Roman van Heinric en Margriete van Limborch

Boek VII.

Vraye hope ende ontsien van minnen
Die ic hebbe van miere vriendinnen
Doet mi volmaken dese jeeste;
Al eist cleine, hets mi dmeeste,
Ende dat swaerste dat enich si
Dunct mi dit te volenden mi,
En daet hare welgheraectheit,
Die mi altoes vore oegen leit
Ende anesterct soe hovesschelike,
Sekerlec waric alsoe rike
Alse Nabugodonosor die coninc,
Ende oec alsoe vroet op alle dinc
Alse de wise Salamoen,
Ende alsoe scone alse Absolon,
Ende alsoe langhe leven soude mede
Alse doude Metalsus dede,
Sone coric ghene dinc die ware
In die werelt, vore hare,
Ende oec legetse in minen sin
Dat ic alsoe als ic bin
Woude dat ic al dit ware
Ende ic sceden soude van hare,
Soe sere mintse die herte miin.
God onse here moet hare siin
Hout ende vrient in allen zaken
Ende hare herte sachte te mi wert maken.
Hier latic van der jonfrouwe bliven
Ende wille u vort bescriven
Van Karados den soudaen,
Diet al met here heeft bevaen
Constantinople die grote stad,
Dat die keyser niet bat
En conste berechten no dan dat hi
Hadde vele ridders vri,
Ende dat lant besette sere
Met meneghen stouten here.
Die soudaen hadde enen broeder
Die wetender was ende vele vroeder
Ende starker was dan iemen int lant,
Sine ghelike men niene vant
In Asia no in Affrike,
Het was scade sekerlike
Dat hi was een Sarasiin,
Demophon was die name siin;
Dese hilt met siere vromicheit
De stad in selken aerbeit
Dat niemen en conste wt ghevaren
Van allen diere binnen waren;
Meneghen striit hadden si gehadt
Dat die verloren van der stad,
Dus durde langhe dit orloghe
Dat men ghepeinsen niene moghe,
Doch hilden si hem behagelike
Emmer alle daghe even ghelike.
Nu keric ten riddren weder,
Die hem ghereiden je seder
Dat si van Venuse scieden;
De ere en mochtu niemen bedieden
Die deen van den andren heeft.
Odat Margriete noch leeft
Ende tlant noch niet ghewonnen en si,
Soe ghetroesten hem die ridders vri,
Ende reden sere te Grieken waert
Soe si ierst mochten met snelre vaert,
Ende reden soe verre dat si vernamen
Dat si binnen Grieken quamen;
Daer vernamen si niemare,
Dat die keyser sere ghewoest ware
Ende sere ghewont in sine zide
Eens merghens vroech in enen stride;
Dies waren si tonghemake sere
Ende haesten hem te mere.
Doen si te Constantinople waren,
Her Heinriic vraghede Echites twaren
Hoe si comen mochten in de stad;
Echites seide: ‘wine moghen niet bat
Dan mids rechte dore hare.’
‘Dats te vaerne daer ic gare,
Sprac her Heinriic, nu varen wi dan.’
Doe voeren beide die stoute man
Rechte dore there ter stad weert,
Stouteliic ende onvervaert.
Nu hort, ic sal u doen verstaen,
Hoe Karados die soudaen
Hadde savons gheweest te rade,
Ende hadde vertrocken dat hem scade
Ware dat hi soe langhe laghe,
Ende hi herde gherne saghe
Dat al tenen ende quame.
‘Waendi dat ic mi niet en scame
Dat ic hier ligghe om niet?
Nu merct ghi heren, ende besiet
Hoe ic best tenen ende come;
Al es die keyser selve vrome,
Hi es soe ghequetst, dat sine man
Ghenen troest hebben daer an,
Dies waren si te hant verwonnen
Opdat wiere iet an connen.’
Caspus die coninc van Libie,
Ende noch andre coninghe drie,
Die haren here den soudaen
Herde wel hebben verstaen,
Seiden: ‘her coninc, wet vorwaer,
Ons en wondert niet dat u swaer
Doet dat ghi hier ligt soe lange;
Wildi, marghen te sonne opgange
Selen wi, here, onder vieren
Met onsen lieden asselgieren
Die stad ende winnense u;
Alsoe modise, here, nu
Vollec tenen ende bringhen.’
Doen soe dancti hem van dien dinghen
Die soudaen utermaten sere.
Doe stont op een ander here,
Ende was van Capadochien coninc,
Ende seide: ‘dat ware ene scone dinc
Ghi heren, mochtiit volbringhen wale;
Ander dinc dan grote tale
Behoeft daer mense winnen sal,
En dadem groet ongheval.
Miin here besoucse merghen vrouch,
Nochtan werdet besich ghenouch,
Maer inne segge niet indien dat
Inne weet wel dat ghi vore die stad
U gheliic aventurt,
Maer si dunct mi soe vaste ghemurt
Dat ic niet en can versinnen
In welker wiis ghise selt winnen.’
Caspus van Libie die here
Balch hem utermaten sere,
Ende seide: ‘coninc of ghi u ververt
Soe keert weder thuus wert,
Ghi selt spade doen vromicheit,
Ghi ontsiet den aerbeit,
Der rasten sidi altoes ghewoene.’
Doe seide Demophon die coene
Tote Caspus den coninc:
‘Ghine sout niet te sere u dinc
Prisen, sine ware ghesciet;
Die coninc hine messeide niet
Van Capadochien; seldise winnen
Ghi moetes andersins beghinnen.’
Caspus seide: ‘soe sal ic wel,
Maer die meester en can niet el
Dan hem te houden te eyse,
Want gherne levedi met peyse.’
Die coninc van Capadochien hi seide:
‘En lietict dor den soudaen, wi beide
Souden becorten mine meesterie,
Wet dat her coninc van Libie;
Maer doch seldise becoepen ghenouch
Eer ghi die stad marghen vrouch
Selt minen here ghewonnen gheven.’
Hier met es die raet bleven.
Faustus die coninc van Galilee,
Ende van der Roeder Zee
Colaphus die coninc rike,
Ende van Cosdriin dier ghelike
Die rike coninc vaeliant,
Ende van Libia die seriant
Ghereiden hem dien nacht wale
Ende wel .c. ammirale,
Ende tierst dat si saghen
Dat beghonste scone daghen,
Voeren si die stad asselgieren
Ende besouken in meneghen manieren;
Maer doent vernamen die van binnen
Maecten si hem opten tinnen
Ende weerden hem herde vromelike;
Doe dat vernam die keyser rike
Ende hi daer niet siin en mach
En sach hi nie soe droeven dach.
Vore den keyser soe sat daer
Siin dochter, dat was waer,
Ende Margriete die scone maget
Droever dan ghi nie saghet,
Ende riepen met groten rouwe:
‘Sente Marie, zoete vrouwe,
Ontfarme u des lants enter liede!’
‘Acharme, dat nie ghesciede
Selc jammer dore mi!
Seide Eusebia die maget vri,
Dies en ben ic werdich niet.’
Mettien si hare soe mesliet
Dat wonder was te siene ane.
Margriete die welghedane
Bepeinsde hare dat dore hare
Die beste riddre verloren ware
Die hier nie in den lande quam,
Ende hier bi si oec mede nam
Selken rouwe ende selc verdriet
Dat mense en conste vertroesten niet.
Dus was die camere al vol rouwen
Van den keyser enten jonfrouwen.
Caspus die coninc, die vromelike
Asselgierde die stad rike,
Hi entie sine wrachten wonder;
Inne wane niet en waren onder
Die stad vore hem ghegaen
En hadt god selve ghedaen,
Die hem sende te soccorse daer
Twee ridders oppenbaer,
Die hem voeren vromelike.
Twaren van miin her Heinrike
Magic u segghen wonder groet;
Doe hi sach ghene conroet,
Hi ende Echites siin gheselle,
Begonsten si daer ene felle
Ende ene sware bastaelge mede;
Dierste dat miin her Heinriic dede,
Dat was dat hi voer te jant
Daer hi Caspus den coninc vant;
Omdat hi hem vorbaerst dochte
Daer omme waest dat hine sochte,
Ende slochen opten helm van stale,
Dat hem scoet ten kinne tale
Dat swert al dore eert weder helt;
Die ziele voer in sduvels ghewelt.
‘Limborch! Limborch!’ riep hi doe.
Ende Echites, diere quam toe,
Slouch Faustus den coninc doet.
Wat waendi wat wondre groet
Die ridders daden alle beide;
Ic waent u niemen en gheseide;
Si sloughen doet dat vore hem quam;
Ic wane men nie en vernam
Vromer daet van .II. heren;
Dat here daden si wederkeren
Ende vlien van der stad,
Ende meest soe quam daer bi dat
Dat si die conincge wech droughen
Die si int beghin versloughen;
Daerbi vloen si utermaten.
Die ghene die ten tinne saten
Ende dat wonder saghen an,
Seiden wel dat nieman
Enich wonder hadde ghesien
Dat een twint gheleec dien.
Si jaghedense tote int here
Ende keerden weder wiichghiere
Rechte ter stad wert in,
Daer si hadden clene bekin,
Doch ontfinc mense wale,
Ende si voeren te dien male
Te Echites herberghen naer
Ende ontwapenden hem daer.
Een ridder die ten tinne sat
Ende ghesien hadde dat,
Liep ten keyser te hant,
Dien hi herde droeve vant
Entie scone magheden beide;
Die riddre knielde ende seide:
‘Here her keyser nu siit blide,
Ghi siit vertroest tesen tide.’
Die keyser seide: ‘waer bi?
Lieve vrient, dat segt mi.
Ja en stormt men die stad niet
Ende doet den lieden swaer verdriet?’
Die riddre seide: ‘neent twaren,
Daer quamen .II. ridders in ghevaren
Van buten, die soccorsen die stad,
Ic sach ten tinne daer ic sat,
Dat deen verslouch in ware dinc
Van Libia Caspus den coninc,
Die andre slouch doet mee
Fastuse den coninc van Galilee;
Doe ghingen si op dander houwen;
Bi gode ende bi onser vrouwen,
Dwonder dat si wrachten daer
Vore ons allen oppenbaer
Ware ongelovelec te horen an,
Ende jageden die .II. stoute man
Al dat volc weder int here
Ende keerden in de stad sonder dere!’
Doe die keyser dat verstoet
Wert hi blide in sinen moet,
Ende vragede wie die riddren waren.
Die riddre seide: ‘here twaren
Inne weet niet wel wie si siin,
Maer deen riep na die verstannesse miin,
Limborch! Limborch! dat wetic wale,
Maer niet en wetic welcs es die tale,
Dandre hi drouch sekerlike
Van silvere enen leeu rike
Van kelen enen stert ghesplet;
Inne weet of ghi nu iet wet
Wie die vrome ridders siin.’
‘Nenic’, seide die keyser fiin.
Margriete die al toe ghehoert
Hevet des ridders wort,
Wert verbliit herde sere,
Ende seide: ‘bi gode here,
Deen es Echites van Athenen,
Ende dander es van verren henen,
Eist die ridder, wet dat ic wane.’
Die keyser seide: ‘welghedane
Ende wi sout dan, segt mi, siin?’
‘Here die lieve broeder miin,
Hopic an gode van hemelrike.’
Mettien quamen hovesschelike
Beide die ridders daer ghegaen,
Ende si knielden beide saen
Vore den keyser daer hi lach
Ende ontboden hem goeden dach.
Die keyser ontfincse wale,
Maer doe Echites sach die smale,
Liep hi tote daer si stont
Ende cussese an haren mont,
Ende groetese utermaten sere,
Ende seide: ‘scone, die hertoge u here
Groet u sere ende u moeder,
Ende tghene es her Heinriic u broeder,
Een coene ridder ende een weert
Entie vroemste die nie gorde swert.’
Doene die maget anesach
En sach si nie soe bliden dach,
Ende liep te hem daer hi stoet,
Ende ghegreep den ridder goet
Om sinen hals erenstelike,
Ende seide: ‘god van hemelrike
Moete siin gheloeft dat ic u sie!
Want liever man en sagic nie,
Al waert die hertoghe miin vader.
Broeder, sint wi beide gader
Waren te Limborch varen jagen
Hebbic menich leet verdraghen.’
Alse miin her Heinriic wiste dat
Dat was siin suster, was hem bat
Te moede dan ic u seggen mochte,
Want vonden haddi dat hi sochte.
Blider man ghi niene saghet
No blider wiif dan was die maget;
Si weenden van bliscepen beide;
Ic wane u niemen en gheseide
Die bliscap die daer was,
Ende hier binnen, als ict las,
Waest in al die stad worden mare,
Dat jonfrouwe Margrieten broeder ware
Deen ridder diere quam,
Entie ander ridder lofsam
Was Echites van Ermenie.
Blider liede en sach men nie
Dans die liede alle waren,
Si waenden alle wel twaren
Dat si souden bi hem verwinnen,
Dies ghetroesten hem die van binnen.
Die keyser selve van den rike
Ontfincse soe blidelike,
Dat hem sine wonde barst ontwee,
Ende warter hem af soe wee
Dat hi starf op die stad.
Die doe ghesien hadde wat
Rouwen daer was ende wat sere,
Hine hads vergheten nemmermere,
Daer was gheweent ende gheclaget;
Maer wat waendi dat die maget
Siin dochter weende ende creet,
Ende hoe si hare hande sleet,
Dat ware mi te segghen swaer,
Want nu vergadert was daer
Bliscap met groten rouwe;
Maer Eusebia die jonfrouwe
Clagede haer verlies te sere,
Ende seide: ‘o god, gheweldich here,
Nu verlies ic, dat wetic wale,
Miin lant altemale!
Wie sal mi te staden staen?
Het sal mi nu al afgaen
Dat mi te voren stont in staden,
Aylacen nu blivic onberaden!’
Margriete die weende oec sere,
Seide: ‘jonfrouwe, bi onsen here,
Miin broeder sal u in staden staen,
Ende oec en sal u niet avegaen,
Hopic, Echites die ridder coene,
Selen u helpen tuwen doene
Ende oec troesten ende geradich wesen.’
Echites antwerde te desen:
‘Bi gode jonfrouwe, dat selen wi.’
Doe danckes hem die maget vri;
Mettien ghinc men daer ghereiden
Gheen liic met scoenheiden,
Alst wel betaemt den keyser rike,
Ende men erden eerlike.
Die heydene die oec die stad
Beleghen hadden, lieten dat
Hare stormen, dat si hare like mede
Groeven alse die van der stede,
Alsoe si haren here den keyser daden.
Eusebia die onberaden
Was, ontboet hare liede al,
Ende vrageden wat si doen sal
Metten orloghe daer si an
Een twindeken niene can.
Die rieden si hare dat si name,
Opdat hare ware bequame,
Echites ten hoeftman,
Dat siere mochten hoveden an.
‘Want hi sal u ghetrouwe siin,
Want wel wetti, jonfrouwe miin,
Dat hi siin lant hout van u,
Dies doet hem jonfrouwe nu
Manscap doen ende eeden mede
Nadat es des lands zede.’
Eusebia antwerde, die scone maghet:
‘Sint u raet alsoe ghedraghet
Kiesicken gherne tenen voget;
Ic hebbe van hem alle doget
Hoeren ghewaghen langhen tiit.
Ic biddu Echites, dat ghi siit
Momboere van minen lande,
Ic set u al in u hande.’
Miin her Echites die dat verstoet,
Seide: ‘bi gode, jonfrouwe goet,
Hets waer ghi biedt mi grote ere,
Maer sint hier steet soe vrome .I. here
Alse es jonfrouwe Margrieten broeder,
Sone wille god no siin moeder
Dat ic vore hem sal priis ontfaen
Ende hi daerbi sal stille staen;
Maer maecten van den lande voget,
Want in hem es alle doghet,
Hine sal u niet laten onterven,
Hi salt verweren of sterven,
Ende ic helpem met alle miere macht.’
Eusebia die wel was bedacht,
Seide: ‘ic en kinne des ridders niet
Noch hoe dat siin vader hiet.’
Miin her Echites hi seide:
‘Sinen vader ende sier moeder beide
Saghic, die mi wel ontfinghen,
Het siin liede van hoghen dinghen,
Weerdich hertoghe ende rike
Es siin vader sekerlike;
Ic seggu dat wel te voren,
En ware Margriete niet verloren
Alsi was bi onghevalle,
Daer si droeve bleven om alle,
Si ware worden sekerlike
Conincginne van Vranckerike,
Dat een merre conincrike si
Dan Grieken es, gheloeves mi,
Ende Ermenie es, dat wanic mede;
Deere die mi haer vader dede
Die was overtulliic groet;
Die ridder es oec sonder ghenoet
Van dogheden, gheloeves mi.
Bi der trouwen, die ic si
Sculdich u jonfrouwe ende minen vader,
Ware trike miin algader
Ende en mochtic selve niet striden
Ic cosene in desen tiden
Tenen momboere van den lande;
Men doeter ane menegherande
Vordeel mede ende ere.’
Eusebia seide: ‘sidermere
Dat ghiit raet, willict anegaen;
Ghi heren, duncket u wel gedaen?’
Seide si, die welghedane.
Die liede rieden hare vaste ane
Dore dat hine priisde soe sere;
Mettien riepen si den here
Van daer hi bi siere suster sat,
Die hem vertelt hadde dat
Dat hare sint was ghesciet
Dat sine in den woude liet.
Miin her Heinriic quam te rade,
Eusebia bat dore ghenade
Echites dat si hem seide
Haren wille sonder beide,
Doe antwerde die baroen,
Dat hiit gherne soude doen.
Miin her Echites seide: ‘here
Miin jonfrouwe groet u sere,
Ende oec alre doghet
Ende dat ghi wel verdienen moget
Ende gherne dore uwer suster wille
Dier men hier lude of stille
Alle ere heeft ghedaen,
Dat moeti verdienen saen
Ende miere jonfrouwe staen in staden.
Al tfolc heeft gheraden
Dat si u wilt mombore maken
Van algader haren zaken,
Ende dit orloghe op u laden;
Si sal u lonen noch met staden
Na hare goeder liede raet,
Daer hare bi te doene staet,
Ende si selen alle anegaen
Wat ghi hem heten selt bestaen,
Ende selt wesen hare alder here.
Bi gode here, dats grote ere,
Ende ghi moget gherne siin,
Ende ghi siit oec sculdich, ridder fiin,
Ende mach u segghen oec waer bi:
Ghi siit goet ridder edel ende vri
Ende van den goeden wtghelesen,
Dies sidi weduwen ende wesen
Sculdich te stane in staden,
Waer dat ghise vint verladen,
Dits ene sake, ridder fiin,
Dat ghi hare moet gehelpich siin;
Dander es dat hare wedersaken
Onse wet wedermaken,
Dat ghi sculdich te weerne siit
Ende elc ridder telker tiit;
Terde es dat si heeft ghehouden
In spele ende in vrouden
Uwer suster langhe wile,
Die van huus es menege mile;
Ende hier bi, her ridder coene,
Sidiit te rechte sculdich te doene.’
Miin her Heinriic diet heeft verstaen,
Ser Echites antwerde saen:
‘God loens miere jonfrouwe sere,
Twaren si doet mi grote ere,
Meer dan ic verdienen mochte,
Daer bi waert dinc die niet en dochte
Dat ic ware voget van haren lande;
Si hevet riddren menegherande,
Vrome ende coene, waert dat si;
Ic segt u wel, jonfrouwe vri,
Dat ghi mi segt, dats maer sceren.
Wie sout bat dan verweren
Dan Echites, die daer steet,
Ende sekerlec boven gheet
Van ridderscape, alle die leven?
Magic hem eneghen raet gheven
Of met daden bistaen,
Dan sal ic niet laten gaen,
Hi es van riddren bloeme,
Ende noch beter dan ic noeme
Ofte noemen mochte, soe es hi;
Ende oec u man, vrouwe vri.
Ghevet hem, dats mere ere
Dan ghiit gavet enen vremden here;
Nochtan met rade ende met daden
Sal ic u gherne staen in staden.’
Her Echites antwerde van Ermenie:
‘Nemmermeer en wilic dat gescie,
Dat ic hier int keyserrike
Vor u sal ere hebben dus haestelike,
Soe vrome ghi siit, soe wel geboren,
Ende van ridderscape soe vercoren;
Maer sint dat miin jonfrouwe ghebiet,
Dat kinne god, in naems niet
Als ic u wiste in den lande binnen,
Al soudicker, here, mede winnen
Constantinople altemale;
Nu doet hovessceit ende wale
Ende wert mombore miire jonfrouwen,
Si salt u emmer lonen met trouwen.’
Die maget baets hem oec vriendelike,
Soe daden alle die van den rike,
Ende Margriete die suster siin,
Ende seide: ‘lieve broeder miin
Doet gherne miere jonfrouwen gebot,
Want si heeft mi, dat kinne god,
Gheweest ene goede vriendinne.’
Her Heinriic seide: ‘sint icker inne
Comen moet, soe doe ict gherne,
U allen en pinics mi niet te werne
Maer sal doen mine macht;
God verlene mi die cracht,
Soe dat ic verdienen moet
Jonfrouwe, die ere die ghi mi doet.’
Nu es die ridder van den lande
Voget, ende staet al in sine hande;
Hi seide ten heren die daer waren:
‘Ghi heren, na dat hier es ghevaren
Soe behoevic wale raet,
Ic biddu nadat hier staet
Dat ghi ons raet wat wi best doen:
Hier leit menich baroen,
Die hem pinen in allen sinnen
Hoe si die stad moghen winnen,
Nu siin wi hier een deel liede,
Ende dochte mi goet opdat ment riede,
Echites ende ghi alle mede,
Dat wi merghen uter stede
Voeren tote in hare here,
Alsi meest waren sonder were,
Met .CCC. mans crachtelike,
Ende van Salencen die coninc rike
Entie grave van Crifdore
Souden houden die porte vore
Met al den ghenen van der stad,
En ware dat si saghen dat
Dat wi te sere waren verladen,
Soe quamen ons dan ten staden.
Dit dochte mi ghedaen wale.’
Echites seide: ‘dese tale
Dunct ons allen goet wesen.’
Entie raet sciet mettesen
Ende keerden alsoe ter herbergen wert,
Sonder die men te hove beghert,
Ende men ghinc eten in die zale.
Miin her Heinriic vraghede wale
Miin her Echites, wat hi riede;
Wat riddren, wat liede
Met hem souden wtvaren
Des ander dags sonder sparen,
Dat si bereet waren tilic ghenouch.
Si dadent ende smarghens vrouch
Stonden op die ridders coene
Die hem bereiden tesen doene,
Ende voeren in der heyden here,
Die si vonden sonder were,
Ende slougher doet een groet getal.
Int here wert groet gescal,
Die sere riepen: verraden! verraden!
Wat si riepen die onse daden;
Die soudaen vinc ten wapenen sonder sparen
Ende alle die met hem waren,
Ende Demophon die broeder siin,
Ende menich Sarrasiin.
Dese quamen sere ghesleghen,
Entie onse hem jeghen
Vromelike alse ridders coene,
Ende alle waren van hogen doene.
Van Sissia die coninc rike
Ende van Edissen die ghelike
Maecten hem vorbaerst ende quamen voren,
Den enen ontmoeti wel ter core
Miin her Heinriic ende seide:
‘Ghi comt te mi tuwen leide.’
Die coninc hadde grote cracht,
Ic seggu dat hi cleine acht
Op miin her Heinriic entie sine,
Maer rechte siin spere sonder pine
Ende stac her Heinriic alsoe,
Dat hiis wel na onvroe
Was worden, en hadt dartsoen gedaen,
Hi ware ter erden neder ghegaen,
Maer miin her heinriic gheraecten weder
Dore scilt, dore halsberch ende dore leder,
Dat hi doet viel int sant.
‘Nu over in der duvele hant!’
Riep lude die Limborchghere.
Miin her Echites hilt ter were
Ende gheraecte den andren soe
Dat hem ontwincte no ontvloe
Opten cant van sinen scilde;
Weder hi wilde of en wilde
Hi moeste tumelen van den perde
Ende bleef vertorden op die erde.
Die riddren waren vrome beide,
Ende daden grote vromicheide
Op there dat brachte die soudaen.
[Niemen en constem wederstaen,
Si sloegen doet dat vore hem quam.]
Demophon die ridder lofsaem
Sach Echites werken wonder,
Ende vercoesen besonder,
Ende reet te hem wiichgier,
Ende seide: ‘brinct u de duvel hier,
U enten riddre metter manen?
Eusebien, die ghi selt wanen
Trouwen, seldi hier verliesen;
Deen van tween moet ghi hier kiesen
Of sterven al hier ter stede,
Soe u gheven in miin ghelede.
Dat een moet emmer siin.’
Echites die stoute Ermiin,
Seide: ‘twaren, in gave u niet
Tquaetste haer dat ghi hier ziet
Hangen an miins perts stert,
Maer mi hevet herde onweert
Dat ghi mi dit legt vore,
Nu weert u of ghi cont ter core,
Wi moeten sien wi vromer si
Van u her coninc of van mi.’
Doe lieten si te gader loepen saen,
Ende elc ghinc op andren slaen
Met groten slaghen langhe wile;
Men hadde wel ene halve mile
Moghen riden daer binnen;
Dan deen opten andren ghewinnen
Een twint en conde niet;
Die coninc van Salencen die siet
Dat die sine waren verladen,
Woudem comen staen in staden,
Alse hi dede crachtelike.
Miin her Heinriic die vromelike
Wederstont des soudaens here,
Vacht altenen met groten ghere;
Niemen en constu ghevisieren
Die grote daet van dien .II. heren.
Doe quam die coninc toe slaende
Die den heren sere vermaende
Dat si hem weerden vromelike.
Echites die crachtelike
Jegen heren Demophon street,
Die hem weerde wel ghereet,
Sach die hulpe van der stad
Ende vermonteerdem een lettel bat,
Ende hief tswert met beiden handen,
Ende waenden slaen toten tanden,
Maer Demophon die deghen
Warper vollic den scilt jeghen,
Daer hi den slach op ontfinc,
Mettien soe quam die coninc
Van Salencen toe ghevaren
Op Demophon met groten scaren,
Ende dreefen achter int here,
Dies hadde Demophon dere
Dat hi ontfloen was alsoe,
Entie onse reden toe
Ende dreven den soudaen achter,
Dies hi hadde groten lachter.
Maer miin her Heinriic die coene
Vacht soe dat men van sinen doene
Tellen groet wonder mochte,
Dat menich Sarrasiin becochte.
Die wile dat dus vluchtich waren
Die Sarrasine, quamen ghevaren
Twee conincghe met haren scaren,
Die gheliic den duvel ghebaren;
Die coninc van den woesten sande
Ende van den Makebeeuscen lande,
Si maecten herte den Sarrasinen,
Ende wederstonden met pinen
Van Salencen die coninc goet,
Ende daden hem groten toren moet.
Demophon die met hem keerde,
Ende dien therte sere verseerde
Dat hi vlien moeste dore noet,
Sine slaghe waren groet,
Ende quam heren Heinriic ten ghemoete,
Dien hi ansprac onsoete:
‘Her ridder, seiti, wat waendi,
Minen broeder den soudaen ende mi
Verdriven wt desen lande?
Neen ghi niet, het ware scande
Waer men ons ghewoeghe;
Het ware bat van onsen ghevoeghe
Dat ghi ons hier rumet tcriit;
Soe seldi eer vespertiit
Hout mi Mamet ghesont.
Inne woude niet hebben teser stont
Tgoet dat al die werelt heeft
Indien ghi mi ontbleeft,
Inne sloughe u doet met minen sweerde.’
Her Heinriic, dien dit deerde,
Seide: ‘twaren ghi segt waer;
Ontfloe ik u dat ware swaer,
Het soudu deren wetic wel,
Ende selve gheric oec el
Dan u tontvliene of tontgane,
Maer nu proeft ende tast ane
Of ghi mi verwinnen moget;
Laet sien waer toe ghi doget;
Hebdi doghet, ghi moetse baren,
Want mi en modi niet ontfaren,
Ende ic en dincke u niet tontfliene;
Sidi vrome, soe hebdiit siene.’
Doe lieten si te gader loepen;
Deen van den tween moet becopen,
Dat vergadren moghen si.
Miin her Demophon die ridder vri
Stac heren Heinrike soe,
Twaren dat hi wel na doe
Was ghevallen op die erde,
Maer dat die manen van den perde
Ende stegereep, daer hi hem an onthilt,
Oec gheraecti boven den scilt
Heren Demophon soe vromelike,
Dat wel na die coninc rike
Ghevallen was van den peerde,
Doch haddiis dat hem deerde
Dat hi hem den helm wtstac.
Miin her Demophon hi sprac:
‘Twaren her ridder, die steke was swaer,
Want miin helm bliift liggen daer,
Nu weert u ter goeder trouwen .’
Doe ghinghen si hem onderhouwen
Swaerliic ene langhe wile;
Wel omtrent ene halve mile
Soe had gheweest na minen wane,
Maer doe quam ghesleghen ane
Die coninc van Egypten wert
Met meneghen Torc onververt
Ende voeren miin her Heinriic toe;
Trouwen ende god, die doe
Ghesien hadde die were
Die doe dede die Limborchere,
Hi hadder ave gheseit wonder;
Alse een leeu ghinc hi onder
Ende wederstont die scaren breet;
Ic weet wel dat siin swert sneet
Bat dan ic ghesegghen conde,
Hi slouch daer meneghe grote wonde
Ende meneghen slouch hi doet,
Maer op hem quam there soe groet,
Dat die conincghe van Egypten
Blide waren dat si beclipten
Ende si beringheden met menegen man
En si dats hem god an
Hi bliift doet of ghevaen,
Want si ghingen op hem slaen
In allen siden crachtelike,
God hoede miin her Heinrike!
Die hem weerde wat hi mochte;
Alle sine lede hi dore sochte
Ende slouch doet dat vore hem quam,
Entie ridder lofsam
Wart verladen al te sere,
Doch so quam hi an den here
Den coninc selve vromelike,
Ende hief tswert deghenlike
Ende slouch den coninc ten kinne toe;
Die ghesien hadde doe
Tghecriit dat die heyden maecten
Die soudens sere meshaken
Ende sere te vliene begonden
Met meneghen diepen wonden,
Hi souds hebben gehadt feeste,
Maer doe quamen, seit die geeste,
Beide die conincghe te hande,
Van Makabien ende van den Woesten Sande,
Ende met meneghen Sarrasiin,
Ende voeren opten ridder fiin
Met ghescutte met stralen;
God en doet, hi moet betalen
Metten live siin ghelach,
Maer die ridder die hem ontsach
Herde cleine, voer hem ane,
Ende begonste te slane
Opten coninc van Makabien,
Dies darric die waerheit lyen,
Ware die slach volcomen wale,
Hi hadden ghesleghen ten gordle tale,
Maer dat hem een deel ontwant,
Doch en miste die ridder faelgant
Siit seker, altemale niet;
Want eer hine hem ontkeren liet
Soe moeste in sine hersenen baden,
Van hem bliift hi meer ontladen,
Maer die sine scoten toe,
Ende dander coninc die niet en vloe,
Ende Demophon soudaens broeder,
Ende .XL. ammirale vroeder,
Ende menich stout payin
Die alle siins ghierich siin,
Ende slouchen op hem crachtelike;
Nie en hoerde man des ghelike
Hoes enich ridder mochte ontstaen;
Maer wat hi mochte bevaen
Binnen slages, moeste emmer doet;
Doch soe wert hem in der noet
Siin ors inder hem doet ghesteken,
Dat hi gherne soude wreken,
Wetic wale, haddiis de macht,
Maer si smouchen met groter cracht
Op hem sonder ghenaden;
Goede hulpe sal hem te spade
Comen, wanic, god en doet;
Mettien saget een ridder vroet,
Ende voer te Echites ghereet,
Die op dander side street
Crachtelike ende wrachte wonder.
‘Here, seiti, ghinder onder
Altemale gheen heyden here
Leit ghevallen die Limborchere,
Wanic, op hem es al die noet;
Ic vruchte hi sal bliven doet;
Vaert hem vollec in staden,
Want hi es al te sere verladen.’
Miin her Echites die dat verstoet,
Wart droeve in sinen moet,
Ende voer darwert al verwoet,
Den iersten dien hi ontmoet,
Wetic wel dat hine ontfinc
Dat hi nemmermeer en ghinc,
Dat was die coninc van Archadie;
Doe voer Echites van Ermenie
Vort ten ridder onververt,
Die hem crachtelike wert,
Ende heeft ghesleghen in die noet
Van den Woesten Sande doet
Die coninc, ende hadde dors bescreden;
Mettien quam inghereden
Die stoute Ermiin Echites,
Ende toende wel dat hiere es
Siin lieve gheselle in bedraghe,
Want wat hi [bevinc] binnen slaghe
Moeste die veyghe doet ontfaen.
Dwonder dat daer was gedaen
En mochte vertellen gheen man;
Ne ware dat hem ghinc an
Die avont, het ware al ten ende comen;
Maer die Grieken hadden ghenomen
Scaden, want een deel ter doet
Vle bleef in de noet,
Maer der heyden coenroet
Datter was soe overtallic groet
Datter bleef opten velde,
Hine leeft niet die u vertelde.
Dus voeren donse in de stad,
Ende dander ten tenten wert al mat,
Ende waren stridens al moede,
Doch waren si op hare hoede.
Die heren die in de stad waren
Quamen ten tenten alle gevaren
Te hove daer wel was ghedient.
Die verloren hadden haren vrient
Waren droeve, banderside
Waren si oec herde blide,
Doe si wisten dat si doet
Hadden in den stride groet
.VI. ghecroende conincghe,
Ende voeren in sonderlinghe.
Dus dochtem theerscap minken
Enter heyden cracht crincken;
Dies boden si hem twaren
Dat si weder wtvaren
Des anders dages wouden tilike.
Nu hort van miin her Heinrike,
Die kivitein was van den lande:
Soe wat riddren diene becande
Die hem ghehandelt heeft,
Groten priis hi hem gheeft,
Ende oec elken vromen knapen,
Dat hise wecten ten ridderscape,
Ende dedem meneghe ere,
Soe dat si begherden sere
Sandersdages te hebben striit.
Si ghingen na die etentiit,
Beide riddren ende cnapen,
Ter herberghen wert slapen.
Die heydene die in de tente laghen,
Die hem nu een deel ontsagen
Meer dan si te voren daden,
Ghinghen hem alle beraden,
Ende seiden: ‘here nu hier te rade:
Wi hebben ghehadt scade
Bi den heren van der stad;
Entrouwen wi moeten ons bat
Versien ende wiseliker;
Al siin wii een deel riker
Si hebben vrome liede binnen;
Nu raet ons hoe wi ghewinnen
Dese stad al essi groet.’
‘Woudi ghi hads clene noet
Dus te lighen, gheloves mi.’
Seide die coninc van Persi.
Die soudaen antwerde den coninc,
Ende seide: ‘dits ene selsen dinc;
Waendi dat ic hier ligghe gherne?
Nenic, mine staets niet tontberne,
Ic verliese coninge ende ammirale.
Nenic niet, dat wetic wale,
Dat mi sere jeghen es;
Des siit seker ende ghewes,
Diere ic noede weder onbere,
Soe helpe mi Mamet dien ic ghere,
Ic ligghe hier al miin leven lanc,
Of ic winse an haren danc
Ende werpen die stad ter neder.
Ic wille ommesenden weder
In heydenesse altemale
Om conincghe ende ammirale
Opten ban van minen lande.’
‘Neen here, dat ware scande,
Seide die coninc van Putriin,
Sent wi liede ghenouch siin
Te bestridene de stad;
Maer wel radic dat,
Dat mense merghen asselgiere,
Ende seggu in welker maniere:
Ghi selt in dene side wesen
Met vele ridders wtghelesen,
Ende oec die coninc van Persi,
Entie coninc van Synai,
Die coninc van der Doeder See,
Ende noch andre conincge mee,
Die coninc van Nilo der vloet,
Die coninc van India, docht u goet,
Die coninc van Nort-Spaengen mede
Selen u helpen telker stede,
Ende oec, radic, banderside
Sal u broeder Demophon riden,
Ende sal bestriden die stad van daer;
Met hem sal riden vore waer
Van Capadochien die coninc Wreve,
Dien god vele eren gheve,
Van Orienten die coninc
Sal met bestaen dese dinc,
Entie coninc van Cosdriin,
Entie coninc van Putriin
Sal mede daer varen,
Ende sal die scaren achterwaren.’
Die soudaen heeft al toe
Ghehoert; wat die coninc doe
Gheseit heeft, behagedem wale;
Hi seide: ‘bi Mamet, u tale
Here her coninc, behaget mi wel;
Waren die Kerstine alsoe fel,
Dander heren die hier siin
Ende saghen alsoe gherne die ere miin
Alse ghi doet here, wet wale,
Wi worpen morghen die stad te dale.’
Smerghens doe die dach ontspranc,
Was int here groet gheclanc
Onder die Sarrasine,
Die dat dore ghene pine
Laten, sine willen die stad
Souken die hem es ghehat,
Ende wapendem haestelike.
Nu hort van miin her Heinrike:
Doen hi vernam dat ghescal,
Ontboet hi sine liede al,
Ende seide: ‘ghi heren, laet ons sien
Werwert die heydene willen tien,
Eer wi jeghen hem wtvaren;
Swighen wi ende laetse ghebaren,
Ende laet ons sien wat si willen,
Ende daerna selen wi ons stillen
Ende werken, nadat wi sien
Waerwert si hem tien.’
Dat loveden si alle twaren.
Die heydene die ghewapent waren,
Quamen asselgieren die porten vaste,
Clene ontsaghen si die gaste,
Ende in dander side die soudaen,
Soe vreeselec dat niet ontgaen
Die stad en mach, sine hebbe ontset
Haesteliic al onghelet.
Miin her Heinriic sach toe,
Ende sprac den heren toe:
‘Tlanghe letten es ons quaet,
Ic wille ons gheven goeden raet,
Opdat u allen duncket goet;
Ic segt u Echites wat ghi doet,
Nemt met u een deel liede
Ende vaert jeghen Demophons mayseniede.’
Binnen desen sciet die raet,
Ende elc tsinen wapenen vaet.
Echites ondede die porte vore,
Entie grave van Crifdore
Voer wt haestelike,
Ende van Putriin die coninc rike,
Die raet was van desen stride,
Quam vore ghesleghen met nide;
Hi woude den soudaen wel dienen,
Hi voer meer dan hem tienen
Daer hi Echites ontmoete,
Ende soe swaerlike groete
Metten ende siins speren,
Inne wane niet hen ware gheveren
In sinen buuc, en hadde ghedaen
Dat hi was in den scilt ontfaen,
Hier bi en quetste hine niet,
Maer eer Echites van hem sciet,
Gheraectine in die borst voren,
Dat tspere banderside quam dore
Ende viel doet op derde.
Demophon, dien dit derde,
Rechte siin spere ter steke,
Ende reet gruweleke
Echites ten ghemoete,
Ende hadden gheworpen onder voete,
Maer dat bi aventuren quam
Dat hi dors bi der manen nam
Ende onthilt hem daer mede;
Doen trocken si die swerde ter snede
Ende ghinghen hem onderhouwen;
Hare een moets berouwen,
Wanic wal, eer si sceden,
Ne ware dat doen quam ghereden
Van Capadochien die coninc,
Die de grave wel ontfinc
Van Crifdore metten spere,
Daert Toesach al dat here,
Dat hi viel van den orsse doet;
Doen wert daer die striit groet
Tusschen die Torken entie van binnen.
Die coninc van Cosdriin waende winnen,
Ende maende vriende ende maghe
Dat si slaen grote slaghe;
Doe voer hi helpen Demophonne:
En leeft man onder der sonne
Die nie sach tenegher stede
Soe wel soet Echites dede;
Hi hadde ghehadt Demophon doet,
En hadt ghedaen die hulpe groet
Die hem die van Cosdriin brachte;
Doe voer Echites met crachte
Den coninc Alexander jeghen,
Dien hi saen hadde versleghen,
Doen wert die wiich staende groet;
In beiden siden blever doet
Soe vele dat onghetalliic si.
Nu latic striden dien riddre vri
Ende willu seggen vort,
Hoe dat voer uter port
Van Salencen die coninc wert
Tere andre porten wtwert.
Van Salencen die coninc wiis,
Die gherne verdiende lof ende priis
Voer wt jeghen den soudaen,
Daer hi swaerliic was ontfaen,
Want die soudaen was in hoeden,
Si moghen hem wel stridens vermoeden
In beiden siden, na minen wane;
Die soudaen begonste te slane
Metten sporen den coninc ten ghemoete
Met enen spere herde ontsoete,
Soe dat die coninc viel ter neder,
Entie coninc gheraecten weder,
Soe dat beide man ende pert
Die voete keerden opwert,
Doe quamen die andre an,
Ende groet striit daer doen began
Van beiden den heren, die vernamen,
Siit seker, dat si te gader quamen
Daer meneghe vele int beghin,
Den soudaen drouch siin sin
Sere ten goeden coninc wert,
Die weder alsoe sere beghert,
Ende ghinghen sere onderslaen;
Het ware over den enen ghegaen
En ware die coninc van Persi
Entie coninc van Synai,
Die vreeseliic quamen toe;
Die ghesien hadde doe
Hoe vromeliic hem die Grieken weerden
Jeghen die ghene die hem deerden,
Hi soudse prisen te rechte sere,
Ne ware het wasser vele mere
Der heydene dant der Grieken waren;
God onse here en wilse sparen,
Soe hebben si tarchste al te verre.
Die soudaen hi wart erre
Dies si vore hem soe duren,
Ende slouch ter selver uren
Enen vromen ridder doet,
Daer rouwe om was herde groet,
Ende seiden: ‘werdu ghi heren!
Si en moghen ons niet ontkeren,
Si bliven hier alle versleghen.’
Mettien quam toe ghesleghen
Van Mesopitonien die coninc,
Die gheliic aneghinc
Den coninc van Salensen wert,
Die haesteliic vertoech siin swert,
Ende gaf hem op thoet enen slach,
Daert menich heyden toesach,
Dat hi doet viel op die erde,
Dat den heydenen sere derde,
Ende ghinghen den Grieken sere toe;
Maer die ghesien hadde doe
Dat houwen ende dat wederslaen,
Entie Grieken achtergaen
Tote vore hare ameyde,
Soude clagen hare jammerheide;
Si waren alle versleghen bleven,
Of ghevaen of verdreven,
En ware miin her Heinriic niet comen
Toten stride met hem somen
Die hi van achter toebrochte,
Ende riep lude wat hi mochte:
‘Grieken! Grieken! wert u sere!
Ic ben her Heinriic u here!’
Doe voer hi in den stride swaer;
Den iersten dien hi gheraecte daer,
Was die coninc van der Doeder Zee,
Dien slouch hi den helm ontwee,
Entien helm al mettien hovede
Dat hine toten kinne clovede,
Daer groet rouwe om was,
Ende hi slouch vort, als ict las,
Twe ammirale, dat si doet
Vore hem vielen in die noet,
Ende riep: ‘weerdu edel heren,
Wi selen hem onser voeren leren!’
Dus slouch hi der heydine vele,
Dat met hem ghinc al uten spele;
Die Grieken vercoeverden sere,
Ende van Salencen die here
Dreefse weder achterwert,
Entie riddre onververt
Miin her Heinriic voer met hem,
Diere niet verslouch men
Dan al datti bevaren mach.
Die coninc Nilo, diet toesach,
Seide: ‘in can niet gedoghen
Dat dese man doet vor miin oegen
Minen vrienden ende minen magen,
Ic moet proeven sine slaghen,
Ans mi Mamet, entie mine;
Gheert hi miin liif soe ic tsine,
Ic sal eer proeven sine cracht.’
Hi hief tswert met al sier macht
Ende voer heren Heinriic slaen,
Dat wonder was hoe hiis ontstaen
Mochte, doch soe seidi:
‘Mi dunct her coninc, ghi meint mi,
Trouwen ende god, an u ghelaet,
Nu moetic proeven hoet mi staet
Dat ic jeghen conincge scerme.’
Hi trac tswert ende recte sine arme,
Ende slouchen boven op siin hoet
Dat tswert ten tanden in scoet;
Miin her Heinriic sprac ende louch:
‘Bi gode, her coninc, ghi hebt genouch
Becocht, dat ghi ane mi quaemt,
Mi dunct dat ghi u des striids scaemt,
Ghi nict soe sere nederwert.’
Entie ridder onververt
Vacht utermaten sere,
Ende van Salencen die here,
Entie andre heren diere waren;
Nu latic dese striden varen,
Ende seggu van Echites vort,
Die street in dander side der port.
Echites ende van Crifdore
Die grave, die wel street ter core,
Wrachten wonders al te vele;
Het ghinc met hem al uten spele,
Want Demophon was hem swaer,
Ende menich ander heyden daer,
Dies waren si in hare veste gedreven;
Sine leven niet diet bescreven
Hoe swaer Echites te moede was;
Die boec seit, daer ict in las,
Dat hi daer meneghen verslouch,
Ende oec was hi dicke genouch
Ane heren Demophon comen,
Maer het wart hem emmer benomen,
Enter heydene was al te vele,
Dat metten onsen uten spele
Ware al te swaerliic ghegaen,
En hadt van Athenen ghedaen
Die oude grave, Echites vader,
Ende siin volc al te gader,
Die doe ten wighe ierst quamen,
Wel gherust, maer doe vernamen
Die grave, dat comen ware
Siin sone, ende oec die mare
Dat die keyser ware doet,
Ende Eusebia in der noet,
Dedi sine heervaert ghebieden,
Ende quam daer met velen lieden;
Maer doe Echites vernam
Dat siin vader met hem quam,
Wert hi utermaten blide,
Ende voer tote in den stride,
Ende hieten willecome wesen;
Maer ghene antwerde gaf hi te desen
Maer street vromelike;
Nie en sach man dier gelike
Noch selke daet van ouden man,
Want wat hi binnen slaghe gewan
Moeste vore hem wiken.
Men mochten wel gheliken
Roelande ende Oliviere;
Hi hadde soe overvrome maniere
Datten die sone te wonder anesiet.
Doe seidi: ‘sone en stridi niet,
Wat doedi dan hier? dats lachter.
Nu soudi u weren alse ghiit hadt tachter;
Siet hier die heydene sere striden,
Ghine sout u niet vermiden
Noch oec sparen, vaert in.’
Echites peinsde in sinen sin:
‘Helpe god, of mi god onde
Dat ic iet gheliken conde
Minen vader, soe waric vrome;
Men priist mi sere waer ic come,
Maer siins ghelike en wardic nie,
Na dien dat ic hier sie.
Ic wille mi pinen nochtan
Hem te slachten opdat ic can.’
Mettesen worde slouch hi doe
Den iersten dien hi quam toe,
Dat was die coninc van Orient;
Wee hem dat hiere was omtrent,
Want hine slouch ten scoudren boven
Ende heeften mids ontwee gecloven,
Daert siin vader toesach;
‘Sone, seiti, dien slach
Moet wesen ghebenediit;
Nu wetic dat ghi siit
Echites, miin lieve sone,
Nu wert u, hier eist te doene.’
Doe ghingen si hem onderslaen;
Mettien vergaderden saen
Ane Demophon den coninc,
Diene swaerliic ontfinc
Soe deden Demophon weder,
Hi hadden ghesleghen neder
En hadt ghedaen siin aertsoen;
Ende Echites die baroen
Gheraecten een lettel bat,
Soe datti den sadel daer hi in sat
Rumen moeste, al dediit noede,
Ende moeste vallen onder die doede,
Maer haesteliic spranc hi op,
Ende gaf Echites enen clop
Metten swerde op thoeft boven,
Inne wane niet en hadde gecloven,
En hadt die goede helm gedaen;
Doe quamen toe ghesleghen saen
Die heydene vreeselike,
Ende slouchen op hem crachtelike,
Ende hi weerdem met groter cracht;
Dit durde tote in de nacht
Dat die striit was swaer.
Die coninc van Costriin was naer
Dan ouden grave ende wouden slaen.
Maer die grave greepen saen
In beide sine arme ende voerden in de stad,
Wien soet lief ofte leet was dat,
Doe scieden si in beiden siden,
Demophon en conste niet verbliden
Dat sine conincge siin verloren.
Viere blever doet te voren,
Ende nu esser een ghevaen,
Nu en weet hi van rouwen wat angaen.
Nu willic u doen weten vort,
Hoe in dander side van der port
Miin her Heinriic entie sine
Streden jeghen die Sarrasine,
Die hem crachtelike weren.
Maer diene saghen gheberen,
Dochten wel dat hi was erre.
Die coninc van Persi en was niet verre
Van hem, dat sceen hem wel,
Want sine slaghe waren fel
Op miin her Heinriic, dat was waer,
Maer doch gheraectine daer
Opten helm, al was hi vast,
Dat hi was siins lives gast,
Enter erden viel doet.
Den soudaen dien dat verdroet,
Swoer bi Mamet, sinen here,
Hi saelt hem ghelden soe sere,
Hem sal rouwen dat hiit dede.
Hi verporrede sine lede
Ende voer heren Heinriic ane,
Ende begonste op hem te slane
Soe vreeseliic, dat wonder was
Dat hiis metten live ghenas.
Hi seide: ‘bi Mamet, glottoen,
Ghi moet uwen ende doen;
Miere heren hebdi soe vele doet,
Weerdu wale, ghi hebbes noet,
Gi blives hier endelike.’
Die ridder antwerde hovesscelike:
‘Twaren here, het mach siin waer,
Maer een gedreicht man leeft wel .XXX. jaer,
Hebbic dicken seggen horen,
Maer wet wel dat te voren:
Ic sal mi hoeden, can ik;
Ghi hebt op mi gheslegen .I. stic
Dat u noch onvergouden si,
Ic ghelt u, gheloves mi.’
Doe hief hi tswert ter goeder trouwen,
Den rechter arm al metter mouwen
Slouch hi al af mettien slaghe;
‘Her soudaen, seiti, u maghe
En comen u nemmer soe te tide,
Ghine wert uwes arms onblide.’
Die coninc van India diet toesach,
En sach niet soe droeven dach,
Den coninc van Synai deedet oec wee
Enten coninc van der Roeder See,
Ende soudent herde gherne wreken,
Die coninc van India hadde dorsteken
Miin her Heinriic, dat wetic wale,
Van besiden, en hadde tien male
Jonet gedaen, geloeft mi das,
Die miins heren Evax cnape was.
Hi voer den coninc vreeseliic toe,
Ende hadden versleghen doe,
En ware die coninc van Synai;
Maer doch haddi, gheloeves mi,
Ende wonde die hem sceen,
Ende met verloes dat rechter been,
Doe wart dbedranc groet ende swaer,
Die soudaen ware bleven daer
En ware davont niet comen toe,
Ende sceden moesten doe
Dore den nacht, diet benam.
Doe miin her Heinriic weder quam
In de stad, wert hi wel ontfaen,
Dies dages waest wel vergaen
Hare dinc ten besten, soe hem dochte,
Ende waert dat mense noch sochte
Soe wouden si weder riden wt,
Maer buten was groet gheluut,
Ende rouwe ende toren,
Want si hadden vele verloren.
Doe die soudaen ten tente quam
Ende sine scade soe groet vernam
Van den conincgen die hi verloren
Heeft, haddi groten toren;
Siins selves verlies, dats waer,
Was hem boven al te swaer,
Ende .XX. conincghe die hi verloes;
Dies was hi welna sinneloes
Ende weende utermaten sere,
Ende vloecte Mamet sinen here
Ende alle sine gode mede.
Hi seide, dat Mamet en dede
Niemen helpe dies hadde te doene
Jeghen die kerstine baroene,
Dies versprac hine herde sere;
Ic en wane niet, sem mine ere,
Hine hadden te stucken gheslegen
En hadder niemen gheweest jegen,
Demophon die broeder siin,
Ende oec menich Sarrasiin,
Diene castiden herde sere.
Mettien stont op een here
Die coninc van Synai was,
Ende seide: ‘here gheloeft mi das,
Ghi hebt onrecht herde groet,
Dat ghi oplegt desen noet
Mamet, dies en hevet scout;
Wat machiis, dat hi u onhout
Es, ende ons allen mede?
Ende ligdi hier vore dese stede
Die Memet sere haet,
Want sine herde sere versmaet,
Ende al dat an hem gheloeft;
Banderside soe sidi thoeft
Van heydenesse altemale,
Ende moghetse doen comen wale
Alle die ghene die Mamette dienen;
Nu comdi met conincgen .II. warf tienen,
Ende liet dandre alle daer,
Dies seggic u al over waer
Dat hem Mamet belget sere;
Maer hare god ende hare here
Die striit met hem vromelike;
Dies riedic wel, her coninc rike,
Woudiit, dat men sende in de stad,
Ende ane hem ghecrege dat
Dat men hadde ene maend vrede
Tusscen ons entie stede,
Ende ghi daer omme sendet weder,
Om hoghe ende om neder,
In heydenesse altemale
Om conincge ende ammirale,
Ende van den lande den achterban.
Siit seker dat die dusentechste man
Hier met u niet en was al
Die hier noch met u comen sal;
Dit radic wel dat ghiit doet,
Duncket den andren goet.’
Die overmoedeghe soudaen,
Die wel den coninc heeft verstaen,
Het dochtem wesen herde goet,
Ende wille dat ment soe doet.
Hi sende in die stad ane die heren
Sinen broeder met groten eren,
Her Demophon, den coninc,
Ende meneghen andren jongelinc.
Doe hi binnen der stad quam
Enten miin her Heinriic vernam,
Ontfinc hine herde eerlike,
Ende Echites al die ghelike;
Si daden hem die meeste ere
Die nie ghedaen was enen here,
Beide heren ende vrouwen.
Doe sprac hi met goeder trouwen
Te miin her Heinriic tier stad:
‘Here, seiti, wetti om wat
Ic hier comen ben tote u?
Wi hebben hier ghestreden nu,
Daer wi scade af ontfinghen
Van vele onser conincghen,
Ende ghi hebt oec vele liede verloren,
Dies riedic gherne, woudiit horen,
Ene maent enen vrede,
Ende wi onse doede hier mede
Verberren mochten eerlike,
Alse wel betaemt conincgen rike,
Entie asscen souden wi met ons voeren
Ende in Mamets capelle vermuren,
Hem theren ende haren gheslachte,
Alst wel betaemt conincgen te rechte.’
Miin her Heinriic die dit verstoet,
Antwerde den coninc vroet:
‘Bi gode here, dits clene bede,
Maer doch en doe icker gherne mede
En si bi ghemeinen rade;
Ghi ligt hier ende doet scade
Groet hier in mier jonfrouwen rike
Met here vermoghelike,
Dat si qualiic mach ghedogen,
Inne wane niet si en sal poghen
Om u te verdriven, mach si,
Here dat seggic over mi,
Maer doch willics mi gherne beraden.’
Doe ontboet hi met staden
Om die heren alle ghemeine
Van der stad, groet ende cleine,
Ende deedt hem allen verstaen
Wat daer ontboet die soudaen,
Ende vragedem wat siere rieden toe.
Deen seide: ‘ic rade ment doe.’
Dandre seiden: ‘het ware quaet.’
Doch droughen si in haren raet
Dat siis niet en wouden doen;
Mettien quam loepende .I. garsoen
In midden den raet ende seide
Te heren Echites sonder beide:
‘Here, ic hebbe ghinder vernomen
Twee cnapen die u zoeken comen,
Ende u bringhen bodscap groet.
U oem, die coninc, hi es doet,
Ende u moye van Ermenie,
Ende ontbieden u die
Dat ghi comt trike ontfaen.’
Hier binnen quamen ghegaen
In die sale die graven beide,
Na dat mi die jeeste seide;
Doe groeten si altemale
Die si vonden in die zale
Ende Echites alles te voren,
Ende seiden, dat siit alle hoeren.
‘Here u groeten alle die
Die behoeren te Ermenie,
Hertoghen, riddren ende graven,
Ende doen u weten; dat begraven
Die coninc es ende sine vrouwe,
Daer trike om hevet groten rouwe,
Dies ontbieden si u, dats waer,
Dat ghiere comt oppenbaer,
Ende ontfaet dare u lant.’
Doe antwerde die ridder faeliant:
‘Bi gode, inne mochter nu comen niet,
Ic wane ghiit wel selve siet,
Want miin jonfrouwe es in orloge groet,
Ende in mach hare in deser noet
Niet avegaen no en can,
Want bi gode, ic ben haer man
Van den goede van Athenen;
Maer ghi heren selt keren henen
Ende selet besetten wale,
Tote dier wilen ende dien male
Dat miin jonfrouwe verledicht si,
Ende dan comic, gheloeves mi,
Met al der haest die ic vermach,
Ende en sparen nemmer dach.’
Die boden antwerden saen:
‘Twaren here, het ware mesdaen,
Want die coninc van Monbrant
Die wilt comen te hant
Dat conincrike asselgieren,
Ende en wilt niet langher vieren,
Inne wane niet hiere nu binnen si.’
Echites seide: ‘nu mach mi
Wel deren dat ic leve,
Eist dat ic miere vrouwen begheve,
Dats lachter mi niet clene,
Ende latic oec miin lant allene,
Soe wetic wel te voren
Blivet sonder slach verloren;
Hier toe behoevic wel raet.’
Ten heren seiti: ‘ghi verstaet
Wel minen noet, gheraet mi.’
Die Limborchhere seide: ‘dat si;
Ic rade wel dat ghiere vaert,
Die stad bliift wel verwaert
Met goeden lieden tes ghi keert,
En siits een twint niet beseert.’
Nu hoerde miin her Demophon toe
Wat daer ghesproken was doe;
‘Ghi heren, seiti, wildi
Een lettel nu ghehoeren mi,
Ic sal u gheven goeden raet,
Na dien dat hier staet.
Ghi siit herde vrome liede,
Het ware scade dat u messciede,
Soe helpe mi Mamet, so dunct mi;
Maer na dien dat comen si,
Gheeft mi vrede .I. half jaer,
Ende wildi vaert dan daer,
Ic salne weder stedegen varen,
Ende dan modi sonder sparen
Varen soccorsen u lant.’
Doe antwerde die ridder faliant,
Echites: ‘wat holpe ons dat?
Ende hier niemen uter stad
En mochte varen no keren,
Ende banderside soude men onteren
Tlant al comme verre ende bi.’
‘Neen here, gheloeves mi,
Alsoe en soude niet siin die vrede;
Ic woude wtvoeren die van der stede
Tote in onse here,
Ende wederkeren sonder dere,
Ende cochten ende vercochten
Met goeden peyse dat si brochten,
Ende sonder enege scade te doene
Souden liggen die baroene;
Dit riedic ende dade oec wale
Docht u goet altemale.’
Die heren worden doe te rade,
Waert dat men soe dade,
Dat die vrede ware goet,
Sint Echites varen moet.
Doe seide Echites ten coninc rike:
‘Wildiit houden na dese gelike,
Ic salt raden dan den heren.’
Hi seide: ‘jai, sonder keren.’
Dus wert die vrede besproken daer
Te durne dat halve jaer.
Nu woude Demophon wederkeren
Ende nam orlof an die heren,
Die hem baden vriendelike,
Dat hi den soudaen rike
Ontbode hoet ware ghegaen,
Ende wat datter ware ghedaen,
Ende hi dien nacht dor hare minne
Bleve met hem daer inne,
Si waren siere gheselscap blide.
‘Sint ic u ierst sach in den stride,
Sprac Echites, behagedi mi
Bi gode, wel, her coninc vri;
Waerdi kersten na onse zede,
Soe mochte men prisen u vromichede,
Want ghi siit van allen ridders bloeme
Ende beter vele dan ic vrome,
Dies begheren wi, her coninc here,
Bi gode, u gheselscap sere,
Daer omme bidden wi u dat ghi hier
Tammeer bliift, her coninc fier,
Ende ontbiet den soudaen dat
Hoet hier vergaen es in de stad.’
Miin her Demophon die dat siet
Hoe wel men daer siins pliet,
Hem behagede herde wale
Dat si daden altemale,
Ende hare geselscap haddi lief,
Dies dedi al haer gherief
Ende hi bleef den nacht al daer;
Den soudaen ontboet hi al oppenbaer
Hoe dat hi hadde ghevaren,
Ende dat hi den vrede twaren
Hadde ghegheven .I. half jaer,
Ende hi moeste met hem daer
Bliven dore hare bede,
Dore die ere die men hem dede.
Doe die soudaen dat vernam,
Siit seker dat hem wel bequam
Die vrede die daer ghegheven was,
Na dat ict in den Walsche las.
Maer de ere die si daden Demophonne
En leeft man onder der sonne
Die u vertellen soude moghen,
Dore hem waren si alle in hoghen.
Doe ghinc men daer die tafle leggen;
Wat soudicker vele af seggen?
Eusebia die keyserinne
Nam met enen bliden sinne
Demophon metter hant,
Ende ghinc daer siit scoenst vant,
Entie coninc neven hare,
Ende daer na sat oppenbare
Van Salencen des coninx dochter,
Dies hi was vele te sochter,
Want si boven mate was scone,
Met eren mocht si dragen crone,
Esioene hiet die maghet;
Scoenre kint ghi noit en saghet.
Die coninc hare vader satter naer,
Ende jonfrouwe Mergriete, dats waer,
Ende doude grave van Athenen.
Die ridders saten alle henen
Hare entare in die zale;
Daer was ghedient herde wale
Van meneghertieren gherechte,
Beide vore heren ende vore knechte;
Wat soudic daer af maken vele?
Daer speelde Venus van haren spele,
Ter hogher tafelen daer si saten.
Si dede dat si niet en conste ghelaten;
Want hovessche liede veet si meer
Ende scone ende edele vele eer
Dan si doet donsuvere domme;
Ic wane siit doet daer omme,
Dat sise vele bat hantieren.
Demophon was goedertieren
Ende tusschen .II. hoghe magede sat,
Siere herten was te bat
Ne ware Venus diene scoet;
Hi wert bleec ende herde roet
Menich warf ende varweloes,
Want hem dochte dat hi vercoes
Een dat alrescoenste kint
Dat hi sach vore no sint,
Dat was van Salentien Esioene.
Hem dochte dat hi wel mochte woenen
Met hem euwelike aldaer;
Minne maecten, dat was waer,
Soe in dole, dat hi en weet
Niet wel wat hem overgheet,
Minne hilden ghevaen,
Al woudi hine conde ontgaen;
Ende altermale dat si doet
Dunct hem utermaten goet;
Hi sprac te hare vriendelike,
Ende seide: ‘bi Mamette, suverlike,
Ic woude wi te gader onsen tiit
Mochten siin, ghewerdediit,
Ende u int herte alsoe stoede,
Al en ghecregedi van uwes vader goede
Nemmermeer penninc wert,
Nochtan soudic u al ongespaert
Houden al miin leven tenen wive;
Ic houde noch conincriken vive,
Van allen soudic u maken vrouwe,
Want ic u vort blive ghetrouwe
Ende wille bliven met live ende goede,
Dochtic nochtan dat in onspoede
Es algader dat ic ghewaghe,
Want u vader ende u maghe
En gaven mi, duchtic, u niet,
Maer duchtic u besiet
Of ghi mi iet moghet minnen,
Soe soudic enegen raet ghewinnen
Daer ic u ghecreghe mede:
Nu berecht mi dore u edelhede
Jonfrouwe, oft iet dieden mochte
Ane u, scone, oft ict versochte.’
Esioene die scaemde hare,
Want si weet wel oppenbare
Dat hi es heyden, al es hi vrome,
Ende peinst: ‘eist dat ic come
Dies met vreden ave,
Soene woudic niet dat men mi gave,
Maer mi en onthetic hem niet,
Wat soe miins daer na ghesciet.’
Si seide: ‘here siit seker dat,
Dat ic u an vele bat
Welvaert dan enege heyden man,
In conde miin herte daer an
Niet ghebringhen dat si name
Enegen heyden, dat hare bequame,
Maer waerdi Kersten, dat verstaet,
Ic souts hebben betren raet,
Want ghi siit scone ende rike
Ende vrome ridder sonder ghelike,
Ende hier met modiis mi wale
Here verlaten tesen male;
Ende vawi een ander an.’
‘Jonfrouwe, seiti, ende of ic dan
Kersten worde, soudi
U dan keren ende nemen mi?’
‘Twaren here, dat verstaet,
Dan quame dach ende raet,
Dan soudic u te bat goeds onnen.’
Dus bleef die coninc al verwonnen
Van talen ende met minnen mede;
Hier binnen men henen dede
Die tafelen ende ghinc dwaen;
Doe ghinc men daer spreken saen
Hoe Echites soude varen
Met riddren ende met cnapen twaren,
Alse nuwe coninc vaert ten lande;
Daer visiert men menegherande,
Hoe hi best henen soude;
Miin her Heinriic seide, hi woude
Met hem endelike varen,
Ende vele andre twaren,
Maer die heren seidenre jeghen,
Wie dan der stad soude pleghen,
Ochte si alle varen mede?
Her Heinriic seide: ‘eer die vrede
Wtgaet, selen wi wederkeren,
Ans ons god tonser eren.’
Doe seide van Salentsen die coninc:
‘Dat ware ene onsienlike dinc,
Hier op te rumen de stad,
Wi moesten versekert siin bat,
Soudi varen dan alsoe.’
Demophon hoerde al toe,
Ende seide, dat hi gherne voere mede,
Durde langhe genouch die vrede;
Hi seide: ‘ghi heren nu siit blide,
Ic sal marghen vrouch betide
Varen te minen broeder int here,
Ende bringhen, hebdiis ghere,
Den vrede maent na dat wi keren;
Bi Mamette, die here es alder heren,
Begherdiit ic vare selve mede,
Ende bids u op hoveschede
Dat ghiit laet u lief wesen.’
Miin her Heinriic antwerde te desen:
‘Bi gode ger coninc here,
Wi begheren u herde sere
Ende nemen u gheselscap gherne.’
Demophon van Soloferne
Seits hem allen groten danc.
Daerna over niet lanc
Ghingen slapen alle ghemene
Ter herberghen groet ende clene.
Dien nacht waren si in ruste wale
Die van der stad altemale,
Sonder Demophon den coninc,
Dien de minne over ginc
Van der scoender Esioenen;
Mochti hi dade versoenen
Sinen broeder entie van binnen,
Mochti die magt daer ane winnen,
Ende Kersten soude worden toe,
Ende al siin lant dat hi doe.
In desen ghepeinse al den nacht
Was hi, ende altoes ende in dien bedacht
Te dienen den Kerstenen dor hare minne,
Want si bleef vrouwe van sinen zinne.
Smargens doe de dach ontspranc
Entie liwerke sanc,
Stont op Demophon ende voer int here,
Dat stridens en hadde ghenen ghere,
Ende seide ten broeder siin,
Dart hoerde menich Sarrasiin:
‘Bi Mamet, here, ic was in de stad,
Daer ic ontfaen was vele bat
Dan noit iewerinc daer ic quam,
Ende daer men bat miins waer nam;
Om vrede sendedi mi daer,
Ende dien hebbic, dats waer,
Dat mi onghereet hadde ghewesen,
Ne ware dat quamen binnen desen
Twee boden van Ermenie,
Ende bodscap brachten die
Enen riddre oppenbare,
Wat van den lande ontboden ware,
Ende heet Echites van Athenen;
Ende hi moet emmer henen
Marghen of noch heden varen,
Ende met hem vele ridders twaren;
Des hebbic den vrede ghenomen
Ene maent durende na dat hercomen,
Ende ligt met peyse dan alhier
Ende en siit hem niet te fier;
Ghi selter comen in ende si wt.
Dus bleef sonder gheluut
Tote dat die vrede leden si;
Ende hier binnen soe modi
Ontbieden u volc altemale,
Ende dit dunct mi goet, radiit wale.’
Van India die coninc vroet
Seide: ‘entrouwen mi dunct goet,
Here, dat ghi hebt ghedaen;
Nu sal senden die soudaen
In heydenesse om al
Dat hem nu volghen sal,
Om clene ende om groet.’
Stappans ment in de stad ontboet
Dat men den vrede staden sal,
Alst dede overal;
Entie soudaen sende ter vaert
Om al dat quame darwaert
Den achterban van sinen lande.
Demophon ghinc te hande
Ten soudaen sinen broeder,
Ende seide: ‘here nu siits vroeder,
Ic moet met dien van binnen varen
Emmer tErmenien twaren,
Ende ic ghelovet hem, dat si waer.
Dies moetic emmer varen daer.
Nu latet u here lief wesen,
Ende om sent u binnen desen,
Soe dat wi na onse keren
Striden moghen tonser eren.’
Die soudaen seide: ‘hets mi lief,
Nemt met u uwe gherief.’
‘Soe sal ic here, ans mi Mamet.’
.Vc. riddren wel beset
Voerdi an sine vaert,
Ende voer in ter stad waert,
Ende her Echites was oec ghereet
Met vele lieden godeweet,
Entie goede Limborchere
Die mede hadde te varne ghere;
Die stad bevalense, dats waer,
Den coninc van Salencen daer
Enten grave van Athenen,
Ende wouden dus varen henen,
Maer doe si Demophon saghen
Begonst hem wel behaghen
Dat hi soe scone quam;
Echites hem metter hant nam;
‘Hen was ghene noet here,
Dat ghi u pinet dus sere,
Doch moetiis hebben groten danc
Dat wi dus minnen u ghemanc,
Ende noch onne ons god onse here
dat wi u minnen moeten mere,
Ende ghi onse doepsel moet ontfaen.’
Hi seide: ‘hets vele dincs ghedaen
Ende noch wale mocht ghescien.’
Ende si reden wech mettien
Ende namen orlof ghemeenlike;
Nu gheleidse god die rike
Ende siin moeder onse vrouwe,
Want si riden sonder rouwe.