Roman van Heinric en Margriete van Limborch

Boek VIII.

Ghetrouwe minne sonder loes
Die mi hout ghevaen altoes
Ende vaste in hare ghewout
Maecte mi miin herte soe bout
Dat ic dese jeeste wille volmaken,
Wout mi god laten gheraken
Ende Venus dier ic eyghen bin,
Dier ic an mere ghewin
Dan Pyramus ofte Tysbe dede,
Die beide storven tere stede;
Want miin herte es verseinst
Ane ene jonfrouwe ongheveinst,
Diere ic diene sonder begheven
Ende dienen wille al miin leven.
God onse here van hemelrike
Moet hoeden ghemeenlike
Die gheselscap diere vaert
Blideliic tErmenien waert!
Si reden haesteliic ende sere,
Ende Demophon die heyden here
Hi was hare gheselscap blide
Ende si siins banderside;
Dus reden si soe langhe stont,
Dat si in die stad te Arapont
Quamen eens margens gevaren,
Daer si wel ontfaen waren.
Die porteren daden hem grote ere,
Die si wisten dat haer here
Die coninc ware diere quame,
Ende riddre ware sonder blame.
Nu laet ic van hem bliven,
Ende willu vort bescriven,
Hoe die coninc van Mombrant,
Ende van Barberien die seriant,
Ende van den Hunen mede
Die conincghe met moghenthede
Siin in Ermenien comen
Ende hebbens vele te hem ghenomen;
Si wonnen daer si ane quamen,
Sine vonden niemen diet benamen,
Si berrenden cloestren ende husen,
Sine lieten kerken no clusen
Sine worpen ter erden al.
Echites behoeft groet gheval
Sal hiis hem oec verweren connen,
Want oec man en es onder der sonnen
Die iet meer was ontsien
Dan die heyden Barberien;
Na dat ict vant in die geeste
Soe was hi verre die meeste
Die nie man met oegen sach;
Ie weet wel dat hem niet verwach
Een ors te draghene in sine hant
Sonder enegherande bant
Dan hiit metten armen dwanc;
Hi was .XXX. voete lanc
Ende over die scoudren .X. breet,
Siin hoeft was, godeweet,
Groet alse een maeteliic oven,
Siin haer op siin hoet boven
Was harder dant stalen ware,
Sine oeren waren oppenbare
Breder dan eene grote platele,
Hi hadde ene oege tsinen dele,
Ende die stoet hem vore int hoeft
Gheliic enen scilde groet,
Siin hande waren lanc ende dicke,
Wel ere groter plancken ghemicke,
Sine harme groet ende ongescapen,
Soe hol siin rugghe, daer mochten wt lapen
.XX. ossen tenen male,
Sine been waren, wetic wale,
Dicke oft molenstandarts waren,
Sine voete waren twaren
Breder vele dan enich wan.
Nie en sach mensce selken man,
Sere was hi onbequame
Ende Polifemus was siin name;
Die duvel brachten selve daer,
Hi was den Kerstinen al te swaer;
Mamet siin god, siin here,
Dien hi minde al te sere,
Dien droch hi op sinen hals.
God gheve hem vele ongevals!
In elke kerke daer hi quam
Ende gods beelde daer in vernam,
Dat warp hi neder ontwee;
Daerna dedi noch mee:
Sinen Mamet setti in de stad
Daer onse here te voren sat,
Dus en ontbleef hem int lant niet
Tote ere stad die Theramus hiet
Ende leit op enen hoghen berch;
Die stad heeft noch clein arch,
Ende senden met haesten sere
Te Grieken wert om haren here,
Heren Echites haren coninc;
Sine wisten niet die dinc
Dat hi binnen lands comen ware,
Maer die bode werts gheware
Dat hi comen ware te Arapont,
Ende voer daer in corter stont
Met groter haest wat hi mach;
Maer tierst dat hi den coninc sach
Groetine herde sere,
Ende seide: ‘bi gode onsen here,
Hier dagedi here vele te langhe,
Want .XX. milen ommegange
Hebben die heyden u lant gewonnen;
Inne soudu niet vertellen connen
Den groten jammer dien si doen;
Die goede stad van Viberbiun
Hebben si altemale verbrant,
Entie stad van Avigant,
Ende vele vromer liede doet;
Nu liggen si vore de stad groet
Van Corandes, die mi nu
Hebben ghesant hier om u,
Om troest ende om soccors,
Si ligghen vaste binnen mors
Ende en dorren niet wtvaren,
Maer versekert siin si nu twaren
Ene jaer omme ende meer,
Sine ghevense niet op eer
Sine zien u moghen daer,
Al waert te doene .II. jaer.’
Die nuwe coninc horde al toe
Wat die bode seide doe,
Niet wel en waest siin wille,
Onlanghe sweech hi stille,
Hi seide: ‘ghi heren ende cnapen,
Al te langhe hebben wi geslapen
Ende in dese stad gherust,
Al eist dats mi lettel lust
Onraste ende des lants scade,
Wi moeten orloghen, al eist spade,
Ghi heren, dore god, hets tiit,
Die hier met mi comen siit,
Dat ghi keert tonser jonfrouwen
Die beid na ons met rouwen,
Ende helpt hare dat si haer lant verwere;
Al haddic te keerne ghere
Mu moet ic hebben els te doene.’
Doe seide Demophon die coene:
‘Wat haesten hebben wi darwert?
Dies siit seker ende onververt
Dat si goeden vrede hebben sal
Tote dat wi keren al.
Dien vrede dien ic u gaf
Dies ne gaet men u niet af;
Ende twi souden wi u begheven?
Ic wille met u sterven ende leven,
Ende alle Syten oec met mi.
Inne wille niet datter enich si
Die u afgaet te derre noet
Men draghen van den velde doet.’
Miin her Heinriic die daerbi
Stont, liet segghen den coninc vri
Sinen wille altemale,
Doe sprac hi met sueter tale:
‘Bi gode her Echites, coninc, vrient,
Miin here, al eist onverdient,
Biedt u sinen dienst wale,
Ende dats ene corte tale:
Ter noet mach men den vrient bekinnen;
Ontbiet u volc in allen sinnen,
Ende u hervaert aldos
Dat si comen te Tyrannos
Van heden over .II. maent;
Hets menich die der comst niet en waent
Ende diet dan weten sal;
Want daer sal vergadren al
Dat wi selve selen vore varen,
Ende selen die stad wel bewaren
Ende dageliics die stad beriden
Ende buten tote hem tiden;
Dit radic u in goeden rade.’
Die coninc seide, dat hiit dade
Gherne, ende dede doe ghebieden
Hervaert int lant sinen lieden,
Dat si te Terannos quamen
Binnen .II. maenden al te samen.
Hi ende siin gheselscep wert
Voeren te Therannos wert
Wat si mochten haesteleke,
Doch reden si ene weke
Ende noch .II. daer toe
Eer siere quamen doe.
Eens smargens vrouch tilike
Stont op die here rike
Ende bereidem sonder sparen
Waer si wouden savons varen;
Si hadden dat wel vernomen
Dat si niet en mochten comen
Met dage te Terannos in de stad,
Doe dochtem dat si bleven bat
Dien nacht in .IIII. milen naer,
In een stedeken, dats waer,
Steet ende heet Libet,
Ende daer souden si hem bet
Beraden wat si wouden doen.
Doen senden si haer wansoen
Ende reden savons al daer.
Mi ware te telne swaer
Wat hem gesciede daer si reden,
Doch quamen si metter sonnenscede
Te Libet in de port,
Ende vernamen daer doe vort
Dat die heydene daer waren
Des dages int stedeken gevaren,
Maer si keerden weder tilike
Ongewonnen lachterlike,
Dies was die coninc herde blide
Dat hi comen was te tide.
Nu siin te Libet die heren
Comen met groter eren,
Entie coninc riep tsinen rade
Sine vriende, wat hi dade
Best des anders morgens vrouch,
Soe dat dat grote ongevouch
Dat hem die wreede heiden daden
Betren mochten ende ontladen.
‘Nu ben ic hem een deel ghenaect
Die mi sere miin lant mesmaect
Hebben, ende oec te stort
Meneghe stad ende menege port;
Nu rater, dore god, ghi heren toe
Wat icker best mede doe.’
Miin her Heinriic die Limborchere,
Die wille hadde ende ghere
Te helpen Echites den coninc,
Seide: ‘here verstaet dese dinc
Die ic u segghen sal;
Hets waer, wi siin hier al
Vergadert die met u quamen,
Ende willen te samen
Leven ende sterven met u
Allegader hier nu,
Ende daer omme riedic u, docht u goet,
Ende Demophon die coninc vroet,
Dat wi marghen tilike riden
Ende dat here van besiden bestriden
Ende voeren in heymelike,
Ende segge u dat, her coninc rike,
Dat men met behendicheit vorder gheet
Dan met slaghen die men sleet.
Her Demophon ende ic twaren
Selen van achter op hem varen
Ende selen slaen op hare scaren
Soe wee hem dat sier noit quamen,
Riediit oec, ghi heren te samen;
Ic woude ghi sendet in die stad
Enen bode, die hem seide dat
Dat ghiere comen sout,
Ende ghi wale wout
Dat men een deel jeghen u quame
Ende dat men uwes wel waer name,
Want ghine cont daer die trasen niet;
Merket ghi heren ende siet
Ocht u aldus dunct goet.’
Demophon die coninc vroet
Seide: bi Mamet, ghi segt wale,
Ons allen becomt wel u tale.’
Dus lovedent alle diere waren;
Doe dede men enen bode varen
In die stad diet hem seide.
Die doe die bliitheide
Hadde ghesien dien si dreven
Daer binnen, hem soude lusten leven,
Omdat haer coninc ware comen,
Daer si soe vele af hadden vernomen
Dogeden ende vromicheden.
Nu laticse met bliitheden,
Ende seggu van Demophon mede:
Hi sende enen bode tot vor de stede
Heymelec die hem besaghe
Hoe dat there ghelogiert laghe,
Ende waer hiit best mochte bestriden,
Want hi woude voren riden
Herde tilliic metten sinen,
Mochti, hi soude pinen
Dat Echites siin lant ghewonne,
Dat was doget van Demoponne.
Die bode ghinc ten here wert
Daer hi te wesene beghert,
Ende sach daer meneghen man,
Ende van Barberien die tyran,
Ende dat ligghen van den heren,
Doe haesti hem om weder keren,
Ende vertrac sinen here te hant
Hoe hiit daer ghescepen vant,
Ende van den eyseliken Barberiin
Die nie sterker mochte siin.
Dien nacht waren si ten ghemake
Die heren die Echites sake
Alle gherne ten besten saghen,
Ende Echites ghinc henen jagen
Heymelec ter stad wert in,
Sere blide in sinen sin,
Omdat hi hoopt te hebben zeghe.
Die portren, die in dien weghe
Haren coninc ten gemoete quamen,
Ontfingene wel te samen,
Ende waren utermaten blide,
Ende leidene doe tien tide
In siin palays, in sine zale,
Die ghesiert was herde wale,
Ende al van marbre wtghewracht,
Die van verren waren bracht.
Hare coninc behagedem oec wel,
Want hine sceen sur no fel
Maar een ridder van goeden prise;
An siin ghelaet, an sine wise
Behagedi hem utermaten wale,
Ende seiden alle met ere tale:
‘Hoe mochte ons mere geluc gescien!
God heeft ons wel hier in vorsien,
Dat wi hebben enen here
Die volmaect es in alder ere.’
Grote bliscep hadden si,
Ende Echites, die coninc vri,
Riep die heren al te rade;
‘Ghi heren, seiti, dore god ghenade,
Ghi wet wel, ghi siit swaerlec beleghen
Met meneghen Sarrasiinscen degen
Die u emmer willen winnen,
Ende ic en can niet bekinnen
Wat si minen lieden witen,
Dat sise dus willen verbiten,
Dat gheenssins mach gescien.
Nu hort wat wi hebben versien
In onsen rade te Libet,
Daer waren vele riddren met,
Die hier met mi siin comen,
Ende onse raet es soe ghenomen,
Dat wi selen merghen vrouch,
Soe wi moghen tilic ghenouch,
Ons wapenen ende varen wt
Sonder te maken groet geluut,
Ende selense van hier bestaen,
Ende dandere selen comen saen
Ende slaen hem van achter toe,
Dus selen wi saen waten hoe
Striden ende hare volc daer laten;
Enichsins moeten wise maten;
Hier toe biddic u allen te male.’
Alle die waren in die zale
Seiden, dat siit gherne daden;
Dus scieden die heren met ghenaden.
Nu latic die van binnen varen,
Ende seggu vort al sonder sparen,
Dat gheen dinc en si quader
In de werelt dan .I. verrader.
Verranesse es een veniin
Dat niet quader mochte siin.
Jeghen den verrader fel
En mach hem niemen hoeden wel.
Dat verraders tonghe seit
Brinct in meneghen aerbeit
Dicke meneghen goeden man,
Ende hebben hem gheteghen an
Dies si herde onsculdich waren;
Verraders tonghe die ic twaren
Quader dan enich swert gheveniint;
Meneghen heeft si ter doet ghepiint
Ende meneghen edelen ghetrouwen
Metter scalcheit doen verduwen;
Dat selve mochte hier wel gescien.
Een riddere die hadde ghesien
Dat Demophon die coninc
Hadde ghesent den jongelinc,
Omdat hi hem seide ende besaghe
Wat there dade ende hoet laghe,
Doe ghinc hi haestelike
Toten heren Heinrike
Die bi den riddren stoet;
‘Here, seiti, god gheve u goet,
Wetti wat ic doe alhier?
Hier es menich ridder fier
Met u wt Grieken comen
Diere wert qualiic tliif genomen
Ghi en gheeft ons goeden raet,
Na dien dat ghescepen staet
Soe es ons Demophon afghegaen,
Ende nu sal ic u doen verstaen;
Ic hoerde dat ende sach here
Dat hi enen bode sende heden ere
Doe die coninc Echites wechvoer,
Ende bi Mamette diere swoer
Dat hi int here soude varen,
Ende soude seggen sonder sparen
Den heydenen coninc dat hi hier ware,
Ende si daden oppenbare
Den raet si u here vinghen,
Ende hi soudu here bringhen
Ende u gheselscap slaen doet;
Ic hoerde oec dat hi hem ontboet ,
Dat die soudaen siin broeder laghe
Met mannen ende met maghen
Te Constantinople vore die stad,
Ende hi hier quame omdat
Dat hi u woude wt voeren
Entie andre u gheburen,
Ende hi dan die stad wonne
Ende gave Eusebien Demophonne,
Ende dits here een swaer spel,
Nu berater u op wel.’
Doe dese geseit hadde sine tale
Wert daer menich bleec ende vale,
Ende seiden: ‘here dits een quaet slach,
Want niemen bat verraden mach
Die borch altoes dan die van binnen.
Hi mach lichteliic verwinnen
Wilti ons aldus verraden.’
Her Heinriic antwerde met staden:
‘Bi gode, des en gheloevic niet
Dat hem dit es ghesciet,
Gheliic ghiit ons doet verstaen;
Al es siin broeder die soudaen
Ende es nochtan heyden met,
Nochtan houdicken van sier wet
Wettich noch ende ghetrouwe.’
‘Dats waer here, ende onse jonfrouwe
Es scone ende oec goet,
Seide een ridder die daer stoet,
Ende des ghetrouwic hem te min,
Maer nu peinsic in minen sin,
Want ghi thoeft siit van ons allen,
Ende ane u meest mochte mesvallen,
Dies riedic wel, woudi dat,
Dat ghi voert al stille in de stad
Ende dadet Echites verstaen
Hoet met Demophon ware vergaen,
Ende hoeret wat hi riede;
Wi siin hier een deel liede
Die werken souden na uwen raet,
Al worde Demophon alsoe quaet,
Opdat Echites wiste binnen,
Hine sout al te voren niet winnen;
Ende daerom here vaert in de stad,
In goeder trouwen radic dat,
An ons en sal hi niet beghinnen,
Peinsic wel, derre onminnen.’
Miin her Heinriic die wel verstaen
Heeft den ridder, antwerde saen:
‘Bi gode, wat soe miins ghesciet,
Ic en scede van u niet,
Ende tfolc dat mi bevolen si
Sal ic berechten tote dat mi
Die doet van hem sceden doet.
Demophon es nochtan soe goet,
Al es hi heyden, ende goedertieren,
Dat hi in ghere manieren
Nie en peinsede no ne dachte
Dat men hier over hem trachte,
Maer ten minsten radic wale
Dat ghi te bat altemale
Siit op u hoede ende ic mede;
Oec biddic u alhier ter stede
Dat hem niemen en late verstaen;
Laet sien wat sal hi anevaen
Merghen alse hi opstaet,
Ende daer selen wi nemen raet;
Nochtan woudics .I. ordeel doen
Dats nie en dachte die baroen.’
Hier binnen scieden die heren
Ende ghinghen ter herbergen keren.
Maer Demophon was slapen,
Die beval sinen cnapen
Dat si smargens gereet waren
Tilike sonder sparen,
Hi woude dat here vrouch bestaen;
Hi en hadde ghenen waen
Dat hem sine ghesellen wantrouwen
Of valsceit in hem houden souden,
Dies en onsculdich icken niet;
Haddiis gheweten oec iet
Hi hads gheweest tonghemake;
Hi hadt gheweten, maer die zake
Her Heinriic niet ghetrouwen woude
Of valscheit in hem houden soude,
Want ghetrouwe herte en waent niet
Dat iemen valscheiden pliet;
Hierbi en wist Demophon twint.
Maer smarghens alst daghen beghint,
Stont op Demophon entie sine,
Ende voeren wt stillekine
Ende reden ten here wert;
Stouteliic ende onververt
Vermaende Demophon alle sine vrienden
Ende alle die ghene die hem dienden,
Dat si vromelike streden;
‘Laet ons hier comen noch heden,
Dat wi Echites den coninc
Gherne helpen poenten sine dinc;
Mochten wi den Barberien ghevaen
Soe ware dorloge sere ghedaen.’
Mettesen quamen si soe naer
Den here, dat siit sagen daer
Liggen vore hem herde bi;
Doe gaf Demophon een ghecri,
Doe riep hi Aratuse! siin conincrike,
Soe daden dandre ghemeenlike,
Ende sloughen van achter int here
Dat si vonden sonder were;
Soe vele sloughen siere doet,
Eer hem ghewapende dat here groet,
Dat ongelovelec te seggen ware;
Ende dese sware niemare
Quam vor den coninc van Berberien,
Dat die coninc van Atusien
Van achter siin here bestoede;
Doe wert hem qualiic te moede;
‘Ende dat en mach niet siin;
Ja en es hi een Sarrasiin,
Ende broeder des soudaens;
Hets loghene dattu waens.’
Die ghene seide: ‘in weet wiet si,
Maer Atusen riep men daer bi,
Ende u volc es sere versleghen.’
Doe vinc ten wapenen die deghen
Ende siin volc altemale;
Saels hem Demophon verweren wale
Soe behoeft hi ghelucke
Te hebben; een goed stucke
Haddi ghevochten eer dandre quamen
Uter stad, diet vernamen,
Echites entie portren met.
Doe quam een bode te Libet,
Die her Heinrike seide dat,
Dat Demophon vore die stad
Hadde op die heyden wiich begonnen
Langhe van vore der sonnen,
Ende heefter vele gheslegen doet,
Maer nu ware hi in groeter noet,
Want al dat here vergadert si,
Nochtan striit die deghen vri
Op hem herde vromelike.
Nu hoert van miin her Heinrike:
Hi dede wapenen al siin here,
Ende voer met groten ghere
Ten here met haesticheiden,
Hine priist niet dat beiden;
Die vromelec handelde sine dinc,
Dat was Demophon die coninc,
Die vromeliic street met sinen lieden;
Niemen en mochtu bedieden
Wat hi al Barberien verslouch,
Dat qualiic was des coninx ghevouch,
Die striden quam te Demophonne,
Ende riep: ‘her ridder, van wat conne
Sidi? dat segt vollic mi;
Ende waer bi soe roepti
Anestuse, ende doet verstaen
Dat u broeder si die soudaen?
Dat moeti gelden metten toppe;
Miin swert moet maken ene soppe
In u bloet herde diepe.’
Demophon seide: ‘opdat ic riepe
Helpe, ghine spaert mi niet;
Nu besiet wildi iet
Van mi, sciere, calt mi ane.’
Doe begonsten si hem tonderslane
Vreeselec met haren swerden;
Hets wonder dat si ter erden
Telken slaghe niet en vielen,
Dicken daden si die orsse knielen,
Want hare slaghe waren swaer;
Polifemus sprac daer
Demophon den coninc an,
Ende seide: ‘du best een vrome man,
Dat merkic bi uwen slagen wale,
Nochtan sal ic u altemale
Met minen swerde ten stucken cappen,
Dat nemmermeer erscatre lappen
An u en darf om ghenesen.’
‘Nu waendi wel meester wesen,
Sprac Demophon, over mi,
Bi Mamette dies ic ben eyghen vri,
Dien ic minne vore alle gode,
Ic soudu laten herde noede
Ontgaen, moestic uwes meester wesen
Alse ghi sout.’ ende binnen desen
Quam miin her Heinriic entie sine
Slaende in die Sarrasine,
Ende riep Grieken! Grieken! herde sere,
Ende wat gheraecte die here
Slouch hi doet sonder ghenade,
Dus reet die ridder, die vrome dade
Dede, soe verre in den striit,
Dat hi quam doe ter tiit
Daer Demophon ende Poliphemus
Onderlinghe striden dus;
Doe slouch hi darwert haestelike;
Mettien quamen ghemeenlike
Die Barberien alle toe,
Entie Grieken; die doe
Hadde ghesien den striit
Ende dat gejach te dier tiit,
Hi soude hebben gheseit wel
Dat daer was te riden fel.
Dus moesten die heren hem begheven.
Miin her Heinriic quam beneven
Demophon doe hi was ghesceden,
Ende seide: ‘here bi waerheden
Mi was leet dat ghi mi ontfoert;
Ghi hebt u lede sere gheroert
Eer ghi sloucht dus meneghen viant;
Wat eist, hoe gaet in hant,
Sidi bleven al ghesont?’
Demophon antwerde tier stont:
‘Ja ic here, Mamet hebs lof,
Ic en clager niewer of,
Dan striden wi sere, dats miin raet.’
Die heren waren sonder baraet
Ende ghingen striden crachtelike;
Dit gestriit durde willichlike
Tote over noene, eer Echites
Vergaderde daer her Heinriic es;
Soe sere was hi vor de stad
Verladen, ic seggu dat,
Datter bleef herde vele
Der Berberien, in den spele.
Meneghen mensce verslouch hi doet,
Hi dede den Kerstinen grote noet,
Ne ware her Heinriic quam an heme,
Na dat ict in die geeste verneme,
Ende seide: ‘her coninc, bi onsen here,
Mi dunct ghi haet die onse sere,
Ende groetese swaerlike,
Meneghen brincdi ten like,
Ende magic dat sal u berouwen.’
Doe ghinc her Heinriic op hem houwen
Met sinen swerde willichlike.
Mettien sprac die coninc rike:
‘Bi Mamet, her ridder, ic en weet
Niet die waerheit wel ghereet,
Wie dat u god, u here si,
Maer emmer toendi wel an mi
Dat ghine noede sout versweren,
Mi dunct en woudic mi niet weren
Ghi sout al uwe Kersten wreken
Die ic hier hebbe doet ghesteken,
Maer dat bliift nu al onghedaen,
Ic sal u tenen slaghe soe slaen,
U en sal stridens niet lusten,
Want ghi selt vortmeer rusten.’
Doe hief hi tswert willichlike
Ende waende miin her Heinrike
Den helm cloeven metten hoefde,
Maer die ridder die niet en doefde,
Warper saen den scilt jeghen,
Ne ware dat, hi ware versleghen,
Ende ontfinc den swaren slach
Opten scilt; die doe sach
Polifemus, seide doe:
‘Her ridder ic moet u weder toe
Ende anders slaen sal ic u doeden.’
‘Wat waendi mi verbloeden
Met uwer talen? neghi niet.
Wilt god, daer sonder niet en gesciet,
Ghi selt den coninc siin lant laten
Ende uwe grote tale maten,
Wilt mi god behouden tleven.’
Doe ghinghen si hem ondergheven
Met swaren slaghen ende onderhouwen,
Ic duchte haere een moets berouwen.
Miin her Heinriic die sere street,
Hem was utermaten leet
Dat Echites soude verliesen
Siin lant van ongeloevegen lieden,
Ende sprac Polifemus ane:
‘Twaren her coninc, in uwen slane
Soe dunct mi soe en moeti mi twint,
Ic hebbe mi laten slaen alse .I. kint
Ic moet mi anders pinen
Opdat ic u can gherinen.’
Doe hief hi tswert ende slouchen boven
Opten helm, het ware ghecloven,
Coyfie ende hoet altemale,
Ne ware dat scampelde dale
Ende maectem int been ene wonde.
Polifemus hine conde
Van ernissen cume ghespreken,
Maer hief tswert ende waendem wreken
Over den stouten Limborchere
Die hem weerde met groten ghere;
Deen van den tween ware bleven,
Ne ware dat toe quamen ghedreven
Die Berberien entie Hunen,
Die alle op her Heinriic stunen
Met enen conroete swaerlike,
Ende brachten meneghen ten like,
Ende hebben den ridder sere verladen.
Twaren, men sta hem in staden,
Hi salre moeten laten dleven,
Want si ghinghen hem alle gheven
Sware slaghe ende sure,
Doch weerdi hem ene langhe ure
Allene eer daer iemen toe quam;
Menegen hi dat leven nam,
Eer daertoe quam ghejaget
Echites, dient qualec behaget
dat die ridder soe was tonder,
Nochtan soe wrachti wonder;
‘God here, peinst Echites,
Nu sciint wel dat die ridder es
Bloeme van ridderscape al,
Maer hoe mach hi tgetal
Van desen lieden soe lange wederstaen,
Dat hi mi mint dat toent hi saen,
Ic moet hem varen staen bi.’
Sinen lieden seidi: ‘volget mi,
Hier moeten wi nu striden sere.’
Mettien voer in die here,
Ende riep lude Ermenie!
Hi ende sine pertie
Maecten wonder in die Sarrasine,
Maer die Hunen entie Berberine
Weerden hem utermaten sere,
Ende Demophon die here
Street banderside herde wel;
Dus ghedurde dat spel
Toten avonde; het ware volgaen
En hadt die avont ghedaen,
Daer si om moesten sceden doe.
Die Kerstine voeren ter stad toe
Entie heyden ten tenten waert,
Die verloren hadden an die vaert
Meneghen man stout van prise,
Dies si droeveden in alre wise.
Des avonts was was ontfaen
Demophon ende grote ere ghedaen,
Ende hem allen diere quamen,
Ende her Heinriic bi namen
Den Lemborghere enten sinen.
Het soude mi comen ten pinen,
Soudic u al vertellen
Die bliscep van dien ghesellen;
Entie van der stad banderside
Waren haers herde blide.
Savons quamen si, al waest spade,
Die grote heren te haren rade,
Ende Echites bat hem om raet
Na dien dat met hem staet;
Ende si rieden ghemeenlike
Sanders dags dat men tilike
Opstonde ende wtrede
Ende sere op die heyden strede,
Ende en laten hem niet vernoyen,
Sine moeten ons of wi hem moyen,
Hier en es gheen ander keren.
Hier met soe scieden die heren.
In dander siden hadden si raet,
Dat si na dien dat staet
Die stad vromeliic stormen selen,
Ende selen hem toenen hoe wi connen spelen,
Opdat si niet wt en comen,
Maer ten scaden of te vromen.
Dus soe ghinc men daer slapen
Beide riddren ende cnapen;
Aldus algader beraden,
Sonder die de sciltwachten daden.
Dus reden si sanderdages wt
Die Kerstine, ende groet geluut
Doe was daer in beiden siden;
Men ghinc daer vechten ende striden
Toten avonde lanc,
Dit durde ene maent ommeganc,
Daer si alle dage wtreden
Ende vochten ende streden,
Dat menegen man coste tleven,
Doch was an beiden siden gegeven,
Ene maent sekeren vrede,
Ende hier binnen soe dede
Elc sine doede graven
Met eren, na dat si van haven
Ende van riicheiden waren,
Ende dit herden si twaren
.II. jaer al omtrent;
Alse nu was daer perlement
Om pays ende on vrede,
Alse nu gestreden te meneger stede;
Want wanneer het buten vreden stoet,
Soe voeren wt die ridders vroet
Ende streden vromeliic ende sere,
Maer der Sarrasine was mere
Dan der onser in allen tide,
Dies bleeffer meer in den stride.
Nu latic u van desen orloge staen,
Ende seggu van den soudaen
Die vore Constantinople es bleven.
Dien vrede dien hi heeft gegeven
Hilt hi seker, geloeves mi,
Maer hier binnen ontboet hi
Alle die van sinen rike,
Ende ontboet hem sekerlike
Dat si met hem brachten mede
Dies si behoeveden vor de stede,
Ende spise dier si meest plaghen,
Dat mense niet mochte verjaghen
Nu dore hongher, no dore pine.
Hi hadde met hem Appoline
Ende Mamette tsinen ghebode;
Hadder oec iemen andre gode,
Hi woude dat mense brachte mede,
Want hi sal liggen vore die stede
Met here al siin leven lanc,
Of hi wintse an haren danc.
Dus heefti wtghesent boden
Ende alle sine heren ontboden,
Dies quammer menich Sarrasiin,
Daer ic u na die macht miin
Die conincge ave noemen sal,
Ende van haren volke tghetal.
Indus, die coninc van India,
Seinde tsinen lande na
Om dat volc van sinen lande,
Dat si quamen te handen,
Ende om sine liede mede;
Hi hevet wel .VM. steden
Ende elc brachte .XM. man,
Ende hare vrouwen quamen nochtan;
Want alsi sterven moeten sise berren,
Dan en moghen hare wiif niet merren
Si en palleren hem scoenlike
Ende laten hen berren metten like.
Dese brachten met hem om ghebot
Liber Bacus, haren god.
Van Ganges Colefus
Die coninc brachte met hem aldus
Tors .LIIII. dusent man,
Ende te voet .L. dusent nochtan,
Olifante .IIII. werf hondert,
Op elken enen casteel besondert
Daer .L. mans laghen binnen.
Daer quam oec met om winnen
Prasiis, die coninc van Prasia,
Die met hem brachte wel na
.XXX. dusent seriante,
Ende .VIII. dusent olyfante
Wel bereit ten stride.
Pauca die conincginne, die wide
Bekint es, vrouwe van Pauca,
Brachte .VIIIM. vrouwen wel na,
Die alle haers mans meester siin;
Hare man en moghen gheen gepiin,
Maer ghemac moet hare wesen,
Want alse die vrouwen ghenesen
Van kinde, gaen die man ligghen,
Entie vrouwen, horic sigghen,
Moeten hem dienen dien termt al wt,
Ende ghemac heeft die cornuut,
Entie vrouwen moeten orloghen,
Want die man der pinen niet vermogen.
Doe quam die coninc van Arabie
Met .LX. dusent ridders ende drie,
Dese brachten met hem kemelinnen,
Want si sere hare melc minnen
Ende hare vleesch teten begheren,
Dat ons soude sere deren.
Van Caldee die coninc Crisus
Brachte .VM. aldus.
Van Assura die coninc Rahel
Brachter .XIIII. dusent wel.
Minus die coninc van Nabicee
Brachter .X. dusent of mee.
Medius die coninc van Teres
Brachter .X. dusent, geloeft mi des.
Crudus die coninc van Batrie
Brachte .V. dusent kemele ende drie,
Met ridders herde wel beseten,
Ende met spisen die si souden eten.
Van Guten die coninc Edinc
Brachter meneghen jongelinc
Met hem ten orloghe daer,
.X. dusent wasser, wet vor waer.
Prisius die coninc van Siten,
Die menscen eten ende biten,
Ende hare bloet drincken gherne,
.V. dusent, ende niet in scerne,
Brachten si ridders onder hem.
Dese hebben selken sen,
Dat si haren liefsten vrient graven,
Met hem vele haven.
Van Yrcania de coninc Asscap
Brachte in siin gheselscap
.XV. dusent ridders wale;
Dese pleghen altemale
Dat si vader ende moeder eten,
Alsi van ouden siin versleten.
Van Albanie die coninc Albat
Brachte met hem vore die stad,
.VI. dusent ridders wtvercoren;
Dese werden met witten hare geboren.
Van Yberia die coninc Bodal
Brachte met hem een ghetal
Van .LX. dusent ridders wale,
Stout ende vrome altemale.
dese conincge te hem quamen
Wt groten Asia al te samen;
Wt clenen Asia quamen dese,
Die ic hierna in rime lese.
Van Bitinia die coninc Bitiin
Brachte .LM. ridders fiin.
Van Galana die coninc Mulbrant
Brachte te Grieken int lant
.XLM. ridders vermeert,
Die stout waren ende onververt.
Van Lidia die coninc Liit
Brachter .X. dusent in den striit.
.XLM. brachter Gavelee
Metten coninc van Philee.
Van Ysaria quamer daer
Metten coninc Nilus, dats waer,
Die stout waren ende vroet;
God gheve haer allen de woet!
Van Silicia die coninc Silus
Brachter VIM. dus.
Van Tarsem die coninc Alloren,
Danen sent Pauwels was geboren,
Quammer .XM. ende oec twee;
Oec quammer van Tarsabee
Metten coninc Sessabet in de vaert
.VI. dusent ridders waert;
Si brachten met hem haren god
Apoliin om tghebot,
Dien si daden grote ere.
Oec soe quammer daer mere
Conincge wt Affrica,
Die ic u tellen sal hier na.
Van Cyrensis Libie
Quammer .XM. werven drie,
Met hem Coninc Ascasem.
MM. brachter met hem
Van Carthagen die coninc Elfot.
Van Nubia die coninc Abot
Brachter .XM. ane.
Maurus die coninc van Moriane
Brachte .XM. More,
Die swert waren gheliic den gore;
Ende brachtere van Garamansis
Met hem die coninc Nifiis
.XXXM. ridders snel,
Ende ghereden alle wel.
Van Nilus den eylande
Brachter die coninc ten sande
.XXM. ridders, siit ghewes.
Uten eylande Ercades,
Daer .XIII. conincriken in staen
Quamer .XIII. conincge saen,
Ende elc met .XXM. mans.
Van Fortunata die coninc Alans
Brachter .LM., hordic ghewaghen,
Die noit vernoyen en saghen,
Want hets geluckich sere,
Ende si en ontsien niemen mere
Dan haren coninc enten soudaen,
Hem soe siin si onderdaen.
Torcados deilant, telt men mie,
Heeft conincriken drie,
Ende daer woent in die levende drake
Die altoes leit in wake,
Entie de gulden appele wacht
Daer menich om sere waect,
Die coninc van daer
Brechte, seit men mi vorwaer,
.CCCM. dusent ridders vermeten,
Ende alle opgheseten.
Van Capretane den eylande,
Als ic in den Walsche becande,
Quamer die coninc Osa,
Dien men ontsach verre ende na.
Dese brachter .LX. dusent wt,
Dese hebben soe groten luut
Dats niemen mach ghedoghen,
Daer toe met groten gheelen oeghen.
Van Creten, danen Jupiter was,
Brachter die coninc Anas
.LX. dusent te dien spele;
Oec brachter ten alsoe vele
Die coninc van Cresus, die aldos,
Ende van Lidimo die coninc Yros
Brachter .XM. vermeten.
Elos coninc van Massageten
Brachter .IIII. werf .M. ende vierde;
Dese hebben ene maniere,
Alse vader ende moder werden out,
Ontbiedense hare mage met ghewout,
Ende maken en feeste groet
Ende slaen vader ende moeder doet,
Ende etense in harre feesten,
Ende segghen: hets beter dan beesten
Dat sise eten met werden
Danse die vule worme verterden.
Van Tibarindi die coninc Tibar
Brachter .XX. dusent daer,
Dese nemen haren vader ouden
Ende hanghense met groter vrouden,
Ende singhen hem sine vlede
Met groter joyen ende met spele.
Van Caspie die coninc Cadol
Brachte daer ghewapent wel
.X. dusent ende oec viere:
Dese worpen vore die diere
Hare oude volc, seit men mi;
Soe doen die van Capturi,
Die daer brachten .XM. man
Met haren coninc Laboram.
Van Esdome die coninc Escuse
Brachter van sinen huse
.XLM. wtvercoren,
Dit waren die stoutste verre te voren.
Dese pleghen eens zeden,
Alse hare vader es versceden
Soe slaen si hem af dat hoeft,
Ende maken, des gheloeft,
Van den hersenbecken enen nap,
Omdat hem dunct een heerscap;
Dese vechten ende striden
Jeghen hare ghebuere in allen ziden,
Ende drincken hare viande bloet,
Het dunct hem alsoe goet.
Dus quamen dese ghetrect
Enten stride wel berect,
Ende binnen dien jare soe waren si
Alle den soudaen bi,
Die hars was herde blide;
Oec haddi daer ten stride,
Conincghe met hem, hi hadde te voren
.LXX. wtvercoren,
Want die te voren waren verslagen
Quamen hare liede in corten dagen
Ende hare kindre ten here.
Nu seldi hoeren mere,
Hoe vele si ammirale brochten
Die alle den soudaen versochten;
.VM. dusent ende .VIII. hodert;
Ic wane u des sere wondert,
Ende volcs soe utermaten vele,
Dat ic in nerenste no in spele
Te hovede niet en quame twaren,
Hoe menich dusent datter waren
Vore die stad binnen vreden,
Ende slougenre hare getelt mede.
Eusebia die keyserinne
Die in de stad lach met sinne,
Was sere droeve ende vervaert
Ende van herten sere verswaert,
Want hare dunct dat die soudaen
Die werelt heeft al bevaen
Ende hare hulpe merret langhe;
Maer die grave riet haer stranghe
Van Athenen, dat si ontbode
Man ende maghe; hi roept an gode
Dat si hare wel verweren sal;
Ende Eusebia deedt al
Dat hare riet die grave vroet,
Ende sende al omme, die jonfrouwe goet.
Toten iersten daer si sande
Dat was ten coninc van Barenlande.
Van Tracien quam die coninc aldaer,
Ende van Dalematie, dats waer,
Van Cypres die coninc wiis,
Entie coninc van Elodiis,
Van Atica die coninc ghereet,
Daer Athenen binnen steet,
Ende dits rechte Griekenlant;
Ende van Macidonien quamen te hant
Corrus die coninc wtvercoren,
Daer was Alexander in gheboren,
Dat van Achasie es gheheten,
Esmorie quam daer vermeten
Die coninc, die hem dede te voren,
Omdat in siin lant was geboren
Appoliin ende Ercules mede
Ende Liber Bacus, die te menegher stede
Die heydene over gode houden.
Oec quamen daer met groter vrouden
Die Neder-Siten, die Neder-Goten,
Ende hare twee conincge met groter roten;
Van Messia dat bi hem es
Quam daer, des siit ghewes,
Die coninc Est als ict goeme;
Oec quam daer die keyser van Roeme,
Ende brachte met hem Tuscasien,
Ytalien, dat nu es Lombardien,
Galabren ende Poelgen ende principaet,
Ende Aquitaen, dat verstaet.
Daer quam die coninc van Vranckerike,
Ende van Spaengen die ghelike,
Oec quammer met in die stede
Van Cypren die coninc mede,
Entie coninc van Scotlant
Entie coninc van Ierlant,
Van Orcadas .VIII. eylande
Quamen .VII. conincge te hande;
Dese .XXIII. conincge, dats waer,
Brachten hare jonfrouwen daer,
Te helpen goeder lieden vermeten,
.IIIc. dusent opgheseten,
Sonder diere metten keyser quamen,
Diere brachte vele meer tsamen
Vele dan dandre daden.
Die jonfrouwe heeft hare beraden
Dat si die edele jonfrouwen ontboet
Van den lande clene ende groet,
Conincs kindre ende hertoghen,
Omdat si souden verhoghen
Die ridders die daer binnen laghen,
Die hem oec stridens bat behagen
Souden alsi dat scouwen,
Alsi saghen soe vele jonfrouwen.
Nu willic u noemen twaren
Die coninx dochtre diere waren:
Daer was van Salensen Esyoene,
Ene maget utermaten scone;
Si was lanc, ter middelt smal,
Wel ghescepen overal,
Hare hoet scone met gheelen hare,
Hare vorhoeft slecht oft ware
Gheploit, hare nese recht,
Hare mont roet ende lachende echt,
Hare liere blosende alse die roese;
Hi ware verwoet, die cose
Vore selke maget eneghe have;
Ane hare en was niet daer ave
Iet beresps weder of vort,
Sonder dat si in hare wort
Lespte een luttelkiin;
Nochtan en docht nieman siin
Dat hare messit lettel of twint.
Dese jonfrouwe was ghemint
Van heren Demophon ende vercoren
Alse ghi hoeret hier te voren.
Van Tracie jonfrouwe Salamine,
Ene hovessche maget ende ene fine,
Brachte met hare .IIII. graven kinder,
Hare ghespele, die niet minder
Van scoenheden en waren dan si was;
Dene heet Cula, dandre Palas,
Die derde Puta, die vierde Aliis
Daer quam oec ene maget fetiis
Ende van Dalmatia Celidone;
Dese was soe overscone,
Dat hare niemen en gheleec;
Van hare scenen si alle bleec
Van dien jonfrouwen diere quamen;
Nemaer al luttel blamen
Hadden si an haren ganc,
Want si was al luttel manc,
Dies si hare sere vermeet.
Oec quam daer, soe ict weet,
Van Emptus Celicona,
Hare ghelike niewer na
Van wel spreken daer;
Si was scone ende oppenbaer
Wit van hude ende van hare,
Volmaect, maer ne ware
Si sach een lettel scele,
Maer en mestoet hare niet vele.
Van Elydanus Elyane
Hadde ene die scoenste gedane
Die daer iemen hadde verre of bi,
Maer een lettel cort soe was si,
Wel sprekende, met vlinckenden oeghen,
Ende al te wel conste si toeghen
Dies si int herte niet en drouch;
Si speelde, si scerende ende louch,
Ende maecter vele vroe ende blide.
Van Achatie was daer tien tide
Melieandre, die scone was;
Maer als ict in den Walsche las,
Was si die simpelste van hem allen;
Selden soe const ghevallen
Dat si louch of hadde spel,
Want hare sceen altoes wel.
Van Macidonien Ralida,
Van Trapensis Venesia,
Dese .II. magheden wtvercoren
Si daden hem alles te voren,
Si waren oppenbaer ende scone,
Si mochten met eren dragen crone,
Scone sprekende ende wale
Te ghevene tale ende wedertale.
Daer was oec selve die keyserinne
Eusebia, die hadde inne
Meer scoenheiden, dat wetic wale,
Dan die andre altemale,
Ne ware Margriete die boven ghinc
Alle dat nie liif ontfinc,
Van sprekene ende van ghelate,
Ende van scoenheyden boven mate.
Dus heeft die keyserinne
Ontboden in allen sinne
Om hulpe, die quam
Eer hare vrede ende nam.
Dese niemare van desen orloghe
Vernam menich hertoghe
Ende menich prince ende grave,
Daer ik hier swighe ave,
Diere quamen op priis tontfane.
Oec vernament die welghedane
Eonette die conincghinne
Van Amasonia, die met sinne
Quam met .XXM. jonfrouwen,
Wel te hernasch met goeder trouwen,
Ende quamen te helpe mede
Der keyserinnen in die stede,
Daer si wel waren ontfaen.
Inne mochtu niet doen verstaen
Hoe hem verlanghede mede
Diewile ghedurde die vrede.
Dus laghen si met groter joyen,
Dats hem te min soude vernoyen.
Buten lach vele volcs op tfelt,
dat was al onghetelt,
Dat pilic te seggen ware,
Doch segghic oppenbare,
Dat sider dat men Troyen wan
Nie en quam soe menich man
Tenen orloghe alst hier was,
Seide dWalsch daer ict in las,
Van buten ende van binnen mede.
Nu laticse ligghen tier stede,
Ende telle u vort van der pertien
Die daer orloghen in Ermenien.
Al hebbic een stuc ghesweghen
Van den heren die gheleghen
Hebben binnen Ermenien,
Dat si der jaren twee
Hadden gheleghen, op enen dach
Gheviel, als ic u segghen mach,
Dat die van binnen buten reden;
Daer wert in beiden siden ghestreden
Soe swaerliic ende soe sere
Danre te voren noit ere
Dies ghelike nie en was;
Si streden soe sere, gheloeft mi das,
Dat si ten knien ghingen int bloet,
Daer bleef doet in dat ghemoet
Die coninc van Mombrant,
Maer van Barberien die tyrant
Hi dede al te grote scade;
Ne ware dat god selve dade,
Sine mochten hem verweren niet.
Dus street men daer eert sciet
Tote diep in den avont;
Dus was daer menich ghewont
Ende menich landshere doet;
In beiden siden was rouwe groet,
Maer sonderlinghe die Sarrasine
Hadden van rouwen de meeste pine,
Ende soe groet onverdrach
Dat ment versegghen niene mach.
Die Berberien was gram,
Ende alse hi binnen der tenten quam
Weendi utermaten sere,
Ende seide: ‘ware Mamet here,
Dese scade ware ons niet ghesciet,
Maer hine heeft die macht niet
Te striden jeghen haren god;
Diene anebedet hi es sot,
Met hem en moghen wi ons niet verweren,
Dat langhe ligghen mach ons deren,
Tlanghe ligghen vroemt ons twint.
Ic hebbe hier te langhe alse een kint
Gheleghen sonder aventure,
Ic wille te senden binnen mure
Ane den coninc van der stad,
Of hi wilt aventuren dat,
Dat hi jeghen mi ten campe come,
Of sende enen riddre vrome
Die enen camp jeghen mi vechte.
Si hebben om hem te vast ghestichte
Te winne an haren danc,
Ende dorloghe dat hier heeft lanc
Ghedurt tusschen ons heren,
Moet al tenen ende keren,
Opdat siit dorren bestaen;
Daer siin ridders soe wel ghedaen,
Vrome ende starc, sine selen niet
Laten varen miin ghebiet,
Si selent ontfaen, wetic wale.’
Doen ontboet hi twee ammirale,
Dien hi sine bodscap loed,
Ende seide: ‘ic seggu wat ghi doet:
Vaert in die stad ten coninc
Ende oppenbaert hem dese dinc,
Ende segt hem, dat ic ligghen sal
Tote dat van ouden sterven al
Miin volc dat hier met mi si,
En si dat hi jeghen mi
Sende enen ridder ten crite;
Verwint siin ridder, soe si quite
Ende ic blive siin man vortan;
Doch moet siin een edel man,
Coninc of van coninx gheslachte;
Verwinnic sinen ridder met crachte,
Soe willic dat hi van mi siin lant
Ontfa ende ga in hant.
Nu vaert ende segt hem minen wille.’
Die ammirale hilden niet stille,
Maer daden dat die coninc hiet;
Si reden wech ende en spaerden niet,
In de stad te Tirannos,
Ende seiden den coninc dos,
Daert toehoerden sine baroene.
Echites die coninc coene,
Seide: ‘twaren ic bens ghereet,
Mi es utermaten leet
Dat hi hier leit ende heeft gheleghen
Alse vrome riddre ende coene deghen,
Hine hadt ons geseit langhe te voren,
Want hi es ridder wtvercoren;
Nu ontfa ic sinen pant
Alse te verwerne miin lant,
Ende houde ghestade uwe waert.’
Die Limborchere spranc vort ter vaert,
Ende seide, hi soude den camp vechten
Ende Echites lant berechten,
Opdat hine hem gheven woude;
Hi ware die hem beloven soude
Van her Echites emmermere,
Woudi hem gheven nu die ere.
Doe seide her Echites die coninc:
‘Dat ware ontamelike dinc,
Dat ic u dade dese bede,
Alsoe langhe als ic liif ende lede
Hebbe ghesont ende mi vermach;
Ghi hebt mi hier meneghen dach
Gheholpen, here, sonder miin verdienen,
Het soude miere eren sere ontsienen,
Alst recht ware in mier liede mont,
Die seggen souden, ic ware ghesont
Ende en dorste selve niet striden;
Maer ghi selt siin bi mier siden,
Tes wi sekeringhe hebben ghedaen.
Radiit here, dits best ghedaen.’
Miin her Heinriic antwerde heme:
‘Twaren na dat ic verneme
Soe wildi uwen name hoghen,
Maer men heeft u soe vele sien doghen
Ende soe vele werken sien,
Beide te poente jaghen ende vlien,
Alse bloeme van allen ridderscape,
Hier en es ridder no knape,
Hi en kint wel uwe doget,
Twaren mi dunct wel dat ghi moget
Wel mi dit laten bedriven,
Ende selve in uwer eren bliven;
Doediit soe doedi mi ere,
Ontseidiit mi soe clagedic sere.’
Diewile dat durde dese dinc
Sprac Demophon die coninc:
‘Her coninc van Ermenie,
Bi miere wet, in bat u nie
Dinc, sint wi quamen in u rike,
Ende hebbu ghetrouwelike
Hier ghedient met minen lieden,
Die noit van u en scieden,
Ende nochtan al heyden waren,
Ende ic oec selve met twaren,
Dat ghi selve kint wale;
Nu biddic u altemale
Dore den dienst dien ic u hebbe gedaen
Ende noch doen sal, laet mi verstaen
Mamet in gesonden live,
Ende emmer ghetrouwe blive,
Soe gheeft mi dore de lieve miin
Den camp jeghen den Barberiin;
Ic moet u lant emmer verweren
Of al miin leven salt mi deren;
Miin her Heinriic dore minen wille
Salt laten varen ende swigen stille,
Dies betrouwic mi te hem wert.’
Echites, die coninc onververt,
Antwerdem ghestalike:
‘Bi gode here, seiti, van hemelrike,
Ghi hebt dore mi vele ghedaen
Ende meneghe sware pine bestaen,
Dat ic u niet verghelden en can,
Oec sidi te hoghe een man
Te vechten here dor minen wille;
Daerbi seldi here stille
Laten varen uwe bede;
Oec willic dat ghi verstaet hier mede,
Waert half miin conincrike,
Of waert oec sekerlike
Miin hertoghedoem van Athenen,
Ghine ghinct niet ongharent henen;
Maer nu kindi wale dat,
Dat ic miin lant ende mine stad
Selve te rechte bescermen sal,
Opdat mi god ghevet gheval.’
Demophon seide: ‘mi es leet
Dat ic selc mi selven weet,
Dat ic in .II. jaren of oec in mere
Niet en conste ene bede
Verdienen, dat mi oec eerliic ware.
Mamet hoedu, ic vare
Weder te minen broeder wert,
Al eist dat mi dit dert;
Ic anne u te varne wel,
Want wat gi an mi souct, eist nerenst of spel,
Bi Mamette, dies ben ic ghereet,
Maer dogen int herte ende leet
Sal mi bliven langhen tiit,
Dat ghi mi enen striit
Ontsegt, die u hebbe ghedient
Gheliic enen ghetrouwen vrient.’
Miin her Heinriic die horde
Demophons droevelike worde,
Ende hi henen sceden woude,
Haddi droefheit menichfoude,
Ende ghedachte dat hi ghedient
Echites hadde alse vrient
Ghetrouwe den andren sculdich si;
Hi seide: ‘here gheloeves mi,
Die coninc en wiste niet dat u dese dinc
Soe naer int herte ghinc,
Ende oec en ontseidiis u niet,
Maer wat daer na ghesciet,
Sint ghiis soe sere beghert
Soe sidiis harde wale wert,
Ende bat dan iemen die hier si.
Mine bede here, gheloeves mi,
Soe latic bliven ende gheve u de ere,
Soe sal die coninc oec here.’
Demophon seide: ‘bi mier wet,
Ghi hebt mi ghecust bet
Dan ghi mi gheheellike
Hadt ghegeven u conincrike.’
Echites die coninc seide:
‘Het ware onrecht dat ict wederseide
Sint ghiit soe sere beghert.
Nu ghi boden comt vorwert;
Miin here sal den camp ontfaen.’
Deen bode seide saen:
‘Here wet wel die dinc,
Dat miin here es die coninc
Van Berberien, ende hem betame
Dat een coninc jeghen hem quame
Of prinche van coninx gheslechte.’
Demophon seide: ‘ghi dingt met rechte;
Ende wie waendi dat ic ben?
Inne hebbe conincriken niet men
Dan u here die coninc doet;
Ic welle u noemen miin goet:
Aratuse, noch meer daer toe,
.VI. conincriken hoeren mi toe,
Broeder ben ic des soudaens;
Inne wille niet dattu waens
Inne ben van goede alsoe rike
Ende van gheborten sekerlike
Alse u here es die Berberiin.
Siet hier, ontfaet die werde miin,
Ende laet ons marghen comen ten crite,
Die mach hi vechte hem selven quite.’
Die boden seiden: ‘ghi segt wale,
Wi hebben verstaen u tale,
Maer emmer wondert ons sere,
Sint ghi siit een heyden here
Ende soudaens broeder van heydenesse,
Waer omme ghi helpenesse
Desen Kerstinen lieden doet.’
Demophon die coninc goet,
Seide: ‘des en rouct u niet;
Maer vaert wech ende besiet
Dat u here marghen come
Ende doe alse ridder vrome.’
Die boden seiden: ‘ontsiet u twint,
Siit seker dat ghine margen vint
Ten crite.’ Doe namen si orlof,
Doe rumden si stad ende hof,
Ende seiden haren coninc
Hoe die sake daer verghinc,
Ende wie jeghen hem soude striden.
Hi seide: ‘ic sal siins ontbiden,
Al waert selve die soudaen;
Sint hi mi wille verslaen,
Soe doe ic hem alsoe gherne dere
Als ic iement doe in al there.’
Aldus was die camp genomen.
Smargens siin si ten crite comen
Die conincge beide na hare wise;
Demophon reet een ors van prise,
Ende was ghewapent toten teen,
Ende swerde en voerdi maer een,
Ende quam ten crite behagelike;
Banderside die coninc rike
Polifemus quam daer jeghen,
Die seker waendi siin des seghen,
Ende quam eerliic ghereden,
Ende brachte enen drommedael bescreden
Die .IX. orsse hadde cracht,
Ende nam onder den arm enen scacht,
Ende si reden vreseliic te samen.
Demophons ors sat op sine hamen
Ende viel neder, want hine const niet
Ghestaen, ne ware dat die spiet
Brac, hi ware doet bleven,
Ende hi viel af daer beneven;
Oec geraecti Demophon weder
In die kinmiere, dat hi ter neder
Viel achter siins paerts stert,
Ende keerde de been opwert.
Doe stoeden si op beide gader,
Vreeseliic, of malliic anders vader
Doet hadde, soe sloughen si;
Demophon die coninc vri
Slouch den stouten Berberiin
Opten helm, en hadde ghesiin
Dat afscampelde, hi ware bleven,
Maer doch soe moesti sneven
Ende vallen, waest hem lief of leet,
Ende eer hi weder opsteet
Gaf hi hem noch enen slach
Die hem herde sere wach;
Doe spranc hi op vromelike;
‘Bi Mamette, sprac hi, coninc rike,
Ic moet mi weren of verliesen;
Tferlies es swaer, soe moetic kiesen
Dweren.’ Doe ghinc hi ane
Demophon met soe sere te slane
Dat hine jagede om den rinc.
Echites die nuwe coninc
En sach daer siins willen niet;
Mettien her Demophon siet
Miin her Heinriic droeve staen,
Ende peinsde in hem selven saen,
Demophon peinsde dat te voren:
‘Echites heeft bi mi verloren
Siin rike, dat ic betren moet.’
Doe keerde die ridder goet
Ende slouch den Barberiin
Boven op die scoudren siin,
Dat hi hem den arm slouch ave,
Nu behoefti dat menne lave
Sal hi enichsins ghenesen;
Demophon achterhaelden binnen desen
Ende geraecte den helm van stale,
Dat swert scoet ten oeghen tale
Dat hi viel ter erden doet.
Donse hadden bliscep groet
Ende dandre rouwe banderside,
Ende vloen van den stride
Alle weder thuus wert droeve.
Demophon nam tsinen behoeve
Den drommeldael daer hi op reet,
Polifemus gaffen hem ghereet.
Demophon tote heren Heinrike seide:
‘Here ic biddu op vriendeliicheide
Dat ghi dit van mi ontfaet;
Dits de loen van uwer daet,
Dat ghi mi holpt dat men mi gaf
Den camp, daer ic blide af.’
Her Heinriic was herde blide
Ende danckes hem tien tide.
Echites die coninc rike
Quam ten coninc haestelike,
Hi dancte hem sere der eren
Die hi hem vore alle die heren
Hadde ghedaen vromelike.
Demophon seide: ‘sekerlike
Her coninc, ghi doet mi ere groet,
Dat ghi u goet settet ter noet
Ane mi, dien ghi en kinnet niet,
Maer danc hebbe Mamet, hier es gesciet
Ende vergaen herde wel.’
Echites seide sonder spel:
‘Here des en wondere u twent,
Soe sidi van mi bekent,
Haddi mi trike al ghebeden
Ghine waert ongearent niet gereden.
Nu varen wi in de stad;
Godanc, wi moghen rusten bat
Dan wi tote noch hebben gedaen.’
Doen voeren si in de stad saen.
Des avons waren die heren blide,
Ende vermaenden van den stride
Die ghedurt hadde langhe
Ende comen ware tenen wtgange.
Dies loveden si gode sere,
Diese altoes hilt in de ere.
Savons na den eten gingen slapen
Beide ridders ende knapen;
Nachts doe Demophon sliep
Dochtem datten ene jonfrouwe riep:
‘Her coninc, segt mi, slaepti?
Ghi moet een lettel hoeren mi;
Besiet mi wel, kindi mi iet?
Inne come hier niet om niet,
Maer dat ic u wille doen bliven
Metten ridders, die uwes driven
Bliscep utermaten groet.’
Mettien dochtem dat si scoet,
Ende hi waedi wincken van besiden;
Doe dochtem tghescutte sniden
Sere tsiere herten waert,
Ende hi wart sere vervaert.
Doe seide die hoghe conincginne:
‘Nu peinst om der jonfrouwen minne
Van Salencen Esyoenen,
Die men niet en mach versconen,
Want u welgheraectheit
Ende uwen swaren arbeit
Die ghi leden hebt heden,
Om die doget uwer edelheden,
Ende om u trouwe ende u ere,
Soe moeti bliven emmermere
Met hem ende miin ridder mede,
Ende helpt der keyserinnen vrede
Na uwe macht, dat willic wale.
In Grieken soe es altemale
Vergadert der werelt edelhede,
Volx hebben si beide vele,
Dat wonderliic te noemen si,
Entie beiden alle na di
Ende na die ridders die hier siin.
Nu vaert saen, dats de wille miin,
Ende blivet der maget ghetrouwe,
Want si es ene hovessce jonfrouwe.’
Hier met ontspranc die coninc;
Het dochtem ene wonderlike dinc
Dat hi hoerde ende niene sach;
‘Ay lacen! seiti, o wach!
Waer es ghevaren die mi scoet?
Si wachte mi als ic was bloet,
Haddic ghehadt mine wapene ane,
Ic hadt ghepiint te wederstane,
Maer nu en bescoet mi twint;
Ic moet peinsen om tscone kint,
Dat ic, doe ic henen sciet,
Te Constantinople liet.
Twaren woude si nochtan hoeren
Miin vernoy ende minen thoren,
Ic soude dore haren wille anegaen
Dat ic tote noch niet en hadde gedaen.
Deus! wanneer willen si varen
Dese heren, ic woude twaren
Dat siis willich waren allen,
Ic ligge nu onder die valle,
Therte draget mi te Grieken wert,
Daert te wesene sere beghert.
Bi Mamette soe magt wel.
Die jonfrouwe es sonder fel,
Si seide, si onste mi goets wale,
Ne ware dat ic hare tale
Sere ontsach, dies ic was
Heyden, si vermaende das;
Soudic nochtan ghewinnen
Eneghen troest van hare minnen
Soe moestic Mamette laten.
Soe moeste mi te rechte haten
Lieticken dore ere maget wille.
Miin broeder leit vore die stad stille,
Wi selense winnen an haren danc.
Ja en es si dan soe cranc
Ende te winne soe lichtelike,
Die de bloeme van erterike
Van ridderscape binnen heeft?
Hets om niet daer miin herte op weeft,
Het moet siin met hare minnen
Sal icse enichsins ghewinnen.’
Dus lach die coninc in groter claghe
Al dore toten daghe,
Ende die nacht dochtem lanc.
Smarghens doe die dach ontspranc
Stont hi op ende quam in die zale,
Ende Echites quam oec tale,
Ende gruete Demophon sere.
Her Demophon seide: ‘here,
Weltiit radiit dat wi varen
Te Grieken wert?’ Hi seide: ‘twaren
Here, wanneer ghi ghebiet,
Binnen .VIII. daghen, opdat giit riedt,
Ic sal besetten hier binnen
Miin lant ende laten in minnen,
Ende woudi oec iet van den minen,
Al waert al trike, sonder pinen,
Siits seker, het ware u ghereet;
Uwer vrienscap ben ic gheweet,
Ende u gheselscap gheric sere.’
Demophon seide: ‘here
Dits een herde scone ghebiet,
Des uwes en gheric niet,
Danc moeti hebben uwer onste,
Maer gherne waric, opdat ic conste,
Te Grieken wert, daer na mi langt,
Ende vaste miin herte daer na hangt
Van der scoender Esyoenen,
En verstaet niet dat mi dwoenen
Hier verwast met u heren,
Ende dat ic daer om keren;
Mi haest die scone maget meer,
Daerbi biddic u teer.’
Die coninc seide: ‘bi gode, ic doe.’
Ende miin her Heinriic quammer toe,
Ende seide: ‘ghi heren, eist om raet?’
Demophon seide: ‘here, jaet.
Maer comt, ic wille ghine hoert,
Ende raet mi op mine wort;
Te Grieken waric herde gherne,
Want tletten begint mi te derne,
Ic liet die joye van minen sinne
Al te Constantinople binnen,
Ende bleef ere maget scone
Van Salensen Esyoenen,
Ende daer om haestic mi sere.’
Miin her Heinriic seide: ‘here,
Die jonfrouwe mach u gherne minnen,
Want ghi siit in allen sinnen
Werdich alre eren wale,
Dies cortic hier af mine tale,
Wi selenre varen cortelike,
Die coninc sal besetten trike,
Ende trecken met ons darwert.’
Echites seide: ‘ic beghert,
Ic saelt doen soe ic ierst mach.’
Echites ontboet op dien dach
Alle sine hoghe baroene,
Ende seidem wat hem stont te doene,
Dat hi in Grieken moeste varen
Metten heren die daer waren,
Ende setten enen drossate int lant,
Den selven dien hi daer vant,
Ende alle die meyeren tere scaren,
Die bi sinen oem den coninc waren.
Doe hiit beset hadde te male,
Ende bescedelec ende wale,
Bereiden die heren hare vaert
Weder te Constantinople waert.
Nu wet wel dat ic neder leide
Dat prosent ende dat scoenheide
Dat men gaf Demophonne
Enten heren van hoghen conne,
Allen den ghenen die daer waren.
Aldus siin si wech ghevaren
Met groter haest te Grieken waert,
Te lanc ware mi hare vaert
Te telne; si reden vort
Tote Raphi die port,
Daer vernamen si niemare,
Dat den soudaen comen ware
Den achterban van sinen rike,
Ende hadde wel volcomelike
.LXX. conincge wale,
Ende .IIII. dusent ammirale,
Ende volcs utermaten vele.
‘Twaren nu gaet uten spele,’
Sprac her Heinriic, ‘nu varen wi.’
Demophon seide: ‘gheloeves mi,
Miin broeder es here groet,
Hi ghecriicht wel, heeft hiis noet
Heydenesse altemale;
Hoe dat comt, wet wale,
Ic blive u lieden vrient,
Dies hebdi jeghen mi verdient.’
Dies dancten si hem hovesscelike,
Ende reden dapperlike,
Ende quamen te Constantinople gevaren,
Daer si ontfaen wale waren.