Nederlands displegtigheden. Eerste deel

[p. 125]

Kapittel XII.

Eerste instelling der Feesten, gastmaalen, en drinkwetten, by de Friesen, Batavieren, Hebreen, en andere volken. Ongemeene geneigdheid der Batavieren tot gastvryheid, gasteryen, en de eindens, en oogmerken van hunne byzondere, en openbaare gastmaalen.

i. Gelyk de gastmaalen, en brasseryen by de eerste volken dezer weereld plaats gehad hebben, volgens gewyde, en ongewyde schriften; zoo zyn egter de manier der gasteryen, en der zelver omstandigheden ons zoo wel niet, by gebrek van genoegzame beschryvinge, bekend geworden, vermits ydere Landaart meestal de gastmaalen gehouden heeft naar de wys, en 't byzonder gebruik zynes lands; en daar en boven de Ouden geoordeeld hebben, dat de zelve manieren, als door het dagelyks gebruik, niet

[p. 126]

onbekend konnende zyn ¹, geen beschryving vereisten.

[Dus de beschryving der zaaken verwaarloost, en verzuimd zynde, toen ze bekend waaren, en de beschryving onnoodig scheen, hebben de zelve zaaken, toen ze buiten gebruik geraakten, en meestal onbekend wierden, niet dan zeer gebrekkelyk in later tyden konnen beschreven worden.]

ii. Ons voornemen is geenszins om ons in een onderzoek, en algemeene, en byzondere naauwkeurige nasporing van aller volken gebruiken, en plegtigheden, dezen aangaande, in te laten; maar in tegendeel, om ons te bepalen binnen het enge bestek onzes Vaderlands, [Batavie, en omleggende Nederlanden, zoo nogtans, dat we de gewoontens der andere

1 Mogelyk ondersteld hebbende 't geen in later tyden zeker Schryver des aangaande in 't byzonder, nopende de Duitsers, zeide: Turpe est Germano jus conviviorum, in quo quotidie versatur, ignorare, dat is: ‘'t Is schande voor een Duitser onkundig te zyn van het dis-regt, dat hem dagelyks moet voor-, en te pas komen.’

[p. 127]

volken, voor zoo veel ze daar toe eenigzins betrekkelyk schynen, of eenig ligt konnen geven, zullen aanroeren.]

iii. De Friese Jaarboeken ² getuigen eenpaarig, dat Prins Adel, zoon van Friso, ontrent het jaar 250 (zoo sommigen zeggen, hoewel ³ anderen vroeger

2 Te weten, de oudste Jaarboeken van Vriesland, die voor handen zyn, als van Solco Fortemannus, Ocko Scharlensis, Joh. Vlietorpius, Andreas Cornelius, Vorperus Thaborita, Suffridus Sterkenbergius, Corn. Kempius, Sibrandus Leo, Folkerus Simonis, &c. en die de zelve gevolgd zyn.

3 Anderen zeggen, dat deze zynen vader Friso opgevolgd is in 't jaar 245, te weten voor de geboorte van Kristus. Vide notas ad Hamconii Frisiam in Adel. fol. in 2. Anderen, in 't jaar 250. Suffridus Petri de origine Frisiorum. Anderen, dat hy in 't jaar 151 voor Kristus geboorte zouw zyn gestorven. Winsemius Kron. f. 13. Dog anderen houden de vertellingen van Adel, met zyn 3 zoonen, Friso, Saxo, Bruno, en van den Afgod Stavo, en 't roode Clif, of, gelyk andere Kronyken willen, de 3 broeders, Friso, Saxo, Bruno, en der zelver afkomelingen (waar onder deze Adel, uit Friso gesproten, waar naar de Edelen eertyds zouden genoemd zyn Adelingi, of Adelingen) voor loutere verdigtselen. Schotanus beschryv. van de Heerelykheid van Vriesland Kap. I. en Geschiedenissen van Friesland I. b. bl. 2. Vergeleken met de Kronyk van Winsemius fol. 12

[p. 128]

willen) een Heidens vorst der oude Friesen, zyn volk, dat in alle ongebondenheid, en wanorde leefde, tot beschaafdheid gebragt, en tot een heusen, en burgerlyken ommegang ingeteugeld zou hebben, door instelling van allerlei wetten van wellevendheid, en door een wel geschikte ordentelykheid van burgerlyken ommegang, zelfs ontrent hunne gastmaalen. De Histori-schryver van Vriesland, Pierius Winsemius, getuigd zulks van dezen Prins, in zyne Friese Kronyk ⁴ met de volgende woorden:

Hy heeft ook zyn volk, dat door een lang krygsgebruik, en omreizing, van goede zeden, en wetten vervreemd was, tot een stiller, en bekwamer manier van leven gebragt, niet by forme van Religie, gelyk als zyn vader Friso, of by de Romeinen Numa, en by de Lacedemoniers Lycurgus gedaan hadden; maar by instelling van civile, en burgerlyke Wetten, die daar zouden strekken tot vermeerdering van conversatie, en menselyken ommegang: Tot dien einde is verlof gegeven (aan) een ieder te

4 Op de eerste zyde van het twaalfde blad.

[p. 129]

mogen spelen, singen, gasten, en naar de maniere der Duitse natien, met wien zy in verbond stonden, door dronkenschap, en andere vermakelykheden, zig te vereenigen, in maniere dat, naar 't gebruik der Persen, de samenvoeging der handen, en 't kussen geschieden moest, als zynde een teeken van vrindschap, en een band, en kenteeken van onderlinge liefde, en toegenegenheid. Beneffens dien heeft hy ook ingesteld, dat onder de gasten eenen, by maniere van lotinge (zoo als zy schryven) daar toe geroepen, opzigt zouden nemen op de manieren van drinken, en oefeninge der goede zeden, ten einde door groote, en onbetamelyke zwaare dronken, ongebondenheid, en wanordre onder de vreemde natien geen plaats mogt grypen. Den zelven hebben al eer de oude Grieken der gasten Koning ⁵, de Siciliers Mnamon, en de

5 Ondersteld zynde dat dit een waare histori zy, kan deze wet ontleend zyn van de gewoonte van Griekenland. Want de Grieken verkoozen door 't werpen van kooten, in plaats van teerlingen, zekeren Oversten in de drinkgelagen, en maaltyden, die den naam droeg van οινόπτης, Oenopta, die opzigt had op den wyn, wiens pligt, en werk beschreven is by Poll. l. 6. c. 3. die order stelde op 't drinken, of ook, dat yder even veel dronk. Coelius Rhodiginus l. 28. c. 6. En, zoo 't bleek dat iemant was ἄσωτος, gulzig, of ontmatig, de zelve wierd strafbaar voor de Heeren Areopagiters. Rous Attiste Oudheden 6. b. 2. Hoofdst. 2. d. Zie meer van den zelven by Athenaeus l. 10. c. 7. Te weten, men had buiten dien by de Grieken eenen, genaamd συμποσιάρχος, dien, volgens sommigen, bewind wierd gegeven (onder andere zaken) over het opdissen van de schotelen, en veeltyds maar voor zekeren vice hospes, of onderonthaalder, of onderwaard verstrekte. Rous d. l. hoewel 'er Bulingerus den zelven door verstaat, als Pollux door οἰκοδέμων, en mogelyk οικονέμων, den waard zelf, den beleider van het gastmaal, die de gasten onthaald, Convivator by de Romeinen genaamd. lib. 1. c. 19. Deze gaf ook dis-wetten, als 'er op 't voors. gastmaal geen Koning was.
Men lootte ook by de zelve, wie Βασιλεός, of Koning zouw zyn, en deze kreeg ook het gezag in 't stuk van drinken, of het zelve gezag als de συμποσίαρχος, de Overste van 't gastmaal. Vid. Bulling. d. l. 1. c. 40. Want het schynt, dat die driederlei voors. benaamingen van Opziender van den wyn Gastmaal-Overste, en Koning, met 'er tyd door elkanderen zyn gebruikt, en genomen, en dienvolgens genoegzaam het zelfde beteekend hebben.
Van de Grieken schynt deze gewoonte gekomen te zyn onder de Romeinen, die diesgelyk een persoon op hunne gastmaalen kozen, onder den naam van Rex, Magister convivii, Modimperator, &c. Koning, meester van 't gastmaal, drinkwetstelder, als by de Romeinse Schryveren te zien is, ook hadden de Romeinen hunne gast-, en tafel-wetten, van welke Cicero in Verrem gewaagd.
Van waar ook de gewoonte schynt nog overgebleven in Italie, en zelfs by sommigen in de Nederlanden, om op Driekoningendag een Koning te kiezen. Van welke gewoonte ik in 't vervolg breeder zal spreken.

[p. 130]

Friesen Sivardus geheeten, wiens ampt, gelyk gezegt is, was mede brengende, dat niets onbetame-

[p. 131]

lijks in al zulken genoechelyken geselschap, of vergaderinge mogte werden geoefend.

iii. Ook getuigd van dezen Vorst Martinus Hamcomius ⁶, die van Friesland, en Frieslands doorluchtige Mannen in latynse gedigten geschreven heeft, dat hy de oudste zoon was van den Prins Friso, en dat hy, getrouwd hebbende de dogter van den Koning van Zweeden, ook een boek gemaakt heeft van de Wetten der gastmaalen, en van de eerlyke, en deftige spelen, en oefeningen; en vorders zingt hy van hem aldus:

Lustra Adel rexit seks & quattuor annos:
Foedera vicinis cum Gentibus icit: honestos
In ludos dedit, & convivial publica Leges;
Unde dapes uni Patinae mandare capaci
Mos venit, ac magno potum committere Cornu;
Osculaque & Dextras in amoris jungere signum.

6 Fol. mihi. 8.

[p. 132]

Dat is:

‘Vorst Adel heerste vier, en tienmaal negen ⁷ jaar,

En trof verbonden met zyn nagebuuren, zette
Voor eerlyk ringsteek-spel, en ope maalen, wetten.

Van hem kwam 't oud gebruik, (en 't spreekwoord toond dit klaar)

‘Van al 't geregt gelyk, een ⁸ bak vol op te schaffen,

En uit een grooten hoorn ⁹ en goeden teug te doen,

En, tot een vrindschapsblyk, te geven hand, en zoen. enz.’

P. V. D. S.

De Friese Histori-schryver Suffridus Petri, in zyn boek van de Friese Schryveren, sprekende van dezen Prins Adel, zegt aldus:

7 Adel zouw geregeerd hebben 94 jaaren, en gestorven zyn in 't jaar 151, voor Kristus geboorte. Winsemius Kron. van Vriesl. f. 13. Zier hier van A. (3)

8 Gemeenelyk genaamd, de Friese Patiele, of schotel, waar van dan dit gebruik ook in Holland zou konnen gekomen zyn, nevens het spreekwoord: De Hollandsen bak vol.

9 De Friese Hoorn, waar van Plinius schynt gewag te maken lib. 2.

[p. 133]

Adel, Frisonis supradicti filius, secundus Frisiorum Princeps, paternas leges renovavit, & suis adjectis auxit: acta idem foederum memoriae mandavit, quae tum pater ipsius, tum ipse, pacis ergo cum vicinis Principibus pepigit, quae allegantur a Soffrido Sterkenburgio: tulit etiam conviviorum Leges, & alias, quibus in honestorum lusuum exercitiis subditi uterentur. dat is:

‘Adel, zoon van den voorn. Friso, tweeden Vorst der Friesen, heeft de vaderlyke wetten vernieuwd, en met de zyne vermeerderd: en de Vrede-verbonden, die hy, en zyn vader met zyne naburige Vorsten gemaakt hadden, by Suffridus Sterkenburgius gemeld, ter gedagtenisse laten beschryven, en wetten gesteld, en gegeven, op maaltyden, en eerlyke speel-oefeningen, voor zyne onderdanen.’

Dog deze Insteller, hoewel een Prinselyke, werd by veelen, als voortgekomen uit de vlottende hersenen ¹⁰ van onzekere, en beuzelende Schryveren, aangemerkt; ten ruimsten betreft hy alleen onze Nederlandse Gewesten.

iv. Maar wanneer wy het oog slaan op zekerder zaaken, en ook op vroeger tyden, inzonderheid op de huishouding der

10 Zie onze Aanteekeningen hier voor n. (3)

[p. 134]

Joden, men zal bevinden onder een talryke meenigte der feesten, vrolyke dagen ¹¹, plegtigheden ¹², en maaltyden, die

11 Hoewel des Auteurs, nog myn oogmerk is, hier deze feesten der Joden te beschryven, zoo zal het mogelyk sommigen onzer Landgenooten niet onaangenaam zyn, daar van ook hier iets aan geteekend te vinden. Dus worden de zelve dan maar aangeroerd, voornaamelyk, om te doen zien, en af te nemen welke feesten van andere volken daar van hunnen oorsprong konnen genomen, of daar mede eenige gemeenschap, of overeenkomst, hebben. Die begerig is desaangaande meer te weten, zie van de Joodse feesten in 't breede Episcopii inst. Theolog. l. 3. Sect. 2. c. 7. & l. 3. S. 3. c. 9. Curcellaei, relig. Christ inst. l. 4. c. 18. Godwin, Moses & Aron l. 3. c. 2. & seqq. Cunaeus van de Republyk der Hebreen. Goeree Masaise Oudheden 1, 2, 3, en 4de deel. en Joodse Oudheden 1 en 2^de deel.

12 Aanmerkelyk is de plaats van Plutarchus, in het 4^de boek zyner συμποσίακα, of maaltyden, alwaar hy (qu. 5 in het 5de onderzoek, of de Joden zig van varkens-vlees onthouden uit een eerbiedigheid voor, of afkeer van dat dier) eenige Heidenen te samen sprekende invoerd, beschryvende de voornaamste feesten der Joden, en bewerende, naar de verkeerde bevatting der Heidenen, dat de voornaamste plegtigheden der Joden, met die, ter eere van den Afgod Bacchus, by de Heidenen in gebruik waren, zouden overeenstemmen. Moralium part. 3.

[p. 135]

ze onderhielden, en vierden, dat God zelfs ten deele, een insteller van de zelve geweest is.

Onder welke jaar-, en vreugde-feesten der Jooden uitmunten, het Paasfeest ¹³, het Pingsterfeest¹⁴, het Loofhuttenfeest ¹⁵; de vernieuwing, of reiniging des Tempels, ook anders genaamd de

13 Het Paasfeest, nog met dien naam, hoewel met een ander inzigt, en wyze, gevierd by de Kristenen. Over den tyd van welke feestvieringe van ouds onder hen groote verschillen gerezen zyn; of men dit Feest naamelyk zoude houden op de volle Maan, zelfs in de week, als de Joden, of op den daar op volgenden Zondag. Waar over die van de Oosterse kerk, om dat ze 't eerste vast hielden, door de Westerse, in de Kerkvergadering van Nicea, in den Kerkeban gedaan zyn, in 't jaar 325. Curcellaeus in zyn Ondrw. Van den Christel. Godsdienst I. boek kap. 12. § 3. en V. boek k. 13. § 16.
Als mede, of Jesus zyn Pascha op den regten tyd, of een dag vroeger, met gezuurd brood, gehouden hebbe, waar van onder andere te zien is Goeree Joodse Oudh. I. D. bl. 568. enz.

14 Levit. XXIII: 15. Ook nog by de Kristenen, met den zelven naam, dog uit een andere oorzaak, en op een andere wyze gevierd.

15 Levit. XXIII: 34.

[p. 136]

inwyding des altaars ¹⁶ ; het Feest Purim, of Hamans vervloeking ¹⁷;

16 't Was een feest, genaamd τὰ ἐγκαίνια, of ἡμίραι ἐγκαινισμοῦ, het feest der vernieuwinge, of inwydinge, ingesteld door Judac Machabeus, ter gedachtenisse van de herstelling, en herinwyding van den tempel, het heiligdom, en den altaar, na dat de zelve ontheiligd waren geweest door Antiochus Epifanes. Zie I. Machab. IV: 59. en 2 Mach. X: 8. Josefus Joodse Oudh. XII. B. K. II. Jarelyks gevierd den 25 van Chasleu, dat is, volgens de Joodse rekening, den 5den van Wintermaand.
Een feest, dat de Heiland Jesus met zyne tegenwoordigheid vereerd heeft, hoewel het van God zelf niet was ingesteld. Joh. X: 22. Zie Luk. Brugensis, Grotius, Lightfoot, Hammond, en J. Le Clerc, sur le N. Test. over deze plaats.

17 Zie daar van het boek Esther IX: 17. enz. W. Goeree, in zyn voorbereidselen tot de Bybelse Wysheid I. D. bl. 251. toond, dat de Joden op dit feest vreugde-maaltyden maakten, tafelgeregten aan malkanderen zonden, uitdeelingen aan den armen deed, en dat ze althans het zelve nog onderhouden met veel zorgvuldigheid; Dog, zegt hy, meest met brassen, en zuipen: zy lezen het Boek van Esther geheel door, uitroepende veel scheldwoorden tegen Haman, en zegeningen over Esther uit. en, 't geen hen tot drinken; en zwelgen niet weinig aanzet, is mogelyk dit, om dat in hunnen Talmuth geleerd word, dat een mens gehouden is op het feest Purim zig zoo dronken te drinken, dat by tussen zegen, en vloek geen onderscheid meer kent. Gelyk ze dan ook nog heden de oude gewoonte van geschenken te zenden aan malkanderen, en de gaven van spyze, of geld aan den armen te geven, onderhouden; besluitende met dusdanigen smul-avond alle de feesten van het geheele jaar nadien dit hun laatste feesten van het geheele jaar, nadien dit hun laatste feest is, tot aan het Pascha (dat wederom het eerste is tot het volgende jaar.) Geloovende daar by: dat alle de feesten, in de dagen van Messias, zullen afgeschaft worden, behalven het feest Purim, en den Grooten Verzoendag.
Dog dit feest schynt van de Jooden alleen, by wyze van aanrading, ingevoerd, en burgerlyk ter gedagtenis harer verlossinge onderhouden te zyn, zonder dat ze het zelve met eenige Godsdienstige plegtigheden, als offerhanden, heilige rust, of iet diergelyks vereerd hebben. Als doorgaans de Godgeleeerden tegen de Pausgezinden beweerd hebben, ook H.de Groot, zeggende: Marduchaeus & Esther hac in re auctoritate praeiverunt, non imperio. Hoewel het aan 't Joodse volk niet verboden was, behalven de Feesten, in de wet ingesteld, andere in te stellen, ter gedagtenis van eenige weldaaden, van God ontfangen. Grot. d. l.

[p. 137]

het opregten, en byna volbouwen van Jeruzalems muuren, en poorten ¹⁸ der

18 Nehem. XII: 26. Goeree, in zyn voornoemde boek bl. 1440. beweerd hebbende dat die opregting, en volbouwing van Jeruzalems muuren, en poorten, met veele slagtofferen, maaltyden, en veerlerlei soorten van vreugdeblyken, met vrolykheid gevierd zyn geworden, ook zoodanig, dat de vreugdegalmen zeer verre gehoord wierden; en, naar Jozefus getuigenis, wel 8 dagen duurden: En vorder omstandig verhaald hebbende, dat de Joden dan zelfs hunne nieuwe huizen moesten inwyden, volgens Deut. X: 5. en dat het eertyds ook een soort van inwyding was, dat men, na het voltrekken der voorname bouwgevaertens, de arbeiders, en werklieden met een Gift, of Maaltyd, en Drinkfeest vereerde; geeft in bedenken, of daar niet van daan gekomen of overgebleven zy onze gewoonte van op bynaa voltooide gebouwen een groen bekransten standerd, en vlag te laten steken, en het arbeids-volk een maaltyd te geven.

[p. 138]

Nieuwe Maane ¹⁹; der Trompetten ²⁰

19 Dit Feest der N. Maane wierd gevierd met brand-offer, en spys-offer, en drank-offer, beschreven volgens Gods instelling Num. XXVII: 11. en met het blazen der bazuine, Ps LXXXI: 4.
Men heeft vorder ten opzigt van de feesten, die met offerhanden gevierd wierden, aan te merken, dat die ook teffens gevierd werden met het houden van maaltyden, uit de deelen naamelyk der brand-, en slagt-offeren, enz. Gen. XVIII. Lev. VII: 15. Deut. XII:7 en XXVII: 7.
En niet alleen onder de Joden, maar ook meestal onder de Heidenen. De bewyzen hier van zyn te vinden by Stuckius de Sacris & Sacrificiis Gentil. Burman over Gen. XVIII. enz.

20 Lev. XXIII: 24. Num. XXIX: 1. Dit feest begon op den Isten dag, van de 7de maand van het H. Jaar, waar van zie Clericus ad. Exod. XII: 1. dog van de eerste maand, met welke het burgerlyke jaar der Joden begon. Zoo dat het ook het Feest des nieuwen jaars kon genaamd worden, volgens Godwin. In het boek Num. XXIX: 1. vinden we deze woorden: In de 7de maand op den Isten dag der maand zult gy eene heilige samenroepinge hebben, geen dienstwerk en zult gy doen, 't zal u een dag des geklanks zyn. Zie ook Lev. XXIII: 24. Waar op de Godgeleerden onder anderen aanteekenen, dat het vieren van dat Feest door de Priesteren, met het blazen op trompetten, wierd te kennen gegeven; zoo om het volk aan te kondigen, dat nu het politike jaar begon, naar 't welke alle handelingen gerekend, en geregeld wierden; als om het volk te vermanen tot dankbaarheid voor de weldaden, het voorgaande jaar genoten. Sommigen voegen 'er by, dat ook dit feest, door 't steken der trompetten wierd te kennen gegeven, tot voorbereidinge der boetvaardigheid, en heiligheid tegen de aanstaande Feesten dezer maand. Want het Feest der trompetten was op den Isten dag, dat der verzoening der 10den, dat der loofhutten den 15den dag dier maand, Num. XXIX: 1. 7. 12. Voorts, dat dit steken der trompetten duurde van den morgen tot den avond, enz.

[p. 139]

vorder Geboortefeesten ²¹, en andere Feesten, en malen, die deze schynen te onderstellen, ter gelegenheid van het besnyden der kinderen ²², speenen der kin-

21 Zie daar van een volgend Hoofddeel, van de Gastmaalen op geboorte dagen, en het geen aldaar is aangeteekened wegens die der Joden.

22 F. Burman zegt over Genes. XXI: 8. dat de Joden, ter gelegenheid van de besnydenis hunner kinderen, als nu nog maaltyden houden, en waarschynelyk uit een aloude gewoonte, waar van wy lezen Luc. I: 58, 59. Dat de gebuuren, en vrinden kwamen, als het kind (Joannes) besneden zoude worden, en met hen verblyd waren, 't geen naar sommiger gissing een blyden maaltyd ondersteld.

[p. 140]

deren ²³, schaap-scheren ²⁴, dagen des Oegsts ²⁵, de krooning der Koningen ²⁶, en ter gelegenheid van het

23 Als in Izaak, Gen. XXI: 8. Van Samuel, I Sam. l: 24. Zie 't vervolg, Van Speenmaalen.

24 Genes. XXXI: 19. 1 Sam. XXV: 11. In 't welke de veehandelaars, verblyd over de inkomst der wolle, als in de dagen des Oegstes, hun volk een vrolyken maaltyd gaven. Zie F. Burman over deze plaatsen, en Clericus in Gen. XXXI: 19.

25 Ruth. III: 3, 71. Regter. IX: 27. Ps. IV:8. Jes. IX: 4. Jerem. XLVIII: 3. Hosea II: 14. Zie in een volgend Hoofd-deel, van de Buurmaalen.

26 Zie Ravanellus, in zyn Bibliotheca Sacra, part. 3. op 't woord Reges No. 2. alwaar hy (sprekende van de huldinge der Koningen, en verscheide gastmaalen, en plegtige banketten, welke in gebruik waren by de Joden, bybrengende I Chron. XII: 39. XXIX: 22. I Reg. I: 9. 18. en Hos. VII: 5. en toonende, dat de Propheet aldaar klaagd, dat in de gastmaalen, ter eeren der Koningen ingesteld, de Koning zelfs, en de Grooten des Ryks zig in den drank verliepen, enz.) nevens het misbruik, ook het gebruik van de maalen, ter gelegenheid van de krooninge der Joodse Koningen, wel eer gegeven, uitdrukkelyk bevestigd.

[p. 141]

overwinnen der vyanden²⁷, het maken van Verbonden ²⁸, het aankomen, ontfangen, en verwellekomen ²⁹, en eindelyk ter gelegenheid van het vertrekken, en afscheidnemen van vrinden ³⁰, en diergelyke maalen ³¹ meer, van welke zoo Joodse als Kristelyke Schryvers meer dan veel geschreven hebben.

27 Dat de Joden de gewoonte zouden gehad hebben van feest te houden over de overwinning hunner vyanden, of het behalen van beuit, word afgenomen uit Jes. IX: 2. Immers het blykt uit de Joodse geschiedenissen, dat de Filistynen diergelyke gewoonte hadden, Regter. XVI: 23.

28 Genes. XXVI: 30. XXXI: 46, 54. 2 Sam. III: 20.

29 Jud. XIX: 4. Luc. XV: 23. enz.

30 Waar onder mogelyk ook te tellen is het maal dat Josef gaf aan zyne reisvaardige broederen: ten waar men het als een welkomst-, en afscheid-maal tevens wilde aanmerken. Gen. XLIII: 16. 25. 31. enz. XLIV: 1. enz.

31 Men kan by de voors. feesten voegen het feest der verzoeninge, Levit. XVI: 2. 29. XXIII: 27. Num. XXIX: 7. enz. Zoo genoemd, om dat de Hoogepriester op dat feest in het Heilige der Heilige ging, en al de zonden van het volk, dat ganse voorleden jaar door bedreven, voor zoo veel die door wettige slagt-offeren verzoend konden worden, verzoende. En de Sabbatten Lev. XXIII: 3. ook met maaltyden gevierd Cleric. in Exod. XX: 8

[p. 142]

Zulks dat van de voorschreve eenige feest-, en vreugde-dagen, en maaltyden ³², ten opzigte van de Joden van God zelfs, en eenige van de Joden, en hunne Oversten, zyn ingesteld.

v. Dog ten opzigt van de Heidenen, is het waarschynelyk, dat vele hunner feesten, en gastmaalen, inzonderheid de openbaare, en jarelykse, door hunne eersten Princen, en mogelyk sommigen naar het voorbeeld der Joden, of door hunne Priesteren, of hen zelfs uitgedagt, en vast gesteld zyn; Dog de zelve zyn meestal van zoo hoogen ouderdom, dat de beginselen ³³ dezer instellingen onnaspoorlyk zyn geworden.

32 Voornaamelyk meestal Feesten op welke de Joden vreugde-maaltyden aanregtten.
Gelyk daar mede ook het feest van de voleindige der Wet, of jarelykse Sabbat-lezinge wierd besloten. Waar van te zien is onder andere Goeree Mos. Hist. IV. D. bl. 504.

33 Zie over den eersten oorsprongk der feestdagen in 't algemeen Hospinianus de diebus Festis cap. de orig. Festor. en den Heer Dacier in zyne Voorreden voor de Digtkunde van Aristoteles. La Poëtiq. d'Aristote. dans la preface.

[p. 143]

vi. [Dat de Kristenen, ten misnten van later tyden ³⁴ ook zekere feest-dagen gehad, en plegtige vreugde-maalen gehouden hebben, zal in het vervolg in eenige Hoofd-deelen nader getoond worden.]

34 De allereerste Kristenen schynen niet veel van feest-dagen te vieren geweten te hebben. De Kerkeleeraar Origenes, tegen den Heidensen Celsus, een vergelyking makende tussen de feesten der Jooden, Heidenen, en der eerste Kristenen, zegt: dat die der Kristenen tegen bestonden, niet in een gedeelte van een plegtigen dag, op zekeren tyd wederkeerende; maar in de gedurige, en onophoudelyke vreugde van het Feest des eeuwigen levens, die volgen zal op het gedurige Feest van vreugde, en van een goed geweten, door een Kristelyken wandel; gevende daar van onder andere deze reden: Ἑορτὴ γὰρ (ὥς φησὶ τις καὶ τῶν Ἑλληνικῶν σοφ3ν καλῶς λέγων) οὐδεν ἄλλο ἐστὶν, ἢ τὸ νὰ δέοντα πράττειν, dat is: ‘Want een feest (gelyk ook iemant der Griekse Wyzen fraai gezegd heeft) is niets anders, als zyn behoorelyke pligt te doen. En (dit laat hy 'er op volgen) al wie doet, dat hy schuldig is, zig altoos verledigende tot de gebeden, en door zyne gebeden aan God bloedelooze offerhanden doende, ἑορτάζει γε κατὰ ἀληθειαν, die vierd warelyk een feest.’ contra Celsum l. 8. p. m. ex ed. Cantabrig. 392.]

[p. 144]

[vii. Hoewel ons niet beschreven is, wat Feesten de Duitsers, veel minder de oude Bataviers in 't byzonder, gewoon waren te houden, nog wie de zelve eerste hebbe ingesteld.

Zoo is het egter bekend, dat de zelve Duitsers, en Bataviers ongemeen geneigd waren tot gasteryen, en gast-vryheid. Geen ander volk, zegt Tacitus, geeft zig losselyker tot maaltyden, en waardschappen; eenigen mens van onder 't dak te weren word onbillyk gehoudens elk na zyn staat onthaald de gasten met toebereide spyzen. Als 't op is gaan zy (die eerst waard was, nu aanwyzer van herberg, en een medgezel zynde) ongenood aan het naaste huis. Ook scheeld het niet, met even groote beleefdheid worden ze ontfangen; tussen den bekenden, en onbekenden maakt niemant, zoo veel het gastregt aangaat, onderscheid: zoo gy van den weggaanden iet eist, 't is de manier iet te geven. En wederom iet te eisen staat even licht. Zy hebben zin in geschenken, maar rekenen de gegevene niet toe, nog ze worden verbonden door de ontfangene, de manier van leven tussen waard, en gasten, is gemeenzaam. de Mor. Germ. c. 21.

Dezelve Tacitus in 't eerste zyner Jaarboeken, spreken van den Krygstocht van

[p. 145]

Germanicus tegen de Duitsen, zegt: Attulerant exploratores festam eam Germanis noctem, ac solennibus epulis ludicram c. 50. dat is: ‘Dat zyne verspieders hadden geboodschapt, dat de Duitsen dien nagt feestelyk met een plegtig banket, en spel zouden doorbrengen.’

Vorder getuigd de zelve Schryver, in't eerste boek zyner Historien, K. 54. dat de burgery der Lingonen, volgens een oude instelling, aan de Keurbenden der Romeinen, regterhanden ter schenk gezonden had, tot een teeken van gast-vryheid, of gast-gemeenschap; want deze waaren van ouds de uiterlyke teekenen, zoo wel van gast-vryheid, als van vrindschap, en trouwe, in 't sluiten van verbonden, enz. gebruikelyk, gelyk blykt uit het vyftiende van Tacitus Jaarboeken, K. 29.

Eindelyk getuigd Tacitus de M. G. c. 31. van de Katten in 't byzonder: Niemant heeft huis, akker, of eenige zorg: naar dat zy by yder komen, worden ze gevoed, verkwisters van eens anders goed, verachters van 't hunne, tot

[p. 146]

dat de bloedelooze oudheid hen zoo hard eener manhaftigheid onmagtig maakt.

Daar mede stemd overeen Julius Cesar l. 6. De gast-vryheid te schenden, agten zy voor een grouwel: die, om wat reden ook, tot hen overkomen, beschermen zy voor overlast, en houden ze als heilig; alle huizen staan voor hen open, en hen werd spys voorgezet. (n. van de Germanen.)

viii. Dus geniegd tot gasteryen, toonden ze niet alleen hunne gul-, en openhartigheid aan byzondere vrinden, en bevorderden daar door de verzoening tussen vyanden; maar beleidden gemeenelyk maalen, maaltyden, en gastmaalen, om vyanden te verzoenen, zwagerschappen te maken, om Staatszaaken te verhandelen, oorlog, of vrede, of verbonden met Vorsten aan te gaan, enz.

Want Tacitus gesproken hebbende van hunnen grooten trek, en zugt tot gasteryen, en vooral tot drinken; en dat het onder hen geen schande was, dag en nagt met drinken over te brengen, zegt uitdrukkelyk: Gemeenelyk raadslagen ze op de maaltyden, ook over vyanden onder zig te verzoenen, en maagschap t'saam te voegen, en Vorsten aan te nemen,

[p. 147]

eindelyk van peis en oorlog: als of tot geenen tyd het gemoed meer open stonde voor eenvoudige gedagten, of zig verhitte op groote: Dit volk, nog loos, nog erg, ontsluit nog 't geheim der borst, door de lossigheid, daar gebruikelyk. Allemans meening, dan ontdekt, en naakt, word ten volgenden dage herhandeld, en heeft de een, en de andere tyd zyn pryselyke reden; zy beraadslagen, terwyl ze niet weten te veinzen, en besluiten, terwyl ze niet dolen konnen.

Dit blykt ook duidelyk in het voorbeeld van Klaudius Civilis, die, onder schyn van een gastmaal, de treffelyksten der Batavieren in een heilig woud te samen geroepen had, om hen, als ze door den drank gemoedigd, en door de sameneting tot het aangaan van zoodanigen besluit, en verbond, naar zyn begrip, en hunne gewoonte, best gesteld waren, te doen samenspannen tegen de heerszugt, en verdrukking der Romeinen, en dus hunne vryheid tegen hun geweld, en roovery te doen handhaven, in 't 14^de boek van Tacitus Historien.

ix. De reden nu, en oorsprongk van den drink-, en brassery-lust der Duitsen,

[p. 148]

is zelfs nagespoord van oude, en laater Schryveren. Dog, hoewel Tacitus schynt te kennen te geven. de Mor. Germ. c. 24. dat de Duitsen in hunne beschreve gastvryheid, en gasterylust, nog meer van veel drinken, dan van eten hielden (en dat wel elders) door de koude, en onvrugtbaarheid hunnes Lands: Nogtans spreken sommige Artsen dit tegen, zeggende: dat vooral ongegrond zy de eerste der bygebragte redenen, om dat de dorst, (naar hunne meening, en de beginselen, gronden, onderstellingen, en spreekwyzen dier tyden, die we laten voor 't gene ze zyn) niet anders is als een begeerte tot koude, en vogt; en de honger een lust tot warmte, en droogte; en derhalven, dat de waare reden, waarom de Duitsers veel tot drinken genegen waren, zoude zyn, dat de Noordse volken veel meer inwendige warmte hebben, dan die van 't Zuiden. Zie Beverwyk Schat der gez. bl. 77. enz. Immers, dat Noorse volken van ouds doorgaans zeer tot den drank genegen, en groote drinkers waren, is wel

[p. 149]

zeker; waarom de Poëet Anakreon een ongemeenen grooten dronk, een Skytischen ³⁵ noemde, naar het Landschap Skytia, in het Noorden gelegen.

x. Het zy met de oorzaak van hunnen drink-lust, hoe het zy, de genegenheid der Batavieren tot gasteryen, en brasseryen, is niet alleen door Cesar, en Tacitus, maar later Schryveren bevestigd, en de lest genoemde hebben zelfs ook getragt daar van de reden te ontdekken.

Ik zal hier alleen de getuigenissen, en het oordeel van twee wakkere mannen, Erasmus, en Boxhorn, voortbrengen.

i. De groote Hollander, en Rotterdamse inboorling, Erasmus, beschryft ons de overhellende genegenheid der Batavieren, en Hollanderen, tot maaltyden. Dezelve, getoond hebbende, dat het eiland, 't geen Tacitus beschryft (l. 2.c.6.) dat zelve is, het geen nu Holland genaamd word, en beschryvende de zeden der inwoonderen, en

35 Zie daar van Athenaeus l. 10. cap. 8 de vini mistione potuque Scythico, en Erasmus adag. 17. ch. 2. cent. 3.

[p. 150]

hunne beleefdheid, en goedertierenheid, wars van wreedheid, hunne eenvoudigheid, en hun naturel, en aart, naar zyn oordeel, niet zeer hellende naar, nog onderworpen aan zware misdaden: ingenium simplex, & ab insidiis omnique fuco alienum, nullis gravibus obnoxium victiis, laat daar deze uitzonderende bepaaling op volgen: Tantum ad voluptatem praecipue conviviorum aliquanto deditum, d.i. ‘Dat de zelve alleen wat geniegd, en overgegeven waren tot den wellust, inzonderheid dien der maaltyden. Waar van, zegt hy vorder, ik meen, dat de wonderlyke overvloed van alles, waar door de wellust getergd word, de reden is; en dat, eensdeels door de gemakkelykste gelegenheid van toevoeringen; als bezittende Holland de monden der vermaardste waterstroomen, Maas, en Ryn, en ten deele aan de zee gelegen; en andersdeels door de vrugtbaarheid des Lands, overal met vaarbare scheep- en vis-ryke rivieren doorvloeid, en van vrugtbare weiden voorzien: waar by

[p. 151]

de moerassen, en bossen een oneindige meenigte van vogelen zyn verschaffende.’ Erasm. adag. ad. Aur. Bat.

2. De Hoogleeraar Marcus Zuerius van Boxhorn, beschreven hebbende de winzugt, en soberheid der Hollanderen van zynen tyd, voegt ‘er by een afmaling van hunne genegenheid tot gastmalen, en drinkeryen, en der zelver oorzaken: ‘Nogtans op feestdagen, en in die dagen, die zy Vastelavond noemen, bereiden zy leckere, en groote maaltyden, om te banketteren: Met drank aanvangen zy voornaamelyk de zelve, en het is niet ligt te zeggen, of zy door de lucht, of de overvloedigheid, tot den drank geneigd zyn.’ Tooneel van Holland. V.K.

En mogelyk, dat hen de overvloed van spys, en drank, de gelegenheid, en hunne lugts, en lyfs gesteltenis, de genegenheid, en eindelyk de algemeene gewoonte, 's Lands eer genaamd, vermindering van de schande, en eene overgegevenheid, en verslaafdheid aan brassery, en dronkenschap verwekt hebbe.]