Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland
(1628)–Samuel Ampzing–
AuteursrechtvrijVoorgenomene Schattinge op de Geestelijkheyd.Holl. Kron. Divis. xxix. Kap. xxx. Inden jare mcccclvii. die Regenten Ga naar margenoot+ ende Heren van den Gerechte van Haerlem aggraveerden ende beswaerden sere de Geestelicke luyden van der Stede, eyschende ende willende van hen hebben tollen ende excijsen gelijken van haer poorters. Ende daer worde een proces van rechte tegen henluyden gemaekt voor den Bischop van Vtrecht oft sijnen Fiskael als sijn Procurateur. Ende want die Geestelicke luyden Priesteren ende Klerken door desen procesze die noch niet geven ende wouden, so worden geordineerd vander Stede wegen van Haerlem Klaes van Yperen Burgemeester, ende Gerrit van Noordwijk Schepen, ende Willem Paeds Secretarius der vooseyde Stede, dat sy souden trecken tot Amersfoort by den Bischop tegens die geestelickheyd, om mits dien hen te dwingen die excijsen ende tollen te geven. Ende sittende op een wagen, komende by Vtrecht, op die Bilt, om te reysen na Amsersfoort, siet so quam daer gereden Walraven die bastaerd des Heren van Bredenroede met sijnen reysigers, ende sloegen daer dood, datter die Heer van Bredenroede sijn Vader niet af en wiste, beyde den Burgemeester, ende den Schepen voorseyd. Dese twee voornoemde hadden wijlen-eer, met | |
[pagina 434]
| |
den Schout van Haerlem Aelbrecht van Raephorst, hen wat onmanierlick ende schoffierlick tegen desen Walraven gehad in 't Dorp van Sandvoort, om saken wille daer hem sijn here vader om gesonden hadde, waerom hy op hen luyden gram ende verstoord was, ende hadde die Schout daer mede geweest, hy soude hem mede geslagen hebben. Om welker feyten wille de Here van Bredenroede seer droevig was, ende en woude Walraven den bastaerd sijnen sone in langen tijd niet sien. Dese tijdinge binnen Haerlem komende, was daer groote droefheyd, Ga naar margenoot+ ende beklaegden sere dese twee personen, ende uyt desen so lieten die ander vander Stede van haer quaede opinien ende voornemen af, ende lieten die geestelickheyd in vreden, want God die Here seyd: die u raekt die raekt mij. Dit geschiede den tienden dag in Aprille in't jaer voorseyd, ende tien jaeren hier na worde desen doodslag gesoend. Ga naar margenoot+Daerna onder Hertog Karel, Grave van Holland, werden, om sijne swaere oorlogen wille, die hy tegens de Switzers voerde, inden jaere mcccclxxiv. Schattingen geeyscht van alle de Geestelijkheyd onder sijn gebied in alle sijne landen, ende so mede alhier in Holland, waer tegens de Geestelijke, so alsze geheten willen wesen, sich magtig ende hardneckig stelden, welken handel ik hier in't lang ende breed niet en hebbe voor te stellen, om dat het onse Stad in't bysonder niet aen en gaet, maer 'tgansche land gemeyn is geweest. Besiet hier van de Kron. van Holl. Divis. xxx. Kap. lxxxiiii. lxxxv. lxxxvi. lxxxvii. lxxxix. ende xci. Ik moet in't Klooster-volk die Gildebroers vervangen,
Ga naar margenoot+Die hier aen't Kors-gild noch, of aen Sint Iakob hangen:
Ga naar margenoot+En dan't Schoonvaerders volk komt me in dit gelid:
En 'tnieu Sint Huyberts-gild heeft hier een oud besit.
Ik kon die Gildebroers met hunne namen noemen:
Maer ik en weet hen hier te eren, noch te roemen:
Daerom so laet ik dat: en waer 'tmeest afgekeurd,
Of lieten sy het na, wat waerder aen verbeurd?
Ga naar margenoot+Het Kors-Gilde is op hunne boeken bekend op het jaer 1378. Het bestaet uyt 54. personen, mannen, ende vrouwen, getroude, ende andere, die den voorsaeten naest bestaen: doch de sonen erven de plaetze voor de dochteren. Onse Voor-ouders hebben wel-eer inde Paepsche blindheyd met malkanderen enig Kapitael ingeleyd, van welks inkomen sy ontrent Ga naar margenoot+ Kersmisze twee dagen lang een maeltijd bereyden tot eene vrolijke gedachtenisze (quanzuys!) van de Geboorte onses Heren. Sy nodigden ook daer toe 13. vroome armen van bekende burgers, die den persoon onses Saligmakers met sijne Apostelen vertonen: die daerom ook aldereerst gediend worden. Sy hebben eenen Deken, ende drie Vinders. De Vinders dienen de tafel, beneffens noch twee andere | |
[pagina 435]
| |
Gildebroeders, ende ook twee Gildesusters, ende en mogen geene andere tafel-dienaers gebruyken buyten de ledematen van den Gilde. Dese maeltijd word noch jaerlijkx in het Prinzen-hof gehouden. Die geheymenis is van Iakob Matham, Plaetsnijder, ende mede-lid van gemeld Kors-Gilde, inden jare 1606. door een kopere Plaet in't lichte gegeven: alwaer dese Rijmen onder staen.
Die salighe gheboorte Christi ter eren,
Om vreucht t'hanteren, al over drie hondert jaren,
Begonnen onß' ouders, t'corts ghilt te fonderen,
En om langhe tijt t'selfde te conserveren,
In deucht in eren, altemet sy vrolick waren,
Dertien oprechte armen daer oock vergaren,
Die sy openbaren haer jonst, met soet gheschal,
En dienen, eer sy selfs om t'eten haer mogen paren.
Vier en vijftich personen sijnder in tgetal.
Rondom in den rand ende zirkel staen dese Verzen.
SEER MILT AENNAM,
WT LIEFDEN CLAER TOT EEN GHEDENCKEN,
T'CORS GHILT MATHAM,
VOOR EEN NIEVW IAER DIT TE SCHENCKEN.
Het S. Iakobs Gilde word seer oud gehouden, doch de tijd is tenemael Ga naar margenoot+ onbekend. Het is inde dagen der onwetenheyd aengesteld onder die gene die tot S. Iakob van Compostelle in Spanjen uyt Paepsche superstitie ende afgoderije hun bedevaert gedaen hadden. Is daerom een ergerlijk ende onverdragelijk suerdeeszem des Antichrists. Sy vergaderen van ouds des Sondags na S. Iakobs dag, ten sij dat S. Jakob selfs op eenen Sondag komt: hoewel de dag des Heren niet tot maeltijden ende braszerijen, maer tot den Gods-dienst van den Here is verordineerd. De Nieuwe Doelen is tegenwoordig noch de Vergader-plaetze: alwaer die Gilde-broeders op hunne eyge borse teren: also het Gild geen bysonder inkomen en heeft, behalven dat sy nu met der tijd vergaderen, ende opleggen. Het getal is 25. daer onder een Deken, ende vier Vinders. Wanneerder eene plaetze ledig is, so staetze voor een yder open, nochtans tot goedvinden van het Gild: behoudens dat die gene die te S. Jakob geweest sijn het voor-recht voor alle andere hebben. Dit heyligdom is van Iakob Matham, Plaet-snijder, ende mede gilde-broeder, inden jare 1624. ook in't Print uytgegeven, waer onder dese Verzen pronken. | |
[pagina 436]
| |
Cum Sancti depicta vides sic ora Iacobi,
Qui Compostellae moenia clara facit:
Quisquis es, haec animo tecum perpende viator.
Vt simul ad summi regna Tonantis eas.
Als ghy St. Iacob siet; seer constich, als naer t'leeven
Geschildert oft gesneen: wilt u ten Reys niet geeven,
O Pelgrom wie ghy sijt, alleen tot sijnder Eer:
Maer dat ghy moogt in rust comen by Godt den Heer.
S. van Tethroede.
Maer so seyd God de Here Esa 42. 8. Ik de Here, dat is mijn name: ik en wil mijne ere geenen anderen geven, nochte mijnen roem den afgoden. Ende so ook de Here Jesus Christus Ioh. 14. 6. Ik ben de weg, de waerheyd, ende het leven: niemand en komt tot den Vader, dan door mij.
In't Ovael, rondom den Afgod, staen dese Letteren. AMPLISSIMO D. IACOBI SODALITIO HONORIS ERGO D.D.I. MATHAM SCVLP. Ga naar margenoot+Also onse Stad van-ouds op Schonen in Denemarken seer grooten handel heeft gedreven: so hebben 70. persoonen, die aldaer geweest waren, daer over een Gild gesticht, dat sy Schoon-vaerders-gild noemden, daer toe iets met malkanderen omleggende, waer op sy jaerlijkx enige dagen mogten teren, ende vrolijk wesen. De tijd der stichtinge is door den tijd verduysterd. Het is in hunne brieven op het jaer 1368. bekend. Het getal is nu 28. ende hebben eenen Deken, twee Vinders, met eenen Oud-vinder. Sy vergaderen den eersten Sondag in 't Nieuwe Jaer inden Ouden Doelen. Ga naar margenoot+'Tis ook kennelijk dat van wegen onse Duynen ende Boschagien de Iagt van-ouds onder onse rijkste borgerije seer geacht ende gemeyn is geweest. So hebben sy ook wel-eer daer van een Gild gesticht op den naem van S. Hubrecht, naer den Paepschen stijl ende tijd den afgodischen Patroon van de Jagers. Ende na dat het selve door den tijd was vervallen, so hebben enige Liefhebbers van gemelde Jagt het selve Gild voor weynige jaren wederom opgericht: maer waerom nu ook noch op dien selven Paepschen naem, ende niet liever op den naem van het Gild der Iagers? Sy en hebben noch geen bepaeld getal, ende gebruyken tot hoofden van hun Gild eenen President, met vier Raden: ende vergaderen gemeynlijk in de maend van November, ende dat tot noch toe in ene opentlijke Herberge deser Stede, de Basterpijp genaemd. | |
[pagina 437]
| |
Iakob Matham, Plaetsnijder, ende ook Lidmaet van dit Gild, heeft hunnen S. Hubrecht inden jare 1619. mede in't koper gesneden, ende laten uytgaen: waer by dit Dicht te lesen is.
Sint Huybert, ons Patroon, wy sijn u onderdaen,Ga naar margenoot+
Ghy wert nu meer geviert als Appol of Diaen,
Met edel offerhant wy u autaer vercieren,
In't Heerlems lustigh pleyn trots al de Batavieren.
Ga naar margenoot*'Tedel Bataafse hoofd en heeft hem niet ontsien
Om u Jaech-tijdich feest geluck end' eer te bien:
Sijt dancbaer van de daet, ghy President end' Raden,
Verschuldicht d'eer met dienst, tot lof van sijn Genaden.
In lust vermeyde. Maer sal ik in dit stuck mij ook noch dieper steken,Ga naar margenoot+
En van myrak'len mee en wonder-werken spreken,Ga naar margenoot+
Alhier vermeynd geschied? het is op mij begeerd.
Maer 'kvrese dat de Stad hier weynig word geeerd.
En sal ik hier dan eerst een openbaeren leugen
En tastlijk siel-bedrog der Iakobijns geheugen,
'Twelk daer in eene sael van-ouds staet afgemaeld,
En beter met een quast verdiende doorgehaeld?
'Ten waer die schilderij tot nochtoe waer gebleven,
Op datmen ons daer door te kennen soude geven,
Hoe d'armoe 'tklooster-volk in hunne kloost'ren perst:
So yder uyt sijn vel alhier genoegzaem berst.
En hoe dat loose volk de schaemte heeft verloren,
En alle vrese Gods moedwillig afgesworen,
Dat sulke last'ren stroijd, en dat so groulijk liegt,
En 'tarme blinde volk so schandelijk bedriegt.
Wanneer dan op een tijd het brood hun heeft ontbroken,
En dies de Prior had 'tgebed tot God gesproken,
So werde flukx aldaer door d'Eng'len brood gebragt,
En sy met-een gediend van't goddelijk geslacht.
Van sulken stof is ook 'tmyrakel van de aelen,Ga naar margenoot+
Gesoden en gesneen (wat mag ik het verhalen!)
Weer levendig gemaekt, als Saterdags de visch
Was van den kock gesteld met vleesch op eenen disch.
Dit wilmen met geweld alhier gebeurd te wesen,
De verzen seggen 'took die gy hier na kont lesen:
Men noemd mij ook het huys, alwaer dit is geschied,
De verzen niettemin die seggen mij dat niet,
| |
[pagina 438]
| |
En so verswijg ik't ook. Maer of wy niet en wisten,
Dat niemand dit kan doen in huysen der Papisten!
Wat Kock toch soude dit eens denken te bestaen?
Leyt ook de Roomsche saek hier enig voordeel aen?
Dus plagtmen 'tblinde volk in onverstand te stijven!
Dus most het arme volk in duysternisze blijven!
Dus maekten sy hun vast het onderscheyd van spijs
En Klooster-heyligheyd met grove leugens wijs!
|
|