Nederlands displegtigheden. Tweede deel

[p. 187]

Kapittel XIII.

[Van den ouden Hollandsen dronk, genaamd St. Geerte Minne, anders de Schaal van Nivelle, onder de Graaven en Edelen van Holland, en andere Princen en Edelen, in Nederland, wel eer gebruikelyk.]

Beschryving, deugden, en lof van de Princes Geertruid. De Stad Geertruide-Berg naa haar aldus genaamd: een Kapel aldaar, en de Hoofdkerk, en Abdy van Nivelle, als ook de Orde van 42 Edele Jonkvrouwen, door haar gestigt. Zy na haar dood in het getal der Heiligen geplaatst. Beteekenis van den naam Geertruid, en Minne. Oorsprongk van de benaaming St. Geerte Minne. Bewyzen van het gebruik van die drinkvoorwaarden, onder de

[p. 188]

Graaven van Holland, en den Adel in Nederland. Voorbeeld van Graaf Floris V., en Gysbert van Amstel. Bewys, dat, en reden waarom de bokaal St. Geerte Minne, onder de Princen van Nederland, genaamd zy de Schaal van Nivelle.]

[i. Gelyk het een gebruik was onder de Noordse, en Nederlandse volken, te drinken, ter eere, en gedagtenisse van Santen en Santinnen, en zoo genaamde Heiligen, als hier voor getoond is II. D. Kap. V. § viii. enz.

Zoo was het ook in de Noordse-, en Neder-landen gebruikelyk zekeren beker, of bokaal in te stellen, ter gedagtenis van deze of van gene Sant, of Santinne, en ter betuiginge, dat men van vast voornemen was, om die naa te volgen, en ten opzigte vooral van den genen, met welken men zoodanigen dronk, op zulke voor-

[p. 189]

waarde, deed, getrouwelyk te oefenen.

Ten bewyze konnen ten opzigte der Noordse landen strekken, de drinkvoorwaardens, genaamd, Odinus-Minne, Kanutus-Minne, Eriks-Minne, St. Ulriks-Minne, waar van ik gesproken heb Kap. V. § viii. ix.

En ten bewyze ten opzigte der Nederlanden, en byzonder Holland, strekke de zeer oude Hollandse dronk, en drinkvoorwaarde, genaamd Sinte Geerte Minne.]

ii. Te weten, op alle vrolyke maaltyden, en plegtige gasteryen was het onder de Princen, Grooten, en voornaamste Edelen dezer Landen, een oud gebruik, en een standvaste gewoonte, om een goeden dronk, [genaamd St. Geerte Minne, anders genaamd de Schaal van Nivelle.] in te stellen, en om te drinken op 't laatste der maaltyd, of ten anderen tyden, ter betuiginge van eene alleropregtste goedhartigheid, trouw, en liefde, en ter eere en gedagtenisse van Sinte Geert, of Geertruid.

[p. 190]

iii. [Van dezen dronk vind men gewag gemaakt in 's Lands Kronyken, in 't byzonder van die van Melis Stoke: en 't zal derhalven niet onaangenaam zyn de beteekenis, en oorsprongk van deze drinkvoorwaarden na te speuren, en van haare beginselen, is 't mogelyk, op te haalen, te meer, om dat daar van, onzes wetens; den Vaderlanderen tot nog toe geen omstandig berigt, nog uitlegging gegeven is.]

iv. Deze manier dan van, ter liefde, en ter eere van deze Sinte Geert, een beker van opregte vrindschap uit te drinken, schynt afkomstig van de hooge agting, die van ouds de weereld, en byzonder Nederland gehad heeft, voor de Godvrugtigheid, en Heiligheid van eene Geertruid, zekere Vorstelyke Maagd, welke, in den staat van een Princes gesteld zynde, de Staaten, en Vorstendommen, de weereldsche pragt, grootsheid, en rykdommen versmaadende, zig tot een ingetogen leven, en de bespiegeling van Goddelyke zaken begeven hebbende, ein-

[p. 191]

delyk in het Klooster van Niville, in Braband, overleden is, naa dat ze alle haare groote, jaa Princelyke goederen, en inkomsten aan Kerken en Kloosters had te kost gelegd.

v. Deze Geertruid vorder, zekere Princes ¹, was de dogter van Pipinus van Landen, Hofmeester des Konings van Vrankryk (eersten Hertog van Brabant, zoon van Karolomannus, Hertog der Tongeren, of, zoo Edmundus Dinterus wil, eersten Hertog van Neder-Australie) en van Vrouwe Itta, of Iduberga; en was de zuster van de H. Begga.

vi. Wyders word de zelve Princes Geertruid, of by verkorting naderhand Sinte Geert genaamd, zoo omstandig, en

1 Deze Geertruid is eindelyk geweest Abdis van 't Klooster Nigivella, in Brabant, welke, aldaar in 't jaar 664, na Kristus geboorte, gestorven zynde, onder de Heiligen gesteld is, en dus den bynaam van Sinte Geertruid gekregen heeft. Zie P. Schryvers Toetst. op het Goudse Kronykje, bladz. 262. ter welker gedagtenisse de 17de van Maart nog by de Roomse Kerk gevierd word.

[p. 192]

doorlugtig ² beschreeven, dat alleen sommige Hoofddelen van haar levens verhaal te noemen zouw konnen genoeg doen aan ons tegenwoordig bestek, en voornemen; welke hoofdzaaken, in de Kronyken breeder te zien, dan kortelyk hier in bestaan:

1. In wat heiligheid van leeven deze Princes Geertruid haare kindsche jaaren heeft versleten en doorgebragt.

2. Hoe zy, alle huwelyken, hoe Vorstelyk, en voordeelig die haar voorkwamen, afslaande, in een zuiveren maagdelyken staat heeft willen leven; en als een Bruid van Kristus haare reinigheid heeft bewaard.

3. Hoe zy van haare moeder, op dat ze van haar godsdienstig opzet niet mogt worden afgetrokken (schoon ze nog Gode niet was toegewyd, of geconsacreert) geschooren is.

4. Hoe zy haare tydelyke groote mid-

2 Zie Oudoëmus, Sigebertus, Haraeus, de groote Kronyk van Brabant, I. deel, kap. 3.

[p. 193]

delen tot godvrugtige gebruiken, en onderhoud der armen, heeft gebezigd, en aangelegd.

5. Hoe herbergzaam zy geweest is aan Geestelyken en Priesteren.

6. Hoe zy veel heilige Boeken, en Overblyfselen der Heiligen, in overvloed verkregen; en bezeten heeft.

7. Hoedanig een helder rond, of vurige krans, haar hoofd dikmaals heeft omscheenen.

8. Hoedanig haare afgezanten, op zee in gevaar zynde, en haar aangeroepen hebbende, verlost en gered zyn.

9. Hoe veele, en groote Wonderwerken na haare dood gebeurd, en door haar uitgewerkt zyn, enz.

Dit alles is by de Rooms-kerkelyke Schryvers overvloedig genoeg beschreven, ja breeder dan laater tyd-genooten hebben willen, of konnen gelooven.

vii. Lud. Guicciardyn ³ getuigd daar en boven, dat haar vader Pipinus

3 In zyn beschryv. der Nederl. 170 bl.

[p. 194]

begraven is in de Abdye van Nivelle (van welken ook anderen ⁴ getuigen, dat zyn hert daar te zien is in een schoone kasse, die jaarlyks in de Kruisdagen werd omgedragen) en deze Maagd noemd hy een heilige Vrouw, welke, overmits haar heilig leven, verdiend hebbe ingeschreven te worden in 't getal der Heiligen. Voorts getuigd hy, dat zy de Hoofdkerk, welke ook naar haar Naam geheten is Sint Geertruide Kerk, gestigt heeft; dat ze heeft ingesteld een zeer Edele Orde van 42 Kanonikessen, die tot dezen tyd toe in een groote heerlykheid, en goede tugt staande blyft. Dat deze jonkvrouwen [Chanonesses, of Stigt-voogdessen] moeten zyn van een zeer uitnemende hooge geboorte, en van grooten Aadel ⁵, alle Domvrouwen genaamd werdende: Dat ze

4 L. V. Haagt, Hertog. van Brab. bl. 24.

5 Als welke Domvrouwen, alvorens toegelaten te worden, haare wettige geboorte, en haaren Adel bewyzen moeten, ten minsten van vier Quartieren van 's vaders, en moeders zyde. Guicciard. beschr. der Nederl. in de Stad Nivelle.

[p. 195]

alle, en elk hebben een byzondere woning omtrent de Hoofdkerk: Dat ze des morgens gekleed zyn als geestelyke maagden, in witte kleederen, met hermynen gevoerd, en des naamiddags als weereldlyke jonkvrouwen, met zyde laakenen, en andere pragtige kleedingen: Dat ze op maaltyden en banketten, genoodigd zynde, mogen verschynen: Dat ze vryheid hebben, om te mogen trouwen; of anders haar levenstyd door te brengen onder dit Aadelyk, en Hoffelyk gezelschap: Dat ze een genoegzaam onderhoud van deze Orde ontfangen: Dat ze tot haar Opperhoofd en Voogdes hebben een zeer aanzienelyke Vrouw, als Abdisse, die van den Prins des Lands, en van de gezamentlyke jonkvrouwen word gekoozen, en van den Roomsen Stoel bevestigd, hebbende niet alleen het gezag over dit maagdelyk Gezelschap, maar ook het geestelyk en weereldlyk gebied over de geheele Stad, en het omleggende Landschap, daar aan behoorende.

viii. Voorts word verhaald, dat deze

[p. 196]

Maagd, dus heiliglyk geleefd hebbende, zaliglyk ontslaapen is in 't jaar 664, naar het eenparig getuigenis der Schryveren ⁶:

6 I. De oude Historien, van de levens beschryvingen der zoo genaamde Heiligen handelende, zyn doorgaans zoo doorspekt met fabelen, en uitgedagte wonderwerken, dat ze de nakomelingen, zelfs die van den Roomsen Godsdienst, welke niet van de bygeloovigste zyn, walgelyk voorkomen, en voor een groot deel ongeloofwaardig worden geschat. Waar toe de eenvoudigheid der ingezetenen, de bygeloovigheid des volks, en de stoutheid der Monniken, die ze veelal beschreven hebben, aanleiding hebben gegeven; nadien deze Geestelyken, zig niet ontziende meer te ondernemen, inzonderheid toeleidden op het uitbreiden van den heiligen handel, en wandel der Mannen, Vrouwen en Maagden, welker heiligheid, en wonderdaaden zy voornamen te boek te stellen.
II. Egter is niet geheel te verwerpen al 't geen van hen te boek geslagen is, gelyk wel sommigen hedendaags de gewoonte hebben, die aldus, het eene uiterste mydende, tot het ander, en niet min dan de eerste in een buitenspoorigheid geraaken, en van 't pad der waarheid afdwaalen; vooral hebben ze hier toe geen reden, wanneer de zaaken zelfs, die nog in wezen zyn, en diergelyke zigtbaare, en vastgaande bewyzen meer, hunne beschryvingen ontwyfelbaar bewaarheden, gelyk dan ontrent deze Princes, of Maagd Geertruid, ten minsten onwedersprekelyk zyn de Kerken, en Godshuizen, die zy gestigt, en gebouwd heeft in de Nederlanden, en in 't byzonder de Hoofdkerk, en Abdy van Nivelle, en een Kapel, naderhand de Hoofdkerk van de Stad St. Geertruidenberg, welke Stad na Haar genaamd is: en welke Gestigten dan ook de waarheid van haare zonderlinge milddadigheid, en godsdienstigheid schynen te bevestigen.
De Schryver van de Voorrede voor de Graaven van Holland, door Scriverius, spreekt 'er dus van: Deze Geertruid naamelyk, had den eigendom aan den Berg, daar zy een Kapel had, en als de Berg, daar ook te voren een hoeve, en haven gehouden word geweest te zyn, ‘om schepen te bergen (hoedaanige havens, of bergplaatsen daar ontrent toe zeven gevonden wierden, waar van men meend, dat Zevenbergen zyn naam zouw hebben) tot een Stad geworden is, zoo heeft de zelve den oude naam van St. Geertruide-berg behouden.’
III. Het schynt ten minste, dat deze Geertruid gehad hebbe zekere eigendom, of regt over zekeren Heuvel; of Berg, gelegen aan den Biesbos, by de grenzen van Brabant, naa haar genaamd, Mons S. Geertrudis, de berg van de Heilige Geertrui, of Sinte Geertrude-berg, gelyk de Stad, op dien berg, of heuvel gebouwd, nog dien naam voerd.
Want, hoewel de gemelde Schryver ontkend, dat 'er een berg zouw geweest zyn, en dat de plaats daar van zynen naam zouw ontleend hebben: Zoo is dit niet waarschynelyk, om dat de gelegenheid van de Stad St. Geertruide-berg, door haar verheve grond te kennen geeft, dat daar ontrent, zoo geen berg, ten minsten een heuvel, hoogte, of terp geweest is. En ten anderen, om dat men in den hier naa gemelden brief van 't jaar 992, die plaats genaamd vind, Mons litoris, 't geen zekeren berg of duin schynt te onderstellen.
IV. Te weten, de oude gedenkschriften melden onder anderen, dat het Land rondom den Berg, naderhand naa haar geheten St. Geertruide-Berg, was haar erflyk goed, alwaar zy zeer veel verkeerd heeft: als blyken kan uit een Handvest van Vrouwe Hilsewyd, Gravinne van Stryen, by Dordrecht, gegeven in de Abdye van Thoorn in de Weerd, in de Kempen, in 't jaar 992 den 1 Juny. Alwaar de Gravin, te kennen gegeven hebbende wat ze tot de Kerk toebragt, deze woorden gebruikt: Imprimis ipsam Ecclesiam de Stryen, quae est consecrata in honorem Mariae Virginis, Montem litoris, ubi beatissima Gertrudis corporaliter conversata est, & cellam habet, a beato Amando consecratam, &c. d. i. ‘Inzonderheid de Kerk van Stryen zelfs, ter eere van de Maagd Maria gewyd, den Berg des oevers, daar de Heilige Geertruid lighamelyk verkeerd heeft, en een Cel heeft, van St. Amandus geheiligd, enz.’ Zie Gouthoeve, 91. bladz.

[p. 197]

en, dat zy na haar dood gesteld is onder het getal der Heiligen, als te zien is by

[p. 198]

den Rooms-kerkelyken Schryver Dion. Mutzaard. bl. 543.

ix. Gelyk nu van de Hoofdkerk, en Abdye van Nivelle, zoo word ook met

[p. 199]

eenparige overeenstemming getuigd, dat de Hoofdkerk van Sint Geertruidenberg van deze Maagd Geertruid gestigt, en naa haar genaamd zy.

x. 't Is zeker, dat zy een groot deel haar 's levens heeft overgebragt in deze Landstreek, en dat ze aldaar veel goeds bezat, als onder andere blykt uit den ouden brief van Hilsewyde, Gravinne van Stryen, van den jaare 899, welke bewaard word in de Abdye van Toorn, by Waard, in Kempenland; in welken gezegd word, dat ze weg schenkt haar erfgoed, in den Lande van Stryen, daar de H. Geertruid lighamelyk verkeerd heeft, en een Godshuis stigtte, door den Bisschop Amandus geheiligd; en in een brief van Keizer Otto de II^de word ze genaamd de uitverkoore Maagd, wordende aldaar mede gesproken van haar erfgoed in den Lande van Stryen, en van den Berg, en de Visseryen in de Maas.

xi. Het zal eenige vreemd moeten voorkomen, dat sommigen, niet onverstandig, maar wel ervare in 's Lands Oud-

[p. 200]

heden, overwogen hebbende de oorzaak, waarom de voors. dronk aan de H. Maagd Geertruid zoude wezen opgedraagen, en t'haarer eere, en gedagtenis ingesteld, (daar nogtans geene andere zaaken, hoe heilig Geertruid ook geagt wierd, t'haarer eere zyn ingevoerd, nog zy tot een bescherm-heilige zy uitgekozen) hunne gedagten hebben laten gaan op de beteekenis des woords Geertruid, en de kragt van dien, naamelyk een volslagen opregtheid, en een ongeveynsde vrindschap beduidende; en, gevonden hebbende, dat het oude duitsche woord Gaartruw, geheel getrouw ⁷ beteekende, hebben beginnen te twyfelen, of de oude Duitschers, uit hunnen aart tot den drank, niet min dan tot een opregte trouw genegen, den dronk, waar mede zy zulks wilden betuigen, niet zouden genoemd hebben Gaartruw:

7 Conveniunt rebus nomina saepe suis,
Dat is:

Zoo komen woorden wel met zaaken,

En eige Naamen over een

Met een gedrag, geenszins te laaken.

[p. 201]

en, of niet anderhand het bygeloof der eenvoudige voorouderen, het vermeenigvuldigen der bescherm-heiligen, en de hoogberoemde deugden van de Princesse Geertruid, wier naam [of liever eige naam, en gedrag] met dit woord geheel overeenkomstig wierden gehouden, de oorzaaken geweest zyn, waar door, en waarom men haar eigen naamwoord zoude genomen, en gebruikt hebben, in de plaats van het oude woord Gaartruw.

xii. In der daad, wanneer men aanmerkt, dat ontrent deze, en laater tyden, van een Veraiçon, een Heilige Veronika, en van eene Verlosseres van zorg, en kommer, een H. Ontkommera ⁸, en veele anderen van dezen aart zyn gesmeed en aangenomen, zoo kan deze bedenkelykheid nog al zoo vreemd niet schynen, nog zoo geheel verwerpelyk. Dog nadien, by gebrek van bewys, zaaken, die duister, twyfelagtig, en niet onmogelyk

8 Van deze H. Ontkommera, zie Augustinus Wigmans in Brabant. Mariana.

[p. 202]

zyn, nog klaar bewezen, nog tegengesproken konnen worden, zoo willen de wetten van de reden, en billikheid, dat dien aangaande een yders gevoelen vry, en onbepaald blyve: en kan, dien 't lust, zig vermaaken in een zinspeling, die niet t'eenemaal onwaarschynelyk, onaardig, nog onmogelyk kan geoordeeld worden.

[xiii. Ondertussen, is dit zeker, zoo de oude Duitsen een beker, en dronk mogten gehad hebben, in 't algemeen genaamd Gaartruw, of Geertrui, om de betuiging van opregte, en trouwe vrindschap te beteekenen, dat 'er egter des niet tegenstaande by de nakomelingen in deze Landen een byzondere beker en dronk is ingesteld van de opregtste trouw, waar van St. Geertruid tot een voorbeeld gehouden wierd, en dat deze Beker en dronk t'harer eere genaamd is. St. Geertruide-Minne, en by verkorting St. Geerde-Minne: als de benaaming zelfs, en de bygevoegde oude eernaam Sint uitdrukkelyk bewyst.

xiv. Dus beschreven, en uitgelegd zynde, hoe de drinkvoorwaarde St. Geerte

[p. 203]

Minne, na de voors. Geertrui genaamd is: zal het niet ondienstig zyn eenige beduidinge te doen van het woord Minne.]

[Wat dan vorder de beteekenis van het woord Minne belangd; gelyk het woord Minni, 1. min, en liefde, en wel een lofzang, ter liefde tot, en ter eere van overledene Heiligen beteekend, als we reeds hebben aangeteekend. Kap. V. §x. (9).

Zoo is het zeker, dat onder de oude Heidense volken van het Noorden, Minni, en Mindi, of Mindae, beteekenden zekere hoornen, kroezen, of bokaalen, die zy ter liefde, minne, en gedagtenisse van hunne overlede vrinden, en beminden, gewoon waren te drinken: waar van we een voorbeeld hebben in Heldegunnis, dogter van Koning Granmarus, hier voor reeds bygebragt, in de aanteekeningen II. D. Kap. V. § x. A. (10).

3. En eindelyk zoodanige, die zy uitdronken ter eere van hunne Goden, als de geleerde Bartholyn bewyst, in zyn Deense Oudheden. lib. 1. c. 8. Zie Kap. XIV.

En kan hier dit woord in de eerste, en

[p. 204]

tweede beteekenis teffens genomen, en 'er door verstaan worden zekere beker, of bokaal, die gedronken wierd, om daar door jegens anderen te betuigen een min, liefde, en genegenheid, en vrindschap, en dat wel zoo ongeveinst, opregt, getrouw, deugdzaam, en standvastig, als die van de vermaarde Heilige Geertrui.]

xv. Wanneer, en op wat tyd nu dit gebruik, van ter eere van St. Geertruid te drinken, opkwame, is noodeloos, en te vergeefs nagespoord, nadien van deze, en diergelyke zaaken in zoo vroege tyden geen de minste aanteekeningen gehouden zyn, ter oorzake van de zeldzame schryf-oefening; en nog was 't van klein belang, indien men in die tyden geen gewigtiger zaken hadde nagelaten te boek te stellen, waar over zig de nakomelingen nu te laat, en vergeefs beklaagen.

[xvi. Dog al ontbreken ons bewyzen van het eerste begin van dat gebruik, van te drinken St. Geerte Minne, daar ontbreken ons geen bewyzen van dat gebruik, zelfs, onder den Adel in Nederland.]

[p. 205]

Want dat 'er al in vroege tyden, zelfs onder onze Graaven, uit het oude, en eerste Huis van Holland, een zoodaanige dronk plaats gehad hebbe, is onwederspreekelyk uit het getuigenis van den genoegzaam oudsten onzer tot nog toe bekende, en gemeen gemaakte Jaarboek-schryveren, Melis Stoke, die, in zyne Rym-kronyk, in 't leven van Graaf Floris de V^de, de saamenzweering der Hollandsche Edelen tegen dezen Graaf, en des zelfs opgevolgde moord, in den jaare 1296 begaan, beschryvende, getuigd van ettelyke zeer opmerkelyke omstandigheden, die deze moord zyn voorgegaan; en in het byzonder, hoe de Graaf, voor het uitryden uit de Stad Uitrecht naar het veld toe, om te gaan jaagen, (alwaar hem toen de lagen gelegd waren) met Heer Gysbregt van Amstel nog eens drinken wilde een hartelyken, en vrindelyken dronk, genaamd Sint Geerten Minne; aldus:

Gaat t'uwen Heere, en zegt hem, dat,
Ik ride voren wt 'er Stat,
Laat hem comen als hy wille,

[p. 206]

 

Die Graef en sweech niet stille.

 

Hi seide: Heer Gysbrecht, hier inne

 

Zel ic u Sinte Geerden Minne

 

Geven, eer wi hene riden,

 

Men brochte den wyn ten selven tiden.

 

Die Grave liet schenken den wyn,

 

En seide, drinc van der hant myn

 

⁹Sinte Geerden Minne, en vaer wel;

 

Doe nam die Verrader fel ¹⁰,

 

Den wyn van 's Graven hant,

 

En seide: blyf gezond, ic ga varen; enz.

9 De zeer geleerde Scriverius toond, dat aan Matth. Vossius de gewoonte van ter liefde van Ste. Geertruid te drinken, niet schynt bekent geweest te zyn, en dat hy deze plaats des Rymkronyks van het drinken van Sint Geerte Minne, niet verstaan; en over zulks 's Graaven antwoord, in zyn Jaarboeken overgeslagen hebbe. Toetsteen op 't Gouds Kron. bl. 262. Dog het schynt, dat de zelve geleerde Schryver zig hier vergist. Want, hoewel Vossius geen eigenlyke verklaaring van de drinkvoorwaarde; St. Geerte Minne, geeft, zoo laat hy egter den Graaf een antwoord geven, waar uit men besluiten kan; dat hy 'er een dronk van hertelyke vrindschap door verstond. Zie Voss. op 't jaar 1296, en hier § xvii.

10 Zie ook van dezen dronk, en het opgevolgd verraad van Velsen, Commelyns beschryving van Amsterd. I. D. 2. b. bl. 68.

[p. 207]

xvii. Dat deze dronk ter gedagtenis van Sint Geertruid zy geweest een aller teederste uitdruksel van Liefde, en hertelyke vrindschap, en van goede trouw, betuigd de geleerde Vossius, in zyn Jaarboeken, op het jaar 1296, alwaar hy de zelve geschiedenis terstond uit Melis Stoke bygebragt, mede verhaald, invoerende Graaf Floris van Vyfden, sprekende tegen Hr. Gysbregt van Amstel, ten tyde als hy verraden werd, op deze wyze: Van Amstel, dus spreekt Vossius, word op 't bevel van Graaf Floris weerom geroepen: de Graaf, om misschien zyn inborst eens te doortasten: Gysbert, zegt hy, ik heb myn brandende liefde, welke ik u altyd heb toegedraagen, zoo in myn hart niet konnen verbergen, of ik heb ze u door een klaar teeken moeten doen blyken: en, met eenen een glas schoon uitgedronken hebbende, heeft hy hem daar na het zelve met eigene handen overgeleverd, zeggende: Drinkt hier nu Floris hert uit, dat gy dog t'eenemaal bezit.

xviii. Vorder word deze manier, van

[p. 208]

te drinken ter liefde van deze H. Geertruid, zeer geestig beschreven door den Hooggeleerden, en Edelen Janus Dousa, Heere van Noortwyk, onder den naam van Memoriae S. Gertrudis propinandi formula, aldus:

Ecce scyphum hunc, comtemque scyphi, Gertrudis Amorem
Propino (& pròsit) voce manuque tibi.

De Heer Petrus Scriverius getuigd, dat deze wys van doen, en deze oude herkomst van hand tot hand hem is toegekomen, en overgeleverd, dat het onder de Princen, en den Aadel in gebruik was, deze Sinte Geertruid met een glas te gedenken, en dat de drinkbeeker van Niville ¹¹ (Patera Nivigellensis geheeten)

11 I. Dus luiden de eige woorden van Scriverius, naamelyk ter verklaaring van de bygebragte plaats van Melis Stoke: ‘De Graaf van zyn middagrust opgestaan zynde, nam een kop, of schaal in de hand, willende eens drinken met Gysbregt van Amstel, ter gedagtenisse en liefde van Sinte Geertruid, die hier Sinte Geert genaamd word. Onder de Princen en Adel was 't een gebruik, deze Sinte Geertruid over tafel, en in afscheid te gedenken: Patera Nigivellensis in Proverbium abiit: De schaal van Nigivella is nog een spreekwoord onder de Princen in Nederland, om de gezondheids wille, en goede uitkomst: Een manier van ouder herkomst, van hand te hand ons toegekomen.’ Welke gewoonte deze geleerde Schryver met eenige getuigenissen bevestigd in zyn Toetsteen, bl. 263.
II. Waar uit ook met een te zien is, dat de beker, St. Geerte Minne, anders genaamd is de Schaal van Nivelle.
En, gelyk 'er hier reeds reden is gegeven van de eerste benaaming van St. Geerte Minne, zoo is 'er wel reden te bedenken van deze tweede benaaming: alzoo de voors. Geertruid in de Stad Nivelle de Hoofdkerk, en Abdy gestigt, en aldaar langen tyd verkeerd heeft; alwaar ook haar vader Pipyn in de gemelde Abdy zouw zyn begraaven, volgens Guicciardyn.
III. Ter bevestiging van de voors. drinkwyze, onder de Graaven van Holland, en Princen, en Edelen van Nederland, kan ook strekken zekere drink-schaal, of-kop, nog in wezen, van boven de gedaante hebbende van zeker schuitje, zoo oud, dat kenners twisten, of die drinkkop van kristal, of glas, of iet diesgelyks zy. De zelve staat op een gouden voet, omzet met edele, en uitmuntend konstig gewrogte gesteentens, verscheide afbeeldsels van menschen en dieren vertoonende. Dit glas word met haakskens besloten in een houte kasje, van buiten met verguld leer, van binnen met rood fluweel zorgvuldig bekleed, eenigszins van buiten zwemende naar de gedaante van een ouderwetse lamp.
Men heeft, by overlevering van onheugelyke tyden, dat dit glas genaamd is St. Geerte Minne, en, naar alle waarschynelykheid, tot het drinken van die voorwaarde, daar het zyn naam van heeft, geschikt, gehouden, en gebruikt is.
Ik heb van het zelve, 't geen sedert veele jaaren bezeten is by myn Schoonvader K. van Alkemade, een teekening laten maaken, hoewel de zelve van veel kleiner omtrek valt, dan het oorspronkelyke, en deze, om den naauwkeurigen te voldoen, hier agter in prent te voorschyn gebragt, ter plaatse, alwaar van eenige zeldzaame drink-vaten, en glazen word gesproken No. 7.

[p. 209]

ten zynen tyde nog een spreekwoor onder de Princen van Nederland was, en

[p. 210]

dat om der gezondheids wille, en goede uitkomst.

Dog deze manier van St. Geerte Minne te drinken, schynt sedert de verandering in den Godsdienst, en Reformatie merkelyk afgenomen, ja geheel in 't vergeetboek geraakt te zyn.