Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland
(1628)–Samuel Ampzing–
AuteursrechtvrijVermaerde Schilders der Stad Haerlem.
Van Hemsen tree voor aen, gy schijnt de oudst te wesen,Ga naar margenoot+
Al konnen wy van dij den juysten tijd niet lesen,
Die met dijn wack're hand wel meest naer d'oude wijs
Veel nette dingen deed, van goeden lof, en prijs.
Idem Ibid. Fol. 205. a. Tot Haerlem is in vroegen tijd ook geweest Ian van Hemsen, Borger van aldaer, dewelke een maniere hadde meer treckende na d'antijksche ende meer afgescheyden vande moderne: | |
[pagina 346]
| |
maekte groote beelden, ende was in sommige deelen seer net, en curieus.
Ga naar margenoot+En volg dan Ian Mandijn, die't in dijn schilderijen
Meest met gespooken hielt, en and're drollerijen,
En daer in geestig waert. Wy miszen ook den tijd,
Wy miszen ook het jaer, dat gy geboren sijt.
Idem Ibid. Noch was te Haerlem eenen Ian Mandijn, die seer op sijn Jeronymus Bos fraeij was van gespook, en drollerije: hy is gestorven t'Antwerpen, daer hy van de Stad pensioen hadde.
Ga naar margenoot+So is de juyste tijd van Volkert Klaeszens leven
Ook mede onbekend, ook mede onbeschreven.
De Schepens-kamer hier getuygd van sijn verstand,
Getuygd van sijnen geest, en van sijn stoute hand.
Idem Ibid. Noch is te Haerlem geweest een kloek geest in ordineren, teykenen, en schilderen, genaemd Volkert Klaeszen. Van hem sijn enige stucken op doek op de Schepen-kamer te Haerlem, die stout aengetast en gedaen sijn, meer antijk als moderne: hy heeft wonder-veel, en goed koop perken voor Glaes-schrijvers, en anders geteykend.
Ga naar margenoot+Ouwater, dijn pinzeel sij langer niet verswegen.
Wat hebt gy grooten lof door dijne konst verkregen!
Wie was by dijnen tijd in landschap-schilderij,
In beelden, en gewaed, meer konstenaers als gy?
Idem Ibid. Fol. 205. b. Also ik in't ondersoeken doende ben geweest, om weten de uytnemenste in onse konst, om van voor aen de selvige by orden te laten den anderen achtervolgen: hebbe vlijtig geweest de oudste eerst op mijn toneel te stellen, met eenen mij verwonderd vernomen te hebben uyt geloofwaerdige getuygenis van desen Albert Ouwater, Schilder van Haerlem, dat hy so heel vroeg een so konstig oli-verwe-schilder is geworden: want ik acht, by dat uyt enige wisze omstandigheden is te ramen, dat hy den tijd van Johan van Eyk soude bereyken. etc. Hy was seer uytnemende van tronien, handen, voeten, en laken, ook van landschap. Daer was van hem, [onder anderen] een paslijk groot stuck inde hoogte, waer van ik heb gesien een gedoodverwede Copie, en was de verweckinge van Lazarus: het principael werd na d'Haerlemsche belegeringe en overgang, met ander frayicheyd van konst, van den Spaniaerden bedrieglijken sonder betalen gebragt in Spanjen. Den Lazarus was (na dien tijd) een seer schoon en uytgenomen naekt, van goeden welstand. Daer was een schoon metzelrije | |
[pagina 347]
| |
van eenen tempel: doch de kolomnen en't werk wat kleen wesende, op d'een sijde Apostelen, op d'ander sijde Joden. Daer waren ook enige aerdige vroukens, achter quamen enige, die toesagen door koor-pylaerkens. Dit so konstig stuck quam Heemskerk menigmael (doch sonder hem te konnen versaden) vlijtig besien, seggende tot den eygenaer sijn discipel: Soon wat mogen dese menschen gh'eten hebben? menende, datze eenen grousaemen grooten tijd en vlijt hebben moeten toebrengen sulkx te maken. En Geertjen te Sint Ians en sij niet min gepresen,Ga naar margenoot+
Sijn waerde roem en naem en mag niet minder wesen.
'Twas puyk wat van hem quam! hoe vast geordineerd!
Hoe geestig opgemaeckt! 'twas alles naer begeert!
Indien die kloeke geest so vroeg niet waer gestorven,
Wat had hy sich noch wel een eer en naem verworven,
Ja meer dan iemand oyt te voren laet of vroeg,
Of die na hem te recht den naem van Schilder droeg?
Idem Ibid. Fol 206. a. Ten heeft der edel Schilder-konst niet schadig geweest, dat onder ander hem tot haer heeft begeven Gerrit van Haerlem, geheten te Sint Ians: want hy haer schoonheyd en bevalligheyd so heel vroeg den menschen voorhoudende, grootlijkx haer ere en waerdigheyd heeft vermeerderd, en openbaer gemaekt. Geertjen is noch jong een discipel geweest vanden vorigen Ouwater, welken hy in sommige deelen gelijk was, en overtrof, bysonder in kloekheyd, in ordinantien, goedheyd der beelden, en affecten uytbeeldingen: dan ik achte niet in reynheyd en suyverheyd oft scherpicheyd van werken. Geertjen woonde tot den S. Jans Heren te Haerlem, waer naer hy den naem behiel: doch en hadde de orden niet aengenomen. etc. Noch is van hem t'Haerlem binnen de Groote Kerk des selfs Kerks conterfeytzel, en hangt op de Suyd sijde, seer vast en aerdig gehandeld. Hy is een sulk meester geweest, dat den uytnemenden Albert Durer te Haerlem wesende, ende sijn dingen met groot verwonderen siende, van hem seyde: VVaerlijk er is eyn maler im moeders leyb gevveest. Oft hy seggen wilde, dat hy daer toe van der nature voorbeschickt oft verkoren was van voor de geboorte. Hy is jong gestorven, oud ontrent 28. jaeren. Laet Dirk van Haerlem hier nu ook te voorschijn komen,Ga naar margenoot+
Die onder d'oudsten ook en besten word vernomen,
'Twas over-meesterlijk het geen hy heeft gemaeld,
En heeft door sijn pinzeel een dapp're eer behaeld.
Idem Ibid. Fol. 206. a. b. Dirk van Haerlem is ook een uytgeno- | |
[pagina 348]
| |
men goed meester in so vroege jaeren geweest. Wie sijn meester was en heb ik niet gevonden. Hy heeft gewoond te Haerlem inde Kruyzstraet, niet wijd van het Weeshuys. Hy maekte inden jare 1462. na Christus geboort een stuck met twee deuren: in't midden was een tronie van eenen Salvator, in d'een deur een S. Petrus, in d'ander een S. Paulus tronie. etc. Dese tronien sijn ontrent so groot als't leven, en na sulken tijd uytnemende gedaen, en seer net, met fraeij hayr, en baerden. Dit stuck is genoeg om te betuygen, wat uytnemende meester Dirk is geweest, en in wat tijd hy geleefd, en sijn werken in sulken grooten volkomenheyd gedaen heeft, 'twelk was een goed deel jaeren voor de geboort van Albert Durer, en sijn nochtans seer afgescheyden van de harde oft kantige onwelstandige moderne maniere. Lampsonius in sijn Carmina spreekt hem aen op dese meninge:
Komt vrij gy ook hier by, ô Dirk: want 'tvaderland
Door geen versierden lof verheffen sal uw hand,
Ter sterren hoog eenpaer, d'wijl self begint verschromen
Natuer de moer van al, dat gyse met verstand,
Door dijne beelden schoon schier sult te boven komen.
Ga naar margenoot+En Iakob kom hier ook, in Kermerland geboren,
En daerom billijk ook voor onsen uytverkoren.
'Twas heerlijk wat gy hebt door dijne hand gemaekt,
En sijt door dijne konst ook in een naem geraekt.
Idem Ibid. Fol. 207. a. b. Den roem-verdienden vermaerden Iakob Korneliszen van Oostzanen, in Waterland was een groot meester in te handelen den pinzeel: welkx geboort-tijd ik niet en hebbe konnen vernemen, dan dat hy in't jaer 1512. is geweest den tweeden meester van Johan Schorel, in welken tijd hy Jakob Konreliszen in de konst ervaren was, en alre groote kinderen hadd', ook een dochterken van ontrent 12. iaeren, waer by men sijnen ouderdom ofte geboort-tijd goelijkx ofte by na giszen kan. etc. Hy hadde ook eenen Broeder, dat een fraeij schilder was, geheten Buys, en eenen Soon, geheten Dirk Iakobszen.
Ga naar margenoot+Volg hier nu Bevervvijk met dijnen Ian Vermeijen,
Ik moet dijn burger me aen dese reije leijen,
Een dapper konstenaer, en Keyser Karels lust,
Sijn naem is overal de Christenheyd bewust.
Idem Ibid. Fol. 224. b. ende 225. a. De gene die goedertierlijk van de goede nature hulpzaem en gonstige handreykinge gaven en weldae- | |
[pagina 349]
| |
den hebben ontfangen, in konsten uytnemende geschickt te wesen, daer beneffens lichamelijke schoonheyd en bevalligheyd, geraken lichtelijk van laeg tot hoog op te stijgen, en te komen in groot aensien, genade, en waerde by den grooten Heren, en Vorsten, gelijk geschied is met Ian Vermeijen, den vermaerden konstigen Schilder, die door sulke middelen by den Keyser Karolus de vijfde lieftallig en in ere was gehouden. Hy was geboren tot Beverwijk, een stedeken oft vleck niet seer wijd van Haerlem, in't jaer 1500. Sijn Vader hiet Kornelis: doch by wien hy geleerd, of wat toegang hy hadde tot der konst, en heb ik niet konnen vernemen, dan dat hy door sijn vlijt en konst is geworden Schilder des doorluchtigen voornoemden Keysers, den welken hy als een mede-reyser verselschapte in verscheyden landen, ook anno 1535. te Thunis in Barbarijen: want de Keyser hem veel gebruykte sijn krijgen geschiedeniszen en verwinningen te teykenen, na welke namaels schoone tapijten sijn gemaekt geworden: so dat hy veel dingen overal na 'tleven dede: onder ander ook de belegeringe en gelegenheyd der Stad Thunis, hebbende in dit en ander deelen der konst een seer verstandige en aerdige handelinge, in Geometrie, oft Landmaet, en meer edel wetenschappen niet onervaren wesende. etc. Hy is geweest een groot vriend en geselle van Johan Schorel, welke ook t'samen veel landen kochten in den Noord-hollandschen Sijpe. Dickwils hadde de Keyser sijn geneucht desen sijnen Schilder Vermeijen te laten sien enige groote Heren oft Vrouwen, trotzende op sijn bysonder gedaent, en gestalt: want hy wesende een schoon en lang persoon, hadde eenen schoonen breeden baerd, so lang dat hy recht over-eynde staende daer op konde treden: t'somtijden by dese Prinzen staende, sloeg den baerd met den wind hun in d'aensicht daer sy te paerd saten. Desen baerd havende hy daeglijkx met groote naerstigheyd, en werd om den grooten uytnemenden baerd veel geheten Hans met den baerd. Sijn conterfeytzel komt in druck, waer onder Lampsonius in Latijn heeft gevoegd een dus luydende gedicht.
VVat heeft Vermeijen niet geschilderd, menschen, steden,
En plaetzen diemen siet seer wijd aen elken kant,
O Keyser Karel Vijfste als hy u na ging treden,
Ia volgen overal, te water en te land,
Op dat de daeden vroom hy van uw rechterhand
Sou malen van sijn konst, om in tapijt geweven
Te blinken klaer van goud: doch door een hoog verstand
VVas 'thandwerk boven stoffe in waerden prijs te geven.
Maer seer uytmuntig noch hy door een hoofd verheven
Dede also aengenaem vertoning sonderling,
| |
[pagina 350]
| |
Als met sijn edel konst met eenen baerd gedreven,
Die hy liet golven uyt, als hy gebod ontfing,
Den welken breed en lang hem tot den voeten hing.
Hy is gestorven te Bruszel, in't jaer 1559. oud tuschen 59. en 60. jaer, en was eerlijk begraven, in S. Goriks Kerk, daer sijn Epitaphium was.
Ga naar margenoot+Laet nu Ian Mostart hier, als een der beste leden,
Sijn plaetze in dit werk en schilders lijst bekleden:
Hy was een Edelman van bloed, en van geslacht:
Noch heeft hem dese konst meer adels toegebragt.
Idem Ibid. Fol. 229. a. b. Daer is ook uyt edel vermaerd geslacht ontstaen en voordgekomen Ian Mostart, desen heeft de Schilder-konst, daer hem de natuer toe dreef, heel jong sijnde, geleerd by eenen meester Iakob van Haerlem, die een redelijk goed schilder was. Jan Mostart, also hy van Haerlem was, hadde gehad eenen voor-ouder, waer na hy en sijn geslacht den naem Mostart hadden geerfd, die was mede geweest met Keyser Frederick en Graef Floris op de Kruyz-vaert na 'tHeylig Land, en in 't innemen der Stad Damiaten, die voor-tijd Pelusium hiet, in Egypten, daer desen groote kloeke wapen-daed doende, drie swaerden aen den heft afbrack binnen Damiaten, op den vijand slaende, so dat hy geseyd werd te wesen sterk als mostart, waer uyt desen naem gekomen is: ende hem en sijn geslacht werden van den Keyser en den Graef gegeven drie gulden swaerden-heften in een rood veld voor wapen te voeren. Nu Jan Mostart, die niet alleen konstig schilder, maer edel van seden, vriendelicken omgang, schoonlijvig, welsprekende, mild, en beleefd was, is gekomen in groot achten, in waerden, wel gesien, en bemind, by den meesten adel des lands, so wel by groot, als kleen: so dat hy is geworden schilder van vrou Margriete, de suster van Hertog Philips, d'eerste van dien naem, Koning van Spanjen, en vader vanden Keyser Karolus de vijfde. In desen dienst daer hy wel gesien was, volherdende, en wonende over al, daer desen Vrouwen Hof was, bleef hy den tijd van achtien jaeren, makende verscheyden werken, en veeler grooter Heren en Vrouwen conterfeytzelen, in welk hy een goed meester was, 'tgelijken seer natuerlijk treffende, dat het scheen datze daer levendig tegenwoordig waren. Eyndelinge woonde hy weder te Haerlem, daer hem alle Heren van der orden en ander gemeynlijk besochten: onder ander den Graef van Buren. etc. Nergens is tegenwoordig so veel by een te sien van sijn werk als te Haerlem tot sijn Soons Soon d'Heer Niklaes Zuyker. Schout der Stad Haerlem. etc. In't Prinzen-hof inde Voor-sael is van hem | |
[pagina 351]
| |
en landschap met eenen Ga naar margenoot* S. Hubrecht, waer in men siet dat dees oude seer op de natuer en 'tleven hebben gelet. Daer sijn veel van Mostarts dingen in den grooten brand van Haerlem vergaen: want sijn huys doe afgebrand is, met dat van hem daer in overgebleven is. Hy is geweest een man van goed oordeel en verstand, en een seer goed schilder, so dat Marten Heemskerk getuygde, dat Mostart van goed werk te maken te boven ging alle oude meesters die hy gekend hadde. Daer werd ook verteld, dat Ian Mabuse sijn hulp te hebben versocht in't werk van de Abdije te Middelborg, dan Mostart sulkx afsloeg, om dat hy was in dienst van so grooten Vrou oft Prinzes, van de welke noch by sijn geslacht is seker geschrift, datze Mostart bekende haer Edelman te wesen. Hy is overleden in't jaer 1555. oft 56. in goeden en vollen ouderdom. Hoe seer heeft Schorel ook de schilder-konst geweten!Ga naar margenoot+
En mag ik hem ook niet wel billijk onsen heten?
Hy heeft de schilder-konst hier aldereerst geleerd,
En na ook hier gewoond, en lang by ons verkeerd.
Idem Ibid. Fol. 134. 235. 236. Ian Schorel was geboren in't jaer 1495. den eersten dag van Ougst, in een Dorp by Alkmaer in Holland, geheten Schorel, 'twelk hem den toenaem heeft toegelangd, en hy dese sijn geboort-plaetz een wijd gerucht. Sijn ouders hem vroeg ontstervende, werd van sijn vrienden ter scholen besteld binnen Alkmaer, alwaer hy tot sijn veertien jaren lerende, was dapper inde Latijnsche sprake toegenomen: maer had altijd een sonderlinge genegenheyd tot de teyken-konst, veel na treckende uyt schilderijen, en geschreven glas-vensteren, snijdende ook met het penmes op witte-hoornen-inkt-potten beeldekens van menschen, dieren, kruyden, en boomen, waer door hy van sijn mede-school-jongers seer werd bemind, en gepresen. De vrienden, siende hem so geestig, en schilder-konst-lustig, voldeden sijn begeerte, en bestelden hem te Haerlem by VVillem Korneliszen, taemlijk schilder na sulken tijd. Desen wou hem niet aennemen dan onder een verbond van drie jaeren, 'twelk de vrienden also toestonden, mits ook verbindinge van seker geld te betalen indien Schorel sijnen tijd by den meester niet en voldede, welk verbind-schrift den meester altijd over hem in sijn tessche droeg. En also de jongen hem groot gewin bragt, in het eerste jaer meer als een honderd gulden van hem genietende, 'twelk op dien tijd veel was, sorgende hy hem mogt ontgaen, den meester dickwils dronken wesende, seyde veelmael: Ian, weet dat ik u in mijn tessche drage, ist dat gy mij ontgaet, ik weet vvat ik met uvv vrienden te doen hebben sal: 'twelk Schorel so veel te horen verdroot. 'Tgeviel een reys, doe den meester dronk slapen was gegaen, dat Schorel aen desen brief geraekte op eenen winter-avond, doe het seer waeijde, gaende daer mede op de Houtbrugge, en scheurde | |
[pagina 352]
| |
hem in veel kleen stucken, die hy in't water liet henen vliegen: doch met meninge sijnen meester vroomlijk te voldoen, gelijk hy ook dede: maer hem verblijdende, dat de meester hem voordaen niet meer met't schrift en tergde. Des Sondaegs en Heyligdaegs na middaegs ging Schorel gemeenlijk buyten Haerlem, daer Ga naar margenoot* doe een lustig bosch lag, en bootste het geboomte na met den verwen seer aerdig en kluchtig, buyten de gemeen wijse van ander Schilders. etc. Hy was wel de eerste die Italien besocht, en de schilderkonst hier heeft komen verlichten, dies werde hy van Frans Floris, en and're (alsmen segt) den lantaren-drager en straet-maker onser konsten in den Nederlanden geheten, en gehouden te wesen. etc. Hy trock mede na Jerusalem sijns ouderdoms ontrent 25 jaeren. etc. In't land weder gekomen wesende, conterfeyte hy hem selven met een deel Hierusalemsche Ridders oft Reysers van oliverwe een langwerpig stuck, het welk noch tot Haerlem word bewaerd in't Jakobijnen Klooster, oft Prinzenhof. etc. Onder sijn beeld staen van hem dese verzen geschreven:
Iohan van Scorel bin ic een scildere,
Monic t'Vtrecht tot Sinte Marien,
Dit scencte ic mijn broeders uyt jonsten mildere.
Was ter plaetsen, dair ons bedildere
Jesus Christus starf om ons verblien,
Men schreef vyfthienhondert tot dier tien
En twintich na die geboert ons Heren.
Bid dat ic in duegden mach procederen.
Schorel quam na Haerlem, daer hy wel ontfangen, en seer welkom was by den Commandeur van S. Jans Orden, Symon Saen, een groot beminner der konstnaers: voor welken hy enige werken maekte, die ten dele noch in die plaetze te sien sijn. En also Schorel veel aengelopen en versocht wierd jongens aen te nemen, huerde een huys te Haerlem, etc. Schorel was seer gemeensaem en aengenaem by alle groote Heren van Nederland, was een Musicien, Poeet, oft Rethorisijn, die veel fraeij spelen van sinne, batementen, refereynen, en liedekens heeft gemaekt, seer lustig in den hand-boog te schieten, vaerdig en vast in talen, als Latijn, Italiaens, Franzoys, en Hoog-duytsch, mild en vrolijk van geest, doch in't lest sijns levens gichtig, en gravelig, 'twelk sijn oudheyd seer dede vervroegen. Ik kan niet verswijgen dat te Haerlem by d'Heer Schoterbosch is van hem een uytnemende stuckxken, daer Maria Christum in den tempel den Simeoni | |
[pagina 353]
| |
offert, waer te sien is een heerlijke metzelrije met een zierlijk gewelf, daer veel vergulds oft gulden verzieringen met der verwe sijn gedaen, dat wonder heerlijk staet, en is daer beneffens seer aerdig van beeldekens, die seer bevallijk te sien sijn. Daer plag ook te wesen een stuck van sijn werk t'Haerlem in de Groote Houtpoort op den muer, doch is al vergaen. Den Schilder van Philips den Koning van Spanjen Antonis Moro, welken in sijn jeugd was geweest discipel van Schorel, also hy hem altijd goede gonst droeg, conterfeyte hem ontrent twee jaer voor sijn dood, te weten in't jaer 1560. En is gestorven in't jaer 1562. den 6. December, oud 67. jaeren. Onder dit conterfeytzel staet geschreven:
Addidit hic arti decus, huic ars ipsa decorem,
Quo moriente mori est haec quoque visa sibi.
Dees heeft de Schilder-konst een groot zieraed gegeven,
So heeft de Schilderkonst hem ook met eer verheven,
Die dacht dat sy selfs sterf, en gansch te gronde ging,
VVanneer de wreede dood dien konstenaer beving.
D.O.M. Lampsonius door sijn verzen spreekt in sijnen naem op desen sin:
Ik werd altijd genoemd den eersten, die bewesen
Den Nederlanders heb, dat wie wil schilder wesen,
Moet Room besoeken, en hebben doorgebragt
Pinzeelen duysend, ook veel verwe, boven desen
In dese school gemaeld veel stucken waerd gepresen,
Aleer hy eerlijk mag een konstnaer wesen g'acht.
Ik moet voor allen hier voor Heemskerk plaetze maken.Ga naar margenoot+
Wie was oyt meerder mans in alle schilder-saken?
'Twas wonder wat sijn pen en sijn pinzeel al dee,
Ook schoot het van de hand, ook was het vaerdig ree.
Idem Ibid. Fol. 244. b. 245. 246. 247. In wat hoek van der wereld en is schier 'tDorp Heemskerk in Holland niet vermaerd: om dat | |
[pagina 354]
| |
daer sijnen oorsprong hadde den konst-rijken Schilder Marten Heemskerk, alwaer hy is geboren geweest An. 1498. sijn vader was geheten Jakob Willemszen van Veen, een Huysman oft bouwer. Marten dan van jongs aen natuerlijk tot den schilder-konst aengelockt, heeft sijn eerste onderwijs in de konst aengevangen te Haerlem, by eenen Kornelis Willemszen, wesende vader van Lukas, en Floris, die ook beyde redelijke goede schilders sijn geweest, Italien, Room, en ander plaetzen besocht hebbende. Den vader van Marten, welken mischien niet en docht dat het schilderen iet besonders te bedien hadde, nam sijnen soon wederom t'huys, om hem in sijn landbouwen, oft boerwerk te gebruyken, tot grooten onlust van den jongen, dat hy in sijn aengevangen leringe niet mogt voordvaren. En also hy met grooten onwille inde boeren dingen, als koeij melken, en dergelijke doende was, komende een reys van melken, ging hy met den eemmer op't hoofd tegen eenen tack van eenen boom, stortende de selve genoeg alwillens. Den vader seer toornig, om dat die moij melk so gestort en verloren was, heeft hem met een hout om slaen nagejaegd. Den navolgenden nacht sliep hy verborgen op den hoij-berg. 'Sanderdaegs versag hem sijn moeder van eenen knapsack, en wat reysgeld, en quam den selven dag door Haerlem tot Delf, daer hy hem weder voegde aen de konst by eenen Jan Lukas, doende aldaer met teykenen en schilderen so grooten vlijt, dat hy binnen korten tijd in de konst seer heeft toegenomen. Dan also doe ter tijd Ian Schorel seer geruchtig was, hebbende een ongemeen schoonder nieu manier van werken uyt Italien gebragt, die ygelijk, bysonder Marten, wel bevallen heeft, dede so veel, dat hy te Haerlem by desen meester is geraekt. Hier heeft hy sijn gewoon naerstigheyd van nieus weder so geoeffend, dat hy den voorlopenden meester in de konst achterhaelde, datmen hun werk qualijk kon onderscheyden, so eygentlijk de selve manier aengenomen hebbende. Den meester sorgende sijn ere verminderen mogt (so enige menen) heeft sijnen discipel als uyt afjonstigheyd van hem laten gaen. Welken te Haerlem quam wonen in't huys van Pieter Jan Fopzen, alwaer saliger gedachtenis Kornelis van Berensteyn plag te wonen. In dit selve huys maekte hy verscheyden dingen, ook eenen Sol, en Luna in een achter-kamer, aen de bedstede, beelden so groot als 'tleven. Hy maekte daer ook Adam, en Eva, beyde so groot als 'tleven, en (so men segt) beyde naekten na 'tleven gedaen. De vrou van desen Pieter Jan Fopzen wou Marten wel, mogt niet lijden datmen hem slechts Marten hiet, seggende tot die na den Schilder quamen vragen, datmen hem most heten Meester Marten, als die sulkx wel verdiende. Van daer quam hy wonen by eenen Joos Korneliszen, Goud-smit, ook te Haerlem. Onder ander veel werken die hy maekte, was van hem seer konstig geschilderd 't Altaer van S. Lukas, waermede hy den Schilders te Haerlem tot sijn foij oft adieu t'sijner Roomvaert vereerde: dit | |
[pagina 355]
| |
was eenen S. Lukas, welken sit en schilderd na't leven Mariam met haer kind op den schoot, dat welk een uytnemend werk is, op een heerlijke schoon manier gedaen, wonderlijk hem verheffende, en wel afstekende: doch op Schorels manier wat te seer kantig afgesneden op den dag. De Mary-beeld met een gracelijke schoon tronie heeft een schoon actie, met een seer vriendelijk kindeken: op haeren schoot hangt op sijn Indiaensch een laken van verscheyden verwen met jotzelen en ander aerdige verzieringen bewrocht, dat seer bevallig en niet te verbeteren en is. Den S. Lukas, wiens tronie was na 'tleven eens backers, is een seer schoon beeld, wel werkende, en vlijt tonende sijn patroon wel te volgen: de palette aen sijn slinke hand schijnt ten penneel uyt te steken: alle ding is genoeg gemaekt van onder op te sien. Achter den S. Lukas staet als een Poeet, aen't hoofd bekroond met klijf oft erdveld, niet qualijk schijnende of het Marten na 'tleven te dier tijd was: maer of hy hier mede wilde te kennen geven, dat 'tschilderen en dichten gemeensaem is, en Ga naar margenoot+ dat de schilders behoeven eenen Poetischen inventijven geest, oft dat hy wilde beduyden, dat dese Historie self een Ga naar margenoot* versieringe sij, en weet ik niet: daer is ook eenen Engel, die een brandende fackel houd, seer wel gedaen. Ik weet niet datmen van Martens dingen siet daer vriendelijker tronien in sijn, als in dit werk: de Metzelrije sijn veel vlacke mueren: boven hing een Papegaeij met sijnen korf, [die nu verscheyden hangt.] Onder aen de metzelrije had hy gemaekt een versierd briefken als met eenen nagel vast gemaekt, waer in staet dit schrift:
Tot een memorie es dese taeffel gegeven
Van Mertin Heemskerk, die 'theeft gewracht,
Ter eeren Sinte Lucas heeft hy 'tbedreven.
Dus gemeen gesellen heeft hy mede bedacht.
Wy mogen hem danken by dage, by nacht,
Van zijn milde gifte, die hier staet present.
Dus willen wy bidden, mit al onse macht,
Dat Gods gracie hem wil zijn omtrent,
Anno Duyst Vc. xxxii. ist volent.
13. May. Dese Tafel is (gelijkze welwaerdig is) van den Heren de Overigheyd van Haerlem noch tegenwoordig bewaerd in't Prinzen-hof, in de Suyd-kamer, daerse van velen gesien en seer gepresen word. [Ik hebbe dickwils verstaen, dat Henricus Goltzius, onse Schilder- | |
[pagina 356]
| |
Phoenix, dese schilderije op een ladder daer by klimmende by sijn leven menigmael quam besien, betuygende dat hy sich in't gesichte van de selve niet en konde versadigen.] Dit stuck dede hy 'tsijnen 34. jaeren, als aen den datum by sijn geboort-jaer te sien is. En is doe getrocken na Room, waer na hy lange grooten lust hadde gehad, om d'Antijken, en die groote meesters van Italien dingen te sien. etc. Heemskerk nu weder in sijn Vaderland komende, hadde sijn vorige handelinge van schilderen op sijn Schorelsche veranderd: doch na der beste Schilders oordeel niet verbeterd, uytgenomen dat hy sijnen dag niet so kantig meer af en sneed. Doe dit hem van een van sijn iongers worde geseyd, datmen seyde, dat hy eerst op sijn Schorels beter dede, als naderhand doe hy van Room quam, andwoorde hy: Soon, doe en wist ik niet wat ik maekte. Doch het onderscheyd hier van is in 'tvoorverhaelde Prinzen-hof te sien in de Sael, aen de twee deuren van het Trapeniers altaer, daer inwendig is de Geboorte Christi, ende de Ga naar margenoot* drie Koningen, wesende twee rijklijke Historien, met veel werk, en wel geschilderd, daer verscheyden conterfeytzels van enige slechte menschen, en ook sijn eygen, inkomen. Van buyten is de Boodschap Marie, welker tronien na 't leven komen, en seer werl gedaen sijn. Den Engel is seer vreemd en zierlijk toegemaekt: de onderste slippen sijn purperig, welke gedaen sijn van Iakob Ravaert, die op die tijd by hem woonde, also ik hem wel heb horen verhalen. In dit werk sietmen hoe goed metzer Heemskerk is geweest, en hoe geneygd tot ziereren, tegen 't gemeen spreekwoord, dat hy veel in de mond hadde: Een yder schilder die wil bedijen, Vermijde zieraeten, en metzelrijen. Hier sietmen ook een ongemeen waerneming, dat is, den Engel, die op een marber glat plaveytzel schijn geeft, oft spiegeld, of hy op't ijs stonde, 'twelk op gepolste marberen wel geschied. Hy heeft veel groote werken gedaen om in Kerken. etc. Daer waer geen eynd te verhalen al de Tafelen, Tafereelen, Epitaphien, en Conterfeytzels, die hy gedaen heeft: want hy van naturen vlijtig wesende, al stadig wrocht, en seer vaerdig van handeling was. Onder ander Tafereelen, die seer konstig van hem gedaen waren, was een seer uytnemende vol werk, en redelijk groot, een vier uyterste, het Sterven, 'tOordeel, 'tEeuwig Leven, en de Helle. Hier in quamen veel naekten, en beelden van verscheyden actien: hier in sijn te sien veel veranderingen oft verscheydenheden der menschelijker affecten, so de pijne des doods, vreugde des hemels, en droefheyd en grouwelijkheden der hellen. Dit stuck hadde hem laten maken sijnen Discipel Jakob Ravaert voor verhaeld, een treflijk konst-beminder in sijnen tijd, den welken Heemskerk daer voren telde een heel deel gouden dobbel Ducaeten so lang tot dat den Schilder seyde: het is genoeg. etc. By Ga naar margenoot† Arnout van Berensteyn is ook van hem te sien een seer schoon Landschap met een heerlijk verschiet, en is eenen Ga naar margenoot‡ S. Christoffel. [ook is by Mr. | |
[pagina 357]
| |
Paulus van Berensteyn het conterfeytzel ofte afbeeldinge van Mr. Ian van Suren, van Heemskerk gedaen, dat Goltzius naderhand in koper heeft gesneden.] Summa hy was universael, en in alle dingen geoeffend, verstond seer wel sijn naekten. etc. Hy was een seer goed ordineerder, ja een man die de heele wereld schier vervuld heeft met sijn inventien, wesende ook een goed Architect, gelijk in al sijn dingen overvloedig te sien is. Daer waer ook van hem geen eynd te vinden, als men wilde verhalen wat printen van hem al uyt sijn gegaen, wat al aerdige sin-rijke beduydzelen hem den vernuftigen Philosoopschen Dirk Volkertszen Koornhert versierde, die hy in 'tlicht heeft gebragt. etc. Hy was te Haerlem 22. jaer lang Kerkmeester tot dat hy starf. Doe Anno. 1572. de Stad belegerd werd van den Spanjaerden, met toelaten van den Raed, onthiel hy hem t'Amsterdam by Jakob Ravaert. Hy was van naturen vergarig, en gesparig, ook seer kleenhertig, en so schrickachtig dat hy in't opperste vanden Kerk-Toren klom om in den Omgang de Schutters te sien trecken, vresende 'tschieten daer hy hem niet al te vrij en dacht te wesen. etc. Na 'tovergaen van Haerlem werden veel van sijn werken van den Spanjaerden verkregen onder deckzel van te willen kopen, en na Spanjen gesonden. etc. Marten also hy een rijk magtig man was, en geen kinderen na en liet, bestelde veel aelmoeszen voor sijn dood: onder ander gaf hy enig land, om met datter jaerlijkx af quam te geven houlijke have enige jonge lieden die des jaers eens op sijn graf souden trouwen, 'twelk also altijd geschied. etc. Vrbe Reformatâ (vah!) non tolerandus abusus!
De luyden op een steen en op een graf te trouwen,
Is 't Paepsche bygeloof noch stijven ende bouwen:
Men kon dit geld so wel met stichtinge besteen,
Ga naar margenoot*Als eertijds diesgelijkx de Christen-Keysers deen.
Hy hadde een seer aerdige manier van metter pen te teykenen, en seer suyver in't arzeren, met een lichte fraeij handelinge. etc. Doe nu Marten in sijnen tijd der konst een bysonder licht is geweest, is hy gescheyden uyt dit verganklijk leven Anno. 1574. op den eersten dag van October, oud wesende 76. jaer, twee jaeren min geleefd hebbende als sijnen vader. Het lichaem was t'Haerlem in de Groote Kerk aende Noord-sijde inde Capelle begraven: maer de konst gelijk hy haer een licht was, en sal ook sijnen naem niet duyster laten so lang als de Schilder-konst self by den menschen geacht en in waerden sal wesen. Laet Rijk nu met sijn stelt naer mijne rijmen springen, Ga naar margenoot+
Mijn verzen moeten ook sijn name billijk singen:
| |
[pagina 358]
| |
'Tbeen was Rijk afgeset, wanneer het was verbrand,
Maer Rijk was rijk van geest, en wacker in de hand.
Idem Ibid. Fol. 247. a. b. In het See-dorp VVijk op d'See is geweest een Vischer, geheten Aert, wiens Soon Rijk, jong wesende, by ongeluck sijn been verbrand sijnde, werd besteld te Haerlem, om aldaer gemeesterd te worden, welk been is moeten als verdorven afgeset wesen: en also den jongen veel by 'tvier sat, komt nature hem verwecken, en tot de teykenkonst noden: door welke drijvinge hy sonder ander voorbeeld begint met kolen den haert en witten schoorsteen-muer te betrecken met enige gedaenten der beeldingen, so dat hem werd gevraegd, of hy lust hadde het schilderen te leren, en met grooten ernst dat begerende, is besteed geworden by Ian Mostart: en also hy met een stelt ging, werd geheten Rijk met de stelt. Hy heeft grooten vlijt om leren gedaen, en is een goed meester geworden, etc. Hy is geweest een stil, bequaem, vredig en deugdig vroom man, de Goddelijke Schrift en siel-rust seer beminnende. Hy heeft eyndelijk sijn woninge gehouden t'Antwerpen, daer hy om sijn gerustheyd wille hem ten lesten begaf niet te doen dan de naekten te maken in verscheyden schilders stucken voor enigen gewoonlijken loon. etc. Hy was seer wel bemind en vrolijk, seggende dickwils: Ik ben rijk, en wel gestelt. Hy is gestorven ontrent een half jaer na de Spaensche furie, ontrent Meij 1577. oud 95. jaeren.
Ga naar margenoot+Of Franz en Iillis ook hier waren ingesloten,
Om datze van de stam van Mostart sijn gesproten,
Van Haerlemsch-Hollandsch bloed, in konsten even rijk,
En broeders overal malkand'ren gansch gelijk?
Idem Ibid. Fol. 260. b. 261. a. b. 'Tgebeurd nou onder getalen van honderden en duysenden dat nature twee menschen so gelijk gestaltig van wesen voordbrengt oft men kanse door enige deelen onderscheyden. Het tegendeel is doch geschied met de twelingen Franz en Iillis Mostart, die van eender geboort wesende, malkander so heel gelijk waren, datze van hun eygen ouders niet en waren te onderkennen: sy waren geboren te Hulst in Vlaender niet heel wijd van Antwerpen. Sy woonden t'Antwerpen met hun Vader, dat een gemeen Schilder was: doch van afkomst bestonden sy den ouden Ian Mostart te Haerlem, en sijn uyt Holland gesproten. Het geschiede eens dat Iillis sijn Vaders werk komende besien, sat onversiens op eenen stoel daer 'svaders pallet op lag. Den vader siende de verwen also geplackt oft gesmetst op de pallet, hy riep Franz boven, die was onbesmit, en haddet niet gedaen: doe liet hy Iillis roepen, die hiel beneden raed met | |
[pagina 359]
| |
den broeder. Ga naar margenoot* Franz had een seker mutsken op, waer mede hy gekend en onderscheyden was: dit Iillis opgesteld wesende, en boven komende, werd ook suyver geschoud: dies de vader sijn twee sonen achtede onschuldig te wesen, en verwonderde hem seer: want hyse noyt wist t'onderkennen. Iillis die leerde de konst by Jan Mandijn den drolmaker, en Franz by den moeijlijken Herry mette bles, en sijn twee goede meesters geworden: Franz in seer fraeij landschappen, en Iillis in beelden, bysonder wat kleen wesende. Franz plag wel sijn eygen beelden te maken, doch eyndelinge liet hyse maken door ander. Dese gebroeders quamen t'Antwerp in't Schilder-gild in't jaer ons Heren 1555. Franz is van haestige siekte, noch redelijk jong wesende, gestorven, doe hy door sijn konstige werken geruchtig was geworden. etc. Iillis was seer konstig en versierlijk van beelden en historien, wonder vermaeklijk in sijnen praet, datter menig mensch gaern by was. etc. In sijn sterven liet hy sijne kinderen de heele wereld achter, daer was goeds en van als genoeg in: maer sy mostent (seyde hy) sien te winnen. Hy is gestorven in goeden ouderdom in't jaer 1601. Ik moet van Koornhert ook, en Galle meest, gewagen,Ga naar margenoot+
Gewislijk Galle mag niet over sijn geslagen,
Sijn yser was te eel, sijn printen sijn 't wel waerd,
En door geleerde luy en hunne snee vermaerd.
Had. Iun. Bat. Cap. xvi. Restant duo lumina artis non propriè encausticae, ut quidam putant, sed quae laminis aereis & quovis è metallo ductilibus, averso coeli scalprique tractu pingit iconas historiasque omnes, quas illitu atramenti cujusdam encaustici, imo colorum quorumvis adversas lamellae in gypseis tabulis chartisve reddunt. Ii sunt Theudericus Volcardus Amstelrodamus, divino homo Ga naar margenoot† ingenio, sed fati adversi, & Philippus Gallaeus Harlemaeus, magistro illo, dij immortales, quanto superior! nisi quod inchoatam cum laude artem ille intermisit, in hoc cum surgente aetate etiam artis gloria gliscit. Daer sijn noch twee lichten vande Plaet-snee-konste overig, Dirk Volkertszen van Amsterdam, een man van groot verstand, maer ongeluckig, ende Philips Galle van Haerlem, desen sijnen meester verre overtreffende: die heeft de konste onderlaten, die hy met lof aengevangen hadde, in desen wast de ere van de konst met de jaeren op. Ianus Dousa | |
[pagina 360]
| |
Qui Batavûm gentis Comites, qui scalpere Erasmum
Ausus, & effigiem Iuni animose tuam,
Ille idem docili Gallus me expressit in aere,
Felicem haud alio nomine Dousiadem.
Die Hollands Graven t'saem, en ook Erasmus wesen,
En 'tuwe Iunius gesneden heeft voor desen,
Die heeft het mijne mee in koper uytgedruckt,
Ik houde dat mij dat niet weynig is geluckt.
Ga naar margenoot+Komt eynd'lijk hier ô Goltz, of Phoenix! die de bergen
De Alpes overvliegt, en durft selfs Romen tergen
Met dijn vermaerde hand: de geesten die wel-eer
En noch van name sijn die knielen voor dij neer:
Ga naar margenoot*Apelles buygt voor dij: o ja! gy roert dijn wieken,
En vliegt met dijnen naem veel hooger dan de Grieken,
En raekt het sterren-veld met dijn gekransten kop,
En dringt met dijnen roem wel steyl in 'shemelstop.
Waer waert gy niet te huys? woud gy in't koper snijden,
De besten van dijn tijd die gingen dij benijden.
Heeft Durer wel iet fraeijs of Lukas oyt gemaekt,
Dat door dijn yser niet noch beter is geraekt?
Dijn teyk'nen met de pen ging alle konst te boven:
So was ook dijn pinzeel op't alderhoogst te loven,
Geen konstenaer als gy: en schreeft gy op het glas,
Waer waszer iemand oyt die ook so konstig was?
Wat heeft dan dese konst, van dij van nieus geboren,
In dijn onrijpe dood en in dijn graf verloren!
Daer ligt die stoute hand gedolven in de aerd,
Hand selfs Methusalems, en meerder, leven waerd!
Karel Van Mander, Ibid. Fol. 282. b. &c. Henricus Goltzius is van treflijke eerlijke ouders geboren te Mulbracht, een Dorp, in't Land van Gulick, niet wijd van Venlo, in't jaer ons Heren 1558. in Februario, enige dagen voor Pauli bekeringe dag. Hy was een vet, wild, en lustig kind, geestig, en levendig. etc. Een jaer oft meer oud wesende, alleen gaende, viel op't vier, met 'taensicht boven een pan met gebranden oli, verbernende inde gloeijende kolen beyde sijn handen, welke hem sijn moedere vlijtig poogde wel te genesen met spalken, smeren, en anders, in groote smerten nacht en dag, tot dat een neus-wijse buervrou quam de spalken ontbinden, seggende: sy soude 'tbeter beschicken, windende slechts de rechterhand in eenen doek, waer door de senuwen der selver aen den anderen groeijden, in voegen dat | |
[pagina 361]
| |
hy sijn leven de hand noyt recht open doen kon. etc. Doe Goltzius oud was ontrent seven oft acht jaeren, heeft hy overal in huys oft elders planken en mueren vervuld met teykeningen. Hy was ook meer genegen iet te doen uyt sijn eygen vindinge, dan dat hy met geduld enig heel stuck soude hebben nagemaekt. Dus heeft hy hem van jongs aen inde konst bevlijtigd, en sich stadig aen den arbeyd gehouden, in glaes-maken, en schrijven. etc. Hy is door groote konst-liefdigheyd geraekt aen het etzen in het koper, en versocht ook met sijn lamme hand in't koper te leren snijden, 'twelk hem so in't beginzel geluckte, dat Koornhert, doe ter tijd vier mijlen van daer wonende, hem begeerde aen te nemen te leren plaet-snijden: want hy alrede veel perken hadde geteykend voor Koornhert, die hy selfs voor hadde te snijden. etc. Koornhert heeft hem terstond werk gegeven, en daerenboven geraden hem in Holland te volgen, 'twelk hy dede, bewilligende sijnen vader oft ouders mede te trecken: want sy hem anders geen verlof en wouden geven. Goltzius quam te Haerlem wonen, korts na den grooten brand, ontrent S. Jans dag. Koornhert genoegte hebbende in Goltzij lering en begin, heeft hem dickwils op de beste wijse (sijns bedunckens) onderwesen na sijn uyterste vermogen. Goltzius dus te Haerlem wonende heeft voor Koornhert en Philips Galle eenen tijd lang gesneden, ondertuschen sijn sijne ouders van daer naer Duytschland vertrocken, en hy te Haerlem blijvende, begaf hem in houlijk met een weduwe aldaer, die een Soon hadde, dien hy van jongs aen vlijtig heeft onderwesen, en door groote naerstigheyd tot plaet-snijden gebragt, te weten Iakob Matham. Hy was nu maer 21. jaeren oud. [Staende houwelijk, sieklijk gaende, ende niet konnende bekomen, reysde na Italien, en Romen, so om de konst, als veranderinge van locht, op de heen-reyse sich voor alle konstenaers die hy besocht onbekend houdende, om hun oordeel en gevoelen van hem beter te vernemen, en in de wederkomste sich hun bekend makende. Sijn werken en behoeven niet verhaeld, die sonder eynde, ende in aller handen sijn, printen, teykeningen, en schilderijen.] Sijn printen die getuygen overal genoeg sijnen verstandigen geest inde teykenkonst. En dit heb ik van hem te seggen, dat hy van jongs aen niet alleen en heeft de schoonheyd oft verscheyden gedaenten der naturen gesocht na te volgen: maer heeft ook seer wonderlijk hem gewend verscheyden handelingen der beste meesters na te bootzen, als nu Heemskerken, Franz Floris, Blocklands, dan Fredericks, en eyndlinge des Sprangers, welks geestige maniere hy seer eygentlijk volgde. etc. Hy heeft laten aenrichten seer aerdige bootzen, besonder met de Print der Besnijdenis op de manier van Albert Durer gesneden, waer in komt Goltzij conterfeytzel: dit en sijn teyken liet hy met een gloeijende kool oft yser uytbranden, en wederlappen, de print berokende, en toemakende, ofze heel oud en veel jaeren op de wereld hadde geweest. Dese print dan | |
[pagina 362]
| |
dus gaende vermomd en in mascarade, te Room, Venetien, Amsterdam, oft ook elders, was by den konstenaeren en verstandige liefhebbers met groot verwonderen en behagen gaern gesien, ook van enigen om grooten prijs gekocht, wesende verblijd te hebben bekomen van den konstigen Norenberger sulk stuck, datmen noyt meer gesien hadde. Het was ook wis te belachen, dat den meester hoog boven hem selven overal is gepresen geworden: want doe geseyd, oft gevraegd was, of Goltzius sulkx wel mogt hebben gedaen, werd geandwoord van enige, die niet slecht sijn in de konst, dat het wijd daer van was, dat Goltzius sijn leven so goed een soude konnen doen: ja was wel 'tbeste, dat sy van Albert Durer hadden gesien. Enige voegden noch daer by, dat Albert had gesneden een besonder plaet, die hy in sijn overlijden beval verborgen te houden een honderd jaeren na sijn dood, en indien dan sijn dingen noch in achtinge waren, datmense drucken soude, en anders niet, en dit most enkel dese Print wesen. Doe dan na veel meer roems en snappens, de Print in haer geheel, en versch gedruckt getoond wesende, dese luyden quam voor de neus, stonden (als men segt) met lange neusen, over hun neuswijsheyd beschaemd en ontzet wesende: enige werden quaed en spijtig op de gene die de bootze hadden aengericht. Desgelijken geschiede ook met het stuck der drie Koningen, op de maniere van Lukas van Leyden. Het vreemdste was noch datter Plaetsnijders, die hun op de handelinge en snede der meesters wel meenden verstaqen, mede bedrogen waren. Aen dese dingen is te merken, wat onder den menschen gonst en afgonst vermogen, oft ook waensucht: want sommige die Goltzium in sijn konst meenden versmaden oft verachten, hebben onbewust hem boven de oude beste meesters en boven hem selven gesteld. En dit deden ook de gene die gewend waren te seggen, dat geen beter plaetsnijders als Albert en Lukas te verwachten waren, en dat Goltzius by hun niet te gelijken was. etc. Al dees verhaelde dingen t'samen bewijsen, Goltzium eenen seldzaemen Proteus oft Vertumnus te wesen in de konst, met hem in alle gestalten van handelingen te konnen herscheppen. etc. Wat hy nu met teykenen oft handelen met der Pen vermag, dat mogen de verstandige oordeelen. Ik (na mijn oordeel) heb geen beter noch so goed gesien, en hope en troost mij niet meerder wonder derhalven toekomenden tijd van anderen te sien. etc. Ik acht niet dat iemand so vast en vaerdig is, een beeld, ja een gansche historie, uyt der hand, sonder iet te bootzen, te trecken ten eersten met de pen, met sulken volkomenheyd, en suyverheyd te voldoen, en met so grooten geest. Hier mede laten wy sijn konstige pen berusten, en den Monarch in haer te handelen blijven, en mogen van sijn schilderen verhalen. Goltzius komende uyt Italien, hadde de fraeij Italiaensche schilderijen als in eenen spiegel so vast in sijn gedacht gedruckt, dat hyse waer hy was noch altijds gestadig sag: dan vermaekte hem de soete gracelijkheyd van Raphael, | |
[pagina 363]
| |
dan de eygen vleeschachtigheyd van Corregio, dan de uytstekende hoogzelen, afwijkende verdreven diepzelen van Tiziaen, de schoon sijdekens en welgeschilderde dingen van Veroneso, en ander te Venetien, dat hem d'Inlandsche dingen so heel volkomen niet meer konden voldoen. Het was den schilders eenen lust en voedzel hem hier van te horen spreken, want sijn woorden waren al gloeijende carnatien, gloeijende diepzelen, en dergelijke ongewoon oft weynig meer gehoorde verhalingen. Teykende hy iet, de naekten sonderling mosten met den krijons hun verwen hebben: so dat hy eyndlijk tot den pinzeelen en oliverwe hem heeft begeven, in het 42. jaer sijns ouderdoms, anno 1600. In Glas-schrijven soude hy ygelijken overtreffen, so hy tot sulkz hem wou begeven, gelijk enig weynig ding te Haerlem tot den uytmuntenden Glas-schrijver Kornelis Ysbrantszen [Kuszeus] van hem te sien is: daer hy slechts om een tijd verdrijf, gedachtig wesende sijn eerste oefninge, so iet heeft gedaen: want dese konst so wel als schilderen, en plaetsnijden, wast ook en heeft haer volkomenheyd uyt de teyken-konst, in welke ik nu sijn beter niet en weet, oft iemand boven gemeen oordeel hooger geklommen, oft opgewaszen. En of dan enige onweders tegen hem verheffen, behoefd als een sterke hooge rotz daer voor niet te verschricken: want 'tgerucht van sijn edel werken sal leven: maer die hem onverstandig tegen oft na keffen, sullen sterven. Hy is een die hem der wereldsche beroerten en 'tgemeen geklap gansch niet bemoeijd als een die uyt overtreffende liefde der konst gaern rust-sielig, stil, en alleen is, dewijl de konst den heelen mensch tot haer vereyscht te hebben. Sonderling is hy een beminder van sijn eygen vrijheyd, ook der beleefdheyd, en eerbaerheyd, seggende voor advijs, Eer boven Golt, en bewijst ook daedlijk genoeg niet so geldsuchtig als eerliefdig te wesen: doch hem veel kleender als pragtig houdende, inde kennis der nature als natuerlijk Philosooph niet onervaren. etc. Hy pleegt ook te seggen, horende van enige schilders, die op hun eygen dingen roemden, oft groot behagen hadden, datze geluckig en rijk waren, om dat hy rijk is die hem vernoegd, het welke ik (seyde hy) noyt hebbe van mijn werk konnen gedoen. Ik hebbe hem ook wel verscheydemael horen seggen, dat hy noch noyt iet hadde gedaen, dat hem te vollen genoegde, oft so behaegde, hem en docht het had behoren wat beters oft anders te wesen, het welk geen quaede sede oft conditie is: want sulke sullen niet lichtlijk inde konst aerseling lopen: gelijk wel andere Pigmalions, die op hun eygen dingen blindeling verlieven, en onwetens dickwils verder te rugge sijn als sy menen, en worden by den konst-verstandigen tot spot en belachinge, en voor geen kleyn gecken, maer wel vande treffelijkste gehouden te wesen. Hier mede kort ik af te schrijven van Goltzius, die nu dit jaer 1604. een man is van 46. jaeren, en (Gode lof) nu redelijk te pas, en gesond, dat mij hertelijk lief is. Want also Plato, doe sijnen sterf- | |
[pagina 364]
| |
tijd naekte, dankte Ga naar margenoot* Genium sijnen geboort-god, en 'tgeluck, te sijn geboren Mensch, Griek, en geen Barbar, noch onredelijke beest: eyndlijk geleefd te hebben ten tijde van Socrates: so verblijd ik mij ook te hebben gehad meer als twintig jaer met mijnen vriend den heel konstliefdigen Goltzio vriendelijken omgang en kennis. |
|