Gedichten uit de verschillende tijdperken der Noord- en Zuid-Nederlandsche literatuur. Deel 2. 1ste en aanvang der 2de helft van de XVIIe eeuw
(1852)–J.A. Alberdingk Thijm–
Auteursrechtvrij
[pagina 461]
| |
Uit den Lucifer.[Vondels schoonste Treurdicht kwam aan 't licht in het jaar 1654. ‘'t was veel opspraaks onderworpen en sommige Predikanten bestraften ['t] openlijk op stoel,’ zegt Brandt, doch van anderen werd het om eene godsdienstige-staatkundige beteekenis, die zij er in meenden te vinden, zeer aangeprezen. Met Cromwell in oorlog wilde men namelijk met genoegen hem in den persoon van Lucifer herkend zien; Prof. Jonckbloet, als gezegd is GED. bl. 165, ziet in het treurspel het streven van Vondel, om den opstand tegen Graaf Philips III af te schilderen. Hoe 't zij - Lucifer werd, na twee keer spelens, van het tooneel geweerd, op verzoek der Kerkelijken, maar daarentegen de oplage van 1000 exempl. in acht dagen uitverkocht.]
Belzebub
[een der later afvallige Engelen]:
Laet hooren watghe zaeght: wy luistren t'zamen toe.
Apollion
[bode der kwalijkgezinde Hemelgeesten, ter bespieding der aarde uitgezonden]:
'k Verzwijgh mijn heenevaert, om niet te reppen hoe
Gezwint ick nedersteegh, en zonck door negen boogen,
Die, sneller dan een pijl, rontom hun midpunt vloogen.
Het radt der zinnen kan zoo snel niet ommeslaen
In ons gedachten, als ick, laeger dan de maen
En wolcken, afgegleên, bleef hangen op mijn pennen,
Om 't Oostersche gewest en lantschap t'onderkennen
Op 't aenzicht van den kloot, daer d'Oceaen om spoelt,
Waer in zoo menigh slagh van zeegedroghten woelt.
Van verre zagh men hier een' hoogen bergh verschieten,
Waer uit een waterval, de wortel van vier vlieten,
Ten dale nederbruischt. wy streecken steil, en schuin
Voorover met ons hooft, en rusten op de kruin.
Des berghs, van waer men vlaek de zalige landouwen
Der onderweerelt en haer weelde kon aenschouwen.
Belz.
Nu schilder ons den hof, en zijn gestaltenis.
Apol.
De hof valt ront, gelijck de kloot der weerelt is.
In 't midden rijst de bergh, waer uit de hooftbron klatert,
Die zich in vieren deelt, en al het landt bewatert,
| |
[pagina 462]
| |
Geboomte en beemden laeft, en levert beecken uit,
Zoo klaer gelijck kristal, daer geen gezicht op stuit.
De stroomen geven slib, en koesteren de gronden.
Hier worden Onixsteen en Bdellion gevonden.
Hoe klaer de hemel oock van starren blinckt en barnt,
Hier zaeide vrouw Natuur in steenen een gesternt,
Dat onze starren dooft. hier blinckt het gout in d'aderen.
Hier wou Natuur haer' schat in eenen schoot vergaderen.
Belz.
Wat zweeft 'er voor een lucht, waer by dat schepsel leeft?
Apol.
Geen Engel, onder ons, zoo zoet een' adem heeft,
Gelijck de frissche geest, die hier den mensch bejegent,
Het aengezicht verquickt, en alles streelt, en zegent:
Dan zwelt de boezem der landouw' van kruit, en kleur,
En knop, en telgh, en bloem, en allerhanden geur.
De dau ververschtze 's nachts. het rijzen en het daelen
Der zonne weet zijn maet, en matight zoo haer straelen
Naer eisch van elcke plant, dat allerhande groen
En vrucht gevonden wort, in eenerley saisoen.
Belz.
Nu maelme de gedaente en 't weezen van de menschen.
Apol.
Wie zou ons Engelsdom voor 't menschdom willen wenschen,
Wanneer men schepzels ziet, die 't al te boven gaen,
En onder wiens gezagh alle andre dieren staen!
Ick zagh den ommegang van hondert duizent dieren,
Die op het aertrijck treên, of in de wolcken zwieren,
Of zwemmen in den stroom, zoo ieder is gewent,
En leven schept in zijn byzonder element.
Wie zou een ieders aert en eigenschappen raemen
Als Adam! want hy gafze op eene ry haer naemen.
De berghleeuw quispelde hen aen met zijnen staert,
En loegh den meester toe. de tiger ley zijn' aert
Voor 's Konings voeten af. de lantstier boogh zijn' horen,
En d'olifant zijn' snuit. de beer vergat zijn' toren,
Griffoen en adelaer quam luistren naer dien man,
Oock draeck, en Behemoth, en zelf Leviatan.
Noch zwijgh ick welck een lof den mensch wort toegezongen
En toegequinckeleert van 't lustpriëel, vol tongen,
Terwijl de wint in 't loof, de beeck langs d'oevers speelt,
En ruischt op een muzijck, dat nimmer 't hart verveelt.
| |
[pagina 463]
| |
Had zich Apollion in zijnen last gequeeten,
Hy had ons hemelrijck in Adams Rijck vergeeten.
Belz.
Wat dunckt u van het paer, dat ghy beneden zaeght?
Apol.
Geen schepsel heeft omhoogh mijne oogen zoo behaeght
Als deeze twee omlaegh. wie kon zoo geestigh strengelen
Het lichaem, en de ziel, en scheppen dubbele Engelen,
Uit klaiaerde, en uit been. het lichaem, schoon van leest,
Getuight des Scheppers kunst, die blinckt in 't aenschijn meest,
Den spiegel van 't gemoedt. wat lidt my kon verbazen,
Bezit het lijf iet schoons, dat vint men hier by een.
Een Godtheit geeft haer glans door 's menschen oogen heen.
De redelijcke ziel komt uit zijn troni zwieren.
Hy heft, terwijl de stomme en redenlooze dieren
Naer hunne voeten zien, alleen en trots het hooft
Ten hemel op naer Godt, zijn' Schepper, hoogh gelooft.
Belz.
Hy looft hem niet vergeefs voor zoo veel rijcke gaven.
Apol.
Hy heerscht, gelijck een Godt, om wien het al moet slaven.
D'onzichtbre ziel bestaet uit geest, en niet uit stof,
Z'is heel in ieder lidt. het brein verstreckt haer hof.
Zij leeft in eeuwigheit, en vreest noch roest, noch schennis.
Z'is onbegrijpelijck. voorzichtigheit, en kennis,
En deught, en vryen wil bezitze in eigendom.
Voor hare majesteit staen alle Geesten stom.
* * *
Apol.
D'Aertsengel Gabriël, gevolght van 's hemels Reien,
Genaeckt in 's Hooghsten naem, om uit den hoogen troon
T'ontvouwen, als Herout, het geen hem wiert geboôn.
Belz.
Ons lust te hooren wat d'Aertsengel zal gebieden.
* * *
Rey
[van goede Engelen]:
Al wat de hemel stemt, zal 't hemelsch heir behagen.
Gabriël:
Zoo past u trou in Godts en 's menschen dienst te dragen:
Naerdien de Godtheit zelf de menschen zoo bemint.
Wie Adam eert, het hart van Adams vader wint.
De mensch en Engel, beide uit eenen stam gesprooten,
| |
[pagina 464]
| |
Zijn medebroeders, uitgekore lotgenooten,
Des Allerhooghsten zoons en erven, zonder smet.
Een ongedeelde wil en liefde zy uw wet.
Ghy weet hoe 't Engelsdom moet onderscheiden worden
In dryderhande ry, een negenvoudige orden;
De hooghste in Serafijn, en Cherubijn, en Troon,
Die zitten in Godts Raet, en stercken zijn geboôn.
De midden ry bestaet uit Heerschappyen, Krachten,
En Maghten, die op 't woort van Godts Geheimraet wachten,
Tot 's menschen nut, en heil, en hulp in 't algemeen.
De derde en laeghste ry, gewijt uit Vorstenheên,
En groote Aertsengelen, en Engelen, moet duicken
Voor 't woort der middelrye, en laten zich gebruicken,
Beneden het gewelf van zuiver kristalijn,
In hun' byzondren last, zoo wijt 't gesterrent schijn'.
Wanneer de weerelt koom' zich verder uit te spreiden,
Wort elck van deze rey in zijn gewest bescheiden,
Of weet zijn eige stad en huis, en wat persoon
Zijn zorgh bevolen blijft, ter eere van Godts kroon.
Getrouwen, gaet dan heene, onsterffelijcke Goden,
Gehoorzaemt Lucifer, verknocht aen Godts geboden.
Bevordert 's hemels eer, in 't menschelijck geslacht,
Een ieder in zijn wijck, een ieder op zijn wacht.
Laet zommigen voor Godt de schael vol wieroock branden,
En brengen voor Godts troon der menschen offerhanden,
En wenschen, en gebeên, en zingen 's Godtheits lof,
Dat zich de galm verspreie in 't eeuwigh juichend hof.
Een ander draey gestarnte en ronde hemelklooten,
Of zett' den hemel op, of hou de lucht geslooten
Met wolcken, om den bergh te zegenen om laegh
Met eenen zonneschijn, of versche regenvlaegh
Van manne en honighdau, daer Godt wort aengebeden,
Door d'eerste onnozelheit, de burgery van Eden.
Wie door de lucht, en 't vier, en aerde, en water rent,
Die maetige op zijn pas een ieder element,
Naer Adams wensch, of legg' den blixemstrael aen banden,
Of breidele den storm, of breeck' de zee op stranden.
Een ander sla de treên des menschen gade op 't velt.
De Godtheit heeft zijn hair tot op een hair getelt.
Men draegh' hem op de handt, dat hy zijn voet niet stoote,
| |
[pagina 465]
| |
Wort iemant, als gezant, gezonden van een' Groote
Aen Adam, 's aertrijcks Vorst, dat hy zijn' last verricht.
Zoo luidt mijn last, waeraen de Godtheit u verplicht.
Luiciferisten
[oproerige geesten]:
Hoe heeft hy 's menschen peil alree zoo hoogh gemerckt!
Rey
[van goede Engelen]:
Het is al wel, al goet, wat Godt bepaelt, en werckt.
Lui.
Hoe wil de mensch de kroon der Engelen verdooven!
Rey.
Alle Englen zullen Godt in 't lichaem zien, en loven.
Lui.
Zy zullen slijck en stof aenbidden in het stof?
Rey.
Bewieroocken Godts naem, met geur, en prijs, en lof.
Lui.
Den mensch bewieroocken, van hooger hant gedwongen?
Apollion, Belial, Rey.
Apol.
Zy mompelen alree? ghy hoort een' strijt van tongen.
Beli.
Wat schaeren treuren hier, gedompelt in den rou,
De sluiers om de borst, en lenden? niemant zou
Begrijpen dat men dus, in 't midden van de Geesten,
Op 't eeuwige bancket, en d'endelooze feesten,
Kon treuren, zaegh men niet dit jammerlijck getal
Verslensen van verdriet. wat ramp, wat ongeval
Ontsteltze? Broeders, hoe? wat 's d'oirzaeck van dit kermen?
Beledight iemant u? men zal uw Recht beschermen.
Wat deert de Broeders? spreeckt: laet hooren wat u deert.
Rey.
Zy klaegen dat de staet der menschen triomfeert,
Door Gabriëls bazuin, en opstijght boven d'Engelen,
Dat Godt zijn wezen wil met Adams wezen strengelen;
De Geesten onderworpt het menschelijck gebiet.
Daer hoort ghy kort en klaer den gront van hun verdriet.
Apol.
Zoo groot een ongelijck valt lastigh te gedoogen.
Beli.
Het overtreft bykans ons krachten, en vermogen.
Rey.
Wy bidden dat ghy toch dien twist met ons beslecht.
Apol.
Wat raet? hoe paeit men hen? zy steunen op hun Recht.
Rey.
Wat Recht? die wetten geeft vermagh de wet te breecken.
Apol.
Hoe kan Rechtvaerdigheyt een onrecht oordeel spreecken?
Rey.
Bestraf Godts oordeel eens, en schrijf hem wetten voor.
| |
[pagina 466]
| |
Beli.
De vader leer' het kint hem volgen op zijn spoor.
Rey.
Zijn spoor te volgen is het zelve als hy te willen.
Apol.
Verandring van Godts wil veroirzaeckt dees geschillen.
Rey.
Hy zet den eenen van, den andren op den troon.
De minder waertste wijck' voor eenen waerder zoon.
Beli.
Gelijckheit van gena de Godtheit best zou passen.
Nu durf de duisternis het hemelsch licht ontwassen,
De kinders van den nacht braveeren zelfs den dagh.
Rey.
Wat adem haelt, met recht den Schepper dancken magh,
Die elck zijn wezen gaf, en mindre en meerder waerde;
Wanneer het hem belieft zal 't element der aerde
Veranderen in lucht, of water, of in vier;
De hemel zelf in aerde; een Engel in een dier;
Een mensch in Engleschijn, of onbegrepen wonder.
Éen maght regeert het al, en keert het bovenste onder.
Wat d'allerminste ontfanght is loutere gena.
Hier gelt geen willekeur. hier komt vernuft te spa.
In d'ongelijckheit is Godts heerlijckheit gelegen.
Zoo zienwe tegen 't lichtste 'et zwaerste zwaerder weegen.
Dus steeckt het schooner af op 't schoon; de kleur op kleur;
De diamantsteen op turkoisblau; geur op geur;
Het stercke op flauwer licht; gestarrent tegens starren.
Ons schicken is den Staet van dit Heelal verwarren,
Misschicken al wat Godt geschickt heeft, en beleit;
En wat het schepsel schickt, dat is wanschapenheit,
In 't allerminste lidt men staeck' dit murmureeren.
De Godtheit kan den staet van 't Engelsdom ontbeeren.
Zy is met niemants dienst beholpen, eeuwigh rijck,
En heerelijck, behoeft zy wieroock, noch muzijck,
Noch geur, haer toegezwaeit, noch lof, haer toegezongen.
Ondanckbre Geesten, zwijght: betoomt uw snoode tongen;
Ghy weet Godts reden niet: genoeght u met uw lot,
En onderworpt u Godts en Gabriëls gebodt.
* * [Lucifer en zijn medeplichtigen besluiten tot den opstand.]
Rafaël, Lucifer.
Raf.
Och, Stedehouder, ment van 't goddelijck gezagh,
Wat heeft u buiten 't spoor van uwen plicht gedreven?
| |
[pagina 467]
| |
Zoudt ghy den Schepper van uw glori wederstreven?
Lichtvaerdigh weifelen, en wancklen in uw trou?
Dat hoop ick nimmermeer. helaes, ick zwijm van rou,
En blijve om uwen hals beklemt, bestorven hangen.
Luc.
Oprechte Rafaël.
Raf.
mijn blyschap,.. mijn verlangen,..
Ick bidde u hoorme!
Luc.
spreeck, zoo langh het u behaegh'.
Raf.
Genade, ô Lucifer. verschoon u zelven: draegh
Geen harnas tegens my, die treurigh smilte, en quijne
Van druck, om uwent wil. ick koom, met medecijne
En balzem van gena, gesteegen uit den schoot
Der Godtheit, die, gelijckze in haeren Raet besloot,
U, boven duizenden gekroonde Heerschappyen,
Gezalft heeft op den stoel van haer stadthouderyen.
Wat dolheit is het, die uw zinnen dus verruckt?
Zy had haer zegel en gelijckenis gedruckt
Op uw geheilight hooft, en voorhooft, overgooten
Met schoonheit, wijsheit, gunst en wat 'er komt gevlooten
En stroomen, zonder maet, uit aller schatten bron;
Ghy blonckt in 't Paradijs, voor 't aenschijn van de zon
Der Godtheit, uit een wolck van dau en versche roozen.
Uw feestgewaet stont stijf van perlen, en turkoozen,
Smaragden, diamant, robijn, en louter gout.
De zwaerste scepter wert uw rechte hant betrout,
Zoo dra ghy steeght in 't licht, en, op bazuin en bommen,
Door 't blakende gesternte en steenen quaemt te brommen:
En zoudt ghy reuckeloos u storten uit dien troon?
Verreuckeloozen al dat heerelijck, en schoon?
Zoudt ghy uw glansen, die de hemelen vercieren,
Ons licht verduisteren, in eenen knoop van dieren
En mengsel van gedierte en ondier onder een,
Griffoensklaeu, draeckenhooft, en andre gruwzaemheên
Misscheppen onbedacht? en zouden 's hemels oogen,
De starren, u zoo laegh berooft zien van vermogen,
En eere, en majesteit, door 't schenden van uw tron?
Dat keer' de goede Godt, wiens aenschijn ick aenschou,
In 't zaligh licht, daer wy, geheilight alle zeven,
Hem dienen voor zijn' troon, en sidderen, en beven
Voor zulck een Majesteit, die op ons voorhooft straelt,
| |
[pagina 468]
| |
Verquickt en leeven geeft wat leeft, en adem haelt.
Heer Stedehouder, magh mijn bede uw hart beweegen,
Ghy kent mijn zuiver wit, en hart, met u verlegen,
Ruck af dien trotsen kam: schud uit dit harrenas:
Smijt neder uit dées hant de heirbijl, de rondas
Uit d'andre. hooger niet: legh neder, och, legh neder,
Legh neder, strijck van zelf den standert, en de veder
Van uwe vleugelen, voor Godt, en zijnen glans;
Eer hy u uit den troon, den allerhooghsten trans
Van eere, nederklincke aen gruis, en stof te mortel,
Ja zulx dat van den stam der Geesten tack, noch wortel,
Noch geen gedachtenis, noch leven overschiet.
't En waere een leven van elende, van verdriet,
De Doot, de Wanhoop, en een worm, een eeuwigh knaegen,
En knersetanden moght den naem van leven draegen.
Verneêr u: staeck dien toght; ick offere u gena
Met dien olijftack: grijp, of echter 't is te spa!
Luc.
Heer Rafel, ick verdien noch dreigement, noch toren.
Mijn helden hebben Gode, en Lucifer gezworen,
En, onder 's hemels eedt, dien standert opgerecht.
Men stroie wat men wil den hemel door: ick vecht,
En oorloge onder Godt, tot voorstant van zijn kooren,
De handvest, en het Recht, hun wettigh aengeboren,
Eer Adam zijne zon zagh opgaen, eer de dagh
Zijn paradijs bescheen. geen menschelijck gezagh,
Geen juck van menschen zal den neck der Geesten plaegen;
Geen Engelsdom den troon van Adam onderschraegen
Met zijnen vrijen hals, gelijck een dienstbaer slaef,
't En zy de hemel ons in eenen poel begraef',
Met zoo veel scepteren, en kroonen, glans en voncken,
Als ons de Godtheit uit haer' boezem heeft geschoncken,
Voor eeuwigh, en altijt. laet bersten al wat berst:
Ick hanthaef 't heiligh Recht, door hoogen noot geperst,
En, na veel wederstants, my entlijck overdrongen,
Op 't klaegen en gekerm van duizenden van tongen.
Ga hene, bootschap dit den Vader, onder wien
Ick dus, voor 't Vaderlant, den standert voere, en dien'.
Raf.
Och Stedehouder, wat verbloemt ghy uw gepeinzen
Voor 't alziende oogh? ghy kunt uw oogmerck niet ontveinzen.
De strael van zijn gezicht ontdeckt de duisternis,
| |
[pagina 469]
| |
De staetzucht, daer uw geest zoo grof van zwanger is,
En reede in arbeit gaet, om dit gedroght te baeren.
Waer bergh ick my van schrick! hoe rijzen al mijn haeren!
Verdwaelde Morgenstar, verschoon u zelve toch.
Ghy kunt d'Alwetentheit niet paeien met bedrogh.
* * *
Rafaël, Uriel.
Raf.
De gansche hemel, van den gront op tot de kruin
Der aertspalaizen, juicht op Michaëls bazuin,
En zwaeiende banier. de veltslagh is gewonnen.
Ons schilden schitteren, en scheppen nieuwe zonnen.
Uit elcke schiltzon straelt een triomfante dagh.
Daer komt Uriël zelf, de Schiltknaep, uit den slagh,
En zwaeit het vlammend zwaert, dat, scherp van wederzijden,
Gewet van 's hemels wraecke en gramschap, onder 't strijden,
Door schilt, en harrenas, en helm van diamant,
Gevaeght heeft, slinx en rechts, al wat de horens kant
En opsteeckt tegen Godts doordringende alvermogen.
Gestrenge Schiltknaep, die het scherprecht uit den hoogen
Bekleet, en 't ongelijck, dat tegens 't eeuwigh Recht
Zich opworpt, met een' slagh rechtvaerdighlijck beslecht;
Gezegent is 't geweer, gezegent zijn uwe armen,
Die d'eer van Englestadt hanthaven, en beschermen.
Wat leghtghe al prijzen in, by d'Oppermajesteit!
Verhael ons toch den strijt: ontvou ons al 't beleit,
En 's hemels eersten toght: wy luistren met verlangen.
Uri.
Uw lust ontvonckt mijn' geest om rustigh aen te vangen,
Dien vreesselijcken storm t'ontvouwen op een ry.
Geluckigh vecht het heir, dat Godt heeft op zijn zy.
De veltheer Michaël, (verwittight uit den hoogen,
Door 's hemels afgezant, die neder quam gevlogen,
Noch sneller, dan een star, die door de lucht verschiet,
Hoe Lucifer zoo trots zich tegens 't hoogh gebiedt
Had opentlijck gekant, gereet hen aen te voeren,
Die hem bewieroockten, zijn starre en standert zwoeren;)
Schoot voort, op 't aenstaen van den trouwen Gabriël,
Het schubbigh panser aen, en gaf terstont bevel
Aen al zijne Oversten, en hoofden, en Kornellen,
| |
[pagina 470]
| |
De heiren, in Godts naem, in hun geleên te stellen,
Om met gemeene maght en kracht, op 't luchtigh ruim,
Van 't zuivre hemelsblaeu al dit meineedigh schuim
Te vaegen, al dit spoock in duisternis te dompelen,
Eer zy op 't ongezienste ons moghten overrompelen.
Op dezen last vergâert Godts heirkracht in der yl
Slaghordenswijs, zoo snel gelijck een vlugge pijl,
Gedreven van de pees. men zagh ontelbre drommen,
In een driekantigh heir, aen alle kanten brommen,
Gelijck een driehoeck steeckt en straelt op ons gezight.
Men zagh een enckelheit in een driepuntigh licht,
Zoo spiegelgladt, gelijck een diamant, geslepen;
Een heirspits, eer van Godt dan eenigh Geest begreepen.
De Veltheer, met den gloet des blixems in de hant,
Hiel recht voor Godts baniere, in 't hart van 't leger, stant;
Wie moedt wil houden, en triomf en zege baeren,
Die moet voor al het hart verzeekren, en bewaeren.
Raf.
Waer bleef 't verwaten heir, dat ons bestormen wou?
Uri.
Het quam vol moedts ter baene, en had zijn eersten trou
Gehoorzaemheit en eer en eedt en al vergeeten,
Te heiloos en verwaent op Godt en ons gebeeten.
Het groeide snel, en wies, gelijck een halve maen.
Het wet zijn punten zet twee horens op ons aen;
Gelijck 't gestarrent van den Stier de hemeldieren
En andre monsters, die rontom hem heenezwieren,
Met goude hoornen dreight. de rechte horen wort
Vorst Belzebub, op dat hy ons de vleugels kort,
En zijne wachtGa naar voetnoot1 betrout; Vorst Belial de slincken.
Men ziet hen beide om strijt in hunne rusting blincken.
De Stedehouder, nu Veltmaerschalck tegens Godt,
Verzekerde den buick des legers, om het slot,
Der regementen knoop, in 't midden te bewaeren.
De trotse standert, daer de dagh scheen op te klaeren
Uit zijne morgenstar, wert van Apollion
Gehanthaeft; achter hem, zoo meedigh als hy kon,
In zijnen vollen krits, om hoogh ten toon gezeten.
Raf.
Helaes, wat durf wat durf d'Aertsengel zich vermeten!
Och, of ick hem by tijts tot afstant had gebroght.
Beschrijfme niettemin het aenzicht van dien toght,
| |
[pagina 471]
| |
En in wat schijn de Vorst de benden quam geleien.
Uri.
Omringt van zijn staffiers, en groene lievereien,
Hy, wrevligh aengevoert van onverzoenbren wrock,
In 't gouden panser, dat, op zijnen wapenrock
Van gloeiend purper blonck, en uitscheen, steegh te wagen.
Met goude wielen, van robijnen dicht beslagen.
De Leeuw, en felle Draeck, ter vlucht gereet, en vlugh,
Met starren overal bezaeit op hunnen rugh,
In 't parrele gareel, gespannen voor de wielen,
Verlangden naer den strijt, en vlamden op vernielen.
De heirbijl in de vuist, de scheemrende rondas,
Waer in de morgenstar met kunst gedreven was,
Hing aen den slincken arm, gereet de kans te wagen.
Raf.
O Lucifer, ghy zult dien hooghmoedt u beklagen.
Ghy fenix, onder al wat Godt daer boven looft,
Hoe steeckt ghy, onder 't heir, zoo fier met hals en hooft,
En helm, en schoudren uit! hoe heerlijck past u 't wapen;
Als waer 't natuurelijck uw Wezen aengeschapen!
O hooft der Engelen, niet hooger: keer weêrom.
Uri.
Zoo stonden zy gekant, en slaghree, drom by drom,
Een ieder op zijn lucht, en hoefslagh, en by rijen
Gesnoerd aen hun gezagh, om 't schoonst van wederzyen;
Wanneer de dolle trom, en klinckende trompet
Zich mengen, het geluit geweer en handen wet,
En steigert in den trans van 't heiligh licht der lichten,
Een klanck, waer op terstont een zwangre wolck van schichten
Geborsten, slagh op slagh, een' gloênden hagel baert,
Een' storm en onweêr, dat de hemelen vervaert,
De hofpijlaeren schudt, de kreitsen, en de starren,
Verbijstert in hun ronde en ommeloop, verwarren,
Of zwijmen op de wacht, en weten niet waer heen
Te drijven, oost of west, of boven of beneên.
Al weêrlicht wat men ziet, al wat men hoort is donder.
Wat blijft 'er in zijn' stant? het bovenste raeckt onder.
De heiren, na 'et gedreun van 't eerste schutgevaert,
Geraecken hantgemeen met knods, en hellebaert,
En sabel, speer, en dolck. het gaet 'er op een kerven,
En steecken. al wat kan, wat toeleit op bederven,
Op schenden, rept zich nu, bederft, en treft, en schent.
De broederschap heeft uit, en niemant ziet noch kent
| |
[pagina 472]
| |
Zijn' medeburger meer, men ziet 'er parle huiven,
Gekrolde vlechten hairs, en pluim, en pennen stuiven,
En schitteren, in 't vier der blixemen gezengt.
Men ziet turkoisblau, gout, en diamant gemengt
En perlesnoer, en wat de hairlock kon vercieren.
De vleugels, half geknot, gebroke pijlen zwieren
En zweven door de lucht een gruwzaem veltgeschrey
Verheft zich uit den stoet der groene lievery;
Daer lijt het krijgsheir last, geperst uit noot te deizen.
De dolle Lucifer hervat den strijt drie reizen,
En stut de flaeute van zijn regement zoo trots,
Gelijck het zeegedruis al schuimende op een rots
Gestuit wort, reis op reis, en meer niet uit kan rechten.
Raf.
Gewis het heeft wat in de Wanhoop af te vechten.
Uri.
De dappre Michaël laet blazen: Eer zy Godt.
De regementen, op die leus en zijn gebodt
Gemoedight, te gelijck aen 't steigeren, en stygen
Naer boven, om de loef van 's vyants heir te krygen;
Dat stijght met een om hoogh, maer met een' traeger vaert,
En raeckt in 't ende in ly: als of men hemelwaert
Een' valck zagh, van om laegh, op zyne wackre pennen
Zich geven in de lucht, eer hem de reigers kennen;
Die sidderen van schrick, in 't bosch, by eenen beemt,
Zoo dra het hooge nest dien vyant daer verneemt,
De reiger schreeut en stijght, en, bangh voor 's vyants pooten,
Verwacht hem op den beck, om door de borst te stooten,
Van onder, als hy ploft van boven op den buit.
Raf.
O Lucifer, wat raet! het ziet 'er schricklijck uit.
Ghy zweeft hier op een vlackte, en zonder poort, en wallen.
Een gruwelijcke Orkaen wil plotsling u bevallen,
En zinckenGa naar voetnoot2 in een' poel, en afgront, zonder gront.
Uri.
Wat gaf 't een schoon verschiet, om laegh een hallef ront,
Of halve maen; om hoogh een driekant spits t'aenschouwen;
De regementen, die zich sluiten en ontvouwen,
Op 't wencken van hun hooft, een ieder in zijn vaen,
Te zien zoo pal, gelijck metaele muuren staen,
Als op een wederwight van lucht en eige zwaerte,
| |
[pagina 473]
| |
Met al hun slingertuigh, geschut, en stormgevaerte.
Zy hangen even als men zich een wolck verbeelt,
Een wolck, waer in de zon met heure straelen speelt;
En schildert en schakeert door luchte regenboogen.
De hemelsche adelaer, zoo steil in top gevloogen,
Bespiet Godts vyandin, de havicksvlucht, beneên.
Hy klapt van moedigheit zijn pennen tegens een,
Misguntze 't weiden niet, en vruchteloos braveeren,
Terwijl hy vlamt om haer te zitten in de veeren,
Te plonderen eerlang van haere gladde pluim,
Zoo ras de kromme beck en klaeu, op 't luchtigh ruim,
Het aes bevalle, of drijf voor wint af, uit zijn oogen.
Dus komenze afgestort, en stroomen uit den hoogen,
Gelijck een binnenzee, of noortschen waterval,
Die van de rotsen bruischt, en ruischt, met een geschal
Dat dier en ondier schrickt, en diepgezoncke daelen;
Daer steenen, van de steilte, en dicke waterstraelen,
En masten zonder tal, verpletten, en vertreên
Wat tegens woest gewelt van stroom en hout en steen
Niet opgewassen is. de heirspits treft den navel
Der halve maene fel met roode en blaeuwe zwavel,
En vlammen, slagh op slag, en donderkloot op kloot.
Dat baert een luchtgeschrey. het hart van 't heir in noot,
Begint van langer hant den wrevelen t'ontzacken.
De boogh der halve maene, aen 't kraecken, en aen 't knacken,
Zoo stijf gespannen staet (want d'einden krommen vast)
Dat hy in 't midden moet bezwijcken voor dien last,
En springen, wort hem flux geen' ademtoght gegeven.
De trotse Lucifer, dan hier dan daer gedreven,
Schiet toe op dit geschrey, en geeft zich rustigh bloot,
Om zijn groothartigheit, in 't nijpen van den noot,
Te toonen voor de vuist, op zijnen oorloghswagen.
Dat geeft den flaeuwen moedt. hy schut de wreetste slagen
En scheuten op 't gebit van zijn verwoet gespan.
De Leeuw en blaeuwe Draeck aen 't woeden, vliegen van
Zijn hant, op elcken wenck, met vreeselijcke driften.
D'een brult, en bijt, en scheurt en d'ander schiet vergiften,
Met zijn gesplitste tong, ontsteeckt een pest, en raest,
En vult de lucht met smoock, dien hy ten neuze uitblaest.
Raf.
Hier wil de barrening van boven hem beknellen.
| |
[pagina 474]
| |
Uri.
Hy zwaeit de heirbijl vast, om Godts banier te vellen,
Die neêrstijght, en waer uit Godts naem een schooner licht
En schooner straelen schiet in 't gloên van zijn gezicht.
Men dencke eens na of hy dat voorspoock ons benyde.
De heirbijl in zijn vuist, aen d'eene en d'andre zyde,
Den toescheut stuit, en sloopt, of schutze op zijn rondas,
Tot dat hem Michaël, in 't schittrend harrenas,
Verschijnt, gelijck een Godt uit eenen kring van zonnen.
‘Zit af, ô Lucifer, en geef het Godt gewonnen.
Geef over uw geweer, en standert: strijck voor Godt.
Voer af dit heiloos heir, dees goddelooze rot,
Of anders wacht uw hooft.’ zoo roept hy uit den hoogen.
De Aertsvyant van Godts naem, hardneckigh, onbewogen,
En trotser op dat woort, hervat in aller yl
Den slagh, tot driewerf toe, om met zijn oorloghsbijl
Den diamanten schilt (met een Godts naem) te kloven:
Maer wie den hemel terght gevoelt de wraeck van boven.
De heirbijl klinckt en springt op 't heiligh diamant
Aen stucken. Michaël verlieft zijn rechte hant,
En klinckt den blixemstrael, gesterckt door 't alvermogen,
Dien wrevelmoedigen, door helm en hooft, in d'oogen
Al t' ongenadigh, dat hy achterover stort,
En uit den wagen schiet, die omgeslingert, kort
Met Leeuw en Draeck en al, den meester volght in 't zincken.
De standert van de star vergaet hier op het blincken,
Zoo ras Apollion mijn vlammend zwaert gevoelt,
Den standert geeft ten roof, daer 't barrent en krioelt
Van duizentduizenden, om 't hooft der helsche schaeren
In 't vallen, voor den val en neêrsmack, te bewaeren.
Hier yvert Belzebub: daer trotst ons Belial.
Dus wort de maght ontsnoert, en met den zwaeren val
Des Stedehouders breeckt de boogh der halve maene
In stucken. echter komt Apollion ter baene
Met zooveel monstren als de kloot des hemels draeght.
De Reus Orion schreeut, dat al de lucht versaeght,
En pooght met zyne knods ons heirspits 't hooft te kneuzen,
Die op Orions past, noch knodzen, noch op Reuzen.
De Noortsche Beeren op hun achterklaeuwen staen,
Om met een dommekracht in 't hondert toe te slaen,
De Hydra braeckt vergift, en gaept met vijftigh keelen.
| |
[pagina 475]
| |
Ick zie een gallery, vol oorloghs tafereelen,
Geboren uit dien slagh, zoo wijt men af kan zien.
Raf.
Gelooft zy Godt, valt neêr: aenbidt hem op uw knien.
* * *
Gabriël.
Helaes, helaes, helaes, hoe is de kans gekeert!
Wat viert men hier? 't is nu vergeefs getriomfeert:
Vergeefs met wapenroof en standerden te brallen.
Mich.
Wat hoor ick, Gabriël?
Gab.
och Adam is gevallen!
* * [Gabriël verhaalt Lucifers wraakroep.]
Gab
Aldus spreeckt Lucifer, en zent Vorst Belial,
Op dat hy datelijck denGa naar voetnoot3 menschen breng' ten val.
Dees schiet de boosheit zelf, de listighste aller dieren,
De slangh aen, om met glimp van woorden te vercieren
Het lockaes, 't welck aldus d'onnoosle schepzels ving,
Daer zy geslingert om den tack der kennis hing:
Heeft Godt op halsstraf, u zoo dier, zoo strengh, benomen
Den vrydom van dit ooft, den smaeck van 't puick der boomen?
Neen Eva, simple duyf, geensins: ghy zijt verdwaelt.
Aenschou eens, bid ick u, dien appel. ay, hoe straelt,
Hoe gloeit dit ooft van gout en karmozijn te gader!
Hoe noodt u dit bancket! ay dochter, tre wat nader:
Hier nestelt geen venijn in dit onsterflijck loof.
Hoe lockt dees vrucht! ay pluck, ay pluck vry; ick beloof
U weetenschap, en licht, wat deistghe, bang voor schennis?
Tast toe en wordt Godt zelf, in wijsheit, en in kennis,
En weetenschap gelijck, en eere, en majesteit,
Hoe zeer hy 't u beny zoo vat men 't onderscheit
Het wezen en den aert en d'eigenschap der zaecken.
Terstont begint het hart der schoone bruit te blaecken,
T'ontvoncken, en zy vlamt op d'aengepreze vrucht.
De vrucht bekoort het oogh, het oogh den mont, die zucht.
De lust beweeght de hant al bevende te plucken.
Zoo plucktze, en proeft en eet (dat wil haer afkomst drucken!)
Met Adam, en zoo dra hunne ooghen open gaen,
En zy hun naecktheit zien, bedeckenze, met blaên,
Met vijgenloof, hun schaemte, en schande, en erfgebreken,
| |
[pagina 476]
| |
En gaen zich in geboomte en schaduwen versteecken,
Versteecken, maer vergeefs, voor 't al doordringhende oogh.
De lucht betreckt allengs. zy zien den regenboogh
Gespannen, als een bode en voorspoock van Godts plaegen.
De hemel treurt in rou. geen handenwringen, klaegen,
Noch schreien helpt den mensch en zijne weêrgade. ach,
Het weêrlicht, reis op reis; het dondert, slagh op slagh.
Al wat men hoort en ziet is schrick, en angst, en zuchten.
Zy vlughten voor een schim, maer kunnen niet ontvlughten
Den worm, die 't hart doorknaeght, het overtuight gemoedt.
Zy knickebeenen beide, en struicklen, voet voor voet.
Het aengezicht ziet doots, en d'oogen, diep verdroncken
In traenen, zien geen licht. hoe is de moedt gezoncken!
Hoe stack hy flus het hooft zoo moedigh in de lucht!
Het ritslen van een bladt, of beeck, een klein gerucht
Verbijstert hen; terwijl een zwangre wolck komt daelen,
Die scheurt, en baert allengs een licht, en glans, en straelen,
Daer d'Opperste uit verschijnt, in dien bedruckten staet,
En dondert met zijn stem, die hen ten aerde slaet.
Rey.
Och och och och, de mensch waer nutter noit geschapen.
Dat leert zich aen een vrucht, een' mont vol saps, vergaepen.
* * *
Rey.
Verlosser, die de Slang het hooft verpletten zult,
't Vervallen Menschdom eens van Adams errefschult
Verlossen t'zijner tijt, en weêr, voor Evaes spruiten,
Een schooner paradijs hier boven opensluiten;
Wy tellen d'eeuwen, en het jaer, en dagh, en uur,
Dat uw gena verschijn'; de quijnende Natuur
Herstell', verheerelijcke, in lichaemen, en zielen;
Stoffeerende den troon, daer d'Engelen uitvielen.
|