Nederlands displegtigheden. Tweede deel

[p. 168]

Kapittel XII.

Manieren van voor-, en toe-drinken, met vriendelyke woorden, plegtige spreekwyzen, en Formulieren; By de oude Friesen, en Nedersaxen, enz. Van borg te blyven, en den voordrinker gewapenderhand tegen verraad, enz. te beschermen onder het drinken, by de oude Britten. Oorsprongk van het Formulier van antwoord, op het instellen der gezondheidsdronk, nog heden in gebruik by de Engelsen aldus: I will pledge you. Oorsprongk van de drinkvoorwaarden der oude Francen, genaamd, boire a tire lerigot. Andere manieren van voordrinken, by de Friesen, en voors. volken, met het geven van de regterhand, met een kus, of leggende op de knie, of staande, en met toegedekte bokaalen, enz.

[p. 169]

i. Alhoewel ons de tyd-boeken, en geschiedenissen der oudste voor-ouderen, ook naar het getuigenis van H. de Groot, die daar over te vergeefs geklaagd heeft, grootelyks ontbreken, en vooral een verhaal, of beschryving van de zeeden, en gewoonten der voor-ouderen, nog minder dan andere zaaken wel eer beschreeven; egter ontbreken ons niet eenige getuigenissen, welke te kennen geven de wyze, en manieren, in het drinken gebruikelyk, en de hertelyke betuiging van ongeveinsde vrindschap, die ze hier mede met veel nadrukkelykheid hebben willen beteekenen.

ii. De zelve bestonden, onder het toebrengen, en overgeven van den beker ¹,

1 Onder de uiterlyke teekenen van betuigde vrindschap, wierd van ouds by de Duitsen wel het kragtigste gehouden, en gerekend het drinken uit eenen beker, gelyk onder anderen getuigd H. de Groot, in zyn Inleiding tot de Holl. Regtsg. 3. b. 35. d. § 8. als te voren breeder verhaald, en aangewezen is. I. D. 336. bladz. enz.
En vind men diergelyke gewoontens, zelfs onder de meest afgelegene volken: De Nazamonen; een volk in Afrika, hebben het over-, en weder-brengen, en voorts het drinken van een goeden dronk, gehouden voor de hoogste bevestiging van trouw, en waarheid. Cael. Rhodig. lib. 18. cap. 38.

[p. 170]

voornaamelyk in deze drie uiterlyke zaaken:

1. In woorden, de genegenheid, en vrindschap, of hoogagting te kennen gevende, met het toewenschen van heil en zegen, enz.

2. In het geven van de regterhand.

3. Of van een kus.

iii. Wat het eerste belangd, de aller oudste teekenen, en voetstappen dezer gebruiken, die wy vinden onder de voorouderen van deze, en de naast gelege landen, geven te kennen, dat die manieren hier in bestaan hebben: De waard, of die aan een ander een dronk wilde toebrengen, en een drinkbeeker aanbieden, was gewoon hem aan te spreken met deze woorden: Wagt heil ²: als willende met de-

2 I. Heil, was 1. een Formulier van groeten, en zoo veel als salve, ave, in 't oud Alemannisch, en met weinig verandering, hails in 't Gottis, en bal in 't A Saxis, gebruikelyk; gelyk het by de oudste Schryvers, Kero, Otfridus, Ev. Notkerus. Ps. enz. in dien zin word gevonden. Waar van komt heilizen, salutare, groeten ('t welk de Sweeden, en Deenen nog helsa, helse noemen) en heilizunga, 't welk ook nog hedendaags de Sweeden helsnin, hieten, dat is salutatio, de groetenis.
2. Het wierd ook gebruikt in het Formulier van saamendrinkingen: Wagt heil, Drink heil. Waarom Schilterus zegt: Wacht heil, Trink heil, formulae compotantum. Gloss. Teuton. in Heil. Zie ook Occe Scarlensis. 1. b. fol. 9.
II. In plaats van welke oude manier van zeggen in laater tyd deze schynt overgekomen te zyn: dat de insteller zegt: Uw gezondheid: En de ander antwoord: Het zal de uwe zyn. Een manier van zeggen van de zelve kragt, en beteekenis, als de boven gemelde oude spreekwyzen.
III. Waar ontrent ook aan te merken staat, dat het woord salus, by de Romeinen de groetenis, en heil, en gezondheid beteekende. Zie hier Kap. IX. § iv. en x.

[p. 171]

ze korte woorden te kennen geven: Verwagt van my, 't geen ik met dezen dronk betuigen wil, mynen hertelyken wensch, en myne zugt tot uwe welstand, en gezondheid.

Waar op de ander ten antwoord gaf: Drink heil; te kennen willende gevende, dat hem deze dronk, zoo als hy hem ins-

[p. 172]

gelyks toewenste, te strekken had tot zyn eige heil, welstand, en gezondheid.

Dit getuigen ons verscheide oude Schryvers, die in de Latynse taal geschreven hebben, en uit de zelve, by vertaling, de Groote Hollandse Kronyk, welke, verhaalende het drinken der gezondheden, by de oude Friesen en Saxen gebruikelyk, meld: dat in het jaar 385, wanneer de Friesen en Nedersaxen ³, het Koning-

3 I. De oude Britten hebben een manier van voordrinken, en vooral van den voordrinker, onder het drinken te beschermen, gehad, en zeker Formulier, daar op staande: zaaken, die ik hier niet kan voorby gaan, om dat de zelve konnen strekken tot verklaaring van een Formulier, ten dien einde eertyds gebruikt, en nog hedendaags in gebruik, hoewel de daadelyke bescherming ophoud.
Te weten, de Engelsen hebben nog hedendaags de gewoonte, dat, als iemant voordronken, of een dronk gebragt, en gezegd word: Your good health, d. i. Uw gezondheid, of iet dergelyks, daar op te antwoorden: I pledge you, of I will plegde you, 't geen veeltyds in dien zin genomen word van: Ik bedank u, of ik zal u bedanken: Maar dat eigenlijk is: Ik ben, of wil zyn u borg, te weten, dat niemant van het gezelschap u verraaden, of beledigen zal, terwyl gy deze voorwaarden drinkt.
Men verhaald naamelyk, dat, wanneer de Gotthen, Deenen, en andere Noordse volken, hunne invallen, en strooperyen deeden in Engeland, veelen der inwoonderen nu en dan, door verraad der zelve, gegriefd, doorstoken, of de strotten afgesneden wierden, en zy dus om 't leven gebragt, zelfs dan wanneer ze dronken. En dat hier uit ontstaan zy een gewoonte onder de Britten, dat, als de een den ander voordronk, dan die den drinkbeker verwagtte de voors. woorden sprak: Ik ben uw borg, of ik wil u borg zyn, zyn zwaard trok, en uitgetogen hield zoo lang de ander dronk.
En men vind nog al eenig bescheid van deze oude gewoonte in de schriften der Engelsen.
Bailey spreekt 'er aldus van: To Pledge one [in drinking] is to be surety to one for the rest of the Company, that he shal receive no Harm while he is drinking; a custom occasioned by the Practice of the Danes, heretofore in this Kingdom, who frequently us'd to stab or cut the Throats of the Natives, while they were drinking. Dat is: ‘Iemants borg te zyn [in drinking] is iemant te verzekeren voor het gantse gezelschap, dat hy geen nadeel, leet, nog onheil zal ontfangen, terwyl hy is drinkende: een gewoonte, verwekt door dezen in dit Koninkryk, door de praktyk der Deenen, die de Britten dikwils verraderlyk staken, of den hals afsneedden, terwyl zy waren drinkende.’ See the universal Etymologicial English Dictionary, by N. Bailey, φιλόλογος, printed to London 1728. 4. edit.
II. En sommigen meenen, dat de drinkvoorwaarden, die de oude Francen in gebruik plagten te hebben, en by verkorting te noemen, boire a tire-lerigot, van diergelyke verraderlyke gewoonte der Gotthen, toen zy Vrankryk door hunne invallen plaagden, ontstaan zy.
Deze leiden de voors. spreekwys af van λάρυγξ, laryngx, dat is, de keel, of strot. Dog anderen, deze afleiding toestemmende, meenen, dat 'er in het geven van de voors. benaaming niet zouw gezien zyn op het afsnyden van de strot, maar het wyd openen van de keel, in het drinken van die voors. drinkvoorwaarde.
Hoewel men 'er vind, die meenen, dat deze gewoonte, en benaaming, a tire-lerigot, af komt van Alarik, Koning der Gotthen. Het krygsvolk van dezen Veldheer, Vrankryk overrompelende, en zynde in Guienne, eertyds genaamd Aquitanie, dwongen al de Franken te drinken, a la santé, & prosperité de leur Roy Alaric Goth, d. i. op de gezondheid, en het welvaren van Alaric, den Goth. Maar, Klovis, Koning van Vrankryk, dezen Bevelhebber der Gotthen, of eigenlyk Visi-Gotthen, met eigen hande in een veldslag gedood, en op zyn leger de overwinning behaald hebbende, hebben de Franken, ten smaad, en veragting van Alarik, en de Gotthen, elkanderen genoodigd, en aangezet om te drinken, ter veragtinge van Alarik den Goth (gelyk zy tegens hun dank wel eer gedwongen waren geweest t'zyner eere te drinken) zeggende tot elkanderen: Je m'en voy boire à te le Re Alaric Goth. En, dit dus ondersteld zynde, meenende zelve, dat met 'er tyd, by verderf, en verkorting van deze spreekwyze, of dit smaadig drink-formulier, is overgebleven: Je boy à toy, à tirelerigot. Zie van de voors. geschiedenis van Alarik, en Klovis, Gregorius Turonensis l. 2. c. 35, 36. & 37. Prokopius. Mezeray, &c. en van de voors. drinkvoorwaarden der oude Franken, Les serées de Guillaume Bouchet, S:eur de Brocoxrt. a Rouen 1615 i. liv. fexill. 20. &c.
III. Hoewel men ten opzigte van de voors. Engelse spreekwyzen hier nog aan te merken heeft, dat de Engelsen eenigzins van die voors. gewoonte, en den ouden zin dier voors. spreekwyzen zyn afgeweken, en die zelve spreekwyzen, I will pledge you, enz. thans meest gebruiken om iemant aan te moedigen tot het voordrinken, of het instellen van een drinkvoorwaarden, of het brengen van een glas aan hem, die die woorden gebruikt: Ser, I'll pledge you.
Of ook wel als een compliment, wanneer iemant zyn glas, of bottel stil latende, en onuitgedronken staan, en een ander den zelven wil tot drinken noodigen; deze genoodigde daar op antwoord: I pledge you; of iet dergelyks: zoo veel zeggende als, drink my voor; ik zal u bescheid doen, ik zal het verwagten, of ik zal u volgen, enz.

[p. 173]

ryk van Engeland, onder den Koning Vortigerus bemagtigden, de Veldheer En-

[p. 174]

gistus, den Koning te gast genood hebbende, zyne zeer schoone dogter Ro-

[p. 175]

nixe, met een gouden kop vol wyns voor den Koning liet verschynen; en dat deze jonge maagd, den Koning te voet vallende, hem aansprak met deze woorden: Heer Koning, wagt Heil: en dat de Koning, haare taal, en deze manier van doen niet verstaande, door zyn Kamerling onderregt wierd, dat zy den Koning vrindelyk groette, en begeerde, dat hy van haare hand drinken wilde; en voorts, dat hy tegen haar zeggen zoude: Drink heil: dat zy, daar op voordrinkende, den Koning kuste: en dat hier van ook in Engeland de manier zou zyn gekomen, dat de gene, die in een gezelschap, of gastmaal zynde, iemant wilde toedrinken,

[p. 176]

gewoon was te zeggen: Wagt heil, en dat een ander antwoordende zeide: Drink heil. Welke voors. geschiedenis ⁴ met veel meer omstandigheden de Friese Histori-schryver Winzemius, in het tweede van zyne Friesse Jaarboeken, nog breeder, en wydloopiger beschryft; tot welken wy den Lezer overwyzen.

iv. Wat het tweede, en derde, naamelyk het geven van de regterhand, en

4 2 Divis Cap. 24.

[p. 177]

het kussen, by het drinken van heil, of de gezondheid belangt, het zelve word door den gemelden Winzemius, ter voorgenoemder plaatse, uit oude Schryveren duidelyk getoond; en het is de hoog geleerde Erasmus van Rotterdam, die, wegens deze manier van kusjes te geven, geheel Brittannie, hoewel in prose, poëtischer wyze, en by uitnemendheid verheffende, de zelve ondersteld heeft.

Deze zaak word nog nader bevestigd door den geleerden Ubbo Emmius ⁵, als hy van de zeeden, en manieren der Friesen, zyne landsluiden, handelde, duidelyk zegt: In moribus vero hoc singulare etiamnum habent, ut in conviviis, quoties aliis de more praebibunt, poculumque tradunt, dextras jungant, & feminis quoque aut puellis, cum amplexu, oscula addant: atque haec cuiquam negare, qui modo boni nominis est, isolens ac superbum arbitrantur.

Dat is: ‘In hunne maaltyden hebben zy dit nog byzonder, dat ze in gaste-

5 Rer. Fris. l. 2. pag. mihi 80.

[p. 178]

ryen, zoo dikwils als ze anderen voordrinken, en den beker overbrengen, elkanderen de regter hand, en daar en boven aan vrouwen, en jonge dogteren, met eene omhelzing zoenen ⁶ geven;

6 Van deze oude gewoonte der Friesen, van, onder het drinken, elkanderen te kussen, en de hand te geven, getuigd Thaborita, in zyne nog ongedrukte Kronyk van Vriesland, onder ons berustende, aldus: Est & alia caeteris gentibus rara, sed huic paene familiaris, non certe contemnenda, nec ridendu cansuetudo, quam pro lege quasi observant, ut videlicet, quotier patheram plenam vicino convivanti ex more tradunt, id non nisi datis dextris, cujuscunque etiam conditionis, status aut utraeque feminei sexus fuerint, etiam addito osculo id perficiant, &c. dat is: ‘Zy (naamelyk de Friesen, daar eertyds de Hollanders onder begrepen wierden) hebben nog een andere gewoonte, onder andere volken zeldzaam, maar onder hen byna gemeen, en waarelyk nog veragtelyk, nog belagchelyk, welke zy als een wet opvolgen; dat naamelyk, zoo dikwils zy een volle kroes, of schaal aan den naasten gast, volgens gewoonte overgeven, zy, van wat staat, conditie, of sexe zy ook zouden mogen wezen, dit niet doen, als met het geven van de regterhand aan elkanderen; of, zoo de persoonen ongelyk, of beide alleen van het vrouwelyk geslagt mogten zyn, dat zy dan ook, met een kus daar by te voegen, zulks voltrekken.’

[p. 179]

en deze te weigeren aan iemant, die maar ter goeder naam staat, dat agten zy verwaand, en trots te zyn.’

v. Welke manier van doen in de oudste Friesche tyd-boeken word verhaald te zyn voortgekomen, niet zoo zeer van een aangenome, en ingevoerde gewoonte, of by geval, als wel van een duidelyke instelling van hunne eerste Princen: Pierius Winzemius, de voorgemelde Friese Historischryver, en anderen, hier in volgende Occo Scarlensis, en Vlieterp, verhaalen, dat ze geloofden, dat deze manier herkwam van Adel, den zoon van Friso, dien zy toeschryven geweest te zyn den insteller van de burgerlyke zeden, en wellevendheid, [onder de Friesen; als in het I. Deel Kap. XII. reeds breeder gemeld is.]

vi. [Het zy hoe het zy, deze voors. gewoonte der Friesen schynt eenigszins overeen te stemmen met de manier der oude Noordse volken. Ten blyk hier van, en ter nader bevestiging, en verklaaring van de voorgemelde plegtigheden, kan strekken het verhaal van Markus Valserus: d.

[p. 180]

Libro Ao. 592. ter gelegenheid van het huwelyk van de Koninginne Theodelinda, met [Agilulfus] den Hertog van Piemond: Vocato craterem vini modice libatum propinavit; quem ille accipiens, cum, honore Laetus, se ad dextrae osculum venerabundus demitteret, Regina verecunde subridens, Tu vero ori, non manui, osculum admove, Agiluphe, inquit, & levatum complexa osculataque, consilium de regno,& nuptiis aperuit, &c.[l. 3. rer. Bojar.]

[Dat is: ‘Theodelinde bragt den Hertog, met daar iets uit te proeven, een beker wyns, en als Hy, den zelven aannemende, zig boog, om, door die eer verblyd, eerbiediglyk haar regter hand te kussen, zei de Koningin, op een eerbaare wyze grimlagchende; Hertog Agilulfus, kus myn aanzigt, of mond, niet myne hand; en, hem opgeregt, omhelst, en gekust hebbende, heeft ze hem haar voornemen en toeleg ontdekt, van Hem deel te willen geven aan het Ryksgebied, en Hem te zullen trouwen.]’

vii. By de drie voorverhaalde gebrui-

[p. 181]

ken konnen nog eenige andere gevoegd worden; als 1. het neder knielen: het welk van ouds voor de Koningen, en Vorsten in gebruik was; afkomstig van de Oosterse volken, die hun Opperhoofden gewoon waren met slaafsche nederbuigingen aan te spreken, en te naderen, als uit oude en jonge Schryveren dier landen kennelyk is; en waar van ook een voorbeeld in de elders gemelde geschiedenis van de dogter van Engistus gezien word.

viii. Ook kan hier bygevoegd worden de manier van staande te drinken de plegtige gezondheden. ⁷ Olaüs Magnus, Aardsbisschop van Upsale, en Overste der Gotthen en Zweeden, verhaald in zyne beschryving der Noordsche Landen, dat van ouds by dien Landaart de gewoonte is geweest, welke ze nog [in zeker opzigt] naauwkeurig onderhouden, dat ze, uit eerbiedigheid tot de Goden, en Vorsten, al staande dronken; en dat ze grooten arbeid en moeite doen, om te too-

7 Libr. XIII. cap. 4.

[p. 182]

nen, wie met de minste teugen het grootste drinkvat kan ledigen. [Zie K. VII. A. (11).

ix. Deze gewoonte van staande, of ook, by sommigen, op de eene knie nedergeboogen, op de gezondheid van gekroonde hoofden te drinken, is tot op onze tyden, by meest alle de geschiktste volken in gebruik gebleven. [Kap. XII. § xi.]

x. Onder de plegtigheden van laater tyden mag ook deze geteld worden, dat men op plegtige maaltyden, de voornaamste gezondheden, of heilwenschen, gewoon is te drinken, niet alleen uit een byzonderen, en opzigtiger drinkbeker, maar ook voornaamelyk uit zeker daar toe geschikt glas, of bokaal, welke in het aanbieden, en toebrengen, met een deksel worden toegedekt: zulks, dat die gene, aan wien de dronk word toegebragt, en aangeboden, verpligt is het deksel af te ligten, en na dat deze kop, of bokaal door den voordrinker is uitgedronken, en weder ingeschonken, alzoo toegedekt aan den genen, wien ze gebragt, of toegedronken is, aan te bieden; die de zelve vervolgens

[p. 183]

alzoo weder een' derden aanbied, uitdrinkt, en toegedekt overgeeft, [tot dat die gene, die meest relatie tot, of belang heeft in de ingestelde drinkvoorwaarden, in dit geval de leste drinkende, daar voor, of voor de betuiging van dien heilwens bedankt.]

xi. Onder de manieren van toedrinken zouden hier ook gemeld konnen worden de konstenaryen der hedendaagse jongelingschap, die ze gebruiken, en onderhouden in hunne drink-gezelschappen, en die ze drink-wetten noemen, en als zoodanige onderhouden, welke zeker Kerkelyk Schryver opteld, en verhaald, wiens eigen woorden deze zyn:

‘Ten huidigen dage hebben de jonge luiden ontelbaare kunsjes en grillen verdigt, ook drink-wetten gesmeed, om met genoegen, en drinke-broers-orde malkanderen het lyf vol te jagen. Sommigen spelen met kaarten, schyven, en teerlingen, en die verliest moet drinken. Een ander keert een romer het onderste boven op een tafelbord, en

[p. 184]

slorpt den wyn van onder. Men vlegt handen en armen door malkander, en weet de een den ander te drinken te geven met de hand, en, houdende den romer tussen de lippen, den wyn te gieten in des anders mond, en, na zulks gedaane, over te leveren tussen de lippen van zyn drinkgenoot. Sommige steken een houtje aan, gevende het zelve in 't ronde over, yder zeggende: Luitje, Luitje leeft nog, en die, in welkers handen Luitje uitgaat, moet een glas in 't lyf zetten op Luitjes uitvaart. Men heeft koppen en kroezen met een teerling daar in, en die gedronken, en een ander het gebragt heeft, hutzelt den teerling om, en is, die de kroes ontfangt, verbonden zoo veele glazen te drinken, als 'er oogen zyn geworpen. Men drinkt den Abd met zyne Monniken, dat is, den grooten romer, met eenige kleine daar by.’

xii. [Diergelyke ontelbaare kunsjes zouden 'er zyn by te brengen; dog, beter oordeelende dit niet verder in 't by-

[p. 185]

zonder te doen, gaan we de zelve met opzet voorby; om niet te volgen het spoor van sommige Yveraaren, welke, kwansuis geslage vyanden van allerlei dolingen, en zoogenaamde ketteryen, en niet genoeg agtende de waarheid, Index sui & erroris, die zig zelve, en tevens de dooling kan ontdekken, eenvouwdig te leeren, en door overtuigende redenen te bevestigen, maar willende ook allerlei doolingen, die naar hunne gedagten met de waarheid stryden, met geweld, was 't mogelyk, uit de weereld helpen, gewoon zyn ten einde adems toe zig af te slooven in het beschryven, niet alleen van tegenwoordige, die meest in zwang gaan, en toekomende, die ze vreezen dat ontstaan mogten, maar ook van voorlede doolingen, en ketteryen van de voorgaande eeuwen, die lang waren vergeten, en vergeten zouden blyven, zoo 'er nooit van gerept, en de zelve nooit opgehaald, nog openbaar wederlegd wierden; en welker ontydige wederlegging, en bestraffing het middel

[p. 186]

was om die zelve sommigen op nieuw, of nog erger in 't hoofd te brengen; en hoedanige yveraars eindelyk, eenige gebreken willende bestraffen, in het optellen, en het beschryven van de veelerlei manieren, op welke dat de zelve gepleegd worden, een schyn geven van de zelve eerder te leeren, als ontleeren, eerder in, dan buiten gedagten te brengen; 't welk van ouds ook in Historyschryveren, en Filosofen, als onder anderen in Suetonius, en zelfs in Seneca, misprezen is.]