Het secreet-boek vol heerlijke konsten

Van de Secreten des Ysers.

Om Yser te vergulden.

NEemt anderhalf pinte waters, Aluyn twee oncen, Vitriol, een once, Spaens-groen een draghme, Salgemme drie oncen, Orpigment een once, menget al onder een, ende ziedet te samen: alst begint te zieden, soo doeter Wijn-steen by van den moer des Wijns, gemeyn zout een half once, latet te samen zieden, neemt daer naer van den viere, bestrijckt hier mede het Yser, maket daer naer heet in ’t vier, ende wrijvet wel. Alexius.

Een ander.

Neemt Lijn-olie drie oncen, Wijnsteen twee oncen, Doyre van Eyers hart gezoden, twee oncen, Aloë een once, Saffraen vijf greyn, wortel van Curcuma twee greyn, latet een weynigh

[p. 222]

te samen zieden in een Pot, ende daer sal een olie uyt worden om Yser daer mede te verwen. Soo verre als dese specien met de olie, niet wel bedeckt en worde, soo doeter meer by. Alexius.

Om Yser murwe te maken.

Het Yser wordt weeck, als men dat bluscht in sap van Boonen, oft in sap van Malve, Cardanus.

Om het roest uyt het Yser te krijgen.

Bestrijckt dat met olie van Wijnsteen. Het welcke oock de plecken des Aengesichts wegh neemt als men dat daer op strijckt. Albertus.

Om alle Yser, soo hart te maken datter geen ander Yser in snijden en kan.

Distilleert eenen goeden deel Pierwormen, Distilleert oock bysonder, Rapen, ende Pepoen-wortels, menget beyde dese waters te samen, van elcks even veel, maeckt in dit water het Yser nat, tweemaels naer den anderen, ende het sal heel hardt worden. Nostradam.

Hoe dat men Yser hart maken ende wederom weeck maken sal.

Neemt yser-kruyt met de bladers, en met de stelen, stootet t’ eenemael tot Moes, druckt het sap daer uyt, ende bewaret: Als gy nu yser harden wilt, neemt soo veel Mansuryne daer by, laet het yser niet al te heet worden, stootet dan in dese mengelinge, soo diep als gy ’t hart begeert te hebben, ende laet de hitte by hem selven overgaen, ende doet dit soo dick-

[p. 223]

maels, tot dattet gout-gele plecxkens krijght. Als gy dat wederom weeck begeert te hebben, soo neemt het water dat men op het Menschen-bloedt vindt, maeckt het yser wel heet, ende strijckt daer op van dit water met een pluymken, soo lange als ’t noch heet is, ende het sal wederom weeck worden.

Een ander, om Yser weeck te maken.

Neemt geschuymden Honigh, ende versche Bocks-pisse, Aluyn, Borax, Boom-olie, ende Zout, menget dit al wel onder een, ende blusschet daer in het Yser.

Een ander, als een yser al te hart is, ende een weynigh weecker begeert.

Het Yser dat al te hart is, sult gy over het vier houden, tot dattet wel heet zy, neemt daer nae Ossen-roet, ende strijckt dat daer op, latet over het vier daer in droogen, ende het en sal soo seer hart niet meer wesen.

Een ander, om Yser weeck te maken.

Schaeft een Hoorn, op een Leer, doet daer by Salarmeniack, giet daer op wat Mans-pisse, volt het Yser daer in, ende laet het Leer daer van verbranden, ende het en sal niet meer soo hart wesen.

Om Yser weeck ende taey te maken op een ander maniere.

Neemt Camille-bloemen een deel, Oyevaers-dreck, ende Yser-kruyt, van elcks oock een deel, doet het in een Pot met heet water,

[p. 224]

stopt den Pot dicht toe, latet wel zieden onder een, ende blust hier in het Yser.

Hoe dat men het Stael sal harden.

De eerste maniere is, dat men het Stael in koudt water blusschet, ende als de snede blaeuw is, soo heeft het sijn rechte hardigheydt.

Om Stael hart, ende snijdende te maken.

Neemt bladers van Ossen-tonge, met den wortel, ziedet die met water, ende bluscht hier in het Stael.

Men kan oock wel het Stael harden, in Mostaert die met Azijn gemaeckt is.

Item, neemt Menschen-hayr, ziedet in water tot dat het root wordt, ende bluscht hier in het Stael.

Item, neemt Sap van Radijs, ende Harst, elcks even veel, en blusschet hier in het Stael.

Item, neemt Vernis, Draken-bloedt, geschaefden Hoorn, half soo veel Zouts, Sap uyt de Pierwormen geperst, Sap van Radijs, Ossen-roet, ende Yser-kruyt, menget al onder een, ende bluscht hier in het Stael

Het helpt oock seer tot het harden van Yser, ende Stael, dat al wat gy hardt maken wilt, te vooren reyn, suyver, ende wel blinckende schoon zy.

Om te beletten dat het gene gy harden wilt, niet en komt te splijten.

Soo neemt Ossenroet, smelt dat, ende gietet in een Pot met kout water, steeckt sachtkens het gene dat gy harden wilt, door het Ossen-

[p. 225]

roet in het water, op dattet hem voor-eerst in ’t Ossen-roet, daer naer in het koude water komt te harden

Om Vijlen hardt te maken.

De Vijlen sal men in Lijn-olie harden, oft in Bocks-bloedt.

Een hardinge voor de Strijd-hammers ende diergelijcke.

Neemt Radijs, Meerretigh, Pierwormen: bocks-bloedt, stotet al onder een, slijpt uwe

Wapen, ende hardet die daer in.

Item, neemt sap van Rapen, ende blusschet daer in alderley Wapenen die gy hardt hebben wilt.

Een hardinge die alle dingen doorhouwen kan.

Neemt slecken met haere huyskens, distilleert daer uyt een water, ende blusschet in dit water al wat gy seer hardt hebben wilt, naer dat gy ’t te vooren met gewreven zant, ende met Solfer sult bestroyt hebben.

Een ander goede hardinge.

Neemt koude Mans uryne, sap van Yser-kruydt, van elcks even veel, roert dat wel onder een, ende blusschet hier in al wat gy hardt begeert te hebben, latet elcke reyse van hem selven koudt worden, ende doet dit soo lange, tot dat het gout-geele plecxkens krijght.

[p. 226]

Hoe dat men het Stael so week kan maken, dat men daer in sal mogen snijden.

Maeckt een Looge van Wee-asschen, ende van ongheblusten Kalck, van elcks even veel laetse twee uren langh door loopen: In dese Looge laet het Stael 14 dagen langh liggen, ende als gy dat soo hardt wilt hebben, als het te vooren was, soo leght dat in kout water,

Een ander.

Neemt Salarmeniak, ongeblusten Kalck, van elcks even veel, Veneetsche Zeepe, een weynigh meer als dese beyde, wrijvet al wel onder een, set het Stael hier mede in, ende vochtiget met Azijn, ende latet drie ofte vier stonden staen, ten lancksten, ziedet daer naer sachtkens op. Hier mede kan men alle kleyne stuckskens weeck maken. Maer voor groote stucken moet gy aldus doen: neemt koedreck met Azijn gemenght, ende leght u Stael daer in, gelijck boven geseydt is.

Een ander.

Neemt Zout ende Wijnsteen, van elcks even veel, menget dat onder een, bestroyt hier mede u Stael wel dick, bekleedt met Leem, latet alsoo twee uren langh in vier liggen, ende daer naer van hem selven kout worden.

Een ander.

Neemt Zeepe, ongeblusten Kalck, van elcks even veel, Salarmeniak, het minste deel, maekt hier van een deegh, bestrijckt hier mede u Stael,

[p. 227]

bekleedet voorts met Leem, ende latet daer mede wel door-gloeyen.

Nu volgt hier hoe dat men souderen sal, ende voor eerst, hoe dat men Yser kout souderen sal.

NEemt twee loodt Salarmeniack, twee loot Zouts, twee loot ghecalcineerden Wijn-steen, twee loot Klock-spijse, ses loot Spies-glas, stoot dit al wel onder een seer kleyn, ziftet, ende doetet in een Lijnen-doeck, ende bekleedet een vinger dick met een wel-bereyde Leem, of Luto Sapientie, latet wel door-droogen, legget daer naer in een Smelt-kroes, stolpt noch eenen anderen boven daer op, settet alsoo sachtkens in een kool vier, latet allencxkens heet worden, allencxkens vermeerderende, tot dat den voorschreven bal gloeyende worde, ende te samen loopen mach, latet daer naer kout worden, breket op, stootet ende wrijvet tot een seer kleyne poeder. Als gy nu yet soudeeren wilt, soo legget op een Bert, met beyde de voegen by een, soo dicht alst mogelijck is, maer legter voor eerst een Pampier onder, ende stroyter van dit voorschreven poeder tusschen, ende boven op de voegen, maeckter alsdan rontom een panneken met Leem, boven open, alsdan soo neemt Borax, doet hem in warmen wijn, op dat hy daer inne mach komen te smelten, strijckt van desen Wijn met een pluymcken op dat poeder, soo sal ’t beginnen te zieden, ende alst nu niet meer en ziedt, soo ist geheel, ende de materie die daer op blijft, die moet gy afslijpen,

[p. 228]

want sy is soo hardt, datse haer niet en late Vijlen.

Hoe datmen warm ofte heet sal souderen.

Neemt Gom water ende gestooten krijt, maeckt een deeghsken daer uyt, strijckt dat over de Voegen, ende krabt dan het Deeghsken daer van daer gy soudeeren wilt, maer niet daer neffens, ende bestrijckt de Voegen die gy te samen wilt souderen, met Zeepe, houdt als dan een gloeyende kole daer tegen, soo sal het stracks smelten, wasschet als dan het Deegsken van ’t soudeersel af.

Hoe datmen Koper souderen sal.

Neemt een loot Kopers, anderhalfloot Arsenicum album, laet het Koper smelten, verdeylt den Arsenicum in twee deelen, werpt een deel daer in, roeret onder een, smijt daer na het ander deel oock daer in, gietet dan op eenen steen, ende slaet het dunne.

Hoe datmen Geel-koper souderen sal.

Vijlt het Geele-koper wel kleyne, doet daer op geschrabden Borax.

Om Yser te souderen.

Vijlt de Voegen des Ysers wel effen tegens malkanderen, leghtse als dan in gloeyende kolen, ende werpt daer op Veneetsch Glas, soo sal ’t souderen.

[p. 229]

Hoe datmen een Poeder sal maken om alle Metael smeltende, ende weeck te maecken.

Neemt vier deel Spies-glas, smout van Glas en Zout elcx een deel, stootet al wel onder een, ende neemt des Poeders drie deel, ende der Metalen een deel, ende smeltet.

Een ander, om alderley Erts te doen smelten.

Neemt gestooten Zout, Wijnsteen, Salpeter, Smout van Glas, Asschen van Wijngaert-rancken, oft Asschen van Wijn-moer, ende ongeblusten Kalck, stootet wel kleyn, ende werpt dat op het Erts.

Een ander.

Neemt twee loot ongeblusten Kalck, drie loot Asch van Wijn-rancken, ofte van Wijn-moer, vier loot Wee-asch, ses loot Buken-asch, menget wel onder een, giet water daer op, ende latet 14 dagen alsoo staen, op datter een looge uyt worde, gietse door, maeckt u Erts gloeyende, ende blusschet daer in, stootet daer naer kleyn, wasschet, latet droogen, ende smeltet.

Hoe datmen op Stael, op Yser, oft op eenige Wapenen sal etzen.

Neemt een deel gestooten Linde-kolen, twee deel Vitriol, twee deel Salarmeniack, stootet al wel onder een met Azijn, dattet zy gelijck een dick papken: Als gy nu wilt etzen, soo beschrijft op het gene dat gy wilt etzen, te vooren,

[p. 230]

met Menie die met Lijn-oli getempert is, latet droogen, doeter van dit deegh op, de dickte van een kleyne vinger, ende neemt acht, dat hoe warmer, hoe eer dattet komt te etzen, maer siet toe dat gy het niet en verbrandt, ende alst wel droogh is, soo doet het Poeder daer van.

Ofte neemt twee deel Spaens-groen, ende een deel gemeyn Zouts, stootet te samen met Azijn, ende doet als boven is geseydt Ofte neemt Vitriol, Aluyn, Zout, Salarmeniack, Azijn ende Linde-kolen, ende doet als boven geseydt is. Ofte neemt twee deel Vitriol, een deel Salarmeniack, wrijvet te samen op een steen met Urine, ende leght dat daer op gelijck boven verhaelt is, dan gy moetet kout opleggen, ende vier ofte vijf uren in een Kelder setten.

Een ander maniere, om met water te etzen.

Neemt Spaens-groen, Mercurium sublimatum, Vitriol ende Aluyn, van elcks even veel, stootet al wel kleyn, doetet in een Glas, latet eenen halven dagh langh staen, roeret dickmaels om, beschrijft het gene dat gy wilt etzen, met Wasch, ofte met Loot-geel, ende met Lijn-olie vermenget, ofte Menie met Lijn-olie, strijckt dat water boven daer op, latet een halven dagh langh staen, wilt gy ’t dan seer diep hebben, soo latet des te langer staen. Maer soo verre als gy eenigh schrift, ofte eenigh Beeldt-werck, daer in etzet, soo bestrijckt het Yser, ofte Stael geheel dunne met Wasch, schrijft met eenen Priem in het Wasch, tot op den gront, strijckt het water daer op, en-

[p. 231]

de het sal daer in eten: Ofte leght Mercurium sublimatum op het schrift, dat gy met de priem geschreven hebt, giet Azijn daer op, ende latet een half uur staen.

Een ander ende scherper etzinge.

Neemt een loot Spaens-groen, een half loot Pluym-aluyn, een half loot Salarmeniack, een half loot Wijnsteen, een half loot Vitrol, een half loot gemeyn Zout, al te samen wel kleyn gestoten, giet daer op scherpen Azijn, latet een uyr staen, ende beschrijft het gene dat gy etzen wilt met Lijn-olie, ende met Loot-geel, latet droogh worden, maeckt het voorschreven water heet in een verloyde panne, steltet op ’t vier, en houdt het Yser of Stael, dat gy etzen wilt daer over, giet van dit heete water daer op met een Lepel dattet wederom in de panne loopt, doet dit aldus het vierendeel van een uyr langh, dit alles also geschiedt wesen, so wrijvet af met Asschen, ofte met ongeblusten Kalck, siet oock wel toe, dst het gene dat gy etzet, over al daer ’t behoort, met Loot-geel bestreken zy.