Beschryvinge ende lof der stad Haerlem in Holland
(1628)–Samuel Ampzing–
Auteursrechtvrij
[pagina 65]
| |
Dese Edele Heren Heymraden, in verscheyde handvesten der Graven gemeynlijk Heymraeden van Rijn-land geheten, vvorden ook Heymraeden van Sparendamme genoemd in seker Handvest van VVillem III. xxii. Gr. van Holl. gegeven in den Hage des sonnedaechs op Sinte Ians dach Evangelist in die Kers-dage in't jaer ons Heren Mcccx.
| |
[pagina 66]
| |
WIllem by der genaden Gods Coninck des Roomschen Rijcks altoes vermerende allen den genen die dese letteren sullen sien sijn gratie ende alle goet. Wy die seer begerende sijn nutschap oirbaer ende gemack onser getruwer ondersaten voir haeren gemeenen oirbaer hebben gewaerdicht te keuren ende te ordineren na inhoud desen tegenwoordigen letteren, getugende ende vastelick belovende als dat wy genen ganck of deurganck der wateren, die spoije in't gemeen is gehieten, by Sparendam en sullen gehengen te maecken, noch oick mede iet verwandelen of doen by Spaernendam, Sijtwinde, Sedijck, ende Swadeburgerdam sonder des gemeen lands Raets-luden, die geheten sijn Heem-rade, der geenre die nu sijn, of in toekomende tijden wesen sullen. In getuychnisse ende claer geheugenisse der saecken voorsch. ende op dat alle punten voorn. vast ende onvercrachtelick sullen blijven, soe hebben wy uyt dien dese tegenwoordige letteren geboden te schrijven, ende mitten segel onser mogentheyt te doen vestigen. Gegeven tot Leyden opte vijfte Idus van October opten xiiij. Indictie in't jaer ons Heren twaelf hondert vijf ende vijftich.
WY Florens Grave van Hollant maecken cont allen den genen die dese letteren sullen sien of hoeren dat wy by raede onser goeder luden van onsen lande oorlof hebben gegeven over te slaene een water heitet die Spaerne, dair die wilde see in vloeijde, ende veele ons lants plach te verderven, &c Voort soe hebben wy oirloff gegeven dien ommedijck van den lande te makene alsoe lanck ende alsoe breet ende alsoe hoich alse hem die Heemraeden vinden by hoeren ede die daer toe gesworen | |
[pagina 67]
| |
hebben, &c. Voort soe willen wy dat dese Bailju machtich sy in te panden alle boete die die Heemrade vvijsen opten genen die't Ga naar margenoot* behoe'n, &c. Gegeven in onsen Heeren jaer duysent twee hondert ende vijf ende tachtich des manendaechs nae Sinte Valentijns dage in onsen woninghe ter Hage.
WIllem by der genaden Gods Palensgrave opten Rijn, Hertoge in Beijeren, Grave van Henegouwen, van Hollant, van Seelant, ende Heere van Vrieslant Ontbieden ende gebieden mit sonderlinge ernste allen onsen goeden luden ende ondersaeten geseten tusschen onser stede van Aemsterdamme ende Sparendamme, ende voort allen den genen die daer tusschen eenich lant leggende hebben, wie sy sijn, geestelicke personen, of wairlicke, poorteren, of lant-mannen, ende elcken bysonder dat sy volcomelick houden alle keuren die onse vvelgeboeren Heemrade van Rijnland voor dese tijt gevvijst ende gekeurt hebben ende noch keuren sullen met hoeren Dijckgrave tot onsen ende ons lants oirbaer sonder daer tegen te doen, of in eniger vvijs te breken, want wy by niements eenwillicheyt onse lant verloeren noch immer ongedijckt en willen laten. Ende soe vvie die keuren ende vonnisse voorsch. niet en hielde die verbeurde altijt die hoichste beute die onse Heemraet voorsch. vvijsen mogen, dien vvy die ofgenomen vvillen hebben sonder verdrach, want wy immer willen dat heur keuren ende vonnisse voorsch. voort ganck hebben sullen, ende des en willen wy van niemant enich ander vervolch hebben van den genen die binnen hoere schouwe voorsch. geseten sijn. In oirconden desen brieve, ende onse signet hier op gedruckt. Gegeven inden Hage opten xvj. dach in | |
[pagina 68]
| |
Meije in't jaer ons Heeren duysent vier hondert ende seven.
Van eenen ende selven in-houd ende sin sijn veele ende verscheyde andere Handvesten der Graven. Nu kanmen tot vermaek alhier aen alle kanten
Ga naar margenoot+De Cingels om de Stad met groene boomen planten:
Nu kan men alle tijd op alle wegen gaen,
Daer nu geen water meer sal komen op te staen.
Want sullen wy't vermaek van onse Stad besnoeijen,
En niet veel liever dat noch meerder aen doen groeijen?
Of waerom souden wy ook in het minste deel
De minste willen sijn? De Stad is al te eel.
De Burgers onser Stad gaen dickwils sich vermeyden
Aen deses waters kant ontrent de groene weyden,
En sien 'tgevlerkte hout weg-vliegen door den stroom,
Of by het stille weer voord-kruypen met den boom:
Ga naar margenoot+Sy gaen ter Meyr-vaert uyt door Schalkwijk sich verlusten,
Of over't Veer geset in't groene Hout wat rusten,
Of so hun lust hen ook na Sparen-dam toe jaegt,
Ga naar margenoot+Of daer de plaetz den naem van Seven-molens draegt.
Ga naar margenoot+Hier kan ik nu 'tGeslacht van Spaerne niet vergeten,
Wel-eer van desen vloed van't Sparen so geheten,
Hoe wel niet magtig oud, noch sonderling vermaerd,
En niettemin nochtans dit mijn verhael wel waerd.
Dirk vanden Spaerne, Schepen in Haerlem, is bekend in eene Schepen-kennisse ten behoeve van de Vrouwen-Broeders te Haerlem op't jaer Mcccxlviii. VVillem van Sparewoude, Florisz. gebruykt sijn eygen segel in het jaer Mccccliv. Ian van Sparnewoude, Klerk, woonde by Heer Symon vander Horst, Priester te Haerlem in't jaer Mcccclxii. Ysbrant van Spernewoude besegeld met sijn eygen segel als borge van Willem van Adrichem eenen brief te Leyder-dorp, in het jaer Mccccxci. VVillem, ende Ysbrant van Sparenvvoude, beyde Leen-mannen van de Graeflijkheyd van Hollant in't jaer Mccccxcvii. Gerrit van Spaervvoude, Leen-man vande Graeflijkheyd van Holland, in't jaer M iɔ xx. | |
[pagina 69]
| |
En so ik spelen wou op desen naem van Sparen,Ga naar margenoot+
So sprack ik van sijn goed sorgvuldig te bewaren:
Het Sparen loopt hier door, maekt u het goed niet quijt,
Spaert voor den ouden dag, spaert voor den quaeden tijd.
Spaert voor de armen wat, om mildelijk te geven,
Spaert voor de arme wat, op dat sy mede leven,
Spaert voor uw huysgesin, en uwen naesten wat,
En leert so sparigheyd by 'tSparen onser Stad.
Wat is hier groote Vaert, en swaere tocht van kielen,Ga naar margenoot+
Die gansch ontallijk veel steeds in dit water krielen!
Nau meerder vaert in't land, nau meerder schepen-jagt,
Waer door ons rijkdom word en nering toegebragt.
Graef Ga naar margenoot* Maximiliaen heeft ons dit recht gegeven,
En is van Graef tot Graef, van tijd tot tijd gebleven:
Die ons dat nemen sou, neemt dat ons is gejond,
Dat niemand nemen kan, en 'tbrood uyt onsen mond.
Mijn Heren staet het quaed in sijn beginzel tegen,
Daer is de burgerij te dapper aengelegen,
En houdt ons ons voorrecht vast, en word door niemands magt
Van die gerechtigheyd toch nimmer afgebragt.
Ga naar margenoot†Koppier, begon dat eens, schier honderd jaer geleden,
En brack den Billerdam, gestijfd door and're steden:
Ga naar margenoot‡Maer most door last van 'tHof, dat sulkx so niet verstond,
Dat alles wederom so maken als hy 'tvond.
En overmits wy hier van onsen Schip-vaert spreken,
So diend ook aengemerkt, dat wy me 'thoofd op steken
In dese vrijtcheyd, dat onse burgerij
Mag laden over al gansch onbelaen, en vrij:Ga naar margenoot+
Want daer de and're steen na't loszen hunner waren
Gansch ledig wederom na huys toe moeten varen,
So mogen onse luy naer nieuwe vracht weer staen,
En doen een dobb'le reys met loszen, ende laen.
Hoe kan ik ook dit recht hier laten te begroeten,
Dat wy (gelijkmen seyd) begaefd met witte voeten
Van alles Tol-vrij sijn in't land van ons gebied,Ga naar margenoot+
Te water, en te land, en geven nergens iet?
Ons andre Graften meer van 'tSparen afgesnedenGa naar margenoot+
En door de Stad geleyd, als Sparens vrucht, en leden,
En dochters uyt haer heup, en kinders van haer lijf,
Sijn Haerlem tot zieraed, en ons tot groot gerijf:
Met onse oude Beek, die onder onse straten
En huysen henen vliet: en sijn so t'saem verlaten
Tot suyv'ring onser Stad, en groote puntigheyd:
Gelijk sy dan ook hier voor veelen eer in leyd.
| |
[pagina 70]
| |
Ik ga so niet voorby, komt weder al te samen,
En komt in mijn gedicht met uwer aller namen,
En sijt so me bekend, en sijt so me geacht.
Ga naar margenoot+Wie sal de eerste sijn? komt Bakeneszer Gracht,
Beslaet de voorste plaetz, de oudste van hun allen,
En die gelopen hebt aen onse eerste wallen.
Ga naar margenoot+En dan gy Oude Graft, en daer gy bij de vest
Ga naar margenoot+Sijt Kraeijen-horst genaemd, gemeynlijk Kraeijennest.
Gerrit van Kraeijenhorst was een vande verraders, die met Gerrit van Velsen, Herman van Woerden, Gijsbrecht van Aemstel, Arent van Benschop, Willem van Teylingen, Willem van Saenden, ende anderen, Graef Floris de V. vingen ende vermoorden in den jare Mccxcvi. Holl. Kron. Divis. xix. Kap. xxiv.
Ga naar margenoot+En gy die van een Burg de Burgvval sijt geheten,
Hoewel wy geen bescheyd van desen Burg en weten,
En sijn gelegenheyd, of by, of op de wal
Of waer de naem van komt, dat ik niet seggen sal.
Ga naar margenoot+En die den name voert van d'ingetrocke Ramen,
En dan eerst sijt gemaekt als die betimmerd quamen;
Ga naar margenoot+En voords de Volders-Graft; en Sijd-graft aen de sij;
Ga naar margenoot+En daer de Beek in Raekx veranderd ook daer by.
Ga naar margenoot+Maer most ik onse Beek van d'eerste niet verhalen,
De welke liep en stiet aen onse oude palen,
Die uyt de duynen valt, en vliet so na de Stad,
En loopt daer onder heen door een verborgen pad?
Ga naar margenoot+Ik kan de Putten me hier in met-een begrijpen,
Ga naar margenoot+De Pompen ook daer uyt geleyd met lode pijpen,
Van liefelijke wel, van klaeren grond van sand,
Van suyv're soete smaek, als ergens in het land.
Dit is so vande Stad, en binnen onse wallen:
Daer konde noch veel meer hier van te seggen vallen,
Ook dat ik niet en sie, en dat ik niet en weet.
Mijn Stad ik blijf altijd dijn Burger, en Poeet.
God die het aerdrijk hebt doorsaeijd met kruyd en boomen,
En hebt door dijne kragt de bergen voord doen komen,
En 'twater om en door de aerde hebt gespreyd,
Ga naar margenoot+Geef dat ik voords verklaer ons Stads gelegenheyd.
Ga naar margenoot+Ten Suyden leyt het Meyr, ten Noorden 'tY, ten Westen
De groote Ga naar margenoot† Oceaen, die t'saem tot onsen besten
En rijken onderhoud den visch seer versch en goed
Ons burgers mede-deeld in vollen overvloed.
| |
[pagina 71]
| |
Hier is den burg'ren lust na 'tMeyr of 'tY te seylen,
Met jagjes door den stroom der golfjes heen te keylen:Ga naar margenoot+
Hier is der burg'ren lust met Karritjes na SeeGa naar margenoot+
Na Sandvoord heen te slaen 'tSe-dorp van onse Ste.Ga naar margenoot+
Ist niet een lust sijn sorg somwijlen te vergeten,
En groot vermaek aen see de versche sood' te eten,
En op't beschilpte strand des groenen Oceaen
De Pinkjes met de Maets sien se-waerd in te gaen?Ga naar margenoot+
Gy sietze dan ook diep in 'tgroote diep daer hobb'len,
En steyg'ren inde locht, en met de baren tobb'len,
En worst'len met den wind, en is de vangst gedaen,
Weer stranden aen het land met versche visch gelaen.
En siet hoe sy, so haest de banken hun beletten
Te nad'ren aen het land, sich flukx daer onder setten,
En paszen te gelijk wel op der golven slag,
Op dat hun schuytjen voords te beter stranden mag.
Siet dees ook tot den hals in see den garnaer vangen:
Dien and'ren uyt sijn boot den visch en vangst uytlangen:
Hier staense by de sood' in't rond een groote hoop,
Te mijnen dat hun diend in't afslaen, en den koop.
Hier sittense het want te boeten, en vermaken,
Daer hangense het weer te drogen op de staken:
Dees aest den scherpen hoek, waer aen de graege vis
In't listig net verlockt wel haest gevangen is:
Hier schrapense te saem de schilpen die hier stranden,
Om die tot kalk en asch in ovens te verbranden:
Daer kakense den visch, hier doense 'tboot om hoog,
En rollen 'tdiep op strand, en setten 'top het droog:
Of laten weer in see hun schuytjes neder dalen,
Om nochmaels op een nieu een goede sood' te halen:
Daer een behange vrou met kind'ren om en om
Die seyd haer man adieu, dees heet hem wellekom:
So spannen and'ren voords hun paerden in de wagen,
Om hier en wijds en sijds den visch te koop te dragen:
Dit komt hun van hun sweet en sueren arbeyd in,
Tot hunner onderhoud, en van hun huysgesin.
Een arm en zimpel volk, met prael, en pracht, en prangen,Ga naar margenoot+
En slimheyd deser eeu en boosheyd niet behangen,
Eenvoudig, slecht, en recht, vol trou, en sonder list,
En daermen minst de deugd, en meest de sonde mist.
In't midden tuschen weg van Ste en See sijn Bergen,Ga naar margenoot+
Die met hun sanden kop en top den hemel tergen,
En stijgen in de locht, die tegens het geweld
Van't groote wilde diep als mueren sijn gesteld,
| |
[pagina 72]
| |
Dat met een grammen moed en opgeblase baren
En uytersten geweld op hen te met komt varen,
Maer breekt sijn slag daer op, of't hun so vinnig driegd,
Dat ook het witte schuym de bergen overvliegt,
En sijnen kragt verhaeld, en brengt sijn vloed op hopen
Om met een meerder see de duynen af te lopen.
En rust dijn dollen kop verwoede Oceaen,
En leert eens binnen 'tperk van dijn besteck te gaen.
Al-om in dit gebergt sijn lang-geoorde dieren,
Ga naar margenoot+Die grimm'len allezins, en krielen als de mieren,
En lopen overhoop. Wat menig schoon Konijn!
Men weet niet hoe alhier so grooten hoop mag sijn.
'Tgebergte loopt schier weg. Gemeyn en lecker eten:
Ga naar margenoot+Waer van wy Kermers volk Caninefates heten,
Van Ga naar margenoot† d'Ouden so benaemd: om dat om onse Stad
'Tvolk veel konijnen eet, of veel konijnen vat.
|
|