Roman van Heinric en Margriete van Limborch

Boek XI.

Dierste sake o pure doget,
Want ghi alle dinc vermoget,
Aneroepic u te derre tiit
Dat ghi in mier helpen siit,
Ende gheont mi, dat ic volmaken
Dese geeste moet, ende soe geraken
Dat si bequame moete wesen
Hem allen diese hoeren lesen;
Want hets seker waerheit,
Dat ic meneghen aerbeit
Daer omme gedoget hebbe vroe ende spade;
Daer om biddic u here ghenade
Van der groter ydelheit
Die ic daer in hebbe geseit.
Maer doch hebbic die dinghe
Gheset om gerechte leringhe,
Want Sente Pauwels seit dat:
Wat ghescreven es tenegher stad,
Dat emmer es daer omme gescreven,
Dat ons leringe soude gheven;
Ende alsoe es dit oec gedaen.
Nu biddic hem allen sonder waen
Diet lesen of lesen hoeren,
Dat si gode loven te voren
Van al den goede sekerlike
Dat hi mi op erterike
Ghedaen heeft ende doen sal,
Ende oec, dat ic boven al
Beghere, dat euwelike leven
Na mine doet hier boven gheven
Ende ons allen met te samen,
In gods name, nu segt amen. Amen.
God onse here moet achterwaren
Die conincge die nu henen varen,
Ic laetse varen ende seggu vort
Van den ghenen die in die port
Siin te Constantinople bleven:
Die vrede diere was ghegeven
Was ghehouden blidelike,
Ende oec quamen dagelike
Die van buten in de stad,
Ja diere in minden, wet dat,
Ende hadden joye ende feeste.
Op enen dach, seit die geeste,
Soe hilt hof die keyserinne,
Daer quamen met bliden sinne
Van buten der conincge een deel;
Soudic u segghen al gheel
Die feesten diere waren gehouden,
Ic wane u somen vernoyen soude.
Na den etene ghinc int proyeel
Die keyserinne ende een deel
Der conincge die daer van buten waren
Ende oec van binnen twaren,
Ende oec die jonfrouwen mede
Die daer waren in die stede,
Waerliic ic mach u seggen dat,
Dat ene die liefeliicste stad
Was die men mochte visieren;
Daer wiesen boeme meneghertieren,
Die drougen menegerande vrucht,
Soete ende coele was daer de lucht,
Soe datter te menegher stad met pinen
Die sonne en conste dore scinen,
Oec sprongen daer fonteynen een deel,
Die sere ververschten dat proyeel.
Int proyeel dat ic u noeme
Stont menege roese ende bloeme,
Daer waren die conincge geseten
Bi der ghere die hem vergheten
Dede sinen rouwe ende siin seer;
Daer was gesocht menich keer
Om tonderbinden die herten,
Daer si omme dogeden smerten.
Vele hovesscher talen was daer,
Die mi ware al te swaer
Te vertelne sonderlinghe;
Daer was spel ende dachcortinghe.
Die keyserinne was te rade
Gheseten onder ene scade
Van enen sconen oliviere;
Bi hare saten ridders fiere,
Her Heinriic ende her Echites,
Ende oec mede, siits ghewes,
Van Salencen die coninc vri,
Ende oec satter mede bi
Doude grave van Athenen,
Dandre saten verre henen,
Hare entare in den boegaert.
Margriete quam ter vaert
Uter salen sekerlike,
Met hare die coninc van Vranckerike;
Ende doen si in den boegaert quam
Ende miin her Demophon vernam,
Stont hi op jegen hare
Ende jegen den coninc mare;
Bi hem sat Esioene,
Die cussche maget entie scone,
Ende siin oec met opgestaen,
Doe ghingen si bi hem sitten saen;
Ende alse dat die andre scouwen
Die daer saten bi den vrouwen,
Stonden si op ende ghingen mede
Sitten daer ter selver stede;
Elc nam die jonfrouwe metter hant
Die daer was sier herten brant,
Ende bleven sitten te samen,
Die daer saten ende daer quamen.
Daer was menegerande tale,
Daer was Esyoene, die scone smale,
Ende seide: ‘wat spele selen wi aeng[aen]?’
Margriete seide: ‘ic doet u verstaen,
Hier es menich die sere mint,
Ende hem es weder onbekint
Of hi iet gemint si;
Een spel willic ons maken daer bi
Elc kinnen sal anders herte,
Ende diere omme messeit, grote smerte
Moet hi cortelike ghewinnen,
Ende altoes mesval van minnen.
Een coninc sal heten wel,
Daer elc sal berechten int spel
Den coninc dies hi vragen sal.
Nu legt u hande darwert al
Deen op dandre, nu tellen wi;
Op dien .X. valt, ic wille hi si
Over ons here ende coninc,
Ende wi selen hem op alle dinc
Berechten dies hi ons vragen sal.’
Dit soe loveden si al;
Dit was dierste conincspel
Dat nie gespeelt was weet men w[el];
Doe leiden si hare hande daer.
Maar wet dat wel over waer,
Dat coninc bi gherechten ghetale
Margriete wert, die scone smale,
Dies si hare scaemde sere;
Maer Demophon die here
Seide, dat hare te rechte toehort,
Want siit ierstwarf brachte vort.
‘Sint ghiit emmer wilt, ghi heren,
Soe willict siin in den name ons heren.’
Margriete, die welghedane,
Sprac heren Demophon ane:
‘Here, seit si, comt te hove.’
‘Vrouwe, ic benre tuwen love.’
‘Nu segt mi, wat werke condi werken?’
‘Vrouwe, ic can mine vriendinne merken,
Om te wetene of si mi mint;
Nochtan eist mi onbekint.’
‘Nu here, berecht mi dat:
Ghi hebt gewandelt in menege stad,
Ende in desen boegaert reyne,
Daer in sprinct menege fonteyne,
Soete van smake; claer van gronde,
Vercordi noit tenegher stonde
Eneghe fonteyne claer,
Dat ghi hare iet quaemt soe naer,
Dat uwen monde iet hadde genaect
Derre fonteynen die soe wel smaect?’
Her Demophon, die dit verstaen
Heeft, was met peinsene sere bevaen,
Want hine wister wat antwerde hoe;
Ten lesten seidiere dit toe:
‘Twaren vrouwe, verstaet mi:
Hier es ene fonteyne bi,
Scone ende claer, van soeten smake,
Ende daer ic vore ghene sake
En cose, die men mochte geseggen,
Dat ic minen mont mochte leggen
An haren borre entien gerinen;
Nochtan hebbicker vele pinen
Om gedaen ende sere besurt,
Maer soe vaste staet hi ghemurt
Dat icken niet en can ghewinnen;
Die gront es oec soe vaste binnen,
Dat icken met ysere no met stale
Niet en can ghewinnen wale;
Hi es mi te diep terdendeel,
Nochtan hebbic gedrayt een zeel
Wt minen oegen van bitteren tranen,
Nochtan en can ic niet ghewanen
Dat ics nemmermeer gecrighe,
Wat ic droeve of wat ic prighe.’
‘Twaren here, dats u swaer.’
Te hove doet soe comen daer
Van Salensen Esyoenen,
Die men cume mochte versconen.
Die conincginne seide: ‘jonfrouwe,
Nu berecht mi op u trouwe,
Ghi hebt hier langen tiden
Sien battaelgen ende striden,
Hebdi enich swert vernomen
Dat dore u herte es comen,
Of met steken of met slagen?
Nu berecht mi dies ic u vrage.’
‘Waerlex vrouwe, ic sal
U segghen die waerheit al;
Ghi wet wel, vrouwe miin,
Dat vreeseleker die steken siin
Van den swerden dan die slage,
Men vernemt alle daghe;
Der slage hebbic, vrouwe, ontfaen
Die mi siin int herte gegaen,
Ende daer in gemaect ene cure,
Maer noch en eist niet al dure;
Can ic mi jegen den steke gewachten,
Vele te min sal ics achten.’
Die conincginne seide: ‘sem mine trouwe,
Ghi hebt mi wel berecht jonfrouwe.’
Doe vragede vort de maget fetiis:
‘Van Prassia her coninc wiis,
Ghi hebt gewandelt in desen vrede,
Ende oec in den andren mede
In dese stad ende oec alhier,
Nu berecht mi, her coninc fier,
Siet in desen boegaert, godeweet,
Daer menich boem gewassen steet,
Die somer staet ende winter groene
Ende altoes in enen saysoene,
Sine deluwen no ne droegen:
Segt, sagedi met uwen oegen
Hier enege dinc die u daer mede
Iet verliefelecte daer die stede?’
‘Twaren ver conincginne, jaet;
Enen piinboem daer binnen staet
Die te rechte alsoe genaemt si,
Enen piinboem soe es hi mi,
Die mi dunct soe overhoghe,
Dat icken ghewinnen niene moghe,
Nochtan hebbic nu ende echt
Sterke ledren anegerecht.’
‘Neen here, seide die conincginne,
Hope brinct alle dinc inne.’
Die coninc vragede na dat
Der jonfrouwen die bi hem sat,
Dat was Palladas van Macidone,
Ene maget utermaten scone.
‘Jonfrouwe, seit si, berecht mi,
Hier heeft menich ridder vri
Ghestreden in desen lande
Met wapenen menegherande,
Segt, sagedi enich soe gemaect
Dat uwer herten es ghenaect?’
‘Twaren ende god, ja ic, vrouwe, ene,
Ene glavie eist dat ic mene,
Die gerecht steet op therte miin;
Mocht icker ongequetst ave siin
Ende ongewont, hoe hi mi dreicht,
Soe blevic noch al ongeveicht.’
Van Ganges die coninc Colesus,
Ierstwarf vragt si hem dus:
‘Her coninc nu doet mi verstaen,
Gherne soe hebdi ghegaen
Ende gekeert in onse stad;
Nu berecht mi, ic vrage u dat,
Ghi hebt gesien mier vrouwen crone
Die diere es ende scone
Ende beset met dieren stenen,
Dier si heeft menegen enen
Ende menegen dieren steen;
Nu berecht mi, offer es gheen
Daer ghi omme die crone mint te meer,
Ende hier in de stad comt theer?’
Die coninc antwerde haestelike:
‘Twaren, in die crone rike
Steet, vrouwe, .I. dyamant,
Den hertsten steen dien men noit vant
Of vinden mochte in enich lant,
Ic hebber toe geset mine hant
Dat icken gescoren mochte;
Maer wat ic dede of sochte
Dan mochte mi bescieten twint,
Nochtan hebbic mi versint,
Dat menne wel doet, vrouwe goede,
Scoren met heten boxbloede,
Dese diamant hoe vast hi si.
Nu merct vele narre mi
Ende sal u seggen vrouwe hoe,
Miins herten bloet doe icker toe.’
Vort sprac die conincginne ane:
‘Berecht mi jonfrouwe Eliane,
Waer ten orloge leit een here
Hebben si bracht menege were,
Ende menegerande wapen bracht;
Nu segt mi, of giis siit bedacht,
Hebdi hier enich wapen gesien
Daer ghi u af dorst ontsien?’
‘Ja ic vrouwe, met ere ghisermen
Daer men met slaet met beiden arm[en],
Die slaghe siin starc ende swaer,
Maer wet wel vorwaer
En hadde gedaen die starke scilt
Dien ik altoes vore mi hilt
Ende die mi miin meester gaf,
Noch es hi welna af;
Hi seide: ‘doet wiselec dat gi doet,
Ende besiet of dende es goet.’
Dese scilt heeft op desen dach
Gehadt een soe swaer geclach
Dat icken soe en conste gehouden
Hine moeste mi in de hande voud[en],
Entie slach scampelde godeweet
Soe dat hi mi int herte sneet;
Ware hi vorder iet gegaen
Ic duchte miin leven ware gedaen.’
Die conincginne seide: ‘jonfrouwe goede,
Ic radu bliift op u hoede.’
Doe vragede vort die welgedane
Maurus den coninc van Moriane,
Die van hude was al say,
Nochtan was hi int herte fray.
‘Berecht mi, her coninc fier,
Wi siten hier in dit vergier
Daer in staen menegerande bloemen;
Segt mi, esser enege comen
Soe na, dat gise hebt gepluct?’
‘Ghepluct, vrouwe, soe wart mi g[heluct]
Dat ic mochte met al mier pinen
Miin mont den bladeren gerinen,
Van den cnoppen van der roesen
Die ci van herten hebbe gecosen,
Ic ware die bliitste man die leeft;
Maer nature die mi heeft
Gemaect van selker gedanen,
Doet mi anders sins wanen,
Van hopen dat ic moghe
Iet gecrigen daer ic na poghe.’
Margriete seide: ‘twi sidi ververt?
Hebt hope, hets goets wert.
Nu berecht mi, jonfrouwe Meliandre,
Geliic gedaen hebben dese andre,
Wert wapen noit op u getoghen
Dat u ter herten quam gevloghen?’
‘Waerlec vrouwe, verstaet mi,
Mi heeft dicke geweest bi
Een strael, geliic het ware .I. kniif,
Maer nie en quam hi in miin liif,
Want alle datti mi genaecte
Was metten plompen dat hi geraecte,
Al scoet hi mi op therte een deel,
Nochtan bliift mi die huut geheel.
Inne segge niet, ware scarp gecomen,
Enne hadde mi den sen ghenomen
Of tliif, dat ic ontsie,
Want men heeft geseit oit ende je:
Dat die cruke soe langhe gheet
Te watre, dat mense ontwee sleet.’
Die coninc van Vranckerike, dats waer,
Sat bi Celidonien daer
Van Dalmatien des coninx kint,
Datti van al sier herten mint.
Die conincginne si began
Den coninc dus te spreken an.
‘Here her coninc, soe berecht mi,
Welc u dunct dat sterker si,
Nature, soe leringe, soe minne?’
‘Twaren vrouwe, ver conincginne,
Dese vraghe es mi te swaer;
Maer ic sal u oppenbaer
Wel berechten na minen sin;
Dat men heeft van naturen in
Daer es men toe herde ghereet,
Want aert es een vast cleet;
Ende daerbi dat een mensche heeft
Van aerde, wet dat hi begheeft
Herde noede, mochtiis ontgaen;
Doch dat men doet noede wert dicke gedaen.
Vrouwe, wet oec dat leringhe
Dat dat siin ghehueffende dinge,
Ende daer toe es een mensce ghereet
Ende abel noch, godeweet,
Ende sine const hi gherne toent
In wat lande hi woent.
Men heeft geseit te menegher ure:
Dat vore leringhe gaet nature,
Ende daer bi wanic oppenbaer,
Dat die meneghe seit dats waer.
Maer wet, dat in minen sinne
Vele sterker es die minne;
Want si verwint beide dese dinghe,
Nature ende oec leringhe,
Ende sal u seggen vrouwe waer bi:
Nu si dat van naturen si
Een mensce vrec ende gierich mede,
Minne brect hem sinen sede
Ende maecten milde, waer hi keert.
Hoe diepe een mensce si geleert
Hi wert wel bevaen met minnen,
Ende soe si meer leringen kinnen,
Soe si eer bliven ghevaen;
Ende daerbi na minen waen
Soe es crachtegher die minne.’
‘Twaren, seide die conincginne,
Here ghi hebt mi berecht scone.
Nu berecht mi, jonfrouwe Celidone;
Viere winde wayen, weet men wel,
Some soete, some fel,
Dats zuut, west, oost ende nort;
Nu berecht mi op dir wort:
Es hier enich, hier te voren
Die ghi vore dandre hebt vercoren
Ende daer u herte meer op staet?’
‘Entrouwen, ver conincginne, jaet.
De oversuete wint wayt west,
Dunct mi wesen dalre best,
Want van daer siin comen
Soe vele soeter bloemen.’
Nu vraget vort die conincginne
Den keiser, die met bliden sinne
Sat bi jonfrouwe Salaminen
Van Tracien, diene met pinen
Ende in gepeinse leven dede,
Ende oec om vele vrouden mede:
‘Here her keyser, berecht mi des,
Welc dat vermogender es,
Soe coninc, soe wiin, soe vrouwen?’
Die keyser seide: ‘bi mier trouwen,
Na mine macht willic u
Hierop berechten nu:
Een coninc es in siin rike
Recht alsoe in diergelike
Alse die vreselike reghen
Die uten hemele comt gesleghen;
Want vore hem hi dicke sint
Donder, blexeme, storm ende wint;
Grote vloede daer af comen.
Meneghen heeft oec dliif ghenomen
Beide te lande enter zee.
Dus ghedaen es min no mee
Die coninc ende siin rike;
Hi es ontsien gruwelike,
Doch jegen die pine die hi doet,
Soe bescermt hi hem haer goet
Sinen ondersaten ende sinen lieden,
Ende en laet hem niet mesbieden;
Dus en es gheen gebrec an den coninc;
Soe bidden die liede vore alle dinc
Om enen goeden, ende cortelinghen
Hierbi dunct mi in waren dinghen?
Al eist dat hi mogende si,
Ende ontsien hi es daer bi,
Vort es starc vore alle dinc
Die wiin, want hi den coninc
Verwint enter neder leghet,
Ende elken dien te sere pleget
Te nemen ende tovermaten.
Maer vrouwe ic willu weten laten,
Dat die vrouwen ongeloghen
Siin alremeest vermoghen;
Want coninc van groter machte,
Rike van goede ende van geslachte,
Dwingen si, geloeft mi dat.
Ic hoerde eens lesen tere stad,
Dat ghescreven stont alsoe:
‘Experto crede magistro.’
Dats, datti geloeve gheeft
Ane den meester dies geproeft heeft.
Die den wiin winnen mede
Dwinghen die vrouwen van der stede,
Want dieghene diene winnen,
Doen dicke die vrouwen ontsinnen;
Laten sine ongewonnen,
Die wiin en salne gewinnen connen
Met al siere cracht; hine bliift verloren,
Ic gheeft den vrouwen al te voren.’
Vort seide die conincginne fine:
‘Berecht mi, jonfrouwe Salamine,
Langhe wile hebbic bekint
Dat ghi van herten hebt gemint;
Nu segt mi, welc u meest toech
Ane minne daer u herte ane vloech,
Of ghi cont berechten mi.’
‘Twaren ende god, vrouwe, dat si:
Die hoecheit van den groten here,
Die hem veroemoedeghet soe sere,
Ende nederde die was soe rike,
Dat hi was cume miin gelike;
Die tranen ende oec die suchtinge
Van soe mechtigen conincghe,
Dat scone belof, dat grote behe[et],
Daer hi altoes es toe bereet.’
‘Twaren, seide die maget,
Dies ic u hebbe gevraget
Hebdi mi wel weten doen.
Nu berecht mi, her coninc Ryoen,
Of ghi cont, ende segget mi
Welc die meeste genoechte si
Die den mensche in enegen sinne
Op erterike mach ghewinnen?’
‘Vrouwe, der genoechten siin vele:
Al eist dat ghiis vraget tuwen spele;
Maer ene willic u doen verstaen
Die mi dunct boven dandre gaen,
Dats dat eens margens vor den da[ghe],
Alsi een lettelken gheslaghe,
Hadde een scone bedde ghemaect
Daer hi op laghe al moedernaect,
Ende in ene camere daert roke wale;
Die camere soude oec altemale
Met groenen biesen ghestroyt siin;
Oec soude in een pelskiin
Ende in een hemde al barvoet
Die ghene siin daer hem minne af doet
Dicke verdriet ende thoren;
Ende die hi int herte te voren
Herde langhe heeft beghert,
Ende hi boven alle creaturen beghert,
Soude met vore hem staen met
Haren enen voet hebben op dbedde geset
Enten andren noch beneden,
Daer si met soude op treden,
Ende soude met ere hant daer naer
Die dekene oplichten daer,
Entie ghene soude liggen in wane
Alse stappans onder te gane,
Alse dat si stappans comen sal;
Want si daer toe bereet steet al.
Nochtan en willic niet
Dat si nare come iet
Dan si sta ende hise wachte,
Soe latic hi in die bliitste gedachte,
Ende oec in dat suetse leven
Dat iemen in erterile mochte geven.’
Doe seiden alle die heren daer:
‘Sekerlec, dat ware waer.’
Doe vragede vort die conincginne
Elionette, daer si minne
Ane lach, van Amasonia,
Want het behoerde daer na:
‘Nu segt mi vrouwe, dor u ere
Dese boegaert es scone sere,
Hier sprinct menich suete cruut,
Segt, gaet hier enich ter erden wt
Dat ghi vore alle dandre gheert?’
‘Twaren, ver conincginne weert,
Ene balseme comt hier uter erden,
Die mi dunct van soe groter werden,
Mochticse hebben in mine hande
Ende met mi voeren te lande
Ende behouden al miin leven
Ende dat si niet worde verdreven,
Daer en coric niet vore sekerlike
Alle dat goet van erdrike.’
Pasca, die vrouwe van Paura
Was daer gheseten na,
Ende van Byhem die coninc,
Diese minde vore alle dinc.
Die maget seide: ‘vrouwe doet mi weten:
Vremt man die verre es geseten
Mach hi werden soe na ghebuer,
Ja soe na, dat therte suer
Werden soude die altemale
Wtwerpen soude sine pale,
Ende al verdriven van daer hi woent?’
‘Vrouwe dit es scone versoent,
Wel soe hoeric u ghebiet,
Al en eist met enen wanne niet;
Ic versta u wincken wel.’
‘Dat seggic u al sonder spel
Over waer ende ongelogen:
Ic hebbe soe vaste an mi getogen
Van vremden lande enen here,
Dat icken en mach nemmermere
No en wille van mi verdriven,
Ic wille altoes siin gebuer bliven,
Ja soe na mi talre stont
Sine woeninghe in miins herten gront,
Soe vast geplant ende gevest,
Dat mi om hem dunct peinsen best.’
Doe seide die conincginne: ‘vrouwe,
Twaren ghi dunct mi getrouwe,
Ende dies stadi in minen love.
Nu her coninc, comt te hove.’
‘Vrouwe, sint ic hebbe vernomen
U gebot, ben icker comen.’
‘Segt mi, wat werke condi werken?’
‘Vrouwe, ic can hoeren ende merken
Selken tiit wel, selken tiit onwille;
Wat ic hoere ic swighe al stille.’
‘Twaren here, dats wel gedaen;
Nu segt mi, van dat gi verstaen
Hier ende ghemict, welc dat u
Alderbest behaget nu?’
‘Dat seggic u, wat soudic el?
Jonfrouwe Salamine behagt mi wel,
Ende dan van Amasonia
Elionette, ende daer na
Best die vrouwe, wilddit weten,
Die aldernaest mi es geseten.’
Hier na nam die conincginne
Een riis op met bliden sinne,
Ende seide: ‘her Demophon, saen
Nu nemt here, ghi moet ontfaen
Miin rike, dat ic u gheve hier.’
‘Neen, seide die coninc fier,
In onsen lande es een sede,
Ende vrouwe, dien seldi houden mede;
Een coninc die siin wilt van love,
Alsi onthouden heeft tsinen hove
Sine hoghe liede ende sine baroene
Om feeste ende ere hem te doene,
Sone wilt hi niet dat si te lande
Wederkeren ydelre hande
Maer gheeft hem ghiften ende beden,
Alse wel betam erachticheden,
Soe seldi doen elken here
Ende elker vrouwen, wildi ere
Hebben, ende selen hem beloven
Van uwer meltheit in elken hove.’
Die jonfrouwe scaemde hare,
Ende seide ten coninc oppenbare:
‘Wanen soude comen selc here
Mi te bringene in alselke ere,
Dat ic elken gheven soude
Dinc die hi mi bidden woude?
Mi ware selc herde ongereet.’
‘Neen vrouwe, sprac hi, godeweet,
Die bidt dat niet te geven en es,
Ontseit hem selven, siits ghewes;
Maer elc sal vraghen, ende ghi selt hem
Wel berechten na uwen sen,
Gheliic wi u hebben ghedaen.’
Die jonfrouwe seide saen:
‘Here dit willic gherne waghen.’
‘Jonfrouwe, soe willic dan vraghen,
Seide Demophon met bliden sinne,
Nu biddic u vore conincginne,
Dat ghi doet verstaen mi,
Wat dinghen dat minne si.’
‘Twaren here, seide die maget,
Hets swaer dat ghi mi vraget;
Ic ben onder tnette gevallen
Al te sere onder u allen,
Want ic hier te dom toe ben.’
‘Neen jonfrouwe, na uwen sen
Berecht mi, seide die coninc,
Want hens ghene onmogelike dinc
Vrouwe, dat ic u bidde nu.’
‘Here, seitsi, soe sal ic u
Na miin verstaen altehant
Berechten: het dunct mi een bant
Die .II. herten te samen bint
Die si versceden vint;
Dits minne ende niet el,
Na minen sin, dat dunct mi wel.’
Esioene die welgedane
Sprac aldus der maget ane:
‘Vrouwe nu biddic u saen,
Dat ghi mi wilt doen verstaen
Waeraf dese bant gemaect si,
Ende wiene maecte, dat segt mi.’
‘Na miin verstaen sal ict toebringen:
Dese bant es van .IIII. stringen;
Dene dats oemoedicheit,
Die hoverde onder voete leit;
Hovessceit es dander strene,
Roem ende dorperheit brect die ghene;
Die derde es melden moet,
Die quade tonghen maken goet;
Dese .III. die ic hebbe gheseit,
Drayt te gader ledicheit;
Die oegen siin dan die saken
Die vremde dinc vast maken;
Want verstaet mi wel hier,
Dat die oeghen siin portier
Der herten, ende doen dit vor haer comen
Dat si buten hebben vernomen.’
Die conincginne vragede vort hier na
Van Macidonien Palladia:
‘Vrouwe nu doet mi verstaen;
Dese bant mach hi vergaen
Ende werden al begheven,
Ende waermet hi wert verdreven?’
‘Jonfrouwe verstaet mi wel,
Dat roem van mannen breket wel
Den bant entie minne beide,
Ende oec vrouwen ongestadicheide.’
Vort sat die coninc Colesus,
Die vragede der conincginnen dus:
‘Lieve vrouwe berecht mi:
Sint dat minne dus edel si,
Twi en hebben si niet tenenmale
Beide te samen alsoe wale
Dan si den enen pine doet,
Dat niet en genaect sanders moet?’
‘Here des ben ic onberaden,
Ic ben ghewacht, dies moetic waden
Over, soe ic best can,
Opdats mi onse here an.
Here ic hebbe vernomen an den ghenen
Die meester was tote Athenen,
Die mi dat dede verstaen,
Dat in den firmamente staen
Hier boven .VII. planeten,
Die ic nu u wille doen weten:
Saturnus es fel ende quat gemoet,
Ende Jupiter hovesch ende goet,
Mars verloepen ende wreet,
Die Sonne bagel ende heet,
Marcurius simpel ende wiis,
Ende Venus heeft van der minnen priis,
Die Mane dapper ende snel;
Soe hetense, dat wetic wel;
Die meestre seggen dat en gesciet
Hier op erdrike niet
En comt van desen planeten al,
Nu hoert wat ic u seggen sal:
Alse een kint wert gheboren
Onder een planete vercoren,
Alle die nature der planeten
Heeft dat kint, seldi weten.
Maer essere eneghe andre bi
Der quader planeten, geloeves mi,
Soe doet hiere met dat sine,
Dit doet menegen hovesscen pine?’
Van Prassia, die coninc die hier na sat,
Seide: ‘jonfrouwe, berecht mi dat:
Ghi segt dat een bant es minne
Die bint verscedene sinne,
Ende dat mach wale siin;
Eist, ver conincginne fiin,
Soe moet .II. dingen te gader benden.
Nu seggic, vrouwe, dat wi venden
Dicke daer ghemint heeft een,
Dat noit den andren en ghereen,
Alse men vint in menich lant,
Ende minnen en es dan gheen bant.’
Die conincginne antwerde daer naer:
‘Twaren here, u questie es swaer;
Ic merke den putte daer ic viel inne,
Nochtan dunct mi een bant minne,
Here, ende sal u seggen twi:
Het comen alsoe, here, dat ghi
Wilt benden te gader .II. dinghe,
Ghi hebt dierste sonderlinge
Den bant op derde, dats u beghin,
Ende dene dinc ierst daer in.
Ende daer boven dandre met;
Here, ic wille dat ghiit wet,
Dat onder leit in den bande
Here, dats u wel becande,
Ende dat gebonden bliven moet
Ende dat menre boven doet.’
Nu sprac jonfrouwe Eliane
Vort der conincginnen ane:
‘Vrouwe, nu hebdi ons doen verstaen
Waerbi die liede minne ontfaen,
Nu doet mi vort bekinnen
Twi si den enen vor den andren minnen.’
Die maget seide: ‘wet vor waer,
Jonfrouwe, dit es swaer;
Maer ic selve dloeder vant
Daer ic met come ter hant.
Ic seide hier vore ende dede weten,
Dat bi den loepe der planeten
Meest gesciet sekerlike
Wat gesciet op erterike;
Alse eene planete regneren beghint
Ende dan gheboren wert een kint,
Soe wert hem nature ende siin leven
Altoes na die planete ghegeven.’
Vort vragede miin her Maurus
Der conincginnen aldus:
‘Berecht mi vrouwe welgedaen,
Ghi hebt hier vore doen verstaen
Dat minne ghenen merc doet
No op edelheit no op goet,
Ende toent daerbi redenen ghenouch;
Nu wist ic gherne, waert u gevouch,
Of een lief laet siin lief daer bi
Dat niet herde scone en si.’
‘Waerlec here, ic wane, neent;
Want ic versta wel wat ghi meent,
Opdat anders sins es gherief,
Want men sach noit leliic lief,
Ende men vraget oec niet, godeweet,
Waer der scoender liede huus steet,
Maer waer die goede liede woenen.
Scoenheit es maer een toenen
Die te gheet herde saen,
Gheliic dat bloemen wtgaen
Soe comt si wt ende te gheet weder
Ende valt saen altemale neder.’
Meliandre, die scone maget,
Der conincginnen vort vraget:
‘Nu berecht mi, vrouwe, dat:
Oft gheviele tenegher stad
Dat iemen sere ghemint ware
Van enen daert hem af onmare
Hadde, ende dien hi minnen
Niet en mochte in ghenen sinnen,
Hoe mochti met goeden moede
Ghedoen dat hiis avestoede
Ende ontoghe hem der minnen?’
‘Twaren jonfrouwe, in caent bekinnen,
Antwerde die conincghinne,
Maer na dat ic mi versinne,
Die in sinen lande verwandelen mochte
Die erde, die watre, die lochte,
Ende tfier cout maken van naturen,
Hi soude doen onlange duren.’
Vort vragede hovesscelike
Die coninc van Vranckerike:
‘Vrouwe berecht mi dat:
Het comt dat ic minne tere stad
Op hovesscede ende op trouwe,
Ende mi dunct weder dat die jonfrouwe
Mi mint van herten als ic doe,
Nochtan en staet hare niet alsoe,
Want hets harre herten bi
Nieweren, al duncket mi,
Nochtan en can ics niet gheware
Werden an hare ghebare.
Hoe mach dat siin, lieve jonfrouwe,
Dat ic niet en kinne vor loesheit trouwe?’
Die maget seide: ‘her coninc goet,
Twaren in ben noch niet soe vroet
U te berechten dese dinc;
Maer wet wel, her coninc,
Dat dese questie es te groet
Mi ende minen ghenoet,
Ende dies seldiere verlaten mi.’
‘Neen, ver conincghinne vri,
Ghi moetse berechten na u verstaen.’
Doe seide die maget welgedaen:
‘Sint siin moet, wat holpt gestreden?
Maer hets te sere ghebeden;
Nu hoert here, ende verstaet mi wel:
Het doet minne ende niet el,
Die u besegen doet die oeghen,
Want si es daer vore getoghen
Ende doet uwen sin sceden sere,
Ende seggu dies gelike here:
Nemt enen witten .d. clene
Ende werpten in ene clare fontene,
Alsi leit opten gront
Wit ende claer ende ront,
Dan dunct hi u merre siin
Dan hi dede, her coninc fiin.’
Celidonie die daerna sat,
Seide: ‘vrouwe berecht mi dat:
Sint minne es soe edel ende soe goet,
Waerbi eist dan dat si doet
Enen die hare dient met trouwen
Leven met alselken rouwen
Dat hi vaert wt sinen sinne?
Daer en dunct mi niet soe hoge de minne,
Geliic dat dede Amedas,
Die .III. jaer van minnen verwoet was,
Ende noch andre liede vele;
Entrouwen daer gaet uten spele.’
Die maget antwerde met bliden sinne:
‘Twaren, al haddic die minne
Ende hare nature al bescreven,
Mi siin questien ghegheven
Die mi nochtan siin te swaer,
Dat kindi wel alle vor waer;
Nochtan jonfrouwe sal ic u
Na mine macht berechten nu;
Maer wet, die woude verstaen wale
Die questie daer Venus strale
Ende verstaen bescedelike,
Hi mochtse verstaen lichtelike;
Maer daer af willic vort swighen
Ende wille tere andre materien prigh[en];
Ghi vraght mi, waer bi minne doet,
Dat si maket enen onvroet
Die hare dient ghetrouwelike;
Nu verstaet mi jonfrouwe rike;
Ver Venus es conincghinne,
Als ic u seide, over die minne,
Gheweldich na hare manieren,
Nochtan heeft si camerieren
Die hare helpen houden haer lene,
Want si en es maer vrouwe allene,
Die over al niet en mach siin.
Besiet onse keyserinne fiin,
En holpen hare niet hare heren
Ende ander liede, met clenen eren
Soude si dat orloge anegaen?
Woude oec hier iemen bestaen
There sonder der heren raet,
Al quame hem daer af quaet,
Dies en soude hi ten ghenen daghen
Te rechte over mier vrouwen clagen.
Want daer omme heeft si raet bi hare,
Om dies si wille, dat men vare
Met rade, ende in deser manieren
Heeft Venus hare camerieren.’
Die keyser van Roeme seide: ‘jonfrouwe
Nu berecht mi, selp u trouwe,
Hoe dat men dit bekint,
Of men ghetrouwelike mint.’
‘Here, seide die maget welgedaen,
Dat willic u doen vertsaen;
Alse comen te gader si twee
Die van minnen draghen dwee,
Ierst werden si bleec ende vale,
Hare oegen slaen si stappans te dale
Ende bliven vore hem siende daer,
Oec werden si corteliic daer naer
Verwermt ende van verwen roet,
Dat doet hem der minnen noet.
Dan moest eens haer wille siin,
In gherechte minne en es gheen miin,
Niet propers en heeft har negheen,
Want hare herten die siin een.
Maer daer men niet en vindt des,
Wanic niet dat gherecht minne es.’
Vort jonfrouwe Salamine sat,
Ende vragede der conincginnen dat:
‘Vrouwe ghi hebt eens geseit
Dat grote doget an de minne leit,
Ende dat altoes siin loen es rike
Wie dat mint ghestadelike.
Nu berecht mi, es hi oec fel
Den ghenen die gheren niet el
Dan hoe si met haren minnen
Mogen doen daermet wiif ontsinnen?’
Die conincginne seide: ‘jonfrouwe,
Die minne doet hem dicke rouwe
Ende sleetse metten selven swerden
Daer si den andren met derden,
Want sise dicke minnen doet
Daer si minnen dicke in onspoet.
Hierbi dunct mi jonfrouwe wel
Dat ver Venus es wrekende ende fel
Op die ghene die siin ondadich
Ende haren vrienden ongenadich.’
Van Spaengen Rioen die coninc
Vragede vort dese dinc:
‘Berecht mi vort conincginne,
Of ic ene jonfrouwe minne
Ende ic oec wel wane dat si
Oec weder minnet mi,
Wat dingen magic anevangen
Daer ic hare met doe verlanghen
Na mi? want ic gherne bi haer ben,
Want si hevet minen sen.’
‘Here dat seggic u wale;
Siit in uwen spele ende in u tale
Hovesch ende gereet tharen dienste;
Noch es ene dinc tsienste,
Dats alse ghi selt van hare gaen,
Dat ghi hare doet verstaen,
Alse ghi weder comt te hare,
Dat ghi hare selt seggen mare
Die si gherne hoeren sal
Ende begheren boven al;
Daerbi merct ende besiet,
Dat lief en mach te verre niet
Siin, dat hi daeromme verhate
Siin lief ende altemale late.’
Die coninc van Byhem vraget
Aldus Margrieten der Maget:
‘Berecht mi vrouwe, dies ic u vraghe:
Het gheviel, inne weet op wat daghe,
Dat .III. ridders op gherechte trouwe
Minden ene jonfrouwe,
Die si even wel ontfinc,
Dat elc andren vertellen ghinc,
Hoe wel dat si waren ontfaen.
Elc waende sonder waen
Van hare siin allene ghemint.
Die jonfrouwe, die niene was kint,
Getroeste elcken al even wale.
Doe geviel tenen male
Dat si alle .III. twaren
Tenen tornoyse souden varen;
Elc quam te hare om een scoenhede.
Dat si herde gherne dede
Ende gaf elken ene siden mouwe;
Dies waende elc die jonfrouwe
Hebben allene sonderlinge,
Maer alsi vernamen die dinghe
Dat si aldus hadde ghedaen,
Wouden siere te gader gaen
Ende sien wien si soude verdriven
Enten enen allene bliven.
Si quamen alle .III. daer te hare,
Ende elc seide, hoe gherne hi ware
Van hare gemint, ende dat si seide
Wien si minde, dandre beide
Soudense met payse laten.
Die jonfrouwe, die utermaten
Behendich was ende vroet,
Tart den enen opten voet,
Den anderen dwanc si metter hant,
Den derden lenesi die oegen riant.
Doe seide si: ‘ghi heren, wat wildi?
Ghi wilt sere becoren mi;
Maer dien ic wille, seggic u,
Hebbic selc een licteken nu
Ghegeven, dat hi wale mach verstaen
Dat ic dandre late gaen.’
Nu vragic u vrouwe des,
Wie dat meest gemint es.’
‘Entrouwen here, seide de maget,
Dits groet, dat ghi mi vraget;
Maer na miin verstaen sal ic u togen:
Grote lichtheit leit in die oegen,
Al eist dat si ten hogesten staen,
Meneghen losen slach si slaen
Daer niet af te houden en si.
Die voete here, geloeves mi,
Siin dnederste dat de mensce heeft,
Si terden dicke daer men omme gheeft
Herde clene, of merket met,
Maer die hande siin een let
Die een mensce selve leggen moet
Waer hem voeget ende dunct goet;
Oec siin si middel dat men prisen
Moet ende loven in alre wisen,
Want die wiisheit gods, des siit gewes,
Die boven alle wiisheit es,
Maecte ver Yeven wt Adame
Van ere rebbben wt sinen lichame,
Niet van den hoefde, no van den voeten;
Omdat si geliic wesen moeten
Nam hise in de middelt van heme.
Here, nadien dat ict verneme
Ende oec na minen sinne,
Soe ghevic der hant die minne.’
Pasca, die conincginne vroet,
Seide: ‘twaren vrouwe, ic moet
Oec bidden, al ben ic die leste.
Hens maer omdat ic mine questie veste.
Nu berecht mi dore u ere:
Twee vrouwen minden enen here
Diere hi niet en wille ontfaen
Sine hebben sinen wille gedaen;
Ende die wilt sinen wille doen,
Hare wilt bliven die baroen.
Dene en wouds doen niet,
Want si seide, dat si niet men siet
Dat die minne es vergaen
Alse die wille es ghedaen,
Ende si en gheert niet dan de minne.
Dandre seide, sine vriendinne
Wilt si bliven al haer leven,
Ende wilt hem al dat gheven
Dat hi begheren mach van hare,
Want si seit oppenbare,
Dat hi sal meeste loen ontfaen
Die meeste dore andren heeft gedaen.
Nu wistic gherne, vrouwe fiin,
Wies hi te rechte soude siin?’
‘Vrouwe, seide de maget, bi mier waerhede
Dits ene herde scone bede,
Ende ene subtile ende ene sware,
Ic benre met gejaget te care.
Mi dunct vrouwe, ghi vraget mi
Wiltiit die vrienscap vast si,
Soe vore den wille, soe na.
Vrouwe, nadat ic versta
Sal ic u seggen claerlike,
Sonder enege valsche plike
Sal ic u doen verstaen.
Miin vrouwe steet op, wi moeten gaen,
Ende beiden tere ander tiit.’
Ende stonden doen op al den boegaert wiit,
Ende volgeden altemale
Der keyserinnen in die sale,
Daer die tafelen gheleit waren,
Maer die heidene voeren twaren
Int here ende rumden die stede,
Ende sanderdages ginc wt vrede.
Nu ghingen si eten ende waren blide.
Des anderdages vroe betide
Besagen si om hare saken
Die hem ten andren stride gebraken,
Ende Tubal hadde vonden ene maniere,
Daer men met die elpendiere
Vellen soude in de noet,
Husekine ne bore groet;
Dese huse ende dese dinc
Waren van Elyades den coninc
Bevolen, dat hise achterware
Met sinen lieden oppenbare,
Diet herde gherne dede;
Ende Tubal wasser helpe mede.
.VI. voete lanc ende wiit viere,
Die hadden menege maysiere
Daer men met swerden dorestac,
Die altemale stoeden in dat,
VI. voete si hoghe waren
Ende al van finen stale twaren,
Ende ghingen boven te nieute wt.
Diere in was dede sonder luut
.II. rader keren in waren dinghen
Daer si met vorwert ghingen,
Ondanc hem diet wouden verbieden;
Het was wel beset met liden.
.C. maecte hiere ende sine smede
Binnen dien dat durde de vrede;
Dese souden onder die diere gaen
Ende soudense van onder verslaen,
Dore die gate stac mense doet,
Ende al ware haer val groet,
Hine mochte een twint niet scaden
Den ghenen diese vallen daden.
Dus ontstoet dat orloge swaer,
Entie niemare, dats waer,
Die was herde verre geronnen;
Van den opgane der sonnen
Tote daer si weder onderghinc
En was prince no coninc
Hine wiste wel van desen orloge,
Soe dat vernam die hertoghe
Van Limborch, dien men de waerheit seide,
Dat sine kinder waren beide
Ende ane hem oec alle die sake ghinc,
Ende datter keyser no coninc
En was hine dede bi haren rade,
Want siins sons dade
Van ridderscape ware groet,
Want hi was ridder sonder genoet.
Die hertoghe die grote bliithede
Hadde, dies sine kinder beede
Leveden ende ghesont waren,
Ende van soe groter weerden twaren,
Hi ghinc ende seit der hertoginnen:
‘Vrouwe, dat moete god kinnen,
Dat ic niet en wille sparen
Ic en wille in Grieken varen
Ten groten orloge, geloeft mi des,
Ende anesien dat daer es,
Mine scone kinder bede
Met minen oegen eer ic scede,
Want al die werelt es nu daer;
Ic macher varen sonder vaer,
Nu raet, hoe magicker best varen.’
Die vrouwe, dier therte began mesbaren,
Antwerde wenende herde sere,
Ende seide: ‘acharmen here!
Dese vaert entie pine die ghi
Anegaen wilt, steet over mi,
Want ellendich lati mi vort an
Sonder kint ende sonder man,
Sonder vroude ende sonder joye,
Ende in ghewene ende in vernoye
Soe lati mi vort al miin leven.
Wildi mi aldus begheven
Soe es mine welvaert leden al.
Maer here, dat u god gheve geval,
Sint ghi darwert wilt tien
Ende uwe kinder sien,
Soe laet mi, dat u god geve seghe,
Siin gheselle in uwen weghe,
Ende laet mi sien mine kinder beide
Eer ic van der werelt sceide.
Ontsegdiit mi, dat kinne onse vrouwe,
Soe hebbic in u cleine trouwe.’
Die hertoge seide: ‘vrouwe goet,
Mine dunct niet dat ghi doet
Vroetheit daer ane, dat ghi
Dese pine wilt bestaen met mi;
Want dese vaert es swaer ende lanc,
Ende ghi siter toe te cranc
Te vaerne alsoe verre vaert;
Ic soude al te sere beswaert
Wesen quame u enegerande
Ane mesquame in vremden lande.
Lieve vrouwe, dies latet varen,
Ic sal wederkeren twaren
Soe ic nemmermeer ierst can,
Ende bringhen, ofts mi god an,
Mine kindre alle beide.’
‘Neen here, die vrouwe seide,
Blevic hier het ware mi swaer.’
Doe viel si hem ten voeten daer
Ende greepene om sine been,
Al wenende si niet ghefeen,
Maer seide: ‘here, wat helpt dat?
Eer ic nemmermeer van derre stad
Mi verporre dorre enege noet,
Ic sal eer tuwen voeten doet
Bliven, ghinc geloeft mi twaren
Here, dat ic met u sal varen.’
Daer was geweent herde sere
Van der vrouwen ende van den here;
Den hertoge jammerde dat,
Dat die vrouwe soe menege stad
Woude liden ende soe menege pine;
Doch soe seidi: ‘vrouwe fine,
Sint ghiit emmer wilt twaren,
Latic u gherne medevaren;
Nu laet ons onse vaert bereiden
Met groter crachticheiden,
Ende onse lant versetten te hant;
Ende ontbieden in menich lant
Om riddren ende om liede,
Ende voeren ene scone mayseniede,
Dat radic, ende varen soe erelike
Dat ment daer int keyserike
Ons eerliic mach anesien.’
Die vrouwe seide mettien:
‘Dits herde goet here,
Nu doet alsoe, selp u ere.’
Nu es die vrouwe opghestaen,
Entie hertoghe es ghegaen
Ende ontboet ridders menegherande
Ende soudeniers wt allen lande,
Soe dat hadde die here vermeten
Dusent man opgheseten,
Sonder die hem volgeden te voet.
Die hertoge hadde oec siin goet
Ende siin lant verset, dats waer,
Al omme entomme .VII. jaer,
Ende dient oec noch es bleven
Alsoe langhe alsi leven,
Ende hi bereide sine vaert
Alsoe te Constantinople waert
Met scoender geselscap behagelike.
Nu gheleidse god die rike.