|
| |
Milaan, woensdag 7 juli.
Het is nu 's morgens 8 uur, lieve, beste vrouwtje, en voor ik uitga, wil ik zien of ik nog een dag in mijn verhaal kan inhalen, want ik ben u de maandag en dinsdag nog schuldig. Gij moet weten, dat men hier later slaapt en later te bed gaat, omdat het rechte genot van de lucht, wegens de warmte op de dag, pas 's avonds te 7 uur begint.
| |
Maandag, 5 juli.
Nadat wij ons goed afgestoft hadden zijn wij te half 10 op pad gegaan, eerst naar de Ambrosiaanse bibliotheek, die onder het beheer van de abt Bentivoglio staat, benevens enige andere geestelijken. Voor die heren hadden wij speciale recommendatiebrieven, omdat wij alle drie enige studieplannen aldaar wilden ten uitvoer brengen. Die bibliotheek is allerbelangrijkst om een verzameling van 15000 handschriften, waaronder veel van hoge waarde. Over het algemeen zijn de Italiaanse geleerden niet zeer communicatief jegens de noordelijke, gedeeltelijk uit afgunst, gedeeltelijk, omdat het dikwijls ontbreekt aan de nodige kundige lieden om iets voor een ander
| |
| |
af te schrijven of na te zien. Daarom was het mij ook van belang dit nu zelf te onderzoeken. Men ontving ons allervriendelijkst en nadat wij daar twee voortreffelijke verzamelingen van schilderijen en beelden gezien hadden, met enige vorstelijke artikelen van luxe te Milaan vervaardigd en heerlijk bewerkt en verguld, zocht ik met behulp van Bentivoglio het manuscript uit wat mij dienen kon en sprak ik af de volgende dag eraan te komen werken in de bibliotheek. Vandaar gingen wij naar het Palazzo Reale delle Belle Arti in de straat Contrade di Brera. Eerst zagen wij de schilderijengalerij die uit Fresco-stukken bestaat, getrokken uit voormalige kerken. Daartoe zijn de gehele stukken muur, waarop geschilderd was, ter dikte van één voet, gedetacheerd geworden en zo in de muren van de galerij gezet. Dan ziet men de heerlijkste verzameling van gewone schilderijen die men zich verbeelden kan. Vier enorme zalen, zeer hoog en koepelsgewijs gebouwd, het licht van boven komende, aan elkaar door portiques op fraaie kolommen rustende, verbonden. Dat gezicht alleen treft reeds. Dan de voortreffelijkste schilderijen van de eerste Italiaanse meesters (slechts enkele uit de Vlaamse en Hollandse school, zoals van Jordaens en Potter) zo fraai, dat men er gaarne een paar dagen aan zou besteden. Hier en daar zit een heer of dame te kopiëren. In hetzelfde onmetelijke paleis is de Koninklijke Bibliotheek, die vijfmaal groter is dan de Leidse. Van die rijkdom, fraaie plaatsing, gemak in het gebruik enz. kunt ge u geen denkbeeld maken. Door de bibliothecaris hadden wij ook acces tot het meer curieuze en zagen onder andere een zeer grote aardglobe die op zijde getekend werd. Wij moeten hier nog terugkomen voor de beelden en munten. Vervolgens gingen wij naar het koffiehuis opzij van de grote schouwburg della Scala, die ongelukkig nu juist gerepareerd wordt, waardoor ik mij van een groot genoegen om
hier de opera te horen verstoken zie. Dat koffiehuis heeft al de muren van fraai stucwerk, zoals hier meer de luxe is en men wordt er volmaakt gediend. Ook zit men
| |
| |
aant.
meestal op de grote stoepen onder elegant geschilderde zeilen. Men dineert in het hotel te 4 uur, zeer goed. Op tafel staan menigvuldige schotels met stukken gewoon ijs. Men doet een stuk in zijn glas wijn om het te verkoelen. Na het eten zijn wij kerken gaan zien. Hier zoudt gij met mij van de gelofte afzien om nooit meer kerken te bezichtigen. Gij kunt u van de pracht en de smaak van die gebouwen geen denkbeeld maken. Schilderwerk op doek en en fresco, beeldhouwwerk, marmer in alle soorten, altaren van heerlijke steensoorten kunstig verfraaid. In één woord, het is Italië in volle nadruk. Daarna wandelden wij naar de Triumfboog. Bonaparte begon deze te laten bouwen, daar waar de route naar de Simplon begint. Sedert 1814 liet men het zitten. Nu sedert enige jaren zet men het voort. Dit is een monument van bouwkunst waardig om naast het voortreffelijkste der oudheid te staan. De plaat breng ik ervan mee. Geheel wit marmer met beelden en bas-reliëfs van de grootste meesters. In de grote werkplaatsen rondom hebben wij veel zien bearbeiden, het groeven der marmeren kolommen, de kapitelen, de kariatiden. Ik geloof niet dat er elders zulk een monument bestaat. Langs de Corso begaven wij ons weer naar de stad. De Corso is een gedeelte van de boulevard, zoals te Brussel, maar oneindig fraaier, met heerlijk hout beplant en de rijlaan van een enorme breedte. 's Avonds, vooral zondags, rijden daar 5 à 6 honderd rijtuigen en file, langzaam. In 't midden is een wacht te paard om voor de orde te zorgen. Op de brede, gemakkelijke zijpaden wandelen de voetgangers. In ons koffiehuis vonden wij overheerlijk ijs. Het is hier het leven van vrolijke Frans. Nu moet ik weer naar de bibliotheek. Vanavond schrijf ik de rest. Op de bibliotheek zit ik wonderlijk. Verbeeld u een kerkelijk gebouw, waar ik tegenover een geestelijke zit, met een warmondse tabberd en driekanten hoed, waarvan de boorden wat losser hangen dan van onze
predikanten, en dus de punten ruimer, als suikerscheppen. Die mensen nemen ons zeer in amitié. Ik ga er ook mee over straat. Trouwens in dit
| |
| |
aant.
kostuum ziet men ze hier bij duizenden, ongelogen. Reeds van jongs af, bij voorbeeld van 10 jaar oud, ziet men ze met zulke steken lopen. Maar ik moet u nog van de dag van gisteren verhalen.
| |
Dinsdag, 6 juli.
Onze vriend Kluki liet ons weten, dat hij niet kon meegaan naar de Dom. Dus stelden wij dit uit tot de 8ste. Ik ging in de buurt een bad nemen: heerlijke nette badkamertjes, met kuipen van stuc, en een fraaie antichambre met canapés en dat kost 16 stuivers! En daarbij alle mogelijke attenties. Te 10 uur ging ik naar de bibliotheek om te werken tot 3 uur. Toen ging ik een ogenblik in de Dom. Daarbij verdwijnt de Keulse Dom geheel. Zoiets hebt gij nooit gezien. Het gehele gebouw is van buiten van wit marmer, met duizenden beelden en bas-reliëfs versierd. Aan tafel hadden wij weer aangenaam gezelschap. Bij ieder bord liggen enige nieuwe tandestokertjes van geel hout. Toen wij aan Mad. Reichmann zeiden, dat wij gaarne goede muziek wilden horen, zei zij ons, dat een piano-virtuoze die hier voor enige dagen concert had gegeven bij haar gelogeerd was en dat er wellicht gelegenheid zou zijn om haar in de Speisesaal, waar een uitmuntende vleugel staat, te horen. Zij dineerde die dag buiten. Dus gingen wij tegen de avond weer verscheidene gedeelten van de stad zien, poorten, kerken, enz. en kwamen eindelijk tegen half negen (samen met Roijaards en Hinlopen) te land in een koffiehuis op de piazza della catedrale. Daar was het voortreffelijk en op deze tijd van de dag liep de gehele wereld op straat. Duizenden mensen in, voor, om het koffiehuis, op het plein, in de arcaden met winkels aan de overkant. Elders de Italiaanse ronzebons, rijtuigen met dames om ernaar te kijken, muziek hier en daar, de volle maan, die van achter de prachtige Dom op het plein scheen, de heerlijk blauwe Italiaanse hemel. Het was betoverend en gij zoudt gaarne met mij dat alles onder genot van uitmuntend ijs gezien hebben. 's Avonds thuiskomende was de virtuoze nog niet daar. Maar mevr. Reichmann beloofde ons te zullen waarschuwen
| |
| |
aant.
als zij speelde. Dit gebeurde een half uur later, toen ik mij reeds half had uitgekleed. Spoedig had ik mij weer in orde gemaakt en ernaar toe gevlogen. Zoiets heb ik nooit op de piano gehoord en zonder enige pretentie, louter uit plezier van te spelen.
| |
Woensdag, 7 juli.
Ik heb deze nacht weer van u gedroomd, dat gij mij zei, dat het niet ging met het zogen. Stel mij toch gerust daarop. Na het ontbijt heb ik weer de modeste virtuoze gehoord en toen ben ik naar de bibliotheek getogen tot 3 uur, niet zonder voordeel voor mijn studies. Vervolgens ben ik een paar empletten gaan maken om thuis mee te brengen, hopende dat het naar genoegen zal zijn. Er is hier zeer veel luxe en smaak. Ook heb ik reisprenten gekocht. Ik zit na het eten te schrijven. Misschien gaan wij vanavond naar de komedie. Dat wil zeggen naar een van de 3 andere theaters naast het grootste dat gesloten is. Ik ben nog enige winkels gaan bekijken en toen zijn wij te half negen naar het theater, Cambiana genaamd, gegaan. 's Zomers begint dit alles zeer laat, om de warmte. De zaal is groot, bijna zo groot als de Amsterdamse, en toch is dit een van de kleine theaters. Men speelde er een komedie, maar zo goed, dat ik door enige woorden te verstaan en door het goede spel, terwijl een Venetiaanse heer die naast mij zat mij hielp, alles begreep.
| |
Donderdag, 8 juli
Vanmorgen zijn we te half zeven met Kluki naar de Dom gegaan en tot in de hoogste omgang van de toren geklommen. Dat gaat allemaal zeer gemakkelijk. Alles, tot trappen en daken toe, is in wit marmer. En de kerk is van buiten met duizenden beelden en bas-reliëfs versierd, met een verspilling van kunst, waar men zich geen denkbeeld van kan maken. Naderhand gingen we in de kerk zelf. Ontzettend is die ruimte en hoogte. Geheel de vloer is van mozaïeksteen en de fraai geschilderde glazen geven een aangename verscheidenheid van licht. Thuis zal ik alles met het boekje en de plaat beter kunnen beschrijven. Ondertussen blijft het een onvergelijkelijk sieraad voor de stad, dat men overal die honderden spierwitte
| |
| |
marmeren torenspitsen ziet uitsteken. Te 10 uur was ik weer in de bibliotheek tot 3 uur. Op deze wijze gaat mijn zomer niet verloren. Nu kom ik van tafel, ik heb wat op mijn canapé gelegen om Italiaans te leren. En straks gaan wij weer met Kluki rijden in de Corso, daar ik u reeds van geschreven heb, geloof ik. Zo niet, weet dan dat dit de promenade is van de beaumonde, met honderden rijtuigen en duizenden wandelaars. Indien gij eens hier met mij zijt, gaan wij elke middag onze tour rijden, in een zeer goed rijtuig uit het logement. Duur is het hier niet. De komedie, in de parterre, kostte ons 8 stuiver per plaats! Wij zijn hier nu zeker reeds langer dan wij berekend hadden. Maar ik win iets onwaardeerbaars door hetgeen ik in de Ambrosiana vind. En hing het van mij alleen af, dan zou ik er Genua en Turijn aan geven om alles naar mijn zin hier af te maken. Nu gaan wij denkelijk zaterdagavond naar Genua en komen over 8 dagen van Turijn hier weer terug, om dan spoedig over het Lago Maggiore en de Borromeïsche eilanden en de Simplon, door het Rhônedal naar Genève te komen. Daar wacht mij dan weer een brief. Voor ik naar bed ga, wil ik u nog melden, dat wij allerprettigst met Kluki in een goede calèche naar de Corso gereden zijn. De avond was allerliefst en wij hebben ruim anderhalf uur in de file van zeker 300 rijtuigen ('s zondags is het veel meer) rondgereden. In het midden is een wacht van dragonders om de wanorde te beletten, dat men niet buiten de file rijdt of te vroeg coupeert. De vorstelijke familie reed met zes paarden, verder allerlei briljante equipages en vele cavaliers en dames te paard. Half negen hielden wij in het naar huis rijden stil voor het Caffé Nuovo in de Contrada di Porta Nuova (waar de passage is van en naar de Corso) en lieten ons in het rijtuig ijs geven. Zo doet men hier vooral met dames. Goedenacht, lieve beste, ik ga weer van u dromen.
| |
Vrijdag 9 juli.
Voor ik naar de bibliotheek ga, moet ik u toch nog verzekeren, dat ik zo gezond ben als ooit. Gister vertoonde zich in de bibliotheek een monnik met een kalotje en een grijze
| |
| |
jurk met een touw erom. Wonderlijke spektakels ziet men hier. Te half drie uit de bibliotheek komende ben ik naar de bankier gegaan om geld. Vandaar spaatsierde ik in mijn eentje naar het Caffé Nuovo, las mijn courantje op mijn gemak, onder een glas sterke limonade, die hier uitmuntend is en bijzonder gezond in de warmte tegen dysenterie, en ben toen nog de fraaie winkels langs gegaan. Aan tafel vond ik Tegel met zijn jonge vrouw en Pit, die gisteravond hier zijn aangekomen. Zij waren de 22ste juni uit Holland gegaan en komen bijna langs dezelfde weg als wij. Evenwel vertrekken zij morgen of maandag weer naar Zwitserland. Wij maken hier interessante kennissen onder de geleerden. In de courant heeft men onze namen verbasterd, Hanacker, Goel en Blake! Vanavond gaan wij een liefhebberij-komedie zien, waartoe Reichmann ons gratis biljetten heeft gegeven: een faveur die wij genieten, vermits wij langer blijven hangen als doorgaans vreemdelingen doen.
Zie daar weer een lange brief, beste vrouwtje; maar wellicht zal het wel acht dagen duren eer ik er u weer een kan zenden. Zondagmorgen zeer vroeg vertrekken wij naar Genua. Ik zal evenwel mijn best doen om u spoedig te schrijven en adres te geven. Schrijf ik minder, o ik denk evenwel altijd aan u. Was er ook niet een zekere schaamte mee verbonden, ik vloog nu al naar huis. Maar nog enige tijd zal mij die maalstroom ophouden. Dag liefste, beste vrouwtje. Men wacht weer op mij. Ik schrijf ook 10 maal meer dan mijn compagnons. Veel hartelijke complimenten aan allen die mij liefhebben. Adieu, uw teder liefhebbende man.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd