Gedichten. Deel 1
(1685)–Joannis Antonides van der Goes–
Auteursrechtvrij
[pagina 1]
| |
De Ystroom.
| |
[pagina 2]
| |
Vermaekelijker als de Hoefbeek op Parnas.
Hier zwem ik, en verdrink in uwe ruime plas.
Het Beverwijkse Tempe ontzeght my niet t'onthaelen
Met orglen, en muzijk van duizent nachtegaelen,
Die vrolijker hun toon verheffen in 't geboomt',
Om dat uw water op hun klanken zachter stroomt;
Dat luistre naer mijn stem, terwijlwe, uit lust gedreven;
Op uw geleide en gonst, ons stout in zee begeven,
En heffen, door uw hulp gesterkt, een stroomdicht aen.
Ga naar margenoot+ Maer laet ons eerst den kant des Ystrooms ommegaen,
Zoo ver wy hem voor stad verbolgen heen zien jagen
Langs masten, op het hert des afgronts ingeslagen,
En zwaere balken, die, wanneer hy woed en zwelt,
Op hun gebeukten rugge afkeeren 't stroomgewelt.
Ga naar margenoot+ Het blaeuwe Bolwerk zultge in 't Noorden uit zien munten,
Gelijk een steenen berg, met breede en sterke punten,
En walkortouwen, op d'afuiten wel geschaert,
Meer om de rijklijkheit als zorg, nu 't bloedig zwaert
Magh rusten in de schede, en rijkgelade schepen,
Onaengerant, een oogst van schatten binnen sleepen.
Ga naar margenoot+ De Zanthoek zet de kiel met ballast in 't gewicht.
En leertze recht door zee voortstreven, in 't gezicht
Van 't onweêr, dat vergeefs, van boven neêrgeschooten,
De hooge mast bestormt, en 't schip dreigt om te stooten:
Het hout zigh moedig op zijn zwaerte vast in 't nat,
Als een Abeel, die, van geen winden afgemat,
Op zijnen wortel rust, van vallen weet noch daelen.
Ga naar margenoot+ Zoo treên wy 't Eiland om der rustige Reaelen,
Daer 't moediger meê praelt, als Krete met Jupijn
En zijn beruchte wiege, als Delos met den schijn
Van Febus wichlerye, en zijn orakelkooren.
Die naem klinkt gansch Europe als een trompet in d'ooren,
Bekent by geelen en by zwarten Indiaen.
Maer welk een rookwolk komt daer achter op te gaen!
| |
[pagina 3]
| |
De zwarte Zoutkeetbuurte, om 't yverichste aen 't stooken,
Bedwelmt de lucht, en drijft my verder door haer smooken
Op 't heerlijk Eiland, dat, gewoekert uit den montGa naar margenoot+
Der golven, en den stroom verduurende op zijn' gront,
Den naem der Bikkren voert; een' naem die dan zal sterven,
Wanneer 't in zee verzinkt met zijn scheepstimmerwerven.
Maer gy, die dus uw' loop ziet krimpen, rijke vloet,Ga naar margenoot+
Als gy uw golven noopt, en sneller zeewaert spoet,
En met uw' drietant schud de waterlandsche dijken,
Om velt te winnen, en ten bressen in te strijken;
Betoom uw razerny, 't geen gy verliest aen nat,
Wort u vergolden met een weêrgalooze Stad.
Indien gy eens zoo ruim langs onbekende weien
Met eenen duistren naem na zee moght spelemeien,
Daer zeemeerminnen, in een heldren zonneschijn,
Alleen zich toiden in uw levend kristallijn,
Dan zagh ik uwen roem verdweenen met uw baren.
Maer oorlogstormen, noch verloop van lange jaeren,
Al smolt de heerlijkheit van Amsterdam in stof,
Zal triomfeeren in 't vernielen van uw lof.
De Helden, van uw' rug den aerdkloot omgedraegen,
Door barreningen en onstuime wintervlagen,
Als watergoden, die met hun gevreesde hant
De stormen klinken in hun tuchtspelonk aen bant,
Zijn eeuwig van uw' moed en dapperheit getuigen,
Voor wiens zeemogentheit de zeedwang spat in duigen.
Zoo sprak ik tot den stroom, hy hoorde 't zelf nae 't scheen,
En rolde met meer vreugt zijn golven ondereen.
Nu staet een lange streek, in 't midden ingeboogen,Ga naar margenoot+
Gelijk de halve maen zich op doet voor onze oogen,
Ten Oosten op te slaen, de lange Houtuin in;
Die hout in gout verkeert, een kostelijk gewin!
d'Olimp mag met zijn kruin voortaen 't gestarnte tergen:
Wy steigren na de lucht met vuure en greene bergen,
| |
[pagina 4]
| |
Als of men 't Noortsche wout, berooft van telg en blad,
Tot eene houtmijt hier by een gestapelt had.
Maer leer niet al te trots op uwe grootheit pronken,
Een gloet kan al 't gevaerte in eene zee van vonken
Afweien, dat het stuive in d'oogen van de zon.
De hoogmoet wrocht den val van stouten Faëton,
Daer hy, geklonken uit den steilen zonnewagen,
Storte in den Eridaen, van blixemvier geslagen.
Ga naar margenoot+ Nu volght de Vischmarkt die zich spiegelt in het Y,
En schaft ons overvloet van waterlekkerny.
De blanke Baerzen in 't gezicht der Stad gevangen,
De bruine en zwaere Bot, des vremdelings verlangen,
Met Geltekarpers, en den Braessem geel van kuit,
De kostelijke Griet, de fiere waterbruit,
Om wie Domitiaen, in wulpscheit uitgelaeten,
De breede vierschaer spande, en daegde uit alle Staeten
Den Raed by een, om van dat dertele banket
Te vonnissen, zoo breet, als was 't voor rijk en wet;
De Snoek, een Vyverwolf, de Zeelten, Barm, en Vooren,
Van menig als het puik der Visschen uitgekooren.
Hier zwemt van allen kant een stroom van visschen aen,
Die in het groeizaem veen van 't Y te weide gaen,
Die d'Yssel stiert, en die de Waterlandsche vlieten
Uit ruime Kaeren hier op onze banken gieten,
Maer treên wy herwaerts aen, daer deelt de milde zee,
In hun saizoen een schat van vischgerechten mee;
De Heilbot blank van visch, de Rochen, Plaet, en Tongen,
En vette Zalm, die, in het bruischend nat besprongen,
Daer zich de stroomkruik van de Maes in zee ontlaet,
Noch bloedende op de snee, hier duizenden verzaet.
Maer wie onthout zich in de May van watertanden?
Wanneer de Schelvisch, in het oog der Wijkerstranden,
En al de Duinstreek langs van Zantvoort, tot de kust
Van Egmont, of in 't diep verrast, hier naer uw lust
| |
[pagina 5]
| |
Wort springende aengevoert, en krimpende onder 't snijden,
U nodigt vroeg een eind te maken van zijn lijden.
Maer als de Winter met zijn' zeissen loof en kruit
Heeft afgemaeit, en steekt het hooft al brullende uit
Zijn sneeuspelonken op, en tergt de Noordsche Beeren,
Tot zy Apollo zelf verbaest te rug zien keeren,
Op 't dreigen van hun klaeu, en 't zonnepaert gevlugt
Uit verder kim alleen begroeten onze lucht,
Dan zal de Kabeljau, een watervorst gebooren,
Met lieflijk voedzel weêr uw oog en mont bekooren,
En leeren, als hy wort in mooten afgedeelt,
En d'afgesnede moot in putten krimpt en speelt,
Dat elke holte u tot een' beker moet verstrekken,
Om onder zoo veel wijn zijn lichaem te bedekken,
Als hem weleer een plas van zeenat heeft bevloeit.
Noch wort dit Vischpriëel zijn inkomst kort besnoeit
Van 't Vischperk aen den Dam, dat verder afgelegen,
Niet op mijn digtsnaer past, al heeft het rijker zegen.
De Tooren, die van ouds verstrekte een wachtrondeelGa naar margenoot+
Voor 't wrokkend Kermerlant, en Haerlem, dat te veel
Verlatende op zijn maght, nu meermael dorst de wallen
Vast groeiende langs 't Y, al woedende overvallen
Met hare nachtbannier, en zettenze in den brand,
Volgt d'ordre van mijn dicht gelijk den Ystroomkant.
Hem heught, toen Amsterdam getuchtigt aen een keten,
Noch 't Spaensche juk niet van de schouders had gesmeeten;
Hoe d'Inquisicy, dat afgrijslijk moortgedrocht,
Hier in zijn' kerker spookte, en bloet voor gelt verkocht.
d'Onnoosle burger, 't leet getroost in zijn gewisse,
Werd in den vloet gesmoort by stilte en duisternisse,
En 't zwaere stroomkasteel, met recht naer 't Kruis genoemt,Ga naar margenoot+
't Geen zoo veel zielen had verslonden en verdoemt.
Maer sins die Bloetharpy gezweept is uit de paelen
Van Neêrlant, en de zon der welvaert hare straelen,
| |
[pagina 6]
| |
Van boven gloeiende uit het hooftpunt, meer en meer
Verspreide op Gijsbrechts erf, verhief dit wachtslot weêr
De kruin om hoog, en trots voorzien van nieuwe transsen
En ronden; tergde met zijn gout de zonneglanssen;
En opgewassen tot een tooren uit den stroom,
Herdenkt die 't oude leet noch menigmaal met schroom;
En ziet de Lootsen hier ten dienst van 't GildGa naar voetnoot* vergaêren,
Een volk, in 't peilen van den gront en droogte ervaren,
En die de Vloot uit zee geleiden tot op 't Y.
Ga naar margenoot+ Zoo treên wy verder in de Haringhpakkery,
En 't lust ons om te gaen de stapelen en tonnen,
In 's werelds andren nacht, en onder andre zonnen
Noch eens te sleepen, op een hongeriger reê,
Zoo drae 't voorspoedig weêr goêreis belooft in zee.
Ja, vaert gelukkig heen, spijst afgevaste koppen,
Doorwintert en doorwaeit, met schraele haringsoppen,
De honger maektze zoet, en wy zien 't vrolijk aen,
Zoo langh op onze wal zoo hooge stapels staen.
Maer als wy 't moederlicht in Hooimaent voelen blaeken,
De Haringbuissen, rijk gelaên, de wal genaeken
Met vissen, noch niet bruin gebeeten op de graet,
Belachenwe in ons' vuist Lukullus overdaet,
En Kleopatre, die om Rome te beschempen,
Een Koningsschat kon in een teugh azijn verslempen.
Ga naar margenoot+ Het hart is weêr gesterkt; nu rasscher voortgegaen,
Om aen de Nieuwebrug geruster stil te staen.
Hier woelt het ondereen, gelijk by zomerdaegen
Een biezwarm op de hei wort heen en weêr gedragen.
Al 't honigleger zweeft in eenen drom van huis,
En mort en dommelt met een mommelend gedruis,
Als quam een stem alleen, door andre niet te breeken,
In zoo veel mengeling van stemmen uit te steeken,
| |
[pagina 7]
| |
Of dat verwart geluit te smelten tot een toon.
Men zet de Zeevaert hier op haer' verheven troon.
Elk heeft een nieuwer maer, die andren doet verbaezen,
Als had hem Triton met den hooren toegeblaezen.
Hier weet'er een, en voert alom het hoogste woort,
Hoe ver' 's Lands Oorlogsvloot gekruist heeft om de Noort.
Wat kielen op de Zont, en 't Baltisch meir laveeren.
Wat schuimers in Algiers en Tunis saemen zweeren,
Om weêr hun ooren op te steeken, als voorheen,
Toen BarbarosseGa naar voetnoot* op Zee gelijk een roe verscheen,
Die 't Italiaensche strant zou geesselen en zweepen,
De Kruisverwanten in de vlucht by 't haer gegreepen,
[Gelijk de Havik een onnoosle Duif verslint,
En stroit, noch root van bloet de pluimen in den wint]
Opofferen ten zoen aen Mechaes vloekaltaren.
Hy weet of 't onweêr nu de Middellandsche baren,
En onze Koopvloot met haer stormen dreigt, die stout
't Natolisch Smirne zoekt door 't grondelooze zout,
Om onze inheemsche konst met winsten te vertieren
Aen kruideryen der kruitoogstende Arabieren,
En 't êelste dat Egipte, als d'opgezwollen vloet
Het vruchtbaer korenvelt met slibbe en klaigrond voed,
En met zijn waterval, neêrbruisschende op de stranden,
De drooge keel verkoelt der dorstige akkerlanden,
Den vrekken lantman teelt uit haeren milden schoot?
Die onverzaedelijk winst durft eisschen van de doot,
En wroet in 't ingewant en zwarten buik der aerde,
Om grafgeraemten, die d'aeloutheit hier bewaerde
In 't rijk geweven kleet, ter eeuwigheit gewijt,
In hun bestorven slaep te steuren voor den tijt;
En grafspelonken in gerooste woestenyen,
Te plonderen van hun gebalsemde Mumyen.
| |
[pagina 8]
| |
Een ander hangt het hooft, en vlammende op gewin,
Vervloekt de baren, en blaest elk qua tijding in,
Een zeestorm op d' Oostzee, neêrstortende met vlaegen,
Had in een dwarrelwint de Graenvloot omgeslagen.
De lucht, van 't onwêer zwart gezwollen in 't gezicht,
Benam d'elendige schipbreukelingen 't licht:
Een, nauwlijx op een plank het stormgevaer ontkomen,
Verspreide dit gerucht, en vloekte zee en stroomen.
Maer mist hem deze streek, en kan hy op die wijs
Zijn traege koopmanschap niet rijzen doen in prijs,
Hy zal, zoo dra de vloot kan wezen afgesteken,
Van slechte handeling en schaersche lading spreken.
En wenden 't hooft, gelijk een weerhaen, met den wind,
Op alle boegen na hy schade of voordeel vind.
Gins is'er een, dien, niet verzien met andrer smarte,
's Lands zeevaerdy alleen en welvaert gaet ter harte.
Hy onderzoekt waer op de spil der Zeevaert draeit.
Waer Hollants Amirael den waterblixem zwaeit,
Die vreeslijk donderende op alle waterstreeken,
Tierannen heeft verleert na 't hart der vryheit steeken,
En Zeevrybuitenaers verdelgende in hun vlucht,
Heeft ons de zee zoo vry gelaten als de lucht.
Een derde houd de hant vol brieven, en verwondert,
Leest elk, hoe Panama, gebrantschat en geplondert,
En Guatimalo, meê verlegen voor gewelt,
Nu lichtlijk d'Indigo zal steigren doen in geld,
En werpen in den gront de hoop en maght van Spanje.
Maer toen men Nederlant en 't havenrijk Brittanje
De bloedvlag even trots opsteken zagh in zee,
Wist elk hier 't staetgeheim, en sloot, en brak de vreê.
Zoo zagmenze onlangs dicht in troepen samendringen
Om eenen, in een' vloet van Nieuwebruggelingen
Met open mond gehoort, gelijk vrou Didôs hof
Alom gewaegde van Eneas oorlogslof,
| |
[pagina 9]
| |
Zijn heldetochten hoorde, en Trojes ongevallen,
Gesneuvelt op het lijk van haer gesloopte wallen.
Elk luistert toe en zwijgt. Dus barst hy eindlijk uit:Ga naar margenoot+
'K zie Kandië verkracht, en 't Kristenheir ten buit
Aen Turken, en hun zeeschoffeerende bannieren,
Den Arent strijken voor roofvogelen en gieren,
Den Zeeleeu van Sint Mark het bekkeneel verplet,
Indien Europe niet met sterken arm zich redd',
En hare paelen veeg' van zoo veel oorlogspesten,
Hun watersteigers breeke, en plonder' hun stêvesten,
In 't kostelijk tieras van Kristenbloet geleit,
Ter eeuwiger schandael van haer slaphartigheit.
'K heb zelve, in Kandië gesleept van woeste golven,
Den scherpen klaeu gevoelt der Byzantijnsche wolven,
Die uit hun moorthol opgestooven in der nacht,
Die groote Koningin belaegden met hun macht:
Als of haer maegdom, die weleer wierd aengebeden,
In d'ongeschonden ry van hondert groote steden,
Van roofgedrochten was t'ontweyden zonder straf,
Die op hun hielen treet, en ruktze in 't open graf
Van buskruitmijnen, die, in 't bulderen en kraeken,
Met eene dikke wolk van stof aen 's hemels daeken
Opstuiven, en gevolgt van een' verwoeden brant
De schenders slokken in hun gloeient ingewant.
Maer och! 't is vruchteloos die Hydra in te toomen,
Zy barst verwaten voort, gelijk gezwolle stroomen,
Van eenen waterbeer gestuit in hun gewelt,
Met volle monden opbraveeren over 't velt,
En met hun schouders fors aenzetten op de dijken.
Dat tuig' de wapenschilt van hun geroofde Rijken.
Maer dien ontaerden vloek stont met een' slagh de kruin
Te blixemen, Byzants te treên in 't bloedig puin,
Het hof van Ottoman te pletteren tot mortel,
En al dien stamboom af te snoeien met den wortel,
| |
[pagina 10]
| |
Indien het Kristendom, getreên in een verbont,
De heirtocht waegde, en voer den Bosfor in den mont,
Die zoo veel eeuwen, van hun felle roe geslaegen,
De Kruisvloot met meer vreugt op zijnen rug zou draegen.
Dus sprak hy, en 'k was naeu ter halver weg gebragt,
Wierd mijn gedicht zoo lang gerekt als zijne klagt.
Ga naar margenoot+ Quam nu een visscher, die voor viermaelhondert jaeren
Heeft met zijn kleine boot het eenzaem Y bevaeren,
Terwijl 't noch ongetemt langs grazige oevers schoot,
En op geen breidel beet van paelen, 't nat uit noot
Gewrongen in den mont, toen Amsterdam aen 't groeien,
Dien onbepaelden loop en hoogmoet moest besnoeien,
Uit d'yzre slaep ontwaekt, opborlen uit de kolk
Aen onze brug, en hoorde, in zulk een dichten wolk
De koopliên 't zeeverlies van schepen lichter zetten,
Als hy voorheen de schae van zijn gescheurde netten,
Toen d'arme Visscherbuurte uit haer moerassen kreet,
Den dooven hemel en de baren scholt; om 't leet
Dat al den poel doorkraeide, als Meeuwes, onder 't maelen
Des strooms verwart, zijn schuit in splinters stiet op paelen
En blinde steenen, daer de golf op barnde aen strant.
Wat zou hy denken? als dat al 't ontallijk zant
In menschen was verkeert, gelijk als Pirrhes steenen.
Zijn laege hutten, wijt gestrooit in woeste veenen,
Tot trotze hoven uitgedeegen ry aen ry.
Ga naar margenoot+ Maer zoo veel kielen, die geduurig op het Y
Spanseeren, zwevende op haer uitgestrekte vlogels,
Nu loefwaert dan in ly, als snelle watervogels,
Die hun gesloten troep uitbreiden op de zee,
Van welk een oort zou hy die brengen hier te ree?
'Ten zy een zeldzaem slach van teelen zijne booten
Geleert had, zich aldus te meerdren en vergrooten
Tot Zeekasteelen, en Zeereuzen, die ontaert,
De starren dreigen met hun steil en trots gevaert.
| |
[pagina 11]
| |
Of dat het op die plas, door 's hemels hand gezegent,
Een dichte hagelbui van kielen had geregent,
Zoo konstig geschakeert, van allerlei geslacht.
Virgijl trompet nu vry, hoe Trojes watermaght
En vlotten, in den brant geraekt, en niet te lessen,
Aen 't Laurentijnsche strant verandren in Godessen.
Wy keeren 't om, en, schoon d'aeloutheit met u zweert,
Zien dat uw Nimfen hier in scheepen zijn verkeert.
Een ander stell' de Faem op spitse torenkruinen,Ga naar margenoot+
Om scherp te luisteren, of hemelhooge duinen,
En Atlas steilen nek, waer op 't gestarnte leunt,
En draeit om d'assen dat des hemels welfsel dreunt;
Of geefze een lusthuis van naebaeuwende metaelen,
Ons lust het niet zoo ver haer wooning op te haelen:
Want schoonze zomtijts hangt in 't midden van de lucht,
Zy woont op onze brug, in zoo veel straetgerucht,
Dat zelden naeder grenst aen waerheit als aen logen,
Op 't spoor der Faem, die zelf bedriegt of wort bedrogen.
Nu zette vry de Nijt haer tanden in mijn' naem,
Noch zal mijn stroomgodin niet blijven zonder Faem.
Zoo slaen wy verder op, en slepen eindlijk heenen
Voorby een lang gehuchte en berg van molensteenen,
Den Teertuin in, tot aen 't uitsteekent Kamperhooft,
Dat trots rondeel; waer uit d'Ykoning wort gelooft
Zijn watergodendom, om hunne wraek te wetten,Ga naar margenoot+
Te hebben opgedriescht met klinkende trompetten,
En zeekinkhorens, dat het kreet op al het strant,
De wedergalm verbaest nadreunde uit Waterlant:
Toen d'Aemstelgod, verwaent op zijne zoete baeren,
Daer alle vlieten in het zeepaleis vergaeren,
Zijn' brakken vloet beschimpte op Thetys zeebanket.
d'Ontzachlijke Ygod schud het hooft van gramschap, zet
Al 't zeehof overende, en daegt hem om te stryen
In 't open perk, en niet met bitse schamperyen.
| |
[pagina 12]
| |
Zy stuiven bei met hun karrossen door het velt
Der Zee, als stieren die opstygen met gewelt,
Het bosch verlaeten, en stampeiende vol toorens,
Op hun bekenden gront toestooten met de hoorens.
Ga naar margenoot+ De God des Aemstels sleept den Vechtstroom aen zijn zy.
Zy monsteren de Vlietgodinnen op een ry,
Een oorlogstroep, gereet, met afgebroke snuiten
En lange riemen van verongelukte schuiten,
Den norssen Grijzaert op te komen in zijn rijk:
Die drijft zijn stroomgezin ten bedde uit algelijk,
En voortgetrokken om dien slagh van eer te winnen,
Wort in zijn zogh gevolgt van Zuiderzeemeerminnen,
Voorzien met paelen en staketsels, piek en dolk,
In voorraet opgevischt uit d'ongestuime kolk.
En nu was d'eene bende of d'andre licht verslaegen;
Ga naar margenoot+'T en waer de Zeemonarch, van zijnen glazen waegen,
Het opgewelde slijm, geborrelt uit den gront,
Den trotsen Yvloet had geworpen in den mont:
Die onvoorziens van zoo gevreesden plaeg besprongen,
Op Pampus deerlijk quijnde aen zijn vervuilde longen;
Daer hy, van ongedult geparst, op Proteus raet,
Al 't ingezwolge zant uitbraekte op eene plaet.
Hy smijt den Aemstel, om zijn hevigheit te toomen,
Een' steenen berg op 't hart, en slaet de Noordsche boomen
Door 't blinkent kristalijn in 't diepste van zijn kil.
Hy krimpt zijn hoorens in uit vreeze, en hout zich stil.
Daer hy voorhenen 't Y dorst na de scheepskroon steeken,
En in dien boezem breet uitweiden met zijn beeken,
Voelt hy zijn' loop gestuit, en sleept zijn traegen rug
Met arbeit door de keel van eene donkre brug,
Waer op men 't Koopslot van Merkuur, de Beurs, ziet praelen,
Noch eens ten hemel in mijn dichten op te haelen.
Beziet nu eens met my dees lange waterlijn
En boog, die prachtig als een zeerondeelgordijn,
| |
[pagina 13]
| |
Van 't eene borstweer wort gespannen tot aen 't ander;
Den Schreierstooren, als een' opgerechten stander,Ga naar margenoot+
Een out en zwaer gebou waer aen onze Ystroom spoelt,
Bespieden uit zijn' trans al wat op 't water woelt,
En zegt, waer wil die Stad belanden noch ten lesten!
Die voor een eeu hier 't eind zag van haer watervesten,
En nu zoo heerlijk opgegroeit is uit het nat,
Dat deze nieuwe kreits niet wijkt voor d'oude Stad.
Men zagh'er menigten vergaedren aen dees' tooren,
Om 't schreien en misbaer der vrouwen aen te hooren,Ga naar margenoot+
Die man en bloetverwant geleiden, met een sleep
Vriendinnen, daerze moê rinkinkens, zich vast scheep
Begeeven, en gesiert met purper en oranje,
Het alderlaetst vaert wel afroepen van 't kampanje,
En wenden welgemoet den steven van den kant,
Om 't nieu Batavie, op het rijk Javaensche strant,
In 's werrelts andren dag te zoeken, en te plukken
De kruideryen der Oostindische Molukken,
En Bantams Peperoogst. Men zegt, dat hier een vrou
In een onroerlijk beelt verkeerde, uit bittren rou,
Toen zy met d'eerste kiel haer man voor uit zagh vaeren.
Waerom haer beeltenis, voor 't slijten van de jaeren,
Eerst praelde in wit arduin. ô naeuwen Huwlixbant!
Die niet kont rekken van het eene in 't andre land.
Men schrijv' niet meer, de Trou is opgevoert na boven
Uit 's werrelts ballingschap, op over zee gestoven
Na zaliger landsdou, neen! zy bleef hier ter stee
Voor eeuwig, want zy kon niet volgen over zee.
Zou evenwel, die dus op alle staettooneelen,
D'ontrouwigheit zoo trots de meesterrol ziet speelen,
En 't zaet der trou verstikt in zijn' geboortestont,
By Amsterdammers zelf, alom vermaert voor ront,
En ongeveinst, met recht zijn ooren niet wantrouwen?
En zweeren, dat wy maer de naekte schets behouwen,
| |
[pagina 14]
| |
Dat zy onzienelijk naevolgde 't dryvent hout,
Totze eindelijk wiert gesmoort in 't ongetrouwe zout?
Mijn lezer prestme voort, 'k zou anders helpen schreien.
Ga naar margenoot+ Nu is die luim verzet. Wy willen ruimer weien,
En treden nu niet meer langs huizen, maer een rist
Paleizen, uit den gront gewassen, eermen 't wist.
Als of Amfion weêr met zijn Thebaensche speelen,
D'arduingebergten en boscheiken wist te streelen,
En leidenze by 't oor, om naer zijne toon te gaen:
Daer d'eik het hooft verschuilt voor 't gloeiend sakerdaen,
De vuure balk zich kleet met blinkende ebbenzoomen,
De Ceder, op 't geluit van Liban afgekomen,
In beeldwerk zich herschiep en galeryfeston,
De marmorsteen, zoo lang verborgen voor de zon,
In 's aerdrijx ader, nu geraekt aen 't suizebollen,
Van over zee en zant, d'Yboorden langs quam rollen,
En klimmen op en af, nae 't klinken van zijn luit.
Al 't Eiland prijkt, gelijk een vorstelljke bruit
In een' doorluchten sleep van prachtige erfvorstinnen;
Maer kapiteelsieraet en flikkerende tinnen,
Wiens weêrglans, als de zon ten zuiden steiler klimt,
In 't spiegelglas van 't Y met witte straelen glimt,
Zijn 't minste van haer lof, die zal in 't eind vervallen,
Begraven in het doots geraemte van haer wallen:
Maer zoo ver' Michaël, [die hier zijn woonsteê vest,]
Vier winden toomt op zee, het Lenteblaezend West,
Het kielverdelgend Noort en zijn verwoede buien,
Het kruitverzengend Oost, en waterzuchtig Zuien,
Zie ik, ô koningin der eilanden aen 't Y,
Uw' naem vermaert, zoo lang geen waterheerschapy
Ga naar margenoot+ Braveer, geen Zeetieran het zeeperk hou gesloten,
Door eenen Ruiter nu ten zadel uitgestooten.
Bedrieg ik my, of klimt het water aen die streek
Ten boorden hooger op, en bruist terwyl ik spreek
| |
[pagina 15]
| |
Met open keel vooruit, en lekt de hooge randen
Met zijne zachte tong. Zoo juichten alle stranden.
De grijze Tiberijn stak 't hooft ten liezen uit
Met vreugde, toen August, rijk van Egiptschen buit,
Zijn' vloet quam opgezeilt met zegenrijke vlooten;
De Krokodil des Nijls in ketenen gesloten,
En dolle Anubis, heesch van blaffen en gehuil,
Naesleepte op 't Kapitool by zijn' beschuimden muil,
En touwt den ruigen rug des Nijlstrooms met zijn zweepen,
Tot hy zijn' mont bedekt, van schaemte aen 't hert beknepen,
Om eeuwig in het zant te schuilen met zijn hooft.
De naem van Ruiter, die Augustus zeeroem dooft,
En scheller zal op zee als Tritons hooren brommen,
Slaet met eerbiedigheit de watergodendommen;
Die buigen driemael 't hooft, en drijven 't zeenat aen,
En wenschen, dat hem noit de zeekrans moet ontstaen.
Klim vry noch hooger op met uw verheve kroonen,
ô Eilant! nu gy Mars in uwen schoot ziet woonen,
Die trekt vrou Venus meê en Ciprus heiligdom:
Zy lachtme toe van ver. Al was mijn zangnimf stom.
Ik zachze op zulk een lonk veranderen in tongen.
Nu woelt een andre vlam in mijn ontsteeke longen,
Maer 't is geen minnevlam geloove ik die my blaekt.
Och ja. Ik voelme van Idalisch vier geraekt.
Nu klopt op uwen mont gy Heeregrachtgodinnen;
De ruime waterkant is veiligst om te minnen.
De donkre venster dekt geen vryer hier, die loert
Uit minnerazerny wie zijnen roof vervoert.
De blinde tralie noch de stoep heeft hier geen ooren.
En ofz'er had; eer zy de vryery kan hooren,
Is die op vleugels van de westewint voor uit
Gedraegen, en in lucht gesmolten al 't geluit.
Uw vryen wert gestuit op deuren die 't bewaeren,
En linden, die 't verbaest afschudden van hun blaêren.
| |
[pagina 16]
| |
Hier heeft het ruime lucht, die kent de vlammen meê,
En zwijgt het mingeheim. Hier zal de stille zee
U helpen uit zijn kil, en met zijn adem koelen.
Hy koelt my ook. De vlam, die in mijn borst quant woelen,
Verbergt zich dieper in 't gebeente, om naderhant
Mijn dight te zetten in een' lichten minnebrant.
Ga naar margenoot+ 't Westindiaensche huis, hier rustende op de stroomen,
Dreigt eens den Portugees vervaerlijk op te komen,
De Suikerlandery en Goutkust, root van bloet,
't Amerikaensche strant, van menschevleesch gevoed,
En 't wilde Afryke met haer oeverbatteryen,
Te rukken uit den klaeu der wreede roof harpyen;
Indien de Maetschappy noch eens haer scherpe bijl
Den nek liet treffen van het wrevele Brazijl,
Daer wreede wilden en verslindende Barbaeren,
En Angolezers, om krijgsmannen te vervaeren
Met hun grimmassen en afgrijffelijk gezight,
Als ofmen Lucifer zagh grijnzen tegen 't light,
Vergeefs haer dreigden met hun mikkende javlynen
En flitsen, dronken van Guineesche moortvenynen.
Ten waerge in vreê den Taeg gulhartig had vertrout,
'k Zagh onze Vlooten noch het Brazyljaensche hout,
En gout van Gambie, en de Pernambuksche schatten,
En wat twee werrelden in haeren schoot bevatten,
Aensleepen uit het West, en 't zonnevier beneên
Zijn straelen spieglen in den glans van 't elpenbeen:
Dat nu, na 't breeken en schoffeeren der verbonden,
Van 't gierig Portugael wort schaerser toegezonden.
Ga naar margenoot+ 't Is waer; uw heerlijkheit schijnt naeuwer nu bepaelt,
ô Rijke schuur van 't West! uw Zonne moê gestraelt,
En verre uit onzen dagh ten Westen weggezonken,
Schijnt met een' nieuwen gloet het Oosten weêr t'ontvonken.
Zoo treft de noorder storm een' eik in winterweêr.
Hy schud zijn hooge kroon, en buigt, maer valt niet neêr.
| |
[pagina 17]
| |
En schoon gy nedervielt; ['t moet alles eens bezwijken.
De bijl van 't noodlot kapt in zijnen oogst de rijken
En vorstendommen zelf de diepe wortels af.
Wy vliên 't, en och! wy zijn geduurig op ons graf.
Wat opgeklommen is zultge eindelijk zien daelen.
De wijde werrelt heeft in 't groeien meê zijn paelen,
En wacht den laetsten val.] noch staet uw krijgsgeluk,
Dat van den hals der Staet afscheurde 't yzer juk
Van 't bloedige Granade, en Flips, verhart in 't wrokken,
De grootste slippen van zijn magt heeft afgetrokken,
Daer 't al vervalt en slijt, blank in het parkement
Van 's lands geheuchenis, tot aen des werrelts end.
Slijt meê mijn stroomgodin in 't slijten van de jaeren,
Gy zult haer als een zout voor ondergang bewaeren.
'K zie noch den aerdkloot op zijn uiterste, en in brant,
Blijft mijn gedicht zoo lang als uwe roem in stant.
Maer d'onverganklijkheit gaet boven ons verwachten:
Die blijft alleen verpant aen Vondels heldeschachten.
Nu volgtge, ô Nieuwe gracht, met mijn gezang gegroeit:Ga naar margenoot+
Uw scheepswerf wiert wel korts met breeder plas bevloeit,
Wanneer het water zwalpte, op 't klotsen van de kielen,
Die van de rollen steil in 't Y voorover vielen,
En zwierde op uwen gront, dien 't nu maer kust, beschroomt;
Maer toen lagtge onbewoont en eenzaem: nu betoomt
Zich mijn verwondring niet, ik kanze niet weêrhouwen,
Alsze u schier laeter ziet beginnen, als volbouwen.
'K rep hier van 't werkhuis niet aen onzen waterkant,Ga naar margenoot+
Dat onverlaeten en doodeeters houd in band,
En strekt eenGa naar voetnoot* Anticyr en eedele artsenye
Voor veinzende arremoê en vuige beedlerye.
Neen! niest die dampen uit, niest dat het klinke en spatt',
De Stroomgoôn lachen u den zegen toe in 't nat.
| |
[pagina 18]
| |
Ga naar margenoot+ Nu noodme Kattenburgh 't gezicht te laeten speelen
Door eene reex en keur van rijke strantkasteelen;
Daer 't zelve een Eiland, en in eilanden verdeelt,
Als in een kleine schets Venetiën verbeelt;
En schijnt dit mooglijk al 't onmaetig vergeleeken.
Gantsch Amsterdam is in eilanden afgesteeken:
Dat boete met zijn groote en heerlijkheit geheel,
Gelijk een uitgewerkt volkomen tafereel,
't Geen d'eilandschetse ontbreekt. Zoo is de Leeu te kennen,
Al toont hy maer zijn' klaeu, zoo kentmen aen de pennen
En bek, der voglen vorst, den strijtbren Adelaer.
Nu slae het oog rondom, al 't geen zoo vast en zwaer
Hier staet om strijt gebout, volgroeide in weinigh jaeren.
Gelijk dees' gansche streek, noch onlangs in de baeren
Begraeven, nu den stroom weer parst in naeuwer rijk.
Ga naar margenoot+ Een oud gerucht getuigt, al steunt het op kronijk
Noch handvest, dat dees' kreits genaemt wert na de Katten,
Die onder Burgerhart uit hun moerassen spatten,
[Want toen verhief dees' wijk het hooft noch uit den vloet.]
Daer hy de Roomsche magt vertrat met trotsen voet,
En nijpende in den poel die brant en waterschatters,
In hun geleden vloog met zijn Konijnevatters,
Het hooft gehellemt met karpoezen ros van bont,
Met ongeschooren haer en knevels, in den mont
Afhangende, op het laetst met staetsie af te snyen,
En op het woudaltaer den Duitschen Mars te wyen,
Zoo dra een moedige Baetauwer, met zijn hant,
In 't oog van 't leger, tien Romeinen velde in 't zant.
En felle nachtstorm schreeuwt hier nae den lantstroom wakker,
En drijft het schuimend nat ver over weide en akker,
En moeren, tot het weêr geronnen naer zijn wed,
Dit Eiland en de streek rondom in water zet;
En onder 't barnen en het storten voortgetrokken,
'T aeloude Kattenburg te gulzigh in durft slokken:
| |
[pagina 19]
| |
Zoo als het nu weêr opgebaggert uit het zout,
Het wapen en den naem der Katten noch behout.
Daer staet het Magazijn, dat met zijn zwaere muurenGa naar margenoot+
Geschapen schijnt, om 't eind der werrelt te verduuren,
En beurt, gesiert als een aenzienelijke bruid,
Twee hoofden evenschoon ten diepe golven uit.
Gy heerlijk zeepaleis, aen Mavors toegeheiligt,
Houd met uw slinker oog den schoot van 't Y geveiligt,
En ziet ter rechterzy, waer gy uwe oogen went,
De werrelt in een Stad, die geene weêrga kent.
'K geloof niet, alsge uw' hals om hoog steekt, en de straelen
Van 't marmre Raedhuis op uw hooge kruin ziet daelen,
Met eene streek van gout, die uit de kroonen trekt,
Waer meê dat eeuwige gebouw zijn schouders dekt,
En paviljoenen draegt van Adelaerewieken,
En tart het bousieraet van 't weits Egipte en Grieken,
'K geloof niet dat de Nijt dan uwen boezem knaegt.
Gy weet'et in wiens dienst gy uwe wapens draegt.
Men ziet geen moedig Ros den Olifant benijden,
Al wort die meer ontzien, en hy in 't spits moet strijden.
Maer laetze, die zoo trots belaegen onzen staet,
Van gramschap zwellen, en dan barsten aen hun haet.
Het stae my vry, Vorstin, zoo rijzig op de leeden,
Uw bruiloftkamers en saletten in te treeden,
Uw bruitschat te bezien en Trouring, die alom.
Vermaert, de Zee verbont tot uwen Bruidegom.
Laet Siam, Pegu, en de macht der morgenlanden,
Die eerst de nuchtre zon zien rijzen aen de stranden,
En die in 't Zuiden, haer, van grooter vier bevrucht,
Al zwoegend, recht op 't hooft zien blaekren uit de lucht,
En wat van koude krimpt aen bei des werrelts assen,
Eens hooren in wat top uw rijkdom is gewassen,
En wat uw huisraet strekt, dat, in belang van staet,
De grootste Vorsten met ontzach voor 't voorhooft slaet.
| |
[pagina 20]
| |
Men ziet uw kamers niet van Rijnschen Nektar zwellen,
Noch lieflijk bloet, geperst uit spaensche Muskadellen,
En frisse Vernenwijn, Sileens bemindste vocht:
Geweer, dat Liber best zou passen op zijn' tocht,
Indien 't hem luste, omringt van dronke Nachtbachanten,
De wijngertstanders weêr aen Gangesstroom te planten.
Neen! gy hebt harder kost tot voorraet opgedaen;
Schuiftangen, zwaer van wight, graenaeten fel in 't slaen,
Met allerlei geslacht van kogels, yzre staeven,
En morgenstarren, en de bouten, snel in 't draeven,
Wanneer het buskruit, van den rooden haen gewont,
Hun geesselt, om de vlam door opgespalkten mont,
Van 't zwangere metael in ope lucht t'ontlaeden,
Geborsten van den slag. 'k zal nu uw' zaelsieraeden,
Waer aen Penthezilee, die moedige Amazoon,
Zich zou vergaepen, en opofferen haer kroon,
Niet zwijgen. een gebergt van kabels en van touwen,
Dat in zijne armen den Olimp zou tegen houwen,
Zooze uit de naven draeide, en neêrplofte uit den top,
Stijgt hier ter zolderinge en hooge binten op.
De balken schuilen 't hooft in witte zeildoekvleugelen.
Met ziet'er boeien om den booswicht kort te teugelen,
En dommekrachten, en hantspaeken, om de hant
Te lichten, mokers hart van kop, en loopend want,
Kruitstampers, akerkloots, mammierings en kardeelen,
Kardoezen, moskuils, en kruitkokers wijt van keelen.
Men pronkt aen d'andre zy met sabels, fijn van stael,
Die een grootmoedigheit verbeelden in hun tael,
En leeren voor Altaer en Vaderlant te stryen,
En op den hals t'ontgaen gewetenslavernyen,
Met enterbijlen, in den gordel vast gehecht,
En halve pieken, nut in 't hevigst van 't gevecht,
Met hantpistoolen, met musketten, muskettonnen,
En donderbussen: och! tot ons verderf verzonnen.
| |
[pagina 21]
| |
De wegh tot sterven en ten grave, was voorheenGa naar margenoot+
Eenvoudig, 't lijf bezweek, vermoeit en afgestreên.
Nu heeftze meê haer kunst. De doot quam veel te spade,
Men zetze wieken by, en wet haer ongenade.
Maer op dien voet beschermt de zeevaerdy haer eer.Ga naar margenoot+
Zeeschendenaers ontzien in 't blinkende geweer
Te vliegen, en den roof vermeten aen te randen,
Waer aenze vreezen klaeu en vingeren te branden:
Aldus volgt Amsterdam de stappen van August,
En rust zich moediger ten oorloge uit in rust.
Nu klom ik reets op 't dak ver boven alle huizen,Ga naar margenoot+
En hoor een velle zee aen mijne voeten bruizen:
Die schoot, gelijk een stroom, met zestien kraenen af;
Indien de nijdige Vulkaen, te wreet en straf,
't Bepekte touwerk in zijn kluiven greep van ondren,
Om 't prachtig zeegebou ten gevels toe te plondren.
Hy teert van afgunst uit, nu Etnaes winkel min
Voorzien is, als 't paleis der Oceaenvorstin.
'K zal hier niet zingen hoe gy konsten weet te queeken,
En op 't kompaspanneel afschildren al de streeken
En grotten, daer Eool de winden in een zwarm
Uitgeesselt, en hun drijft, met zijn' gestrengen arm:
Hier zomerluchten schept, daer stormen wekt en nevels.
Noch hoe vrou Zeevaert uit het marmre velt des gevelsGa naar margenoot+
In eene zeeschulp treet, en voert een stevenkroon:
Daer Nimf Cymodoce met andre Watergoôn
Voor buigen, met meer glans op haer gewyde haeren,
Als trotse Agrip, de schrik der Aktiaensche baeren,
Op vorst Eneas schilt zoo konstig gegraveert.
Noch hoege op uwe kruin, vier winden toegekeert,
Blijft torssen onvermoeit vier kopre hemelklooten,
Met hun verguld gestarnte, elk in zijn perk besloten.
Gy zijt zoo groot, dat, hoe 'k meer vordere in dees stof,
Geduurig ruimer velt zich opdoet u ten lof.
| |
[pagina 22]
| |
Ga naar margenoot+ Hoe groot gy zijt nochtans [wat vreemdling zal 't gelooven?
Dit gaet de pracht van Rome en Memfis ver te boven]
Noch is u zulk een ruim gevaerte veel te kleen.
't Was nodig dan dat weêr een nieu kasteel verscheen,
Uw kamenier verstrekte, om op Mevrouws begeeren,
Met d'overige prael haer kamers te stoffeeren.
Ik zie de groote wijtte alreê zoo vol gepropt
Van 't kostlijk overschot, de holen zoo gestopt,
Dat muuren uit gelit en hoefslag zullen knellen,
Of al dit zwaer beslag uit dak en wanden zwellen,
En springen verder uit. ô machtig wapenhof
Wat wordme een ruime beemd ontslooten tot uw' lof!
Want hoege uw' rijkdom meer verdeelen ziet en wassen,
Hoe minder gy behoeft op 's vyands maght te passen,
En hoe geruster 't Land zich op uw hulp verlaet!
Schoon 't andre regels volgt in 't stieren van den staet.
Die heerschappy heeft min te vreezen voor tierannen,
Die, naeu in een verknocht; haer grenzen kan bespannen,
En houden overal den soudenier in tucht:
Als die gesplitst, gedeelt in allerleie lucht,
Zoo drae een vreemde vuist haer uit de rust komt kloppen,
Het gaepend rijk met geen krijgstroepen weet te stoppen.
'T verloste Funen tuig, wat kraght een leeger stuit,
Dat op zijn posten, dight in zijn geleeden sluit.
Ga naar margenoot+ 's Lands hooftscheepstimmerwerv maekt hondert minder werven
Voor haeren luister doof. niet anders zijn de verven
Door 't goddelijk' peensel van Rafel geschakeert.
Wat voortkomt in het licht, blinkt uit en triomfeert.
De beelden, in 't verschiet met schaduwen betoogen,
Verdwijnen meer en meer, en glippen uit onze oogen.
Wat Godheit geeft my stems genoeg in mijn gedicht!
Om u, aen wien de staet haer welvaert is verplicht,
Die d'eer van Amsterdam zoo hoog hebt opgeheven,
Dat elk nu wanhoopt meer tot zulk een top te streeven
| |
[pagina 23]
| |
O zenuw van het lant, te roemen naer waerdy!
Mijn boekstaef zwol zoo ver dan buiten 't perk van 't Y,
Als of de Zuiderzee op 't velt van mijn papieren,
Gelijk een ruime kil, met lossen toom zou zwieren,
Zoo drae de blonde Auroor, van Titon opgestaen,
De naght verjaegt, en verft de kimmen met Saffraen,
En gloeiend vermiljoen, komt hier van alle plekken
Een leger arbeidsvolk ter hooge Poorte intrekken!
Als mieren, die in 't prilst der zomer, even kloek
Krioelen, even drok verzorgen elk zijn hoek,
En branden om in vlijt en arbeit zich te quijten.
Zoo woeltmen hier, en doet de zwarte schaduw splijten
En scheuren door 't gedreun, daerze al te dight opeen
Geronnen, niet voor 't licht des dageraets verdween,
Die naeulix 't hooft verheft, en arbeit door te breeken.
Daer galmt het teffens op met kloppen, houwen, steeken
En bonzen, dat het knarst op yzer en metael.
De doove Droomgod hoort dat raezen in zijn zael,
En slaet zijn vaekrigh oog eens open heene en weder:
Meent dat hy droomt, en zijgt van lieverleede neder.
Men leert de wijsheit van Natuur hier over 't hooft.
Het aerdrijk wort van bosch en wildernis berooft,
De boom ontwortelt en ontheistert van zijn looten,
Om die in 't water, en onvruchtbaer strant te pooten.
Wy leeren de Meermin hier zonder voeten gaen,
En glijen op den rug door wilden Oceaen.
Het zeepaert binden wy den breidel aen van achter:
De wint verstrekt de zweep, die 't sneller jaegt of zachter.
Wie twijffelt dat Dedael, het Kreetsche strant ontvlugt,
Op wasse pennen vont een heirbaen door de lught?
De Kreten zeker zijn 't niet al gewent te liegen,
Nu Noordsche boomen zelf door 't water henevliegen.
Hier staet een nieuwe kiel aen 't groeien, en bykansGa naar margenoot+
Tot aen des hemels tin gebout met trans op trans,
| |
[pagina 24]
| |
Daer houte ribben, uit den kiel geteelt, van buiten,
En binnen wel verzorgt, een' hollen buik besluiten.
Zoo vint d'ontleder, die, op 't snyspoor van Vezael
En Vesling, leeft in doô geraemten, altemael
De ribben rechts en slinks, gewulft als halve ronden,
Aen eene ruggraet en haer wervels vast gebonden
En ingelijft, met spier en peezen hecht verknocht,
En eerst na twintig jaer te recht in stant gebrocht.
De Boukonst klimt almeê by trappen op in 't bouwen.
Zy kerft, en klutst, en kromt, woelt met bepekte touwen,
Splist ankerkabels, hecht met yzre bouten vast,
En ziet verbaest hoe traeg het bougevaerte wast,
Dat in een' oogenblik het krijgsgevaer zou breeken,
Quam weêr de dolle Mars de bloetklaroen te steeken,
Te hitsen strant op strant en vloot op vlooten aen.
De donder kan een bergh de steile kruin inslaen
Met eenen bons, die pas nae eindelooze jaeren,
En tragen aenwas, is de wolken ingevaeren:
Een Palm, die wortels tot op 's afgronts navel schiet,
Alle andre boomen voor zijn hoogheit buigen ziet,
En Nestors eeuwen mocht met dartel loof staen pronken,
Wort van een nachtorkaen ten gronde neêrgeklonken.
Polidamas roem nu uw sterkte, daer de val
De neêrgestorte rots, uw grof gebeente zal
Vermorzlen, en een zwink geen overschot bespaeren
Van zulk een rijpen oogst, en kracht van zoo veel jaeren,
Als een geplettert lijk. Wie zoekt voortaen ontzint
Bestendigheit op aerde? een schat die niemant vint;
Ten zy een eeuwig ty van staetverwisselingen,
Een eindeloos verloop mogt na die glory dingen.
Verandering heeft zelf in mijn gedichten steê.
De boupracht sleept my weg. Dan voertme d'yver mee.
Hier wort het altemael een zwaeren val beschoren.
Daar heb ik 't grooter pracht en eeuwigheit gezworen.
| |
[pagina 25]
| |
Wat rook besluit mijn stem? waer staenwe, en op wat gront?Ga naar margenoot+
Wy zien een gloeiende Etne, een' vierpoel in den mont.
Het ambeelt klinkt en dreunt. ik zie het yzer kneuzen.
Woont hier Vulkaen, en zijn Trinakriaensche reuzen,
Of is het Nimrots smits? jac, 't woelt hier alzoo sterk,
Als of dit werkhuis slechts gedoemt was tot het werk,
En 't ledig Amsterdam, voor allen noot geborgen,
Vast sluimerde op een oor, en liet vioolen zorgen.
Heel Zweden schiet te kort aen yzer. d'aerde mort,
Ontzegt te leevren al dat hier bearbeit wort.
Wat gloeien in dit hol al ovens, die, in 't blaeken,
Uit hun verbrande keel een' vloet van vlammen braeken,
Daerze opgesteegen in den rook, en onbekent
Voor 't oog, vermengen met hun eigen element.
Hier schroomt mijn Zanggodin het aengezicht te smetten.
Vulkaen alleen magh zich met schoorsteenroet blanketten.Ga naar margenoot+
Komt, treet den Scheepstuin eens met my ten enden uit.
Hoe ver wy gaen ons volgt dat werkelijk geluit,
En 't is'er even drok met bouwen en kalfaetren,
Kielhaelen, sjouwen, om met zuivren voet de watren
Te treeden, en bequaem ten dienste van 's landsvlag,
Met ongekreukten moet te pleiten voor 't gezagh
Der vrye Staeten, en gemant met zeemeermannen,
De waterschenders, tuk op roof, uit zee te bannen.
Zoo groot een werk wort met geen woorden afgeleit.
Wy hebben hier byeen de rechters van het pleit,
Die, als den tongriem in het vonnis wort ontbonden,
Het halsrecht donderen uit hun metaele monden.
Elk schijnt gewassen uit den zadel van 't roôpaert.
Elk voert zijn wapen, en een' eernaem nae zijn aert,
Van steenstuk, slangen, zeekanonnen, zeekortouwen,
En draeken, die 't gezach der Zeevaert staende houwen.
Zoo lang geen schijnrecht hun beguichelt noch gewelt,
Hout hun Hoogmogentheit op zee alleen het velt.
| |
[pagina 26]
| |
Gy Vorsten die den staet begrimt met nijdige oogen,
Verstomt, wanneer gy eens zult hooren haer vermoogen.
Al sliep de waterleeu, noit is zijn slaep zoo vast,
Dat niet de rechterklaeu op schielijke onraet past.
Ik wil met voordacht veel van uwen lof vergeeten.
De faem van Londen heeft die krachtigst uitgekreeten.
Vaer wel dan Zeejuweel, groei zoo geduurig aen,
Tot alle havens voor uw zeemaght open staen.
'T was eertijts Vorsten werk een Kapitool te stighten,
Of trots Eskuriael, dat alle pracht zagh zwighten.
Semiramis put aen den gront 's rijksschatkist uit,
Wanneerze Babel met een' steenen muur besluit.
Een grafkerk voor Mauzool, van marmer uitgehouwen,
Noemt d'arme aeloutheit een' van 's werrelts hooftgebouwen.
Ga naar margenoot+ Nu slaen de koopliên hand aen 't vesten van een hof,
Dat alle hoven 't zeil ziet strijken voor zijn' lof.
'T scheen wonder dat een Stad, uit week moerasch geklommen,
Door haere aenzienlijkheit de werrelt deed' verstommen,
En Amsterdam alleen tot zulk een boupracht steeg,
Dat alle heerlijkheit voor haeren luister neeg.
Maer wie zou geen geloove aen mijn gedigten weigeren,
Die hier een Maetschappy die grootheit nae zagh steigeren,
'Ten zy het Bouslot zelf, zoo koninklijk volwracht,
En d'oosterwerreltkloot geboogen voor haer maght,
Met onverwinbre tong de Nijt in d'oogen klonken.
Ga naar margenoot+ Nu mach de Scheldgodin vry met haer koopslot pronken,
En zoo veel vensters zien in muur gebout en trans,
Al 't ronde jaer een ry van zonnen leit ten dans.
Wy gunnen haer dien roem, en laeten 't oog hier doolen,
Door meer dan duizent en driehondert vensterhoolen,
Ten golven uitgegroeit. zwijg Rome, zwijg voortaen
Waer uw Kolommen en Amfiteaters staen;
Pronknaemen, die met hun geluit maer 't oor vervaeren.
Hier staet het zeeslot vol Oostindiaensche waeren,
| |
[pagina 27]
| |
Dat in zwaerlyvigheit drie Eilanden beslaet,
En overwint zich zelf in grootsheit en sieraet.
De Straet van Sunda vraeg niet meer, alsze aen haer boorden,Ga naar margenoot+
De rijkdom van Malakke afsleepen ziet naer 't Noorden,
En hondert kielen propt met d'allerêelste vrucht
Van Tidor en Ternate, en wat gewenschter lucht
In 't zwangere oosten teelt, wat keel dien oogst van schatten
Verslint? wat pakhuis die kan in zijn armen vatten?
Zoo dra zy hoort in haer geambert bed, hoe 't Y
Zijn traege baren drijft 't Oostindischhuis voorby,
Die aen de boupracht zich vergaepen, en vergeeten
De Zuiderzee bytijts den stroomtol toe te meeten.Ga naar margenoot+
De Zuiderzeegod graeut hun onder 't marren toe:
Spoeit voort, trekt sneller aen, wy zijn dit wachten moê.
Gy moogt op uw gemak schoorvoeten of spanseeren!Ga naar margenoot+
Wy zullen, ongeacht, de waterrente ontbeeren?
En vrugtloos omzien na vervarssing? maer ik weet,
Onredelijk gespuis, waer in gy u vergeet.
Of zie ik 't niet? mits gy voor Amsterdam komt streeven,
Van 't groene Beverwijk, hoe voort de voeten kleeven
In 't water? hoe gy luipt, en 't ooge speelevaert
Door 't kostelijk mastbosch, op zijn ankers hier gemaert?
Al wat'er praelt kan uw nieusgierigheit weêrhouwen,
De torens, 't scheepsgewoel, de pracht der zeegebouwen,
Als of gyze op mijn' gront niet zien konde onbelet.
Niet anders, 't heugtme noch, stont Glaukus meê verzet;
[Hy grenikt op dat woort, om dat hy nu de baren
Met een' verhaesten tret zach in zijn kruik gevaeren.]
Die Glaukus, die op strant een heilig zeekruit eet,
En elzdzaem in een' God hervormt is, eer hy 't weet.
Hy zach het zeehof, trots gewulft met hondert boogen,
Maer twijfelde of hy 't zach, en vraegde 't aen zijne oogen.
Zie daer, die andre vloet die naevolgt, blijft weêr staen.
Zoo Ygod, noop hun vry, en leerze rasscher gaen.
| |
[pagina 28]
| |
Wy zweeren strenger hun die traegheit te besnoeien.
Hier zweeg hy. en ik zachze al bevend sneller spoeien.
Ga naar margenoot+ O koninklijk Paleis! want Java legt zijn staf
En 't koninklijke gout voor uwen luister af,
Een andre werrelt buigt het hooft voor uwe voeten,
Met welk een naem zal ik uw Majesteit begroeten?
'K verlieve op uw sieraet, en wensch, met rijker trant
Noch eens de grootheit van 't verbonden Nederlant
Te zingen, dat het lang den naeneef klinke in d'ooren.
Dan zou men uwen naem in vollen luister hooren:
Dan had ik stems genoeg, om fier, op Maroos tret,
Geen lier te streelen, maer op klinkende trompet.
'K zou zingen [daer d'aeloude een voorbeelt van ontbeeren.]
Hoe 't lichaem van den staet zich niet alleen verweeren,
En in de heirspits kan voor al de leden staen;
[Wat Koningdom doet meer?] wanneer een krijgsorkaen
Al zugtende van 't strant de vinnen op komt steeken,
En brult dat voor zijn stem gebergte en rotzen breeken;
Maer zelve Leden voed, die 't lichaem overal
Getrou en onderdaen, in spoet en ongeval,
Als Hooftbewintheer, op zich zelf nochtans berusten.
Dat tuigen d'Afrikaensche en Aziaensche kusten.
Dat tuig' dit Magazijn der Indiaenschen Raed,
Niet voor een' Maetschappy voorzien, maer heel den staet.
Ga naar margenoot+ Nu stont mijn Ykant vol, en wy, van lant gevaeren,
Laveerden 't aertrijk om door eindelooze baren;
En zaghen waer by naght het Kruis in 't water zinkt,
En waer Arkturus in Boötes tabbert blinkt,
'T en waer' ik my vergaepte aen onze Lijnbaenslooten;
Die spier en zenuwen aen 't lichaem van de vlooten
Verschaffen, en eer ik haer grootheit overleg,
Noch duizent treden my afwoekren uit mijn wegh;
Om een geslacht te zien dat voor verkeerde gangen
[Hoe menig lijt'er om?] gewoon is gelt t'ontfangen.
| |
[pagina 29]
| |
Dat ons gezicht verblint, en veinzende achteruitGa naar margenoot+
Te treeden, af te zien van aerdsche winst en buit,
Vast op zijn voordeel loert, en weet zijn eind te rekken.
Noch veinst het openbaer: en om 't voor ons te dekken,
Behoeft het breeden vilt noch blinkent koorkleet aen,Ga naar margenoot+
Noch met gebogen hals op d'eene zy te gaen.
U wort op hooger merkt dit veinzen toegeschreven,
Gy, die een' schijn vertoont van ingetogen leven,
Die elk tot armoê preekt, en rechts en slinx niet zoekt
Dan rijkdom, hoe geveinst gy gelt en schat vervloekt,
Maer dek vry, looze Sfinx, de klaeuwen met uw veêren,
De Farizeeusche grijns kan ons gezicht niet keeren.
Hoe gy de trony trekt, en 't logenachtigh oog
Uit heilige aendacht schijnt te strekken naer om hoog;
Noch komt de giericheit, vermomt met valsche treken,
Uw zelf verraden, en geduurigh uit te breeken.
De werrelt kent uw deught, gy trekt de zelve lijn,
En moogt de zotten noch bedriegen met den schijn.
Bemint gy d'armen, en het lijden en verzaeken,
Hoe schouwt gy zoo bezorgt de nederige daeken,
En leid uw dartel oor ten dans op luit en veel,
'T wellustige oog in zijde en gout? de tong en keel,
Geleert op huichlery, mag zich gerust verdrinken
In Rijnschen daeu, zoo lang die niet door 't vel komt blinken:
Als maer hier onder, om de sleur, een enkel woort,
Tot lof en dankbaerheit des Scheppers wort gehoort.
Wat ootmoet, schoon ik 't zocht, kan ik op u vertrouwen,
Uit wien men niet verneemt als naemen van Mevrouwen,
En grootsten van het lant. quam Kristus weêr beneên,
Van daer hy wort in 't heir der Englen aengebeên,
Zoo deerlijk en versmaet, en met bebloede leden
Den kruisberg Golgotha al hijgende opgetreden;
Gy zoud [nu belg u niet, dat ik my uwer schaem.]
U schaemen in den mont te neemen 's Heilants naem.
| |
[pagina 30]
| |
Dat gelt u meê, die smaelt op slempende Lukullen,
Die sleghte spijs gebruikt om uwe maeg te vullen;
Maer hoe de soberheit u toestraelt met haer light,
Toont die gemeste buik, en puilend aengezicht.
Wat zanggeest bijtme in 't oor? laet hier dat schempen steeken.
Gy schrijft een stroomgedicht, geen geessel van gebreeken.
Ga naar margenoot+ 'T gaet wel. de trotze muur, die Amsterdam besluit,
En steekt aen deze streek den hals ten Yvloet uit,
Besluit mijn landreis meê. nu lust het ons te reppen,
In open zee een koelte en frissche lucht te scheppen.
Een ander zing' hoe ver de muur haar armen rekt;
Hoe veilig zy de stad met muurgordijnen dekt,
Hoe driemael negen steene, en scherpgespitste punten
En flanken, uit de borst der breede muurkring munten
En puilen, onderwulft van boogen, zwaer van steen,
Die op een mastenwout gestut zijn van beneên;
Of hoe een waterbeer, gelijk een trots van onder,
Drie hoofden van arduin omhoog heft tot een wonder,
En stut op zijnen rug, geharnast met een bult,
Het schuimend Y, wanneer 't by onweêr zied en brult.
De muur van Sina ziet nu vry haer aenzien breeken,
De weêrgalooze muur die 't daghlicht ziet ontsteeken:
Als d'oosterzon verrijst met roozen in 't gezicht,
En dooven in het west het uitgediende licht;
Die stant hout evenkloek in 't woeden van de jaeren,
En steekt haer voorhooft by Koréa uit de baren,
Daer Galoos snelle vliet door 't uitgedroogde zant,
Met ongestuimigheit in Iratuzi strant;
Van daer wort opgehaelt op hemelhooge duinen
En bergen woest en wilt, met ongenaekbre kruinen,
Daer Xenzis Tygerlant het west in d'oogen heeft:
Tot datze in 't steil gebergt de Hoang doortoght geeft,
En stut dat trots gevaerte op onverwrikbre stijlen.
In eene schaekeling van driemaelhondert mijlen.
| |
[pagina 31]
| |
Peking draegt op zijn' muur vergeefs zoo grooten moet,
Wanneer het bloedig heir des Tarters, als een vloet
Die afschiet met gedruisch, en schuurt door steile rotsen,
Ter muurbresse ingestormt, 't Sineesch gezagh komt trotsen,
En schokt het stamhuis van Taiminga in den gront,
Dat hondert eeuwen pal op Sinaes troonen stont.
Uw ringmuur geeft tot uw bescherming grooter hoope,Ga naar margenoot+
Doorlughste Koopvorstin en koopmerkt van Europe.
Zoo d'Arragonner weêr (God keer' dat ongeval.)
Van bloetdorst opgehitst, quam rukken voor uw wal,
En opgedondert met ontwonden krijgsbannieren,
Uw daken dreigde met verslindende oorlogsvieren.
Geen Goische Sinon stak, door Egmonts schelms verraet,
Nu Gijsbregts erf in brant, ten zoen van Velzens haet,
En Waterlant, ten val des Aemstels opgezwooren.
Sleet vrugtloos op dees muur den afgeramden hooren.
'K zach d'onverwonne jeugt, elk op zijn hoefslaghtrots
In 't harnas, staen gelijk een onverwrikbre rots.
Roôpaerden overal gezadelt met kanonnen.
De punten in een' storm flankeeren. Muskettonnen
En stormroers, met een bui van kogels, battery
En muurammeiers, in een hevig oorlogsty,
Neêrbonzen, duizenden baldadig storm geloopen,
Gescherft aen mooten, of in eigen bloet verzoopen;
Den Ygod, overal verheerlijkt en gewilt,
Ten hemel heffen zijn driezilverkruisten schilt.
Einde van het eerste Boek. |
|