Roman van Heinric en Margriete van Limborch

Boek II.

Alse alle die crude beghinnen spruten,
Entie liewerke hare muten
Ghelatet van trouwen, die si weet
Dat die scone zomer ontfeet,
Ende men sach den hasel bloyen
En woudic mi niet langher vermoyen,
Ic en woude volscriven dese istorie,
Entie mi dicke mine memorie
Verdroefde ende vermancoleerde,
Ende sere discordeerde;
Doch en liet ics daeromme niet
Dore ene diet mi maken hiet,
Die vrouwe es van minen sinne;
Es Venus gherechte minne
Soe sal ic noch troest ontfaen van hare,
Want sekerlec oppenbare
Dragic pinen meer dan ghenouch,
Dier ic noch niet hebbe miin ghevouch
Dat ic bi zaken varen liet.
Nu biddic gode diet al vorsiet,
Dat hi mi gheve sin ende spoet
Soe dat ict volmaken moet.
Tenen tide van den jare,
Ic wane dat in den meye ware,
Dat scone stont loef ende gras,
Was die hertoghe daer ic af las
Te Limborch ende Heinriic siin sone
Die vrome was ende scone;
Daer waren vele hoger liede
In de borch daer dit ghesciede;
Die hertoghe seide: ‘ghi heren hort hare,
Wel eist recht dat ic mesbare,
Ende ben ic rike man van goede,
Ende weet dat in armoede
Miin dochter leeft ende in meswende,
Ende es in Grieken in ellende,
Ende inne doese zoeken niet;
Bi den here die hem crucen liet,
Vondic iemene dier woude varen,
Ic sout hem lonen sonder sparen,
Dat hi mi al miin leven lanc
Soude dienen ende weten danc.’
Heinriic siin sone horde al toe
Wat siin vader seide doe;
Hi seide: ‘lieve vader here,
Wet wel dat ic tsarmere
Out genouch ben ten wapenen te vane
Ende daer met omme te gane;
Ic wille ridder siin ghedaen,
Ende van u dan varen saen
Miere liever zuster zoeken;
Al die werelt mach mi vloeken
Dat ic soe langhe hebbe gespaert.’
Die vader antwerde ter vaert:
‘Trouwen sone, ghine vaerter niet,
Verloric u, toren ende verdriet,
Ende rouwe sonder begheven
Bleve mi vort al miin leven;
Soe ware miin troest al verloren.’
Doe seide die jonchere wtvercoren:
‘Bi gode here, en mach niet bliven;
Met swerden moet men mi ontliven
Of ict liete om al die have
Van Vranckrike diese mi gave.
Maect mi ridder of ghiit ghebiet;
Ende en wildiis doen niet,
Soe willic varen altehant
Bidden den hertoge van Brabant,
Dat hi mi ors ende wapenen gheve,
Hi saelt wel doen, hi es miin neve.’
Die hertoghe seide: ‘sidermeer
Dat wesen moet, soe doe ict teer
Dan ic u elre varen late;
God gheve datter ons af bate
Comen moete; gereet u.
Tesen sinxenen dat hier bi es nu,
Soe willic u ridder maken.’
Die jonchere was derre zaken
Blide, ende bereide al,
Dat hi daer toe behoeven sal.
Des sinxen dages was al bereet
Tsinen bouf dat men weet
Dat hem behoefde ten ridderscape;
Des sinxen dages doe die knape
Opstoet ende hem ghereide,
Met guldenen cledren hi hem cleide
Ende ghinc te biechten oemoedelike,
Ende bat gode van hemelrike
Dat hi die ordene moeste ontfaen
Die hi doe soude anegaen,
Te gods eren entie siere zalicheit.
‘God here, dore u drievuldicheit
Moetiis mi onnen ongespaert.’
Doe ghinc hi te messen waert,
Ende hi ontfinc daer met eren
Den heyleghen lichame ons heren;
Doe quam die hertoghe toe ghegaen,
Ende doen die messe was ghedaen
Die hertoghe spien sine sporen,
Daerna gordi hem tswert vercoren,
En seide: ‘hier ontfadi tswert,
Omdat ghi daer met onververt
Die heyleghe kerke bescermen selt
Daer ghise vint in onghewelt;
Weduwen ende wesen seldi ontladen
Waer ghise vint onberaden;
Keert onrecht waer ghi moget,
Vordert recht, dats grote doget,
Gaet te messen ente ghetiden,
Siit coene in elken stride,
Ende en ververt u niet,
Al eist dat ghi meer siet
Wederzaken dan uwer ghesellen,
Want wi hoeren tellen,
Dat Judas Makabeus seget
Dat die victorie niet en leget
In grote hoepe van guede,
Noch in vele lieden, maer die vroede
God onse here van hemelrike
Ghevet al geheelike.’
Entie wile dat hi dit sede
Gaf hi hem enen halslach mede,
En seide: ‘sone dese slach
Sal u gedincken doen den dach
Dat ghi leeft, nu siit goet man.’
‘Ic sal opdats mi god an.’
Antwerde die nuwe ridder saen.
Mettien siin si in die zale gegaen,
Ende ghingen eten ende waren blide
Tote sanders dages mettentide.
Smargens vrouch doen de dach
Die nuwe ridder baren sach,
Soe stont hi op ter vaert
Ende ghinc te messen waert,
Ende alse die messe was ghedaen
Quam hi in die zale ghegaen,
Ende gruete den hertoge sinen vader
Ende siere moeder beide gader;
‘Here, seiti, nu es u cont
Twii ic wert ridder terre stont;
Miere suster hebben wi verloren,
Dies wi alle hebben toren;
Men heeft ons geseit dat si noch leeft
In Grieken, eest dat mi god gheeft
Ghesonde, ic salse zoeken varen
In Grieken sonder lagher sparen,
Ties icse vinden mach,
Ende inne wane achter desen dach
Niet langher beiden tenegen stonden
Tote dien dat icse hebbe vonden,
Of ic sterve in den wille.’
Die hertoghe sweech onlange stille,
Maer seide: ‘sone sidermeer
Dat ic en can ghenen keer
Vinden, ghine wilt emmer varen,
God onse here moet u bewaren;
Droeve lati mi ende ellendich;
Lieve sone nu siit ghenendich
Ende onververt, noch niet en spaert
Enghene dinc, dats miin raet;
Men sal u gheven zomeren ende cnapen
Die vore u voeren selen u wapen.’
‘Bi gode ic en wilre niet,
Soe wat soe miins ghesciet,
Mine wapene ende ander dinc ghene,
Ic wille varen allene.’
Die vrouwe die dit verstoet,
Wert herde droeve in haren moet,
Ende seide: ‘sone ontfaerdi mi?
Mine welvaert voerdi metti,
Maer doch ben ics te min beswaert
Dat ghi uwer suster zoeken vaert.’
Miin her Heinric die niet en woude
Letten, hiet dat men boude
Sine wapene brachte, alse men dede,
Ende hi wapendem daer ter stede
Met roden wapenen altemale;
Enen wapenroc van sindale,
Die roet was dedi ane,
Ende daer in ene halve mane
Van witten zilvere verheven,
Siin moeder haddene hem ghegeven;
Doe brachte men hem .I. ors geleit
Met selker paruren ghecleit;
Die sat hi op blidelike,
Ende nam orlof haestelike
Ane vader, ane moeder, sonder sparen,
Ende ane alle diere waren,
Ende baden gode dat hine geleiden
Moeste, doe voer hi wech sonder beide.
Nu vaert die ridder siere straten
Ende heeft droeve liede ghelaten;
Met feesten reet hi ten woude waert
Stouteliic ende onvervaert;
Ende doen hi binnen den woude quam
Ende dweder soe scone vernam,
Begonsti een liedekiin
Van minnen scone ende fiin,
Ende reet met feesten soe
Recht toten avonde toe;
Des avonts doent doncker was
Beeti van den orsse int gras
Ende liet bi hem peinstren daer;
Die ridder hadde cleinen vaer,
Hi lach ende sliep in sinen scilt,
Alse een die gherne rusten wilt;
Hier binnen heeften vernomen
Een bere, ende esser toe comen,
Ende dors begonste te neyen sere
Soe datter bi ontspranc die here;
Stappans hi doe opstoet,
Het hadden wonder herde groet
Want den orsse deerde ende was;
Doe sach hi neven hem int gras
Den bere dien dors ontsach;
Doe haesti hem wat hi mach,
Ende ghegreep scilt ende spere,
Entie bere settem ter were
Ende ghinc hem metten claen toe,
Maer die ridder geraecten doe
Metten spere wel ter core
Recht in die borst vore,
Ende stacken ter herten in,
Dies was hi blide in sinen sin
Ende ghinc weder sitten neder,
Nemmeer en dorsti slapen weder.
Smergens doet daghen began
Stont hi op die edele man
Ende reet sinen wech wege,
Onse here moet hem gheven zeghe,
Toter hogher verspertiit;
Mettien hordi groet ghecriit
Bi hem, doe reet hi daer
Met groter haest, doe sach hi waer
.V. mordeneren hadden ghevaen
Enen ridder welghedaen
Ende .II. siere knapen mede,
Dit dochtem jammerhede;
Entie knechte creten sere
Om dat men mesvoerde haren here;
Her Heinriic quammer toe ghereden,
Ende vragedem met haesticheden,
Wat hem die ridder heeft mesdaen,
Dat sine voerden dus ghevaen.
Si seiden: ‘dat selve dat ghi doet;
Nu bettet vollic neder te voet,
Of ghi moet beeten sonder hoverde,
Ende daer toe sceden van uwen perde.’
Alse miin her Heinric dese tale
Hoerde, bequam si hem niet wale,
Ende seide: ‘soucti dit quadien?
Bi der maget sente Marien,
Ghi selt hier alle laten tleven.’
Die drie hebben den ridder begheven
Ende voeren heren Heinrike toe,
Her Heinriic vinc doe
Ten swerde, daer hise met ontfinc
Soe wee hem, dat hise beginc;
Want hi slouch den enen boven
Op thovet, dat hiit hem heeft gecloven
Recht toten scoudren neder;
Doe vertoech hiit weder
Ende slouch den andren inne
Van boven den hoefde toten kinne;
Doen ghingen hem dandre .III. toe,
Dat groet wonder was ende hoe
Hiis metten live mochte ontstaen;
Hier binnen laet hi gaen
Siin swert omme haefscher hande,
Ende slouch den enen onder die tande,
Dat hem thoeft viel van den buke;
‘Gheselle, seiti, van den struke
Dunct mi, es die tscop verloren.’
Die ander twee hadden thoren
Ende ghingen hem vaste ane,
Ende hi weerdem met slane,
Dat hi gheraecte bi ghelucke
Den enen, dat van hem .I. stucke
Siin arm al metten swerde ontspranc.
‘Gheselle, seiti, swaer gheclanc
En maecti meer derre potenten;
Alsoe sere alst es in den lenten,
Selden sal men vinde die crude
Die vergadren selen die hude.’
Doen die .V. gheselle sach
Dat siin gheselle ter neder lach,
Haddi soe grote vrucht
Dat hi hem selven sette ter vlucht;
Her Heinriic ontbant den ridder daer,
Doe ghingen si hem volghen naer,
Maer saen was hi hem wten oegen;
Den ridder dien siin doghen
Sere derde, seide: ‘here,
Dese quaet, al es hi sere
Ghequetst, hi sal ons wisen wel
Waer die mordeneren fel
Siin, of wi nemen hem tleven,
Hi ware quaet achter bleven.’
Miin her Heinriic toech siin swert
Ende liep te hem wert,
Entie ghene riep ghenade.
‘Segt, eer ic u meer scade,
Wildi mi leiden, daer ic sal
U ghesinde vinden al?’
Hi seide: ‘here ja ic bi gode,
Al eist dat ict doe noede.’
Die mordenare sat op siin pert
Ende leide den ridder ten woude wert,
Ende quamen op ene valeye gereden,
Mettien sagen si daer beneden
Ene capelle met ere planckise
Wel ghemaect, vaste van prise;
Die roever seide: ‘siet ghi heren,
Sal ic u die waerheit leren,
Soe seldi hier ghesellen vinden;
Comt naer, dorredi u gheninden,
Ghi selt nu ghelden mine mouwen.’
‘Doch hebdi den iersten rouwe,
Sprac miin her Heinriic, wetic wel.’
Doe riep die mordenare fel:
‘Ghesellen, ghesellen, comt hier wt!
Si siin hier comen sonder geluut,
Die onse ghesellen hebben verslagen.’
Alse dat ghene riddren sagen,
Worden si vererret sere;
Doen toech tswert die vremde here
Ende slouch den ghenen ten tanden toe,
Ende seide: ‘hoe seldi roepen, hoe?’
Doe quamen si vore die capelle gereden,
Ende sagen comen met haesticheden
.VII. mordeneren wtspringen,
Diese bi den breidelen vingen.
Miin her Heinriic wert gram
Dat menne bi den breidelen nam,
Ende hief tswert ende slouch den ghenen
Dat hem thoeft al ghinder henen
Viel van den halscnocke,
Ende wentelde geliic enen blocke;
Dander weerdem herde sere,
Entie goede vremde here,
Ende miin her Heinriic noch verdrouch
Tswert, daer hi met noch enen slouch
Soe sere ter erden neder,
Dat hi nemmer op en rechte weder,
Enten hals metten arme ave.
‘Gheselle, al waert dat men u gave
Goet, ghine wistet hoe ghenemen;
Ic sal noch dandre aldus verlemen,’
Sprac die riddre metter manen;
Dandre die hem noch wanen
Verweren, vochten noch vromelike,
Ende slougen op miin her Heinrike
Meneghen slach sonder begheven,
En daet god, hi ware bleven,
Diene bescudde met siere cracht.
Her Heinriic die sere vacht,
Heefter noch .II. geslegen doet,
Dandre hadde den anxt soe groet,
Ende vloe achter in ene posterne;
Her Heinriic die hem volgen soude gherne,
Herhaelde den enen
Ende minctene van .II. benen,
Ende seide: ‘gheselle nu cruupt henen,
Uwe hexteroeghen siin verdwenen,
Ghine dorfste nemmer claghen.’
Alse dat des ridders knapen saghen,
Waren siis utermaten blide.
Miin her Heinriic volgede tien tide
Den andren in die haghedochte,
Soe langhe hi op ende neder sochte
Dat hine vant, al waest spade,
Entie ghene riep ghenade.
‘Here, seidi, ontfarmt nu miins,
Ic sal u soe vele gheven smiins
Dat ghiere op al u leven
Selt onthouden sonder begheven.’
Miin her Heinriic seide; ‘dat si,
Nu comt af ende ghevet mi.’
Die ghene seide: ‘here gherne.’
Doe leidine in die posterne,
Ende wiisdem zilver ende gout
Ende ander sierheit menichfout;
Lakene, wiin ende coren,
Gheliic die lieden hadden verloren;
Baken, ossen, orssen, mulen,
Niet en liet hiis hem ontsculen,
Hi en besagt altemale.
Miin her Heinriic seide: ‘loept ende hale
Den andren riddere daer boven.’
‘Gherne, ic ben soe verscoven,
Sprac die ghene, ter droever tiit
Werdic gheboren, dat ghi siit
Soe miin meester ende miin here,
Haddics raet ic hate u sere,
Mer nenic, inne weets wat doen,
U en es niemen ontfloen,
Hets al verslaghen tote mi;
Her ridder segt, waer sidi?
Miin here ontbiedt u dat ghi comt,
Ghi vint hier binnen dat u vroemt,
Ghi moget wel seggen ter goeder tiit
Soe quaemdi in desen striit,
Ende tonsen groten onghevalle
Siin onse ghesellen doet alle.’
Die ridder quam daer beneden
Ende besach die scoenheden;
Miin her Heinriic hi seide:
‘Here wi vinden goede ghereide
Ten etene wert, nu laet ons eten.’
‘En trouwen gherne, wine weten
Waer wi margen vinden iet.’
‘En trouwen ghine messegt niet,’
Seide die ridder van Limborch;
Ten knecht seidi: ‘ganc, ende besorch
Spise die wi eten mogen.’
Die knechte, die wel in hoghen
Waren, haelden hem ghenouch,
Want si vonden wel haer gevouch;
Dus aten si ende waren blide
Ende gherust van den stride.
Miin her Heinriic sprac den ridder toe,
Ende vragedem hoe
Hi quam ane die mordenaren.
‘Ic segt u here, ic quam ghevaren
Van Brabant wert, ende soude
Gherne varen, opdat god woude,
Tote Triere in die stad,
Ende mach u seggen om wat,
Opdat ghiis selve niet siit vroet;
Die hertoge van Loreine hi doet
Dien van der stad grote pine,
Want hi dronghe hem af gherne tsine,
Hi ende siin broeder, ende hise verdronge,
Ende men den bisscop dwonghe
Entie heyleghe kerke te male;
Die ghene soudse berechten wale;
Sine willens doen niet,
Wat soe hem daer na ghesciet;
Dies heefti die stad beleghen
Met meneghen coenen deghen,
Die daer in siere helpen siin,
Met meneghen here van opten Riin;
Daer es die coninc van Byhem,
Entie hertoge van Oestrike met hem,
Die hertoge van Beyeren, die grave van Baren,
Ende van Lutselborch die grave twaren;
Dus siin si binnen sere verladen;
Mochtem iemen staen in staden
God souts hem lonen nu ende echt,
Want si striden om hare recht,
Ende daerwaert soe hebbic den wille;
Heden quam ic te minen onwille
Ghereden in dit foreest,
So helpe mi die heyleghe gheest,
Eer ics iet wiste si mi vingen
Ende sere mesvoeren ghingen,
Ende noch meer souden hebben gedaen,
En waric bi u niet ontgaen;
Here nu wetti almale,
Miin ghescien van op ende tale.’
Miin her Heinriic die ghehort
Hevet des ridders wort,
Seide: ‘here ic wille twaren
Met u henen te Triere varen,
Opdat ghi miere gheselscap gheert.’
‘Bi gode here, ic hebse wert,
Sprac die ridder, ende wille u
Dienen beide hecht ende nu,
Dies hebdi jeghen mi verdient
Dat ic ben u ghetrouwe vrient.’
Hier binnen hebben gheten
Die riddren, die lettel weten
Wiet te voren vergouden heeft;
Miin her Heinriic seide: ‘en leeft
Man, die meer eneghe zake
Beghert no bat ware te gemake
Dan ic nu te slapene doe.’
Die ridder hi antwerder toe:
‘Bi gode hare, gaet liggen slapen,
Ic sal wale minen cnapen
Tuwen orsse doen nemen ware.’
Miin her Heinriic seide oppenbare:
‘Soe willic dan ligghen neder,
Alst tiit es soe roept mi weder.’
Doe ghinc hi nederligghen slapen,
Te sinen orsse sagen die knapen,
Ende gaven hem hoys ende corens genouch,
Dat wale was siin ghevouch,
Want in tween dagen coren en at;
Die knapen, die oec waren mat,
Ghingen slapen entie ridder mede.
Nu merct wat die mordere dede,
Die soe hadde ghenade ghebeden;
Hi quam met behendicheden
Tote daer miin her Heinriic lach,
Ende hief siin swert ende gaf hem enen slach
Ende waendem afslaen den hals;
Die ridder hadde meer ghevals,
Ende ontsprac ende sach den ghenen
Metten swerde, die wel waende hene
Hem maken ende vlien;
Miin her Heinriic vlogedem mettien,
Ende herhaelden weder
Ende slouchen metten scilde neder,
Ende nam hem tswert wter hant
Ende maecter af enen truwant,
Ende slouch hem af die hande beide;
Doen hiit ghedaen hadde, hi seide:
‘Segt ribaut, hoe waerdi soe coene
Dat ghi u pinet dit te doene?’
Die ghene seide: ‘here ic segt u,
Altoes soe hebbic tote nu
Coene gheweest in mordaet,
Ende nemmer gheweest een quaet,
Ende daer na eist mi wel comen,
Ghi hebt mi mine ghesellen ghenomen
Die hier maecten dese cappelle,
Mi en es bleven gheen gheselle
Ende selve hebbic die hande verloren,
Dat seggic u wel te voren,
Ghi moget van ghelucke spreken
Dat ghi niet en siit dorsteken,
Nu vaert alse ghi wilt, hets dach,
Ende voert vor u uwe bejach,
Mi lati met droefheden.’
Doe wecti met haeticheden
Den riddre ende sine knapen,
Die noch herde vaste slapen;
Doen stonden si op ende namen tgoet,
Ende dadent laden metter spoet,
Ende voerdent met hem enweghe;
God gheve den nuwen ridder zeghe,
Want hine begheres twint;
Die ridder sende met ghenint
Thuuswaert metten garsoen;
Her Heinriic vragedem, wat hi doen
Woude, hi antwerde: ‘twaren,
Ic wille met u te Triere varen,
Ende uwe gheselle wesen.’
Die ridder antwerde mettesen:
‘Bi gode here, ic diene u gherne.’
Doe lieten si die posterne
Ende reden hare straten weghe;
Die ridder seide: ‘dat u god gheve zeghe,
Soe moeti seggen mi
Here welc u name si,
Dat ic doch tere ander tiit
Als ic vertelle wie ghi siit,
Moghe seggen uwen name.’
Miin her Heinriic, die sonder blame
Altoes was, seide: ‘wildiit weten?
Heinriic ben ic gheheten,
Van Limborch sertogen kint;
Nu segt mi ende en heles twint
Hoe dat u name si.’
Die ridder seide: ‘men heet mi
Her Arnout van Ardenen;
Bi gode, quaemdi noch darwert henen
Ic souts herde blide wesen.’
Doe reden si wech mettesen
Den dach toten avonde toe,
Ende quamen ghereden doe
In ene stad die Vitborch hiet;
Daer bleven si sonder verdriet,
Ende vernamen oec daer dat,
Dat die van Triere uter stad
Waren ghevaren tenen stride,
Entie van banderside
Drevense weder in met crachte
Ende volgeden hem tote op haer grachte,
Daer ontfingen die van der stede
Scade die hem swaer dede.
Doe miin her Heinriic dat verstoet,
Seidi: ‘here docht u goet,
Wi souden mettien van binnen varen,
Trecht es met hem.’ ‘Ja wi twaren,
Sprac her Arnout, ic raet wel.’
Dies nachts hadden si spel
Ende sliepen met ghemake,
Ende hem en gebrac ghene zake.
Smargens doe die dach ontspranc
Entie liwerke sanc
Stonden op die riddren beide,
Ende daden leggen hare gereide
Ende saten op metter vaert
Ende voeren te Triere waert;
Miin her Arnout seide: ‘ridder here,
Wine dorven ons niet haesten sere,
Wi siinre in viere milen bi.’
Miin her Heinriic seide: ‘segt mi,
Es die stad al omme beleghen,
Ende oec in welker weghen
Wiere comen selen inne?’
Miin her Arnout antwerde met sinne:
‘Here, in dese zide van der stad
Loept een water, ende dat
Hoet van Luselenborch die grave,
Diere quaet ware te bringen ave,
Ende met hem die grave van Baren;
Mochtewiere te watre in varen
Soe moesten wi van boven comen,
Anders werdet ons benomen.’
Miin her Heinriic antwerde doe
Stappans miin her Arende toe,
Ende seide: ‘dan mach niet ghescien;
Si selen mi dore hem voren zien,
Ic wille te rechte dore hem riden.’
‘Hoe here, en wildi dan niet striden?
Sprac miin her Arnout, wat segdi dan?’
‘Ja ic entrouwen, oft mi god an,
Eer ic nemmer come in de stad.’
‘Here ende wat holpe u dat?
Dat quame u ten cleinen baten;
U leven soudi saen laten.’
‘Entrouwen dit wert geaventurt,
Want niet en zoet niet en surt;
Ic salt emmer aventuren.’
‘Here dat moet siin ter goeder uren,
Ende onse here moet u bewaren,
Entrouwen in dar met u niet varen,
Ic wille varen van boven in.’
Her Arnout hadde droeven sin
Dat die riddre woude varen
Jeghen soe menich moederbaren,
Maer hi bat gode onsen here
Dat hi behouden moet liif ende ere.
Die riddre voer boven weghe,
Ende miin her Heinriic, dien god zeghe
Gheven moet, voer te rechte,
Mettien ontmoeti .II. knechte
Die rechte wten here quamen,
Ende tierst dat si den ridder vernamen
Groeten sine ende seiden:
‘Here, god moet u gheleiden.’
‘Kinder, dat lonu onse here,
Dat u god gheve ere,
Hoe staet nu in dat here,
Eist altoes ghereet ter were
Of die van binnen wte quamen?’
Doe die knechte dat vernamen,
Seiden si: ‘here bi gode jaet,
Ic waent dach no nacht en staet,
Men vinter liede ghenouch ghereet
Sonder alsoe vele alst nu steet,
Om dat van Lusenborch die grave
Heeftse alle doen ligghen ave,
Ende heeftse doen eten met heme.’
Die ridder seide: ‘als ic verneme
Soe eist nu in den etentiit;
Nu segt mi ter goeder tiit
Waer dat si vergadert siin.’
‘Here bi der trouwen miin,
Sidi ghene tenten alle viere,
Ende op elke ene baniere
Van lazore daer dore varen
Witte baesscen of striipte twaren
Met enen leeuwe van kelen roet?
Bi den here die mi gheboet,
Daer eten si met groter eren,
Ende in die meeste die meeste heren.’
Doe miin her Heinriic dat verstoet
Wert hi blide in sinen moet,
Ende beval te gode die kinder,
Ende voer haesteliicke ghinder
Tote daer dat heere at,
Niet een boghescote van der stad;
Dat dochtem siin ghevouch wale;
Sonder te sprekene enege tale
Voer hi in die meeste tente;
Stoutheit groet ende ghenente
Dedi daer ane entrouwen;
Die heren, die alles rouwen
Vergheten hadden, waren blide,
Ende miin her Heinriic banderside
Mercte wel die meeste heren,
Hi reet vort sonder keren,
Ende seide: ‘ghi heren dore wat
Ligdi hier vore die stad?
Om dat ghi wilt gode onterven;
Ghi moetet laten of besterven;
Nu siet, wat micti te doene?’
Doen antwerden die ridders coene:
‘Wat comt ons dese calengeren?
Hi mach lichte hem selve verseeren,
Men jaghen wech siere verde.’
Doen miin her Heinriic dat horde, het derde
Hem wtermaten sere,
Ende seide: ‘bi gode, her grave here
Van Luselenborch, ghi moet met mi
In die stad, of ghi
Selt mi lachterlec ontbliven.’
Met potten, met messen, met kniven,
Worpen si na hem alle,
Ende hi ghegreep bi gevalle
Den grave van Luselenborch daer hi sat
Ter tafelen, wien soe dat
Lief of leet te siene was,
Ende leidene, als ict las,
Vore hem dwers in siin artsoen;
Doe slouch met sporen die baroen
Haesteliic ter stad waert,
Ende dat here wert ter vaert
Alle in roere ende vinghen
Dies sine saghen bringhen
Van Luselenborch den grave soe;
Ende volgedem alle toe,
Maer hi slouch sere met sporen,
Dies hadden sine zaen verloren;
Ende van der stad diene sagen comen
Hebbene wel vernomen
Dat hi sere die stad beghert,
Ende liepen vollec derwert
Ende lieten den ridder in;
Sere blide om haer ghewin
Waren die portren van der stad,
Menichwarf men te gode bat
Datten god ghesterken moete.
Die grave, die op sine voete
Bleef onder die porteren staende,
Hi bat hem ende maende
Dat si hem en mesdaden niet;
Miin her Heinriic seide: ‘wats ghesciet
Men sal u doen maer alle ere,
Dat hopic an onsen here.’
‘Dan saelt’, seiden die heren doe
Diere waren comen toe.
Miin her Heinriic entie grave,
Daer ghenouch te seggen es ave,
Worden eerliic in die stad ontfaen,
Ende alle die liede wisten saen
Dat daer een ridder comen ware
Die wten here oppenbare
Den grave van Luselenborch ontfoerde,
Dat dochtem coenheit ende boerde,
Dat enich ridder soe dede;
In de scoenste herberghe van der stede
Daden si den ridder herberghen doe,
Mettien quam daer die bisscop toe,
Diene herde wel ontfinc;
Menich menssche daer ghinc
Om te besiene den ridder coene;
Die bisscop seide: ‘wi haddens te doene
Here wel dat ghi hier quaemt,
Want bi mier trouwen, ghine vernaemt
Nie donrecht dat men ons doet,
Nu dunct mi dat god onser rouct,
Ende heeft ons te sorcorsen u
Ghesent, ghelovet ane hem nu;
Nu segt mi here, dat u god lone,
Sint ons steet dus onscone,
Wat radi ons ane te gane?
Hier leit met menegen sconen vane
Die hertoge van Loreine ende siin broeder,
Die hem pinen gode ende siere moeder
Jammerliic tonterven hier.’
Doe antwerde die ridder fier:
‘Here hier es te desen male
Die grave van Luselenborch, ic rade wale
Dat wine senden om die soene.
Ende hiere hem met pine wel te doene
Ende laten varen siere vaerde;
Hi es man van soe goeden aerde,
Het sal ons mee te baten comen
Dan wi goet hadden ghenomen
Ende wine hadden gheblameert,
Hi es ghenouch te barenteert
Ende sal onsen wille doen.’
Die bisscop antwerde den baroen:
‘Doeter al uwen wille mede,
Het willen alle die van der stede.’
Miin her Heinriic sprac doe
Den bisscop van Triere toe:
‘Here so doet dan ontbieden
Die vorbaerste van uwen lieden,
Ende latet hem verstaen;
Duncket hem oec wel ghedaen,
Soe mach ment doen vele te bat.’
Die bisscop ontboet die van der stad,
Ende si quamen alle saen;
Doe liet hem die bisscop verstaen,
Ende seidem een sermoen
Van onsen here die in den troen
Sit, ende nochtan al vorsiet
Wat dat in erterike ghesciet;
‘Ghi heren, seiti, ghi wet wel
Dat ons die hertoghe fel
Heeft beleghen met onrechte
Met algader sinen gheslechte,
Dat wi qualic moghen weren,
Nu heeft ons god ghesent hier neder
Enen ridder, enen man,
Die wel an die wapenen can,
Die ontforde wten here
Den grave van Lusenborch sonder were
Ende heeften ons bracht al hier;
Nu raet ons die ridder fier
Dat wi den grave laten varen,
Ende hi hem pine sonder sparen
Hoe hi ons te payse ghebringhe,
Doet hiit oec ent wel verghinge
Dat si goet, en doet hiis niet,
Hi en sal ons selve gheen verdriet
Doen ende sal varen siere verde;
Hi es man van soe goeden aerde
Comen, hi sal thuuswert tien;
Ende alse dat die andre sien
Dat wi hem doen soe vele eren,
Selen si oec thuuswert keren;
Dit raet hi u heren van der stad,
Die een beter weet, hi segge dat.’
Doen dat volc dat verhorde,
Riepen si met enen worde:
‘Bi gode het dunct ons wel gedaen;
Wi willenre alle met gaen;
Wat ons raet die ridder coene,
Dat siin wi ghereet te doene;
Wi willen hem dienen toter doet.’
Stappans men den grave ontboet,
Ende hi quam altehant
Aldaer hi die heren vant;
Doe hieten sine willecome,
Hi antwerde: ‘god gheve u vrome,
Ghi heren, wat begheerdi smiins?
Ic ben ghereet ende wille tsiins
U gheven om te quitene mi.’
Miin her Heinriic, die ridder vri,
Seide: ‘here ic seggu dat,
Dat die heren van der stad
Des en twint niet begheren,
Mochten si haer recht allene verweren,
Daer si alle omme te stridene dincken,
Eer siit hem iet laten mincken
Dat si begheren boven al,
Mi dunct dat ment u laten sal
Ongherentert henen varen;
Oec soe bidden si u tewaren,
Dat ghi dore die ere van gode
Wesen wilt hare ghetrouwe bode
Ten hertoghe ente sinen broeder,
Dat si nemen raet een lettel vroeder,
Ende laten gode siin recht gebruken,
En condise dus net gheluken,
Soe biddense u dat ghi keert
Ende laetse onghequetseert,
Ende siit doch hare goede ghebuer,
Ende bliven moet, al eist hem stuer;
Die hertoge moet uwes te doene
Altoes hebben, her ridder coene.’
Te desen worde antwerde die grave:
‘Goeden tiit soe comic ave
Miin ghevanckenes, dat dunct mi;
Her ridder, ic biddu, dat ghi
Met mi vaert ten hertoghe nu,
Op miin gheleide soe nemic u,
Ende nemt .II. portren van der stad,
Ende vernemt hoe ende wat
Ic den hertoghe segghen sal;
Bi den here, dien wi al
Anebeden, ic sal die tale
Hem allen seggen alsoe wale
Dat u sal hebben wonder groet.’
‘Bi den here die mi gheboet,
Seide miin her Heinriic, ic vare mede.’
Twee portren van der stede
Nam hi mede ende voer van daer,
Ende voeren al oppenbaer
Tote van Luselenborch sgraven tente;
God laetse keren sonder gescente!
Nu was die grave wel ontfaen;
Men vragedem sere hoe hi ontgaen
Ware alsoe haestelinghe,
Ende of hi grote reymeringhe
Hadde ghelooft, daer hi hem mede
Hadde ghequiit wter stede,
Ende of dat die selve ridder ware
Diene ontfoerde oppenbare;
Die grave antwerde saen:
‘Bi gode, mi en was in de stad niet ghedaen
Dan al goet ende alle ere,
Dies ic mi belove sere,
Na dat mi was vergaen,
Ende dese riddre heeft ghedaen
Ane mi sine edelhede,
Soe doen die portren van der stede;
Sine baden mi maer ene zake,
Ofte ic mach, dat ic make
Jeghen den hertoge haren vrede
Ende haren pays, ende hier mede
Laten si mi henen varen;
Doen bracht ic met mi twaren
Desen ridder op miin gheleide;
Ware iemen op hem messeide,
Siit seker dies, dat hi
Al dat selve doet mi.’
Doe die grave van Baren hadde vernomen
Dat van Luselenborch ware wedercomen
Die grave, was hiis herde blide,
Ende reet te hem tien tide
Ende ontfincken blidelike.
‘Bi gode, seiti, dien ik wike,
Al theer heeft om u zake
Sere gheweest tonghemake;
In welker wiis sidi ontgaen?’
Doen verteldiit hem saen.
‘Sidi bi onsen here,
Nu hebben si met dogeden sere
Ons allen verwonnen nu,
Nu willic varen met u
Ende wille oec helpen om de zoene.’
Doen ontfinc hi wel den ridder coene,
Ende boet hem sinen dienst sere;
Ende miin her Heinriic die here
Danckes hem ende seide:
‘Ghi heren dore u edelheide,
Helpt die van der stad dore gode;
Die hertoghe hi machse noede
Onterven willen met onrechte.’
Die grave van Baren seide: ‘ic slechte
Den ghenen dien doghet verwint;
Die porteren en waren niet kint
Die varen lieten dus den grave;
Varen wi wech, comen wiis ave;
Het es emmer toe mee dan tiit.’
Miin her Heinriic seide: ‘ghi siit
Wel beraden, dunct mi.’
Ende mettesen reden si
Ten hertoghe wert over dwater
Met enen scepe, daer in sater
Metten grave herde vele,
Ende reden wech met spele,
Soe verre dat si ten hertoghe quamen,
Ende tierst dat sine vernamen
Groeten sine hovesscelike,
Ende hi hietse haestelike
Groet willecome wesen;
Den grave vraghedi mettesen:
‘Here hoe sidi ontgaen
Uter stad, daer ghi gevaen
In waert met mesvalle groet
Ende onlanghe daer in hebt ghedurt?
Dat wondert mi herde sere.’
‘En darf niet hertoghe here,
Die lieden daden mi alle ere,
Dies ic hem dancke herde sere
Ende met allen rechte weten moet;
Si en wouden van mi gheen goet
Dan dat ic om haren pays sprake
Ende ghise liet met ghemake,
Daer om biddic u vriendelike
Dore onsen here van hemelrike,
Dat ghise laet ten payse comen;
Si en hebben u niet ghenomen
Ende ghi souct hem onrecht ane.’
‘Het sciint dat ghi hare ghevane
Her grave waert, ghi helpt hem wel;
Maer si behoeven te hebben el
Den taelmanne, selen si mi ontsitten,
Ende ic hier doghe somers hitten
Ende des winters couds .VII. warf,
Bi den here die noit en verstarf,
Of ic hebs minen wille,
Sprac die hertoge, nu swiget stille
Here her grave, dies biddic u;
Wi hebben hier alle tote nu
Beleghen die stad ende selen keren
Dore enen man met onneren;
Dan dadic om ghene have,
Aldus en treckicker niet ave.’
Die grave van Lusenborch sprac doe
Echt den hertoghe van Loreine toe,
Ende seide: ‘ghi hebt onrecht groet,
Die liede bleven eer alle doet
Eer si oec in hant ghingen,
Anders sins moetise oec dwingen
Dan met uwer hogher tale;
Ghi moget u tale wel smalen
Ende merren u daet of ghi cont,
Maer eer ghi ene porte wont,
Twaren si soude u costen eer
Goets ende volcs meer
Dan ghi winnen sout in de stad.’
Die hertoghe seide: ‘sidi mat
Her grave, soe vaert u thuuswert rusten,
Ghi wilt mi goeden tiit custen,
Dore dat u een ridder vinc
Onder u liede ende ontghinc,
Dies modi u sere scamen,
Men sal u emmermeer blamen.’
‘Bi gode hertoghe, ghi segt waer,
Die mi vinc, sieten daer,
Hi heeft u herde wel besien,
Ghi selt hem lachterliic ontfien,
Mach hi u ghegripen tenegher stede,
Hi en doe u dat hi mi dede,
Ende dat ware u de merre onnere
Die nu wilt siin soe groten here.’
Die hertoghe seide: ‘es hi dat?
Hine keert nemmer in die stad,
Ic bereidene soe goedeweet,
Hi sal, eist u lief of leet,
Met ons henen varen.’
Ongestaedt sprac die grave van Baren:
‘Ende nemmer en wert soe coene
Dat ghi hem piint te mesdoene.’
Die hertoghe sprac mettien:
‘Ic salne metten oeghen ansien
Den ghenen diene mi sal ontfoeren!’
Lude riep hi tier uren:
‘Vaet ten wapenen ghi heren,
Laet sien, sal hi ons ontkeren?’
Die grave van Lusenborch seide:
‘Den ridder bracht ic op miin geleide
Ende salne weder henen voeren,
Ende salre om aventuren
Liif ende goet bi onsen here.’
Die hertoghe balch hem sere,
Ende seide: ‘her grave ghinc selt.’
Die wile dat durde dit ghescelt
Wapendem menich deghen;
Miin her Heinriic die ghesweghen
Noch heeft, seide: ‘her grave,
Comen wi des sceldens ave
Ende keren wi tuwer tenten wert,
Hebbic doch wapen ende swert
Ende ghesonde, god hebs danc,
Ende noch en ben ic niet soe cranc
Dat icse te sere ontsie,
Maer doch eist beter dat ic vlie
Dan ic allene met cleinder were
Bestonde te vechten jegen al dit here;
Den hertoghe ontsie ic alsoe lettel goet,
Twaren here, alse hi mi doet.’
Nu willen die heren henengaen,
Die hertoghe vinc ten wapenen saen
Ende alle sine liede godeweet;
Dierste diere was ghereet
Dat was die hertoge van Oestrike,
Hi entie sine quamen haestelike
Ende reden den heren naer;
Die heren vonden, dat es waer,
Hare scepe beiden na hem;
Die hertoghe, die sinen sen
Sere stoet om wel te doene,
Was naest altoes den ridder coene,
Ende riep: ‘bi gode ghi bliift hier.’
Alse dat horde die ridder fier,
Seidi: ‘gaet int scip ghi heren,
Hier comt een die mi keren
Wilt doen, ende es wel gereden,
En trouwen hine ontvliet mi heden
Ic sal weten wet hi begheert.’
Die ridder hi trac siin swert
Alsoe alse hi stoet te voet,
Ende quam in sertoghen ghemoet
Ende vragedem wat hem derde;
‘Ic wille siin meester van uwen swerde
Ende u selven voeren met mi.’
‘Bi gode hertoghe, soe sidi
Herde sere onberaden,
Het soude mi alle miin leven scaden
Gavic u een haer wt minen croke,
Ende alsoe vele te men beloke,
Maer ic weet wel dat ghiit doet
Om dat ghi ziet dat ic te voet
Ben ende wilt mi u ors gheven.’
Die hertoghe die siin leven
Van ernissen waent laten,
Seide: ‘ic mochte mi selven haten
En woudic dit niet stappans wreken,
Hoet u her ridder, ic sal u steken.’
Die ridder seide: ‘alse ghi wilt.’
Hi warp vore hem sinen scilt,
Entie hertoghe van Oestrike
Quam ghereden crachtelike
Ende stac op hem siin spere;
Die ridder, die siins ghere
Groet hadde, hief tswert
Ende slouch den hertoge wert
Opten erm met goeder trouwen,
Dat hi hem al metter mouwen
Ende metten spere viel ter neder;
Die hertoghe waende keren weder,
Maer die ridder gheraecten echt,
Soe dat hi averecht
Ter neder viel van sinen perde;
Die ridder die des ors gherde,
Vincker toe ende sprancker boven,
Sine aventure begonsti loven;
Hi seide: ‘ghi heren vaert enweghe,
God die moet ons gheven zeghe,
Als ic in die stad wille varen.’
‘Neen here, sprac die grave van Baren,
Twi wildi varen in uwe doet?
Comt ende sit hier in desen boet,
Wi selen saen die Moselen liden
Ende dan modi in die stad riden.’
‘Bi gode here, inne does niet.’
Mettesen hi comen siet
Ghene heren alle te hem waert;
Coenliic ende onvervaert
Reet hi hem ten ghemoete,
Ende stacker twee onder voete,
Soe dedi aldaer ter stede
Den derden enten vierden mede,
Ende dorreetse condichlike
Die heren van Oesterike.
Doe quam die coninc van Byhem
Ende van Beyeren jeghen hem
Ende hare volc ghemeenlike;
Nu moet god miin her Heinrike
Te staden staen, hi heves te doene,
Doch werdi hem alse ridder coene
Ende slougheren meneghen te doet,
Doe quam die overpersse soe groet
Dat hi die stad sere begherde
Ende voer daerwert met sinen perde
Wat hi gheleesten mochte;
Den coninc van Byhem dochte
Dat hi hem lachterliic ontfoer,
Hi slouch met sporen ende swoer
Dat hine soude doen keren,
Allene voer hi vor dandre henen
Meer dan enen boghescote verre,
Des hi licht mach worden erre.
Hi seide: ‘pautenier, glottoen,
Dus en sidi niet ontfloen,
Ghi moet met mi wederkeren.’
Die ridder hoert die stemme des heren,
Hi seide te hem selven saen:
‘Dese es den sinen te verre ontflaen,
Ic wille siins beiden hier.’
Mettien quam die coninc fier
Op miin her Heinriic ghereden
Dat siin spere ten menegen steden
Op sinen scilt in splentren brac;
Miin her Heinriic, die siin ghemac
Bat versach daer hi soude liden,
Bevinckene om beide sine ziden
Ende leidene op siin ors vor hem,
Hine piinde hem niet te varne van hem,
Maer recht hi henen vloe
Na siin beste ter stadwert toe.
Die porteren die versaghen
Dus sere den ridder jaghen,
Wapenden hem ende quamen hem jegen,
Met meneghen stouten deghen
Quamen si jeghen hem wt;
Miin her Heinriic, die tgheluut
Horde, hi was utermaten blide,
Hi seide: ‘her coninc van desen stride
Hebdi u bliscap verloren.’
Soe langhe slouch hi dors met sporen
Dat hi vore die porte quam,
Daer hi ghesellen vele vernam
Die siins herde blide waren,
Hi teldem hoe hi hadde gevaren,
Ende bat hem dat si den coninc hilden,
Entie met hem keren wilden,
Dat siit daden ter goeder tiit;
Hi wilde weder in den striit;
Die portren antwerden van der stede
Dat si alle wilden mede;
Den coninc sendi in die stad,
Die ridder die noch wiichgier sat,
Reet den hertoghe ten ghemoete
Van Beyeren, dien hi onder voete
Saen ter neder dede vallen,
Doen wert hi bestaen van hem allen
Met sinen lieden crachtelike,
Maer die portren die vromelike
Bescudden den ridder coene,
Die gheliic enen lyoene
Vacht sere met willegen leden,
Ende sloucher menegen met haesticheden
Hant, hoefde af ende voete;
Wie hem quam ten ghemoete
Hi moeste daer laten iet,
Hi en spaerde daer niemens niet,
Niemen constem ontsinken
Noch ontliden sonder mincken.
Dat here al in roere waert,
Quam toe slaende metter vaert
Miin her Heinriic ten ghemoete,
Diese ontfinc herde onsoete
Ende slouch meneghen doet,
Al waest dat hem niet en besloet,
Want sine verre achter daden,
Ende die van der stad stonden in staden
Hem herde willichlike,
Maer si worden crachtelike
Weder ghedaen binnen muere.
Miin her Heinriic, dien daventure
Dochte herde qualiic gaen,
Sach noch sere met sporen slaen
Den hertoghe van Beyeren ten mure wert,
Diene noch herde sere beghert
Ende nam in sine hant dat spere;
Die hertoge die siins ghere
Groten hadde, voer hem jegen
Condichlike alse een deghen,
Ende slouchene opten scilt,
Dat hine tsiere ongewilt
Hem afvoerde altemale;
Miin her Heinriic, dien [hi] wale
Te poente gheraecte, geraecten weder,
Niet te hoghe no te neder,
Maer recht in die borst vore,
Dat hem banderside dore
Dat yser ghewaden quam.
Die hertoghe seide: ‘ghi siit nu tam
Worden, dunct mi, sprac die here,
Ic waent u doet herde sere,
Ghi nict soe ter erden wert,
Ic wane ghi uwer ghesellen ghert
Ende ic wille keren in die stad;
Waerdi thuus bleven u ware bat,
Ende hadt gode dat sine ghelaten.’
Miin her Heinriic voer sier straten,
Entie hertoghe viel neder doet,
Dies hadden de sine rouwe groet.
Miin her Heinriic voer in die stad,
Die portren vernamen dat
Ende ontflnghene herde blidelike,
Die Beyeren namen den hertoghe rike
Ende droughene tsiere tenten wert;
Al there wasser sere af beswert
Ende tonghemake sere,
Datse dus allene een here
Heeft gheroeft hare joyen;
Den hertoghe van Oestrike en conste vervroyen
Niemen, sine scade was te groet,
Ende sine pine ende sine noet;
Hi riep den hertoghe van Loreyn,
Die vore hem daer was op tpleyn,
Ende sinen broeder Abroen;
‘Ghi heren, seiti, dat u god loen,
Ic ben hier comen van verren lande
Dore uwen wille, ende mi es scande
Ende scade groet ghesciet,
Al woudic inne conster verbergen niet,
Minen arm hebbic verloren,
Noch hebben ons die porteren toren
Al te groet nu ghedaen,
Den coninc hebben si ghevaen
Van Byhem, dat u condich si,
Ende oec soe deret mi
Van Beyeren des hertogen doet;
Onse scade es al te groet
Ende si siin in hare behout;
Si siin nu coene ende stout
Dore enen duvel diet al doet;
Nu radic wel over goet
Dat wi onse liede doen gereiden,
ende wi margen metter vroecheiden
Een lettel vore der sonnen
Eer si wt comen connen
Dat menne vore die porten besta,
Soe en comen si ons niet te na;
Die ridder diere es binnen
Sal priis ende ere willen winnen
Ende sal vore dandre riden,
Dan sal comen van besiden
U broeder, radic bat,
Ende onderriden hem die stad
Met vele lieden, dat hi moge
Bliven ghevaen, sprac die hertoghe,
Want vinghewine wi souden wreken,
Men souder emmermeer af spreken.’
Miin her Tybaut van Loreyn
Seide: ‘alsoe helpe mi Germeyn,
Dit selen wi doen condichlike.’
Doen gheboet man haestelike
Den heren dat si hem dus ghereiden
Ende langher niet en beiden;
Si dadent willechlike ende gherne,
Miin her Heinriic, die met scerne
Ende met feesten was in de stad,
Ende neven den coninc van Byhem sat,
Was herde wel ten ghemake,
Ende sprac om menegherande zake;
Daer na alse men hadde gheten,
Ghinc die ridder vermeten
Slapen, want hi was moede,
Nu moet hem helpen god die goede.
Die coninc van Byhem die tongemake
Was om menegherande zake,
Ontboet den bisscop van der stad
Entie portren boven al dat,
Ende sede: ‘nu hort ghi heren,
Ende verstaet mi, dat u god moet eren:
Ende wet wel ghi siit beleghen
Met meneghen coenen deghen,
Diere wille moet emmer ghescien
Ende anders gheens sens ave tien,
Ende ghi en wet helpe ghene
Anders dan enen ridder allene,
Die hier wt vremden lande quam,
Ende wordi merghen op u gram
Ende voere siere straten,
Soe haddi u hier ghelaten
In merre pinen, in mere bant
Dan hi te voren vant,
Want hi heeft doet sekerlike
Van Beyeren den hertoge rike,
Ende oec heefti ave ghesleghen
Van Oestrike den coenen deghen
Sinen arm, dat hem deert;
Ende wanneer dat u die ridder ontfert
Bliift u opten hals die veede,
Die ghi draghen moet met leede,
Want si en selens niet vergheten,
Oec soe sidi hem te na gheseten
Ende moet ligghen onder die valle
Ende haer eyghen bliven alle,
Dit siedi sel, dus eist comen.
Die scade die si hebben ghenomen
Moet emmer op u craken;
Maer woudi, ic soude maken
Uwen pays, hopic an gode,
Ende ghi en moget doen niet noede,
Enten hertoghe den ridder gheven,
Opdat men u sal vergheven
Alle die mesdaet die hier es mesdaen,
Ende ghi selt alle quite gaen
Weder met payse in u stad,
Ende men sal u al dat
Varen laten dat men u heischt;
Waendi dat die hertoghe ghevreischt
Dat u soe leet es die mesdaet,
Hi saels hebben goeden raet.
Nu beraet u wel ghi heren,
Ic vare buten ende sal keren
Weder in bi onsen here,
Ende pinen mi om u sere;
Opdat ghi wilt beraet u nu
Ghi heren, wel, dat radic u.’
Die portren die in die veste laghen
Ende langhe orloge ontsaghen,
Seiden: ‘entrouwen wat souden wi el?
Nemmer en betren wiit anders wel,
Wat hebben wi ligghende ane heme
Dan grote veede als ic verneme;
Die duvel brachten hier nie,
Her bisscop, dat u lieve ghescie,
Laet varen minen here den coninc,
Ende laet hem betren onse dinc,
Hets beter een man verloren,
Dan wi euwelike toren
Hadden ende pine swaer,
Ende onse kinder oec daer naer.’
Alse die bisscop dat verstoet
Dat hem allen dochte goet,
Sprac hi tote hem met sere:
‘Bi gode! soe heeft quaden here
Die ridder ghedient, wildine alsoe
Leveren, maer dat ghiere toe
Doet, dat latic mi lief siin;
Maer dat in trouwen die ridder fiin
Siin liif dus verliesen sal
Dat sal mi deren boven al.’
Doe seide een porter van der stad:
‘Here vele beter es dat
Dat een man verliese siin liif
Dan wi alle bleven keytiif;
Laet varen den coninc ter goeder wilen.’
Bi desen rade, bi desen concilen,
Liet men den coninc wtvaren,
Ende alle die ghinder waren
Bleven doe na hem waken naer;
Entie coninc voer van daer
In sertoghen tente van Loreyn,
Daer menich ridder int pleyn
Quam, doe si den coninc saghen,
Want si alle ghereet laghen
Alse smergens te bestormen de stad;
Alse die coninc vernam dat
Dat si alle vergadert waren,
Seide die coninc: ‘ghi heren twaren
Wi liggen hier in groter scade,
Ende wi hebben bi sotten rade
Onse goede liede verloren,
Ende oec wetti wel te voren
Dat ons van Luselenborch ende van Baren
Die graven siin beide ontfaren
Ende hare volc altemale;
Banderside soe wetti wale,
Ende van Beyeren die hertoge es doet,
Ane tsiene es .I. onwillich conroet;
Banderside ben ic ghevaen,
Van mi es uwe helpe gedaen,
Dus es hare dinc ten besten comen;
Een ridder hevet ons al benomen;
Nu hebbic bracht die stad daer toe
Dat si u selen marghen vroe
Den ridder leveren ghevaen
Diet ons al hevet ghedaen,
Ende daer over selen wi met eren
Rechten enten lande keren,
Ende dat es bat van minen rade
Dan wi vielen in merre scade.’
Die hertoghe die dit verstoet,
Seide: ‘brueder dunct u dit goet?
Aldus waerdi der stad quite.’
Die hertoghe seide met vlite:
‘Ic wille mi over den ridder wreken.’
Die Beyeren diene horden spreken,
Seiden: ‘soe willen wi oec entrouwen,
Wi siin alle bevaen met rouwen,
Ende hebben die meeste scade;
Wi willen bi des coninx rade.’
Die hertoghe seide:.‘sidermeer
Dat ghiit beghert, soe willict teer;
Allene en can icse niet bestriden.
Here her coninc ghi selt riden
Ende levertene ons hier buten dan.’
Die coninc seide: ‘nu raet an,
Hoe sine ons best leveren mogen.’
Albroen siin broeder tsertoghen,
Seide: ‘ic rade wale dat,
Dat sine ons margen uter stad
Leveren ende met hem comen,
Ende tierst dat si hebben vernomen
Dat hi buten es ghereden,
Dan keren in met haesticheden
Ende sluten hare porten toe,
Dus bliifti met ons onvroe,
Dan selen wine vaen ende ontliven;
Bi gode dat en liet ic niet bliven
Om al die have sekerlike
Die es binnen erterike.’
Die coninc seide: ‘ghi segt wel.’
Mettien keerde die coninc fel
Ter stad wert, daer men al den nacht
Na hem heeft ghewacht.
Portren, cnapen, die vernomen
Hadden dat ware wedercomen,
Si seiden: ‘her coninc hebdi bracht
Onsen pays in derre nacht?’
Die coninc seide: ‘ja ic entrouwen,
Dies u niet en darf berouwen;
Margen seldi u allen bereiden,
Ghine selt niet willen beiden,
Maer selt willen wtriden
Jeghen there om striden,
Entie ridder sal vore varen,
Ende tierst dat ghi vernemt twaren
Dat hi buten comen si,
Soe keert in, ghi porters vri,
Ende sluut toe u porte met verden
Ende laet den ridder ende hem ghewerden
Hier met hebdi pays ende vrede
Ghi heren van der stede.’
Nu waren die portren vroe
Dat si pays hadden alsoe,
Ende waren utermaten blide;
Die ridder, die doe ter tide
Lach ende sliep met ghemake,
Wiste cleine dese sprake,
Ende sliep toten sconen daghe,
Hi wiste clene van desen bedraghe,
Maer stoet op tidelike,
Ende bat gode van hemelrike,
Dat hine bescerme op dien dach
Ende alle daghe, want hiit vermach.
Die bisscop quam te hem ghegaen,
Ende vraghedem saen:
‘Here die portren van der stad
Siin ghereet ende willen dat
Ghi u wapent ende vaert mede,
Si willen varen uter stede,
Want there es al te barentert
Ende sere verbabeert
Dore hare verlies ende hare scade.’
‘Entrouwen mi dunct dat ict oec rade,
Ic wille doen mine wapenen an.’
‘God entie goede sente Jan,
Sprac die bisscop doe,
Moet u hoeden spade ende vroe;
Ic wilt gaen seggen den portren here
Dat ghi u bereit sere,
Doet ter goeder wilen dan.’
Doen bereidem die edel man.
Doen bereet was die here
Haesti hem wtwert sere,
Entie portren volgeden naer,
Tote dat si quamen daer
Ten porten ende voeren wt;
Dat here, dat sonder gheluut
Al ghereet ghewapent lach,
Tierst dat die ridder sach,
Ghereiden si hem darwaert,
Entie ridder onvervaert
Reet hem stappans ten ghemoete
Ende reeter enen onder voete;
Die portren, die sagen van verre,
En waren daer om niet erre,
Maer reden in die porten ter vaert,
Daer hi wt ghesloten waert,
Ende siin alle in gheveren,
Ende lieten hem of hi mochte verweren.
Doe miin her Heinriic dat ghesach
En sach hi noit soe droeven dach,
Ende riep: ‘god van hemelrike,
En hebben mi niet dorperlike
Bereit die portren van binnen!
Inne mach bi ghenen sinnen
Ontfaren, in moet bliven doet;
Trouwen nu es mine sorge groet,
Doch en werdic niet soe saen
Versleghen, en selen ontfaen
Si .xx. van mi haren onwille.’
Mettien en hilt hi niet stille
Maer slouch altenen slach in slach
Op dien die hem naest wesen mach;
Meneghen slouch hi doet,
Daerne sere toe dwanc de noet,
Ende voer te hemwert emmer bat,
Engheen soccors en haddi an de stad.
Van Limborch die ridder coene,
Die goets raets hevet te doene,
Reet sere in anxste van der doet,
Want op hem quam grote noet,
Al dat here vallende sere,
Ende van Loreyn die here
Sach den ridder sere verladen,
Ende woudene noch sere scaden,
Ende slouch metten swerde
Enen slach die hem derde,
Ende seide: ‘bi gode, her vileyn,
Nu sal u die hertoghe van Loreyn
Op u wreken sine scade,
Want hi heves wel sine stade;
Ter droever tiit quaemdi hier.’
Mettien antwerde die ridder fier:
‘Her hertoghe inne onsie u twint,
Ja en es maer een kint
Machtegher vele dan ghi siit.’
Mettien hilt hi gheen respiit
Maer hief tswert met beiden handen
Ende sloucht den hertoge ten tanden,
Ende seide: ‘her hertoge vaert uwer straten,
Mi hebdi met payse ghelaten,
Van u ben ic vort quite
Want ghi bliift in desen crite.’
Die Loreyne dat saghen
Begonsten haren here claghen
Die daer doet viel ter erden,
Sere te wrekene sine begherden
Ende voeren den ridder ane,
Die hem sere weerde met slane
Ende meneghen slouch ter neder
Die nemmermeer op en stont weder,
Ende meneghen arm ende meneghe hant
Slouch hi af, die ridder vaeliant.
Des hertoghen broeder Abroen
Tierst dat hi vernam dit doen
Dat siin broeder doet ware,
Wert hi soe erre oppenbare,
Dat hi swoer, hi sout ghilden;
Doen voer hi darwert sonder scilden
Ende met hem menich ridder coene;
Hort wonder groet van Abroene:
Hi voer op hem met groten slagen,
Die lieden die dat versaghen,
Voeren vromeliic ane,
Ende verdoefdene soe met slane
Dat hi en wiste wat anevaen;
Soe menich wouder op hem slaen,
Dat sine vinghen met pinen groet;
Maer eer soe slouch hiere doet
Soe vele, dat onghewarichede
Soudu duncken diet u sede.
Miin her Abroen die ghierich was
Des ridders, seide als ict las:
‘Bi gode her ridder, siit seker dies,
Dat ic te min om miin verlies
Claghe, dies ic u hebbe ghevaen;
Twaren inne liet u niet ontgaen
Om Triere vol van roeden goude;
Ende al waert dat ict doen woude,
Die hertoge van Oesterike
En lietic niet om al erterike,
Noch die Beyeren, dat wetic wale.’
Miin her Heinriic, die dese tale
Hoerde, hi verdroevede sere;
‘God, seiti, gheweldich here,
Ende eist doch in trouwen groet
Ende in uwer eren, dat ic doet
Bliven moet, oemoedich god!
Ja here en was ic sot,
Dat ic mi te verre verliet
Om quaet volc, dies es mi ghesciet
Daer af vernoy ende toren;
Miin liif es vore de hant verloren,
Want inne hebbe ghenen vrient,
Ende oec en hebbics niet verdient
Dat si miin vrient souden siin;
Ay Margriete suster miin,
Van mi selddi te vinden bliven,
Want saen sal men me ontliven.’
Miin her Abroen nam den ridder fiin
Ende leidene in die tente siin,
Ende ontcledene al bloet
Tote sinen hemde, ende ontboet
Die Beyeren entie Oesterlinghen;
Daer quamen in waren dinghen
Menich ridder stout ende coene;
Nn hort hier van Abroene;
Hi seide: ‘ghi heren, siet hier gevaen
Den ridder die ons heeft mesdaen
Meer dan ieman die ic noit sach;
Nu raet mi hoe ic best mach
Mi eerlext daer over ghewreken.’
Mettesen quamen toe ghetreken
Die coninc van Byhem haestelike
Entie hertoghe van Oestrike.
Miin her Abroen diese versien
Heeft, stont op jegen hem mettien
Ende hietse willecome wesen;
‘Ghi heren, seiti mettesen,
Siet hier den glottoen ghevaen,
Die ons vele heeft mesdaen;
Nu raet hoe wi ons wreken moghen,
Ende miins broeder doet sertoghen.’
Miin here die coninc van Byhem
Ende van Oesterike met hem
Seiden: ‘her Abroen doet wel,
Ende gheeft ons den ridder fel,
Wi selens ons soe hoge wreken,
Men salre emmermeer af spreken.’
Miin her Abroen die hem sere
Balch, seide: ‘her coninc here,
En waendi niet dat die ridder wreet
Mi heeft gedaen alsoe groet leet
Alse iemene in al dit here?
Dies hebbic alsoe groten ghere
Te doedene den ridder vri;
Maer ic biddu dat ghi mi
Raet hoe ic hem quaets ghedoe.’
Die Oestrike antwerde doe:
‘Her Abroen ghi doet cleine ere
Mi enten coninc minen here,
Dat ghi ons ontsegt den man;
Maer bi den here daer wi an
Gheloeven, ghi seles mesnieten,
Ende oec en saelt u niet bescieten,
Wi selenre ons over wreken also wale
Alse ghi selt te desen male.’
Abroen seide: ‘inne ghere niet el,
Dat ghi u wrect willic wel,
Ic woude wel dat menne verdade,
Riediit, bi ghemeinen rade.’
Van Byhem die grote here
Seide: ‘ic raet wel sem miin ere.’
Doen seide miin her Abroen:
‘Siet wat willen wi hem dan doen?’
Die hertoghe seide: ‘sem mine trouwe,
Ic rade menne in vieren houwe
Ende deen quaertier hier vore de stad
Hier doen setten op een rat,
Ende dander quaertier, wildi,
Willic dat men gheve mi,
Dat sal ic setten al die ghelike
Te Weenen in Oesterike,
Ende terte quaertier gheeft den Beyeren,
Si selent leveren haren meyeren,
Ende selen hem dat selve doen
Dat wi den onsen hebben gheploen;
Tfierde quaertier datter es
Willic dat men sette vor Mes
Oec op enen rat, radiit.’
Abroen seide in corter tiit:
‘Bi onsen here dit es goet,
Ic wille wel dat ment doet.’
Nu es die ridder in sorgen groet
Ende in anxste van der doet;
‘Ghi heren, seiti, nu verdeildi
Al uwen wille over mi,
Hets recht, ic ben u ghevangene;
Micti mi te doedene of te hangene
Ghi doet wel, inne mages niet weren,
Maer hoe hier es gheveren
Wilt u een lettel bat beraden,
Ende nemt vore mine mesdaden
Beternesse die u eerliic si;
Ic sal soe sere reymeren mi
Dat u wonder hebben sal,
Ende daer toe den lieden al;
Lant, dorpe ende castele,
Ghevic u ende riichede,
Ic wille werden oec u man
Met .Vc. riddren nochtan;
Niemen en sal blame vinden,
Ic wille alse verre alse men mi wilt sinden
Doen stichten cloestren ende canesien,
In deere der reinder maget Marien
Doen vore die zielen messe singhen,
Noch willic mi meer verdwingen,
Ic wille maken ene canesie
Van .xx. canoneken ende ene abdie
Van hondert moneken, opdat u voegt;
Al waert dat ghi mi verslought
Ghine haddes vriende niet te meer.’
Abroen seide: ‘meneghen keer
Soucti nu om tontgane;
Ons en rouct wie u gaet ane,
Inne beghere te weten niet,
Maer bi den here die hem crucen liet
Dore onsen wille ende dogede pinen,
Ic sal u soe doen treyinen
Ende minen broeder an u wreken,
Men salder emmermeer af spreken.’
Die hertoghe van Oestrike seide:
‘Wat holpt dese langhe beide,
Men verdoene al te hant.’
Die coninc seide van Byhemlant:
‘Hets verre boven noene,
Ende wi hebben etens te doene,
Men bindene in dese tente;
Na den etene mogen wi tsinen tormente
Merre maken dan wi seiden;
Laet ons na den etene beiden
Ende doeten hoeden uwen cnapen,
Wi selen ons ontwapen,
Want wine dorvens niet ontsien;
Selve en mach hi ons niet ontvlien
Soe vaste es hi in die noet,
Oec haten al there toter doet;
Al en wordi van ons niet verdaen
Tfolc en lieten niet ontgaen,
Latene oec met herten pinen
Eer wine altemale treyinen.’
Miin her Abroen seide: ‘dat si,
Hets wel ghedaen.’ Doen ghingen si
Alle eten metten coninc,
Ende men beval dese dinc
Twee knapen diene wachten souden.
Miin her Heinriic die ter mouden
Sat ghebonden, droevede sere,
Ende bat menich warf onsen here
Dat hine daer verledeghen moete,
Ende seide: ‘Maria zoete,
Nu comt mi in staden staen!
Om u recht ben ic ghevaen,
Ende met groeter valsceit, moeder, vrouwe,
Dies moeti mi helpen wt minen rouwe!’
Nu latic van den here staen,
Ende wille u vort aneslaen
Van den goeden man van Ardenen,
Her Arnoude, die al boven henen
Miin her Heinriic was ontfaren,
Om dat hem dochte twaren
Dat hiit dulliic anevinc,
Daer bi waest dat hi hem ontginc.
Tierst dat hi quam ten here toe
Soe wert hi onthouden doe
Te hans met her Abroene;
Nu sach hi den ridder coene
Miin her Heinriic in sere;
‘God, seiti, gheweldich here,
En es hier nu een man ghevaen,
Die mi meer goets heeft gedaen
Dan alle gader mine maghe;
Hi verloeste mi van doetslaghe
Der mordeneren, ende deder mi ave,
Ende gaf mi daer toe grote have
Die ic sende thuuswert al,
Dat hic hem nu lonen sal
Of het cost mi miin liif.’
Hi ghinc tsiere tenten alsoe stiif
Ende dede sinen cnapen verstaen
Dat met hem ware ghedaen;
Hi hietse wapenen heymelike
Met tween paer wapenen rike,
Ende een siere cnapen mede,
Ende ghingen ter selver stede
Daer die ridder gevaen sat;
Die cnapen die vernamen dat
Dat die ridder quam daer inne,
Stonden si op met bliden sinne,
Ende seiden: ‘siit willecome nu!’
‘Kinder, seiti, god loens u!
Miin here mi hier comen hiet;
Wat eist, ghebrect u iet?
Ic moet u helpen hoeden den man;
Segt mi, es hi iewer an
Ghebonden, dat wiis seker siin?’
‘Ja hi, bi der trouwen miin,
Hi es om enen tenteboem
Ghebonden met seelen.’ ‘Dats droem,
Gaet beide, souct ons enen smet,
Ic willene ghebonden hebben bet;
Gaet vollec ende haest u sere.’
Si seiden: ‘wi doent gherne here.’
Si ghingen wech alle beide
Met wel groter haesticheide;
‘Ende sadelt mi orssen twie.’
‘Gherne here,’ seiden die.
Si ghingen te hant die orsse gereiden;
Die ridder ghinc sonder beiden
Daer hi her Heinriic vant
Ende sneet hem sinen bant,
Ende seiden: ‘staet op ridder stout,
Ic ben miin her Arnout,
Ic hebbe tuwen bouf wapen an;
Nu doetse an edel man.’
Miin her Heinriic wert blide,
Ende wapendem tien tide,
Ende ghingen ser Arnouts tenten wert,
Daer si ghereet vonden .II. pert,
Ende saten op ende voeren weghe;
God die moet hem gheven zeghe;
Niemen en woudse wederstaen.
Miin her Heinriic seide saen:
‘Aldus en varic niet tesen tide,
Si moeten weten dat ic ride,
Noch en weets niemen niet.’
‘Helpe here, wats u ghesciet,
Antwerde miin her Arnout,
Noch soe sidi mi te stout,
Dat ghi begheert u verlies
Dats mi leet, siit seker dies,
Ic rume over dach ende over nacht,
Dit here hebbic al verwacht
Doren uwen wille lieve here,
Ende god moets hebben lof ende ere
Dat ghi aldus siit ontgaen,
Maer hoe hier es ghedaen
Laten ons varen onser straten,
Ic moestu allene varen laten,
Dat soudu mi sere weghen.’
Ende miin her Heinriic seider jeghen:
‘Twaren mach niet ghescien,
Ic moet Abroene sien.’
Her Arnout seide: ‘soe moet u
Onse here gheleiden nu
Ende moet u altoes bevreden,
Ane mi hebdi altoes bi waerheden
Enen ridder ende enen vrient,
Dies hebdi jeghen mi verdient.’
Miin her Heinriic seide te waren:
‘Oec hebdi jeghen mi ghevaren
Dat ic u soude dienen met minen live;
God gheleidu, ende ic blive
Ende vare dese heren sien,
Goet gheluc moet u ghescien.’
Nu scieden die riddren onvervaert,
Ende miin her Heinriic voer ten tenten waert
Daer die heren aten inne,
Ende riep: ‘ic wille men mi kinne,
Her Abroen, ic ben die man
Daer ghi uwen moet wout coelen an
Ende wout mi op .IIII. rader setten;
Magic entrouwen ic salt beletten
Eer ic come wten pauwelioene.’
Doe voer hi tote Abroene
Ende slouchem boven op thoeft
Dat hem tswert ten tanden scoet.
Die coninc die dit heeft versien,
Waende wel ontvlien,
Maer miin her Heinriic haestem sere,
Ende gheraecte den here
Boven den oeren met selken slaghe,
Dat droeve worden sine mage,
Ende hi viel ter erden doet.
Int here wart gheruchte groet,
Het vinc ten wapenen jonc ende out.
Miin her Heinriic seide: ‘menichfout
Waren die pinen entie tormente
Dat ghi mi viseret in u tente,
Nu eist over u ghegaen.’
Doe ghinc hi met sporen slaen
Ende voer henen sonder sparen;
Int here en was moederbaren
Diene dorste wederstaen,
Dies was hi ontfaren saen,
Ende voer op ten Rine wert
Stoutelike ende onververt,
Lovende gode den hoghen coninc,
Die hem halp dat hi ontghinc.
Die van Beyeren entie Oesterlinghen
Die ten erchsten saghen hare dinghen,
Voeren thuuswert altemale
Ende lieten die stad in payse wale;
Doe halp god sinen vrient,
Al hadden siis qualic verdient.
Die van Triere waren vroe
Dat si verledicht waren alsoe,
Ende dancten gode menichfout,
Oec rau hem dat si den ridder stout
Hadden alsoe begheven,
Want dies hi was te live bleven
Waren siis sere te ghemake;
Si duchten dat hem noch die zake
Soude te haren lede vergaen,
Alst daer na dede wel saen;
Want miin her Arnout van Ardenen
Voer te Limborch henen
Ende dede verstaen den hertoge rike,
Hoe die van Triere heren Heinrike
Sinen sone hadden verraden
Dore die groetheit van sinen daden.
Die hertoge seide: ‘es dit waer?
Bi onsen here, si sien mi daer
Eer nemmer liit dese maent;
Ende selc die nu wesen waent
In groten payse ende in vreden,
Selen met groter jammerheden
Corteliic haren ende doen daer.’
Miin her Arnout wert blide vorwaer;
Soe wel was hi ontfaen,
Niemen en mochtu doen verstaen;
Ende hi nam orlof haestelike,
Ende men gaf hem scoenheit rike,
Soe dat hi met feesten henen
Weder keerde te Ardenen.
Nu hort van den goeden hertoghe,
Die ghereide siin orloghe,
Ende voer te Triere waert,
Ende omlach die stad ter vaert;
Ende mach u seggen met wat lieden,
Nadat ict horde den Walsce bedieden:
Daer was die hertoghe van Brabant,
Die grave van Vlaendren ende van Hollant,
Die grave van Ghelre ende Cleve,
Van Loen, van Gulke siin neve,
Die bisscop van Ludeke ende van Bonnen,
Ende noch graven diere ane connen,
Van Luselenborch ende van Baren,
Ende noch heren twaren
Die ic vertrecken niet en can,
Dat hi hem die stad ave wan
Ende slouch doet die portren vroet,
Daer die raet der portren ane stoet,
Enten bisscop hilt hi ghevaen.
Doen hi dit hadde ghedaen
Keerdi thuus met groten eren,
Ende danckes allen den heren,
Ende si hadden ghewonnen vele
Dat si deilden met spele.
Doe seiden die van der stad:
‘Hoe mocht ons god lonen bat,
Dat wi soe vromen man verrieden,
Die comen es van soe hoghen lieden;
Entrouwen in dien dat wiit wouden,
Hebben wiit met allen rechte ontgouden.’