Gedichten uit de verschillende tijdperken der Noord- en Zuid-Nederlandsche literatuur. Deel 2. 1ste en aanvang der 2de helft van de XVIIe eeuw

[p. 179]

't Voorhout.

[Uit Batava Tempe, 't Voorhout van 's Gravenhage, door Constantin Huygens (zie GED. I en hierb. bl. 5), geb. te 's Gravenhage, 4 Sept. 1596; † Maart, 1687; ‘Heere van Zuylichem, Zeelhem, ende in Monickeland’; die ‘Eerste Raad ende Rekenmeester van S. Hoocheit den Heere Prince [Frederik Hendrik] van Orange’ geweest is. §]

Vreemdelinghen, die de bochten

Van 't gebulte Werelt-pad,

Onder allerhande lochten,

Over 't drooghe, door het nat,

Hebt begaen, berolt, bevaeren,

Hebt uw yver-vier ghekoelt

Tot hier onder in de baeren

Daer de Son haer' peerden spoelt;

Komt, laet uw' ghedachten deisen

Daer het lichaem eertijds was,

Laet uw' sinnen over-reisen

Al des ronden bodems plas;

Niet en haeck ick meer te hooren

Dan soo schoonen Tempes naem,

Komt u ergens een te vooren,

Dat mijn Linde-ly¹ beschaem.

Dunckt u dat het zy te vinden

In de groote Papen stadt²,

Daer de Vagcviers-gesinden

Van een mensch een heiligh Vat,

Van een Visscher, knecht der knechten³,

Maecken een almachtigh man,

Die⁴ de Keiseren Recht rechten,

En op Kroonen treden kan?

1 Lindenlaan (in 't Voorhout).

2 Rome.

3 (De Knecht. die Meester werd, sints Christus tot hem zeide ‘weid mijne schapen.’)

4 (Hij, tot wien gezegd werd ‘Al wat gij op aarde zult binden, zal in den Hemel gebonden zijn’, en ‘Alle macht is mij gegeven in den Hemel en op de Aarde’. ‘Ik zend u gelijk mijn Hemelsche Vader mij gezonden heeft.’)

[p. 180]

 

Neen, och armen! woeste mueren,

 

Schaduw' van uw' ouden glans,

 

Eertijds hoofd van uw' gebueren,

 

Nu nauw bloem van haeren krans;

 

Gaet uw' schoonheid elders paeren;

 

T'onsent⁵ geldt sy weinigh meer,

 

Al uw luyster zijn uw' jaeren,

 

En uw schimmel⁶ al uw' eer.

 

 

 

Is het moghelick te soecken

 

In het prachtighe moras⁷,

 

Daer Antenor⁸ quam besoecken

 

Wat het balling-leven was?

 

Neen, bedompte water-dallen,

 

Marmer-kaden, weeldrigh slijck

 

'k Vind in allen niet met allen

 

Dat mijn' Linde-laen ghelijck'.

 

 

 

Sal ick dan te rugge ryen

 

Naer de Fransche scepter-stadt⁹,

 

Naer de trotsche Panneryen¹⁰,

 

En soo menigh spitse pad,

 

Eertijds moedigh¹¹ op de schreden,

 

Grooten Henrick, van uw' voet,

 

Eer hem Clotho¹² dede treden

 

Daer het all in treden moet?

 

 

 

Sal ick 't weder Noordwaert wenden

 

Naer het blancke¹³ Britten-land,

 

En mijn' overdencking senden

 

Naer de rijcke Teemse-strand;

 

Sal ick daer, als op-getoghen,

 

Staen aenschouwen 't lange rack¹⁴

 

Van de vier en veerthien boghen

 

Met haer' fellen water-smack?

 

 

 

Sal ick 't eindelick noch strijcken,

5 (Bij Huygens.)

6 (Bedoelt Huygens wellicht met dien ‘schimmel’, met dat vuil begroeisel van de stad Rome, de toen nieuwlings gebouwde Sint-Pieterskerk, met haar koepeltjen van 400 voet?)

7 Venetië.

8 Trojaansche Vorst, stichter van Padua.

9 Parijs.

10 Tuilleries.

11 Hovaardig.

12 Eene der Schikgodinnen.

13 (Door de krijtbergen.)

14 Streek (hier de brug).

[p. 181]

 

Schelde-diepten, Aen uw' werf¹⁵,

 

Die ick allen verghelijcken,

 

Ia voor allen stellen derf?

 

Of en soudt ghy 't niet verdragen

 

Averechte Masten-woud¹⁶,

 

Wonder-weelde van ons' dagen,

 

Veen vol steenen, sack vol goud?

 

 

 

Wel, ick lov' u alle t'samen,

 

Swijghe wat een yeder feilt,

 

Roem uw' eere, vier uw namen;

 

Maer waerom soo wijd verseilt?

 

Moet ick weder om vervallen

 

Op mijn' eerst bedorven smaeck;

 

Noch en vind ick niet in allen,

 

Dat mijn' Linde-laen ghenaeck'.

 

 

 

Linde-laen, mijn soet versinnen¹⁷,

 

Waer ontgin¹⁸ ick uwen roem,

 

Aen uw' schorsse taey om spinnen,

 

Aen uw' stam, uw blad, uw' bloem?

 

Schors, en stam, en bloem, en blad'ren,

 

Yeder eischte sijn verhael;

 

Laet my een uyt allen gad'ren

 

Als u eighen altemael.

 

* *

 

Sulcker tacken, sulcker blâ'eren,

 

Sulcker stammen, soo ghela'en,

 

Vind ick twee-mael twintigh paeren

 

Over eene lenghde staen.

 

Knoopt nu all' uw Marmer-bogen,

 

Roomen, in een' Regel-ry,

 

Noch en sal ick niet ghedoogen

 

Dat het sulck'en rye zy.

 

 

 

Laet ick dan mijn ooghe weiden

 

Over d'een of d'ander kant,

 

'k Vinder altijd-groene weiden,

 

Met gestichten om geplant;

15 Andwerpen.

16 Amsterdam (averecht of verkeerd woud genoemd, wijl de boomen of masten (geheide palen) er onder de huizen staan).

17 Voorwerp van mijn overdenkingen.

18 Begin.

[p. 182]

 

Yemand sal my konnen thoonen

 

Of meer huysen, of meer houts,

 

Maer waer sagh men oyt bewoonen

 

Soo veel Stads, in soo veel wouds?

 

* *

 

Wie will nu het Bedde ruymen

 

En het klamme peuluw sweet,

 

Wie will met my uyt de pluymen

 

Daer ick hem te leiden weet?

 

Op, mijn' Hagenaers, mijn' Vrinden,

 

Dit 's te langh'en Somer-nacht;

 

Beter buyten in de Linden

 

Naer den dagheraed ghewacht.

 

 

 

Hier is alle Dier ontslaepen,

 

Hier is 't Krekeltien aen 't gaen,

 

Hier begint de Spreeuw te gaepen,

 

Hier is 't Quackeltien aen 't slaen,

 

Hier de Nachtegael aen 't neuren

 

Hier de Distel-vinck in swang,

 

Hier de Tortelduyf aen 't treuren,

 

Hier de Lijster aen den sangh,

 

 

 

Hier is Kauw en Kraey aen 't reppen,

 

Hier de Reiger in de lucht,

 

Hier den Oyevaer aen 't kleppen,

 

Hier de Swaluw in de vlucht,

 

Hier de Koeckoeck aen het stuyten

 

Over yemands ongeval,

 

(Isser yemant die sijn fluyten

 

Leeren moet, of leeren sal?)

 

* *

 

Op gesellen naer de Linden,

 

Op mijn' mackers, op mijn' mans,

 

Die hem reedst te veld' sal vinden

 

Spaer ick noch een' buyten kans:

 

Laet ons ooge soo wat weiden,

 

Misselick¹⁹ waer by de straet,

 

Deur, of Venster, of van beiden

 

Hier of ginder open gaet.

 

 

19 Misschien.

[p. 183]

 

Sulck een' Venster mocht'er klappen,

 

Sulck een Deurtie moght het zijn,

 

Sonder yemandt te besnappen,

 

't Waer een tweede Sonne-schijn:

 

Hemel, laet u niet mishaeghen,

 

Voert ghy schooner lichten twee

 

Die der duysend met hun draghen,

 

Hier beneden isser mé.

 

 

 

Sulck een' Venster moghter luycken,

 

Sulck een Deurtie gapen weer,

 

't Waer wel voor een baeck te bruycken

 

In het klippigh Minnen-meer

 

Kostelicker minnen-balsem,

 

Quam daer nemmermeer in 't licht,

 

Dan getempert met den alssem

 

Van een nuchteren gesicht.

 

 

 

's Morgens raeckt men aen de waerheit,

 

Wat het Meisken voor gestell,

 

Wat voor haer, en ofs'oock haer heit,

 

Wat gedaente, vleesch of vell:

 

's Morgens, eer de lippen kleven,

 

Eer de plaester staet te pronck,

 

Eer de poeyer-doosen geven

 

Dat den Hemel noyt en schonck;

 

 

 

Eer de Lobben, eer de Bouwen,

 

Eer de Kragen, eer de Kant,

 

Eer de Wiecken, eer de Mouwen,

 

Eer de Keting, eer de Want,

 

Eer de Boorden, eer de Banden,

 

Eer de Reepen, eer de Rock,

 

Eer de Moffel, eer de Randen,

 

Eer de Vlechten, eer de Lock,

 

 

 

Eer de Tippen, eer de Knoppen

 

Eer de Steenen, eer de Veer,

 

Eer de Wrongen, eer de Doppen,

 

Eer de Peerel, eer de Speer,

 

Eer de Tuyten, eer de Quicken,

[p. 184]

 

Eer de Krullen, eer de Bras,

 

Eer de Linten, eer de Stricken

 

Geven datter noyt en was.

 

 

 

Ginder salder een' staen geeuwen,

 

Herwaert staeter een' en niest,

 

Beid' behanghen als de Leeuwen²⁰

 

Die men voor de schoonste kiest,

 

Beid' bedot, bedoeckt, befommelt,

 

Beid' de mutsen over 't oogh,

 

* *

 

Beide zedigh; niet te hoogh.

 

 

 

Siet mijn' Vryers, siet mijn' quanten,

 

Siet mijn hersseloose maets;

 

Dit zijn menighmael de Danten²¹

 

Die u kosten soo veel praets,

 

Soo veel pronckens, soo veel cierens,

 

Soo veel vleyens, soo veel doens,

 

Soo veel eerens, soo veel vierens,

 

Soo veel strijckens, soo veel schoens.

 

* *

 

Maer de Vroegh-tijd is verloopen

 

Naer ick 't aen mijn praeten peil,

 

En de Sonne schier verkropen

 

Op den kant van 't Zuyder-steil;

 

Daer begint de straet te legen

 

Van haer morgestonds-gewoel,

 

Daer ontvolckeren de wegen,

 

Daer is alle man in 't koel.

 

 

 

My en sult ghy niet verjagen

 

Felle Straelder van omhoogh,

 

Snelle Meter van ons' dagen,

 

Jaeren-passen, Rond-om-oogh,

 

Dampen-trecker, Somer-brenger,

 

Dagh-verlenger, Vruchten-baet,

 

Beesten-bijter, Vel-versenger,

 

Blond-bederver, Ioffer-haet,

 

 

 

Wolcken-drijver, Nacht-verjager,

20 (Met hangende haren.)

21 Luie meid, slordig vrouwmensch.

[p. 185]

 

Maen-verrasser, Sterren-dief,

 

Schaduw-splijter, Fackel-drager,

 

Dief-beklapper, Bril-gerief,

 

Linnen-bleicker, Tuyten-kroller,

 

Al-bekijcker, Nummer-blind;

 

Stof-beroerder, Hemel-roller,

 

Morge-wecker, Reiser-vrind:

 

 

 

Laet uw' vlammen elders blaecken,

 

Over 't onbeboomde vlack;

 

My en sullen sy niet naecken

 

Door 't gesloten Linden-dack;

 

Hier beroep ick 't bitste bijten

 

Van uw' meer als dollen Hond;

 

Maer hy souw' sijn' tanden slijten

 

Eer hy my te vatten vond':

 

* *

 

O! dien eeuwigh buyten kommer

 

Van ontijdelick verlet

 

Onder 't spelen van uw' lommer

 

Af te leven waer' geset!

 

O! die eeuwigh als gevangen

 

Binnen dese paelen laegh!

 

Wat veranderlick verlangen

 

Voerden hem uyt uwen Haegh?

 

 

 

Maer, ô Wieghe van mijn leven,

 

Voester, Minn', en Baecker-moer,

 

Wilt my, Vader-land, vergeven,

 

Wensch ick buyten 't reden-snoer;

 

Noch en legh ick soo begraven

 

In mijn' lecker' lusten niet,

 

Ick en wistse wel t'ontdraeven

 

Daer 't my uw' begeerte ried.

 

 

 

Emmers dat ick adem-suyghe,

 

Dat ick vocht en voetsel treck,

 

Dat ick tongh en leden buyge,

 

Dat ick lijf en leven streck,

 

Emmers hoort u 't half bedingen

 

Dezer gaeven vruchten toe,

[p. 186]

 

Emmers hebt ghy half te dwingen

 

Wat ick ben, en kan, en doe.

 

 

 

Isser dan of doen, of kunnen,

 

Of bedencken binnen my,

 

Houd ick van des Hemels gunnen

 

Dat uw' gunste waerdigh zy;

 

Heet my uyt uw' boesem scheyen,

 

Heet my vluchten met een' wenck,

 

Moet ick strack in Sout verkeyen

 

Daer ick maer te rugghe denck.

 

 

 

Heb ick eens de krijtte Stranden

 

Westewaert voor u beseilt,

 

Heb ick eens de Zuyder-landen

 

Steilste spitsen af-ghepeilt;

 

Noch die hand om eer te winnen,

 

Noch die voet om verder gaen,

 

Noch dat herte, noch die sinnen

 

Bieden u haer' plichten aen.

 

 

 

't Waer te Wijvelicken sorgher

 

Die niet allen Wereld grond,

 

Aller menschen medeborgher,

 

Vaderlands gelijck en vond;

 

Die niet even achten konde.

 

Of hem Noord of Zuyden sagh,

 

Of hem 't Bedde-gaen besonde,

 

Of het rysen vanden dagh.

 

 

 

Is doch 't Vaderland te minnen

 

Boven al dat min-verleidt;

 

Stijght dan hemelwaert, mijn' Sinnen,

 

Daer uw' Vader-erve leit:

 

Ziele, streekt uw' traege vlercken

 

Daer ghy her-gesonden zijt,

 

Leert op 't sonder-ende mercken

 

Eer uw endelick verslijt':

 

 

 

Leert het stof uw stof bevelen,

 

Leert ontstrammen eer ghy loopt,

 

Leert u van uw selven stelen,

[p. 187]

 

Leert genaecken dat ghy hoopt:

 

Maer oock, Heer, om Dijner eeren,

 

Eeuwigh Een, en eenigh Goed,

 

Leert haer uyt Dijn' Leere leeren

 

Wat sy leeren leeren moet.