-Kroes, een pot, op dat soo wanner hy doorgaet, de Verwe daer in mach loopen, diemen wederom boven daer in gieten sal. Het drinckter al in, daerom dat gy altijt versche Brasili-

verwe daer in sult gieten, soo suldy vinden een schoone gemeyne Lack, daer mede datmen de Roose-verwe afset.

Draken-bloedt.

Dit is een Sap eens Booms, het is soo root als Menschen bloedt, het beste is inwendigh klaer root, wrijvet met Salarmeniack, ende met Gom. Soo verre als gy een schoone Mixture daer van wilt maecken, soo mengter onder de meesten-deel Loot-wit, ende een weynigh Menie, of als het Draken-bloedt goedt is, soo maeckt wat Brande-wijns warm, ende legget daer in, ende het sal van hem selven smelten, ende schoon worden.

Sarcocolla.

Het is een Gomme van een doornachtigen Boom, ende is gelijck of witten Wieroock ware, sy is root ende tamelijck bitter, dat is de beste die haer haest laet breken.

Van de Menie.

Dese Verwe is alle Menschen wel bekent. Als gy nu goede Menie hebben wilt, so en doet geen Gom daer by: want sy en schickt haer niet wel daer by, noch en laet haer als dan niet wel aenstrijcken. Neemt dan Menie, maecktse nat met klare Looge, laetse droogen, wrijf daer naer met een dun waterken, en een erweet groot Honighs die klaer is, ende sy sal seer goet wesen.

Violet-water, dat een seer goedt stuckxken is.

Neemt witte Wijnsteen, brant hem in een aer-

den pot, in een gloeyende Oven, twee uyren lang, laet hem daer naer kout worden, doet hem daer naer in een verloyden nieuwen pot, giet klaer water daer op, hanght hem over ’t vier, ende laet hem een vinger-breet in zieden. Neemt dan van den viere, laet hem kout worden, gietet daer naer door een doeck dattet hem mach setten. Als gy nu een goedt Fiolet-water maken wilt, so neemt in een Kroes Brasili-verwe, giet van dat water in de Brasili-verwe, en het wordt stracks een water Fiolet-water. Hoe meer men des Wijnsteens-water daer in doet, hoe bruyner dattet wordt. En meught oock van den gebranden Wijnsteen in de Brasili-verwe werpen, soo sal sy oock de Violet-verwe ontfangen!

Bruyne Verwe.

Neemt gewreven Vitriol, ende doet een weynigh daer van in heete Brasili-verwe, maer niet te veel.

Lever-verwe.

Neemt wel-gewreven roode aerde, en wrijft daer onder gebranden Wijn-steen, doet dat te samen in Brasili-verwe, soo hebdy een goede bruyne Lever-verwe.

Een ander Lever-verwe.

Neemt een weynigh van den steen Ematites. Stoot hem ofte wrijft hem onder een weynigh gebranden wijnsteen, doet dat in warm Roose-verwe, soo sal het een schoone Lever-verwe worden.

Vier-verwe.

Neemt Orpigment ende een weynigh Cinnobers, ofte Loot-geel, ende een weynigh Menie, wrijvet met een dun Parcament-lijm-waterken, naer u eygen goedtduncken.

Aurum Musicum met Menie vermenght, maeckt oock een goede Vier-verwe.

Een ander soorte van Vier-verwe.

Neemt roest van oudt Yser, ziedet dien in Honigh-water, doet een weynigh Aluyns daer onder, latet wel zieden, sijget daer naer in een glasken, ende wrijft het dick op hoopkens. Als gy nu dat wilt gebruycken, soo neemt van het dunne water van den Roest, ende doet daer in van het dick, leght een weynigh Gom van Arabien daer in. Gy meught oock wel een weynigh Menie daer toe gebruycken.


Vorige Volgende