Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland

Vande Haerlemsche Kloosters ende Monnicks-Oorden onder het Pausdom.

⁺Vanden opgang ende uytbreydinge der Monnicken, ende Apocalyptische Sprinkhaenen, inde Christenheyd, ende hunne verscheydenheyd ende verdeeldheyd in ontallijke oorden, ende regelen, uyt menschelijk vernuft, ende goed-bedunken, tegens Gods Woord, opgeworpen, ende ingevoerd, en hebbe ik niet voorgenomen alhier te spreken: maer slechts de verscheyde Kloosters dier ledige ende onnutte bygelovige menschen te verhalen, die onder 'tPausdom, in die gemeyne blindheyd, onse Stad meer dan enige andere vervuld ende beseten hebben. Die dan noch lust heeft al dat geswerm te weten, die

+ Monnicken.
Apoc. 9.
1. Cor. 3. 3. 4. 11. 21. 22. 23.

[p. 429]

lese Rodolphus Hospinianus, die hier van seer overvloedig ende geleerdelijk geschreven heeft.

VVouter van Gouthoeven pag. 79. Voor den Troubel begonst anno ⁺ 1572. waren binnen Haerlem de Kloosteren van de Vier biddende Oorden, te weten, Karmelijten, Preekheren, Augustijnen, ende Minder-broeders, ofte Graeu-Monnicken genoemd, 'twelk in geen Stad van Holland, Seland, nochte Vtrecht te sien en was.

Idem pag. 118. ende 322. Van den Karmelijten Oordre, diemen ⁺ Lieve-Vrouwen-Broeders noemd, was een Klooster binnen Haerlem, dat gesticht werde ontrent den jare 1249. by Heer Symon van Haerlem, Ridder, die sijn eygen huysinge daer toe mildelijk overgaf, daer hy onder eenen serk voor't hooge outaer vande Kerke des voorsch. Kloosters begraven werde an. 1280. [Dit Klooster stond inde Groote Houtstraet, ende streckte sich uyt tot den Aengang, ende de VVarmoes-straet.]

Idem Ibid. Pag. 118. Den Monnicken van S. Dominicus Oordre, ⁺ diemen Preekheren [ende Iakobijnen] noemd, werde een Klooster opgericht an. 1247. [Besiet hier van ook hier boven pag. 51. Dit Klooster was aen 'tRaedhuys gelegen, palende aende Sijlstraet, ende Iakobijnestraet, die daer van den naem heeft ontfangen.]

Idem Ibid. Te Haerlem hadden de Augustijnen mede een Klooster. ⁺

[Siet ook hier boven pag. 404. Dit Klooster was inde Achterstraet gesticht, ende quam inde Hagestraet, ende op den Burgwal uyt].

Idem Ibid. De Minderbroeders van S. Franciscus Oordre, diemen ⁺ Graeu-Monnicken, oft Bervoeten in Holland noemde, hadden een Convent te Haerlem.

Hier quamen de Observanten wonen an. 1455.⁺

[Dese hadden hun Klooster op't Groot Heylig Land aen de Stads Veste begrepen: alwaer nu S. Elisabets Gasthuys is.

De Templiers onthielden sich inden Hout, dicht onder de Stad, ⁺ daer nu ten dele de Stads Veste is: ende wanneer sy op eenen tijd in de gansche Christenheyd te niet gedaen werden, so sijnse alhier met alle hunne goederen tot de

S. Ians Heren overgegaen, die inde S. Jans-straet woonden, waer ⁺ van die straet den naem ook draegt. Besiet hier van hier boven pag. 55. ende 56. De Kerke van dit Klooster word nu tot den waeren Godsdienst gebruykt.]

Gouthoeven pag. 539. In dit jaer van mcccclxxxiiii. ontrent S. ⁺ Lukas quam de Abt van Marienwaerde by Kulenburg van der Premonstreyten Ordre, ende begreep met sijne Heren ende Broederen binnen Haerlem dat Klooster daer S. Antonis Heren in te wonen plegen, welk Klooster de Regulieren des Kapittels van Sion ontrent vijf iaer ⁺ beseten hadden, ende dese Reguliers wijlen eer broeders vander derder Ordre S. Franciscus geweest hadden, ende hadden dit Klooster van

+ De Vier biddende Oorden binnen Haerlem.
Nunc mendicato pascitur ille cibo.

+ Karmelijten ofte Vrouwen-Broeders.

+ Domincanen, Iakobijnen, ofte Preekheren.

+ Augustijnen.

+ Minder-broeders.
Franciscaenen, Graeu Monnicken, ofte Bervoeten.

+ Observanten.

+ Templiers

+ S. Ians-Heren.

+ Premonstreyten.
Sinte Antonis Heren.

+ Reguliers van Sion.

[p. 430]

S. Antonis ontrent zeventig jaeren geleden gefondeerd, ende gesticht. [So is ook dit Klooster op den naem van S. Antonis bekend in't jaer ons Heren mcccclxx. op ten achten dag in Augusto in sekeren opdragt-brief van een huys ende erve, gelegen op Kraeijenhorst, neffens die broeders over van S. Antonis, gepaszeerd voor Willem van Saenden Florijsz, ende Jan vander Meer, Schepenen in Hairlem, in't Kantoor der Kerkmeesteren berustende.

⁺Dit Klooster werde de Proostdije van S. Antonis Boomgaert geheten, ende de Klooster-luyden VVitte Heren, ongetwyfeld van hunne kledinge. Het was inde Witte-Heren-stege gelegen, die den naem van gemeld Klooster ontfangen ende gedragen heeft. De goederen van dese Proosdije sijn met voorweten van den Paus uyt wettelijke ende deugdelijke redenen (namelijk om het ondeugend ende ongeregeld leven van dese Klooster-gesellen) met seker bedin ende verdrag overgebragt ten profijte van S. Elisabets Gasthuys op den xix. Martij anno XV^cXLI. blijkende by gemeld verdrag selver, met den aenkleve van dien, dat in't voorsch. Gasthuys noch bewaerd word.]

⁺Idem pag. 117. Te Geervliet in't Land van Putten in Onse Lieve Vrouwe werde mede an. 1307. een Collegie van een Deken, ende xiiii. Kanonieken gedoteerd ende gesticht by Heer Niklaes van Putten, ende Vrouwe Alijt van Strien sijnen wijve. Dit Collegie werd namaels ontrent den jare 1561. getransfereerd inde Kathedrale Kerke van S. Baef te Haerlem.

⁺Idem Ibid. Buyten Aemsteldam werd an. 1394. mede een Reguliers Klooster gefondeerd, waer af de Reguliers-poorte aldaer haeren naem heeft: maer also in't jaer 1406. dit Klooster by ongeval verbrand was, so hebben den Prior met de Monnicken te Heyligerloo (nu Heyloo) een ander opgericht, dan is 'tselve ontrent den jare 1560. afgebroken, ende getransfereerd ende geannexeerd aen't Collegie van Kanonicken te Haerlem.

⁺Idem Ibid. Buyten Haerlem is een Reguliers Klooster, genaemd Onser Vrouwen Visitatie, buyten S. Ians poorte.

Chron. VVindemense Lib. i. Cap. xxxix. getuygd dat dit Klooster ontrent het jaer 1406. gesticht is, seggende: Sub eodem tempore Monasterium Visitationis B. Mariae prope Herlem per venetabilem Patrem Dominum Hugonem Golsmit presbyterum aedificari fuerat inchoatum, & Generali Capitulo nostro de VVindesem cum omnibus agris. domibus, & atrinentiis ad assumendum oblatum. Sed facta inquisitione ad annos septem ejus assumptio est dilata.

Ontrent den selven tijd [1406.] is het Klooster van Marien Visitatie dicht by Haerlem beginnen gesticht te worden door den eerwaerdigen Vader Heere Hugo Golsmit, Priester, ende onse Generael Kapittel van Windesem met alle sijne landen, huysen, ende toebehoren opgedragen. Maer de aenneminge daer van is na gedaen ondersoek noch

+ S. Antonis Boomgaert ofte VVitte Heren.

+ Collegie van Kanonicken.

+ Kanonicken vermeerderd.

+ Reguliers.

[p. 431]

seven jaeren uytgesteld.

So word het dan ook naderhand, op't jaer 1430. Kap. xliv. in't selve Boek, onder de Kloosters, tot het gemeld Generael Kapittel van VVindesem behorende, verhaeld, ende geteld.

Ook word aldaer Iohannes de Zuzato ontrent het jaer 1409. Prior van't gemelde Klooster genoemd. Lib. i. Cap. xxviii.

Hujus Coenobij Snoyus quoquè meminit Lib. x. cujus verba hîc adscribo.

Anno Dominicae Incarnationis Mccccl. celebravit Iubilaeum Nicolaus V. Post annum Iubilaeus fuit in oppidis Hollandiae circumferente ec vulgante Nicolao de Cusa Cardinale, qui cum in suburbio oppidi Harlem Monasterio Regularium hausisset Cerevisiam Orientalem ab Hamburgo, mirificè eam commendabat, vinoque praeserebat: verum ut postridiè caput illi doluit (caput n. ex eâ cervisiâ rentari solet) ejusmodi potionem fuit execratus Roman reversus atque à Pontifice rogatus, quae gens, quibus moribus, Inferiorem Germaniam incoleret, respondit, longè omnium prudentissimam [esse] Mirante illo [Pontifice] subjecit causam: in conviviis, inquit, sitire te, & quantum sitias, deprehendere callet. Alludebat ille ad morem gentis nostrae in convivio ad pocula mutua invitanits. Ridebat Pontifex responsum Cardinalis. &c.

Snoyus maeckt van dit Klooster in sijn tiende Boek gewag: wiens woorden ik hier by schrijve.

Inden jare onsen Heren mcccci. heeft Nicolaus v. het Jubel-jaer gehouden. Des jaers daer aen werd het in Holland omgedragen ende uytgeroepen door den Kardinael Nicolaus de Cusa, dewelke als hy in het Reguliers Klooster, dicht onder de Stad van Haerlem gelegen, Hamburger Bier gedronken hadde, so prees hy het selve grotelijkx: ende verhief het boven den Wijn: maer als hem des anderen daegs het hoofd daer van seer dede (want dat bier pleeg in't hoofd te lopen, ende dat te doen sweren) so heeft hy dien drank vervloekt. Te Romen wedergekeerd, ende van den Paus gevraegd sijnde, wat aerd van volk Nederland bewoonde, andwoorde, dat het een seer verstandig volk was. Ende als de Paus sich daer over verwonderde, heeft hy dese reden gegeven, seggende: sy weten in de Gastmaelen te sien of gy dorst hebt, ende ook hoe veel dat gy drinken meugt. Hy sag op het gebruyk van onse luyden, die malkanderen inde gastmaelen heelen ende halven brengen, ofte toedrinken. De Paus lachte om de andwoorde vanden Kardinael. etc.

Doet hier nu de Zellebroeders by, inde Jakobijne straet, daer nu de ⁺ Groote Stads-Schole is: ende

De Gildebroeders ende Gildesusters van S. Iakob. inde Dijkstraet, ⁺ ofte Achterstraet, ende Hagestraet: waer van ik boven pag. 403. &c. inde Godshuysen gesproken hebbe.

Ende gaet dan over tot de Vrouwen-Kloosters, ende Nonnen.

+ Zellebroeders.

+ S. Iakobs Gildebroeders, ende Gildesusters.

[p. 432]

⁺De Susters van S. Michiels Convent, die sich op den twe-sprong van de Houtstraet ende Geerstraet hadden neergeslagen, alwaer nu de Nieuwe Doelen is, die in den jare 1478. opten achsten dach in April bekend sijn in eenen opdragt-brief, gepaszeerd voor Jakob Martijnssoon ende Dirick Spijcker, Schepenen in Hairlem, in't Kantoor der Kerk-meesteren berustende.

⁺De Susters van S. Klaren, in de Groote ende Korte Hout-strate, by de Groote Houtpoorte in heuren tijd gelegen.

⁺Van S. Annen, by de Ramen: in welke Kerke de Godsdienst nu suyverlijk gepleegd word.

⁺De Barvoete-Susters, by S. Gangolfs-Kerke, nu de Osze-Markt, op de Volders graft, ende in die stege, die naer den name van dit Klooster bekend is.

⁺De Vroumoriszen, op de Oude Graft, over de Jakobijne Brugge.

⁺De Sijl-Nonnen, die de Sijlstraet den naem geven.

⁺De Nonnen van S. Katharijn, op de Kroft, ende in de Soetemelk-en-Wittebroods-steeg.

⁺Van S. Vrsul, aen de Kroft, Oude Graft, ende S. Vrsulen-steeg, die daer van den naem geniet.

⁺Van S. Magdaleen, in de Lange ende Korte Magda-lenen-straten, ende Magdalenen-kuyl, van't Klooster so benoemd, hard aen de Stads-Wal: alwaer nu het Nieuwe Pest-huys is. Dit Klooster is bekend op het jaer mcccclxxv. opten 30. dach in Meije in eenen Gift-brief, gepaszeerd voor Wouter van Bekesteyn, ende Jan Pieterszen Hals, Schepenen in Hairlem, in't kantoor der Kerkmeesteren berustende.

⁺Van S. Margriet, inde Lange ende Korte Margriete-straten, by de Kruyz-Poorte.

⁺Van S. Marien, inde S. Jans-straet, by de S. Jans Poorte.

⁺Van S. Cecilien, inde S. Jans-straet, inde Wijde ende Nauwe Cecilie-stegen.

⁺Ende eyndelijk het Groote Bagijn-Hof, met drie-poorten inde Bagijne-straet, S. Jans-straet, ende Bakeneszer graft uytgaende, dat als het Monster Hydra niet uyt sterven en wil, maer daeglijkx hoe langer hoe vruchtbaerder word. Hier houden die van de Fransche Gemeynte hunne Christelijke Vergaderinge.

Van't Bagijn-hof schijft Had. Iun. Bat. Cap. xx. aldus: Leeuwenhorsti, Vestalium nobilium Coenobij, conditor Arnoldus Sassenhemius, Harlemensis Curio, qui virginalis pudicitiae studio, cum in hoc, tum in alterum quod Harlemi vestalrum choro dicavit, magni cognomine vulgò celebre, opes suas largiter effudit ante annos trecentos. Exstrui coeptum ad annum 1262.

Arnoldus Sassenhem, Pastoor te Haerlem, is stichter geweest van Leeuwenhorst, een Klooster van edele Nonnen, die uyt liefde van de maegdelijke kuyscheyd, so aen dit Klooster, als aen't Bagijnhof binnen

+ Nonnen. S. Michiels Convent.

+ S. Klaren.

+ S. Annen.

+ Barvoete Susters.

+ Vroumoriszen.

+ Sijl.

+ S. Katharijn.

+ S. Vrsul.

+ S. Magdaleen.

+ S. Margriet

+ S. Marien.

+ S. Cecilien.

+ Het Groote Bagijnhof.

[p. 433]

Haerlem, het Groote Bagijnhof gemeynlijk geheten, sijn goed voor drie honderd jaeren mildelijk besteed heeft. Het is beginnen te maken inden jare 1262.

Van 't Bernardijten Klooster te Heemstede, de Hemels-poorte geheten, ⁺, besiet hier boven pag. 88. ende 89.

Gouthoeven pag. 244. Dese Graef Diederick ii. heeft ook't houten Klooster te Egmond, dat van de Vriesen vernield was, afgebroken, ende dat van nieus weder aengeleyd, ende doen maken tot sijne groote kosten van steen. Ende hy versette de Nonnen op een plaetze genoemd ⁺ Bennebroek, by't Dorp Heemstede, by Haerlem: ende dede in't nieuwe Klooster Monicken komen van S. Benedictus Oorder: den welken hy ook versag met schoone giften, ende renten.

Idem pag. 117. Het Klooster genoemd Sion, neffens de Beverwijk, ⁺ is mede verdestrueerd.

Dit Klooster word gedacht inde Kron. van Windesem Lib i. Cap. xliv. al waer't genoemd word het Klooster van Maria in Sion, by de Beverwijk in Holland, van de Reguliers-Ordre: ende betuygd, dat het verenigd ende gehecht is aen 't Generael Kapittel van VVindesem, inden jare 1424. ende te kennen gegeven, dat het korts te voren gesticht was door dien't aldaer genoemd word Monasterium novum, dat is een nieu Klooster.

Inden jare 1574. den 15. Julius is de Haerlemsche Ommegang, ofte ⁺ S. Ians Kerkmisze ingesteld. O.M.

+ Bernardijten Klooster te Heemstede.

+ Nonnen te Bennebroek.

+ Sion in de Beverwijk.

+ S. Ians Kerkmisze.