Het secreet-boek vol heerlijke konsten

[p. 203]

Van de Secreten der Metalen.

Om alle Metalen in Kalck, ende in water te veranderen.

DE Metalen worden in Kalck verandert, als men die met zout in ’t gloeyende vier lange genoegh houdt staende. Oock worden sy in Kalck verandert met Sterck-water. Ofte men slaetse in dunne plaetkens, en men menghtse met Quicksilver, ende daer naer wrijft mense met zout. Cardanus.

Om de gecalcineerde Metalen wederom in een Corpus te brengen.

Men setse in een Smelt-kroes, met Tartarum, met Sal-aschali, met Salnitrum, ofte met eenige van dien, ende men geeftse goet Smelt-vier, om te smelten, en sy worden alsoo wederom gebracht in haren voorigen staet. Dan alst kalck van Goudt is, soo wordet met Doiren van Eyeren ingeset, en alst van Silver is, soo wordet met Eyer-Wit, en met Tartaro ingeset: oft veel beter met moer van olie. Cardanus.

Om alle Metalen te vergulden.

Neemt Salarmeniac, wit Calchantum van elcks vier ghelijcke deelen, Steen-zout ende Spaens-groen elcks drie deelen, stootet te samen in poeder. Neemt daer naer ’t geene ghy vergulden wilt, ende bedecket met dit poeder in een Smelt-kroes, ende houdt het een ure lang, in gloeyend vier, smijtet daer naer te samen in Urine, ende wasschet wel af. Cardanus en Mizaldus.

[p. 204]

Een ander.

Neemt Vernis een pont, Terpentijn, Lijn-olie, elcks een once, menget wel onder een, ende bewaret also tot het gebruyckt wort. Alexius.

Hoe dat men alderley Medaillen sal gieten.

Voor eerst soo moetmen gereet hebben, alsulken Savel oft aerde, daer in dat de forme van de Medaillen mach gedruckt worden: tot welken eynde, dat wy alhier sullen diversche soorten van aerde, ofte Savel daer in men de Medaillen gieten sal, beschrijven sullen, op dat soo verre men de eene soorte niet en kan gekrijgen, de andere niet en kome te faljeren. Ende men sal voor eerst weten, dat men elcke soorte van dien sal mogen apart, ofte twee te samen, ofte oock al-t’ samen onder een, sal mogen gebruycken, want sy zijn al-te-samen seer goed: Het principaelste deser konsten is, dat de Aerde, daer in men de Medaillen gieten wil, seer kleyn ende subtijl wesen moet, ende schier ontastelick, midts alle figuren daer in des te reynder gegoten worden. Wanneer sy oock subtijl is, soo wortse in de Vorme hardt, soo dat men daer in dickmaels achter een gieten mach, sonder de Vorme te breken. Om Medaillen van Loot te gieten, is aerde alderley bequaem, als sy maer subtijl, en in de Vorme hardt wort ingedruckt.

De eerste Aerde, om alle Metalen daer in te gieten.

Neemt den steen Smyris daer mede dat alle wapenen worden geschuurt, ende reyn gemaeckt, soo veel als noodigh is, stoot hem wel

[p. 205]

kleyn, en laet hem gloeyen, gelijck wy hier onder noch leeren sullen, maeckt hem daer naer nat, gelijck een deech, maeckt hier van Vormen, om Medaillen in te drucken, welcke Vormen men veel jaren kan bewaren, de welcke als sy komen te breken, wederom kan stoten, ende gebruycken als vooren, ende de selve mengen onder de naevolghende Meester aerde, ende alsoo doende, worden somtijdts de Vormen aldersubtijlst.

De tweede Aerde.

Neemt stucken van Potten, die van Valentsche aerde gebacken zijn, daer in dat de Glas-gieters hare materie in den oven gesmolten houden: Neemt daer by soo veel stucken van de gemeyne Smelt-kroesen, stootse wel kleyn onder een, daer naer soo wrijftse op een Wrijf-steen met water, daer na so gloeyet, ende wrijvet wederom wel kleyn, ende bewaert het alsoo in leren sacxkens, oft in houten kistkens, op dattet niet en kome wech te stuyven.

De derde Aerde.

Neemt Oester-schelpen, Eyer-schalen, elcx evenveel, laetse te samen gloeyen, stootse ende wrijftse gelijck hier voren is geseydt geweest van de tweede aerde, bewaertse daer naer.

De vierde Aerde.

Neemt hamerslagh, doetet in eenen Smelt-kroes, settet in een gloeyend vier, giet daer op scherpen wijn-azijn, latet alsoo acht uren staen in een gloeyend vier. Daer nae soo giet wederom Azijn daer in, en houdet wederom gloeyend

[p. 206]

in ’t vier, wrijvet daer na op een wrijf-steen, gelijck hier boven geseyt is, en bewaret.

De vijfde Aerde

Neemt Puymsteen, die viermaels achter een gegloeyt ende viermaels in Azijn is geblust gheweest een deel, Hamerslag twee deelen, menget onder een, ende gloeytse gelijck vooren is gheseydt, stootse ende wrijftse eenighe reysen, ende bewaertse als vooren.

De seste Aerde.

Neemt Schaeps-beenders, insonderheydt van het hooft, brandtse, stootse, ende siftse datse wel kleyn zijn, setse daer naer in een yseren Smelt-kroes soo lange in ’t vier, tot datse wel door gloeyende zijn, doet daer nae by een handtvol Schaepen-roet, menget wel onder een met een yser, op dat het Roet wel met het poeder magh verbranden, latet alsoo in ’t vier staen een half uure langh, nemet daer naer van ’t vier, stootet wel kleyn, latet wederom gloeyen, wrijvet met water, ende gloeyt eenige reysen achter een, ende het sal een seer subtijle aerde wesen.

De sevenste Aerde.

Neemt gebrande Zee-schuym, stootet, ende siftet, ende doet voorts daer mede, gelijck wy van de Schaeps-beenders geseyt hebben. Men kan oock dese Savel maken van een seker aerde die van Tripoli gebracht wordt. Item, uyt asschen van Wijnrancken, uyt gebrandt Papier, uyt droogen Paerde-stront, dit gebrandt wordt, Item, van Ticchel-steen, van Bolus, van

[p. 207]

Roode aerde, ende van meer andere diergelijcke die nimmermeer in ’t vier en komen te smelten, noch oock geene Korsten en komen te maecken, ende alle ingedruckt figuren ontfangen.

De maniere om dese voorschreven Aerden tot alsulcken subtijligheyt te brengen, dat mense schier niet voelen kan.

Neemt van de voorschreven Poeders, stootse voor eerst ende siftse, steltse daer naer in een gloeyend vier, tot datse gloeyend worden, wrijftse daer naer met water: het welcke alsoo seven reysen achtereen geschiedt wesende, doetet daer naer in een verloyden Pot, gieter soo veel waters op, dattet vier vingers hooge daer op staet, roeret met een stock wel om, op datet water wel troubel worde, latet een weynigh stille staen, ende gietet daer naer soetkens af, in een anderen Pot, giet daer wederom op suyver water, roeret wederom wel omme als vooren, tot dattet troubel worde, gietet daer naer wederom af, by het ander water als vooren geseydt is. Ende men sal dit alsoo dickmaels doen, tot dat alle het subtijlste des voorschreven Poeders, is overgegooten geweest. Het grofste datter in den eerste Pot overschiet, salmen wederom stooten, als vooren geseyt is. Dit alles alsoo gedaen wesende, salmen het water een tijd laten staen sinken, daer naer het voorschreven water soetkens boven af gieten, ende het poeder laten droogen, wederom kleyn wrijven ende doorsiften, ende gy sult het poeder soo subtijl hebben alst mogelick is, het welcke men in eenen beslooten Pot sal bewaren.

[p. 208]

Een seker water, het welke men de Meestersse noemt, om dese voorgaande Poeders te mengen ende te contempereren.

Om dese voorgaande Poeders, oft Savels, te formeren, ende geformeert wesende, wel vast aen een te houden, ende niet van malkanderen te vallen, so sal men dit navolgende water, ’t welcke men de Meestersse noemt, op dese navolgende maniere bereyden: Neemt gemeyn Zout soo veel men wilt, settet daer naer in een verloyden pot, in een vier een geheele ure lanck, ende giet daer op soo veel gemeen waters dattet 4 of 5 vingers daer mede mach bedeckt staen, menget soo lange op het vier, tot datter t’ eenemael gesmolten zy, gietet daer nae door een linne doeck ofte latet perfiltrum distileren. Dit is het water daer mede de voorsz. aerde, of het poeder sal temperen, gelijck hier onder noch sal geleert worden. In plaetse van dit voorsz. water, kanmen oock nemen Eyer-wit dat wel geklopt is tot water, het welck men oock tot dien eynde bewaren sal.

Ende dit Eyer-water, is oock veel bequamer om de poeders vast aen den anderen te doen houden, ende om de Vormen op ’t alder reynste te bereyden. Sommige nemen oock Gom-water, het welck sy onder het zout-water mengen want als het Eyer-water, oft het Gom-water met het zout-water gemenght is, soo ist seer bequaem om de aerde vast aen een te doen houden gelijck de experientie medebrenght.

[p. 209]

Van alle het gene dat men tot de konste van het Medaille gieten, gereedt moet hebben.

Alsoo geen goet werck, sonder bequame Instrumenten en kan volbracht wesen, daerom willen wy alhier verhalen alle het gene dat men tot deser Konsten moet gereedt hebben. Namelijck voor eerst goede harde Boskolen, goede Smelt-kroesen, die van Asch-verwe koleur zijn, waeyers, Blaesbalken, ofte groote lange pijpen om door te blasen de vuyligheydt die in de Smelt-kroes ligt. Item, lange lichte tangen, om de kolen, die boven op den kroes leggen, daer van te nemen. Perssen, om de Vormen, dicht in een te drucken, daer in dat men het gesmolten Metael gieten sal. Harde berdekens, daer tusschen dat men de Vormen aen den anderen sal drucken, om die te keeren, ende te wenden, so men wil. Passers, waer mede men de holligheden der Vormen mach afmeten, als sy tegens malkanderen sullen aengeleydt worden. Pensoenkens die op beyde zijden snijdende zijn, om het gootken, daer door het Metael loopen sal, mach gesuyvert ende geopent te worden, oft eenigh smal mesken, in plaets van dien. Item, twee kleyne besemkens, een van Verckens-borstels, ende een van dunne Koker-draet, gelijk men tot het reynigen der kammen gewoonlijk is te gebruycken, daer mede men de Vormen, soo wel voor als na het gieten, mach afborstelen.

De maniere om alle Medaillen af te gieten.

Neemt voor eerst de Medaille die gy denckt

[p. 210]

te gieten, wastse wel af met water, daer in dat een weynigh zouts gesmolten is, ende borsteltse met de voorsz besemkens, ende drooghtse af met een doeck. Daer na soo neemt het eene deel der Vormen, namelijck de vrouwe, leght die op een Tafel met de zijde daer mede datse met het ander deel der Vrouwen moet aen malkanderen gevoeght worden, leght in ’t midden der selver uwe Medaille met de figure opwaerts. Daer naer soo neemt van het voor-bereyde poeder, vochtight dat met soo veel van het voorsz. bereyde water, dat men de Meesterse noemt, door-wercket daer mede met de handen, dat het recht soo klam worde, dat het aen malkanderen vast houde, met dese Savel volt de Vorme, daer in de Medaille op de Tafel, met de Figure opwaerts geleyt is, drucktse wel hardt met de handen daer in, en strijktse boven af met een Mes, ofte met eenigh ander Instrument: Neemt daer naer het ander deel der Vormen, volt die oock met de voorschreven Aerde, wel hart druckende, en strijktse ook boven effen af. Neemt daer naer de Medaille soetkens met eenigh subtijl Instrumentken uyt de Vorme, oft Aerde, maer soo verre als gy siet dat de Medaille, haer Figure niet geheel perfect, in de Aerde heeft nagelaten, so drucktse tusschen twee Berdekens, in een persse, op datse haer Figure in de Aerde wel perfect mach indrucken.

Maeckt daer naer in de voorschreven ingedrukte Aerde, met een Mes een gaetjen, om daer door het gesmolten Metael in de Vorme te gieten, set de Vorme daer naer tegens het vier, op datse wel mach door droogen. En-

[p. 211]

de als gy nu eenigh Metael daer in wilt gieten, soo set de Vorme tusschen twee wollen Lappen, in een liggende perse, sachtkens toegedruckt: Giet daer naer het gesmolten Metael daer in, het zy Koper, Silver, ofte wat het zy, dan soo verre als ’t Tin is, soo doeter eerst een honderste deel Antimonie, ende sublimaets in, daer door wortet een weynigh beter loopende, ende oock wat harder. Als nu de Vorme koudt geworden is, soo neemt de Medaille behendigh daer uyt ende bewaertse. Dan men sal alhier onthouden, dat men elcke reyse, al eer men het Metael daer inne wilt gieten, voor eerst de Vorme inwendigh sal beroocken met Cattoene wiecken, die met Olie, ende met Terpentijn vet gemaeckt, ende aengesteken worden; Voorts alsmen bevindt, dat de Vormen noch niet al te seer verbruykt en zijn, ende noch bequaem om daer in gegoten te worden, soo salmense ergens op een drooge plaetse bewaren. Maer soo verre alsmen die niet meer en soude mogen gebruycken, soo salmense wederom stooten, wrijven, ende siften gelijck hier boven verhaelt is, ende dese Aerde sal alsdan beter wesen, als sy te vooren was. Men sal oock de Medaillen, ’t zy datse nieuw oft antijk zijn, op-zieden, gelijck wy hier onder noch leeren sullen, ’t en waere datse van Tin gegoten waren.

Een water om alle Medaillen, ende andre Silver-werck wit te zieden, ende klaer te maecken.

Neemt de Medaillen oft eenigh ander stuck wercks dat gy wit ende reyn hebben wilt, leg-

[p. 212]

get op gloeyende kolen, keeret ende wendet soo lange tot dattet asch-verwigh worde, borstelet daer naer af met een Borstelken van Koperdraet, ende als het nu wel afgeborstelt is, soo legget in dit navolgende water: Neemt zout water soo veel noodigh is, gemeen zout een handt vol, Wijn-steen ende Aluyn soo veel noodigh is, menget te samen, ende laet het zieden in een verloyden Pot, ende soo verre als het stuck-wercks van Kopers is, ende wit geworden is, soo neemt dunne Silvere plaetkens, het gewichte van een half loot, Salarmeniac anderhalf once, Salpeter derdehalf dragme, menget te samen ende settet in gloeyende kolen, gedeckt met een decksel dat in ’t midden een gat heeft, soo lange tot dat alle de dampen vervlogen zijn, laetet daer naer kout worden, en stootet kleyn tot poeders. Als gy nu van dit poeder gebruyken wilt, soo neemt een once deses poeders, ende doet dat in het water, ende ziedet te samen soo lange men een ey zieden soude, ende leghter de Medailen, ofte ’t geene dattet is, daer in. Dit gedaen wesende, soo gietet te samen met water met al, in een ketel lauw waters, ende wrijft het stuck-wercks seer wel met het poeder dat’er in den gront gesonken is, ende wasschet daer naer met kout water af, ende drooget wel.