Roman van Heinric en Margriete van Limborch

Boek I.

Oemoedich god, gheweldich here,
Die oit waert ende emmermere
Siin selt in volmaectheden,
Een god in der drievuldicheden,
Jeghenwordich in elke stad,
Volcomelec wie twivelt dat,
Starc ende ghedochsam, almechtich,
Ontfarmich god gherechtich!
Want David seghet sekerlike:
‘Ons heren soe es erterike
Ende al datter binnen si,
Want niemen en maket dan hi.’
Alsoe waerlike alst was waer
Ende ict gheloeve oppenbaer
Sonder twivel ghehelike,
Moeti mi here van hemelrike
Gheonnen, dat ic volmaken moghe
Miin ghedichte daer ic na poghe
Met al miere herten nacht ende dach,
Want sonder u niet siin en mach
Dat ic tenen goeden ende bringhe;
Dies onne mi oec sonderlinghe
Die reine maget, die suver pure,
Die moeder die jeghen nature
Ende verre boven menschen gedochte
Haren eneghen sone brochte
Sonder smette, [wi]es twivelt iet;
Want dat reine en smettet reyne niet.
Nu beghinnic in hare eren
Ende in des heren alder heren.
Tenen tiden woende een hertoge
Die van gheslachte was hoghe
[In] Lemborch ende was Otte ghenant;
[Hi] was here over al tlant
Van Limborch, machtich ende coene,
Soe dat men van sinen doene
Sprac over al die werelt wiit;
[Ver]moghen was hi in elken striit;
[Een tornierder] was hi soe goet.
Dat niet jeghen hem en stoet;
Sine coenheit, sine vromicheit,
Sine doghet, sine crachticheit
Maectene bekint over al
Ende daer soe liefghetal,
Dat menne priisde vele meer
Dan eneghen ridder noit eer;
Dies mochti gode te rechte loven
Diene dus sere brachte boven
Ende diene altoes hilt in de ere.
Twee kinder haddi ende nemmere,
Die beide noch cleine siin;
Dat een was een joncheerkiin
Out wel van sestien jaren,
Dat gherne plach met spor[ewaren]
Savons te vaerne in rivieren;
Dander was hovesch ende goedertieren,
Scamel ende niet te bout,
Een jonfroukiin .XIII. jaer out.
Die jonchere was Heinriic ghenant,
Dat scoenste kint dat in al tlant
Entie vroemste van sinen tide
Die men vant verre of [wide];
Soe grasilec was[t te siene an],
Dat no wiif en was [no man]
Si en saghent soe utermaten gherne,
Dat si liever hadden tontberne
Etens dan dat kint te siene;
En waren int lant niet [tiene]
Die nie siin gheliic saghen.
Die jonfrouwe mochte wale behagen
Alder werelt van scoenheden;
Natuere en hadde an hem beden
Twent vergheten na minen wane,
Want alle doghet was (wies?) hem ane;
Margriete hiet si na die moeder;
Bat gheraecter kint no vroeder
En hadde men niet vonden onder den trone,
Oec en sach nie man soe scone.
In enen meye dat saet ende gras
Scone stont ende groene was,
Was vroech die hertoghe opghestaen,
Ende dede sine jagheren comen saen,
Ende woude int wout varen jaghen;
Alse dat sine jagheren saghen.
Ghereiden si hem [ter vaert];
Die hertoghe seide: ‘waerwaert
Willen wi ierstwarf loepen?’
‘Here hier vore, wi hopen
Dat wiere selen ane varen.’
‘Soe woudic dat waren
Alle beide mine kindre hier,
Ende hier mochten een dier
Vellen vore haren oeghen sien.’
Enen knape riep hi mettien,
Dat hi om hem beiden rede;
Die ghene haestem ende dede
Dat hem siin here doen hiet;
Hi keerde weder ende en lette niet,
Ende brachtse met hem alle beide.
Doese die hertoghe sach, hi seide:
‘Lieve kinder, siit willecome!
Heinriic laet zien, sidi iet vrome,
Seldi den honden ghevolgen moghen?’
Heinriic hi was in hoghen,
Ende seide, [jae] ofs hem god onde.
Mettien ontcoppelde hi die honde
Ende lietse loepen ten woude wert in;
Die herten vloen in haer bekin,
Die kindre volgeden sere mede,
Die herten vloen na haren zede
Ten woude wert, soe si meest mochten,
Ende die ghene diese sochten
Volgeden na hier ende daer,
Soe verre dat si wisten waer
Deen den andren hadden verloren;
Die jonfrouwe die te voren
Selden des speels hadde gheploghen,
En was een twint niet in hoghen,
Want si dolende voer allene
In groten rouwe ende in wene,
Ende en wiste werwert riden;
Haer selven en conste si niet verbliden.
Want si sach wel te voren
Datsi bleef int wout verloren
Onder die beesten entie diere,
Die daer scenen onghiere,
Ende riep op gode ontfarmelike:
‘Oemoedich god van hemelrike,
Ontfarme u miins dore u doghet,
Ende gheonnet mi dat ic verhoget
Moete werden cortelinge!
Dese pade sijn herde inghe
Ende ic en weet werwert riden.
Het wert doncker in allen siden
Entie nacht comt mi ane.’
Over die wange liepen die trane,
Sere hadsi haren onwille,
Nieuweren en hilt si stille,
Maer reet altenen ten woude waert;
Soe langhe reet si dat haer paert
Niet vorder en conste comen,
Doe moeste hare triden siin......
Ende beete neder van den perde
Ende ghinc sitten op die erde;
Ontfarmelec claghesi haer zeer
Ende haer vernoy, dies si meer
Hadde dan si vermochte wel;
Doe sach si enen bere fel
Comen gheloepen [hongerich] sere;
Die maget riep op onsen here
Ontfarmeliic, ende vloe
Op enen boem, dien soe
Sach staen bi hare daer si sat;
Die bere quam tier stad
Daer hi dat part staende vant,
Ende ghegreept altehant
Met sinen clauwen in sine zide,
Ende toech hem tien selven tide
Siin ghedermte wten lichame,
Ende aetsi wats hem was bequame.
Want hi was hongherich utermaten;
Lettel goet heeft hiis ghelaten
Ende liep ten woude wert weder.
Die maghet quam doe neder
Ende riep op gode ontfarmelike:
‘O god, die in hemelrike
Volcomelec sonder twi[vel siit]!
Soe moeti mi in corter tiit
Verledeghen van minen se[re]!
Oemoedich god, gheweldich [here]!’
Dus sat die maghet al die [nacht]
Ende aneriep die gode[s cracht]
Tote des mergentides daeran,
Datsi en sach wiif no man.
Een lettel recht vore den [dach]
Hoerde die maget met [gheclach]
Enen comen critende sere,
Ende riep: ‘werwert ik mi bekere,
Ben ic ongevallich altoes;
Die noit niet en hadde ende niet verloes
Die mach hem doch ghetroesten iet;
En haddic noit ghewonnen niet,
Si en hadden mi wat nemen weten;
God here, ic was te hoghe gheseten,
Op dat rat der avonturen!
Met swaren arbeide ende met suren
Hebbic mi altoes bedraghen;
Ic was thoeft van minen magen
Ende si hoveden alle ane mi;
Altoes stondic hem gherne bi
Met minen goede onstelike,
Dat mi nu jammerlike
Gheroeft es in desen woude;
God here, sint dat wesen soude,
Twi en namense mi miin leven,
Die mesdaet haddic hem vergheven,
Want bleven ben ic een arm keytiif!
Wat sal doen miin goede wiif,
Ende mine arme kinderkine?
Mi steet met rechte droeve te sine!’
Die maghet diere sat allene
In bitteren rouwe ende in wene,
Heeft den coeman vernomen;
Doe sine sach van verren comen
Wert si vertroest een lettelkiin,
Want si waende bi hem siin
Te rasten comen een lettel bat,
Ende bet te wetene van dier stad
Daer si haren vader hadde gelaten;
Lude riep si utermaten:
‘Her gode man, comt tere maghet,
Die met rechte meer claghet
Ende claghen mach hare verlies
Dan ghi moghet, siit seker dies.’
Die man diese van verren sach,
Peinster: ‘en es gheen bejach
Te comene ane dulle wiif;
Ic ben arm ghenouch ende keytiif
Al scuwe ic quade wiif altoes.
Miin goet dat ic hier verloes
Doet mi vergheten alre joyen,
Jonfrouwe mi en constu niet vervroyen,
Mi es meer miin armoede dan iet el
Ende miin vernoy dan miin spel;
Ter droever tiit was ic gheboren.’
Doe seide die maghet wtvercoren
Wenende met groten tranen:
‘Bi gode here, ghine dorft niet wanen
Dat ic uwe ghemeenscap ghere;
Met onghevalle quam ic here,
Ic ben verdoolt in weet hoe.’
Doe ierst quam die goede man toe
Ende ane sach die scone maghet,
Die soe jammerlike claghet
Hare dolen ende hare mesval,
Ende claghede sere dat al.
Die goede man vergat sinen rouwe
Bi der droefheit diere jonfrouwe,
Si dochtem utermaten scone.
Hi seide: ‘jonfrouwe, dat u god lone,
Wanen quaemdi in dit foreest?
Soe helpe mi die heyleghe gheest,
Mi wonderes sere sekerlike.
Ghi sciint edel ende rike
Ende van den goeden comen.
Heeft u enich man ghenomen
Ende gheleit wten huse uwes vader?
Sekerlec soe was hi quader
Dan Judas selve die gode verriet.’
Die maget seide: ‘en es soe niet,
Ic ben hier anders comen inne;
Miin moeder es die hertoginne,
Van Limborch ben ic shertoghen [kint].
Ghistren soude hier omtrint
Miin [here, miin] vader varen jaghen,
Ende omdat wiit gherne sagen
Ic ende miin broeder beide gader,
Dede ons halen miin vader,
Ende wi quamere alle beide,
Wel magic segghen te minen leide;
Ic volgede den andre op miin paert
Ende quam aldus herwaert,
Doe verdooldic, inne wiste [hoe],
Ghisteren avont quam mi [toe]
Een bere die miin pert [verbeet]
Daer wart miin rouwe [ende miin leet]
Swarre dan te voren was,
Dat ic selve van den diere ghenas,
Dat was wonder..........
Haddic doch behouden miin part,
Dat mi die bere heeft ghenomen,
Ic ware thuus doch wedercomen,
Want ic en ben niet verre van daer.’
Die goede man seide: ‘wet vorwaer,
Ten naesten dat ghi den lande siit
Van Limborch, toter vespertiit
Soudi marghen riden eer ghiere quaemt;
Acharmen, dat ghi harwert naemt
Uwen wech, dies hebbic swaren moet!
Haddic doch behouden miin goet
Soe haddic u moghen staen in staden,
Maer nu ben ic alsoe onberaden
Alse ghi siit, dies es mi therte swaer,
Nietemeer en wetic waer
Waer ic ga of waer ic wandele;
Dat ic mi selven niet en meshandele
Dat es wonder al te groet,
Hets wonder in ware van rouwen doet,
Ic ben ten ende al miere eren,
Inne dar te lande niet wederkeren,
Dies willic met u te lande gaen.’
Doe dat die maget hadde verstaen
Was si utermaten blide;
Si ginghen wech in corten tide
Enen wech die hem dochte
Die best te Limborch gaen mochte;
Die maget seide ontfarmelike:
‘O gods sone van hemelrike,
Hoe groten hongher hebbic nu!’
Die goede man sprac:‘ic sal u
Broet gheven dat ic hier hebbe,
Het was ghevallen in ene grebbe,
Van miere kerren die met mi quam,
Daer toe ginc ic ende nam
Een broet ende staect in minen ghere,
Dat moghen wi eten ende nemmere.’
Doe nam siit in goeden moede,
Daer si an dede alse die vroede.
Doe die maeltiit was ghedaen
Ghereiden si hem enwech saen
Den wech dien si hadden begonnen,
Soe langhe dat hem van der sonnen
Dlicht ontginc ende wert nacht,
Si aneriepen die gods cracht,
Ende ghingen vorwert altenen;
Hare claghen ende hare wenen
Durde al den nacht dure;
Si waenden wel gaen ter cure
Ende ghinghen emmer ten wonde wert in;
Sere droeve was hem die sin,
Want soe si meer ghingen, soe si meer sagen
Diere, daer si hem af ontsaghen;
Dus ghingen si toten daghe
In bitteren sere ende in claghe,
Enten dach oec al dure,
Daer hem af mesviel ter cure,
Dat si niemen en vernamen,
Sonder jeghen avont soe quamen
Si ghegaen op ene valeye,
Met groten rouwe ende met ghescreye,
Ende saghen ene capelle staen
Beneden, die was bevaen
Met enen planckise vast,
Dies hadsi te doene, want menich gast
Plach daer dicwile in te sine,
Quaet, fel, ende vol van venine,
Want het was een quaet hol
Ende altoes van mordeneren vol,
Die daer in te woene plaghen;
Maer doen si die capelle saghen
Worden si verbliit een lettelkiin,
Ende peinsden, datter soude binnen siin
Enege creature, die hem soude
Wisen, hoe si wten woude
Comen souden ende thuus gheraken;
Doe saghen siit daer binnen clare blaken,
Doen hadden si groten ghere
Te wetene wat dat were,
Ende wat dat mochte wesen,
Ende ghingen in, mettesen
Hebben si vernomen dat stallicht waren
Ende daer stoet bi ene bare,
Daer twee doede boven laghen;
Ende triest dat si dat versaghen
Waren si ververt sere,
Want sine saghen niemen mere
Dan die .II. doede allene staen;
Mettien versaghen si saen
Ene tafele gherecht wale,
Ende si en vernamen niemen tien male
Binnen diere cappellen,
Dan die twee like daer wi af tellen.
Die coeman seide: ‘maghet vroet,
En trouwen mi dunct [herde] goet
Dat wi hier eten spise ende broet,
Ic hebben hongher herde groet,
Al eist dat wi siin tonrasten
Altoes en moghen wi niet vasten,
Het heeft ons verwiist onse here.’
Die maget die hare ververt sere,
Seide: ‘here dat ghi doet,
Sal mi duncken herde goet,
Want die hongher doet mi verdriet;
God die hem crucen liet
Dore den sondare ende starf,
Moet ons gheven dat ons bedarf.’
Hier met siin si geseten
Ende ghinghen drincken ende eten.
Nu sal ic u segghen dore wat zaken
Daer die tafele was doen maken:
.XII. starke mordenaren,
Die vreeselec ende starc waren,
Daden maken die cappelle,
Opdat enich hare gheselle
Storve, dat menne daer groeve,
Ende daden sine behoeve;
Daertoe was alle dinc bereet;
Nu was hem gesciet .I. leet,
dat .III. hare ghesellen waren
Na twee clercke int wout gevaren
Ende woudense doeden ende nemen thare;
Die clerke wordens te tide gheware
Ende weerden hem met pinen groet,
Ende sloughen die twee te doet,
Die derde vloe ter cappellen,
Daer hi vant sine ghesellen
Die souden siin gaen sitten eten,
Maer tierst dat si dit weten
Voerense wech ghemeenlike,
Ende daden bringhen beide die like,
Ende settense op die bare;
[Doe ghinghen si altemale varen]
Die clercke soeken die hem waren
Wten lande al ontfaren,
Ende voeren dolende achter straten,
Ende hebben die doede allene ghelaten.
Die twee die over tafele saten,
Si droncken wale ende aten,
Ende saten tote over middernacht,
Doe hoerden si met groter cracht
Enen horen blasen wat .I. mochte,
Ende doen quamen met groten gerochte
Die mordenaren inghevaren.
Die doe in groten anxste waren,
Dat was die coeman entie maghet;
Droever liede ghi noit en saget,
Doch doen si horden dat gheluut
Ghingen si ter coerdoren wt,
Soe heymelec ende soe met liste
Datter niemen af en wiste;
Die mordenaren clageden sere
Ende vloecten menich warf onsen here,
Ende seiden: ‘hadden wine van hemelrike,
Wi soudene alsoe qualike
Bereiden, alse bereit waren
Onse ghesellen die liggen in baren.’
Die coeman die dit heeft verhoert,
Seide: ‘scone, nu gaen wi vort;
Dit siin quadien mordenaren,
Die ghene doget en garen,
Wi waren gheonneert quamen wi daer.’
Doe ghingen si met herten swaer
Weder ten woude wert in,
Biddende in haren sin
God onse here van paradyse,
Dat hise te lande ghewise.
Doe ghingen si met groten geclage
Sanders dages toten daghe.
Die scakeren si vernamen
Doe si binnen der cappellen quamen,
Dat hare spise was vertert;
Sine wisten van torne werwert,
Ende voerense zoeken hier ende daer,
Dat hem niet en besloet een haer.
Smargens vroech alst was ghedaget,
Quam die coeman entie maget
Op ene scone heerstrate ghegaen,
Van bliscepen wenende menegen traen;
Doe seide die suverlike:
‘God here van hemelrike,
Alsoe gewaerlec alse ghi Sussannen
Quitet van .II. quaden mannen,
Moeti ons een deel verhoghen,
Ende helpen ons soe dat wi moghen
Ghenaken miins vader lande,
Ende verden ons scaden ende scanden.’
Die wile si in desen ghebede waren,
Saghen si achter hem comen gevaren
Enen sconen waghen met vrouwen;
Die maget, die haers groets rouwen
Een deel hier bi vergat,
Sach achterwert een lettel bat,
Ende sacher met comen riddren vele,
Een cnape met groten spele,
Die sere songhen ende waren blide,
Oec sach si comen ane dene side
Enen sconen jongelinc,
Die vercierde al den rinc;
Die vrouwen quamen totem gevaren,
Ende alle die met hare waren,
Ende tierst datse die maget sach,
Seide si: ‘scone, goeden dach
Moeti hebben, ende waer wildi?
Sonder twivel ghi dunct mi
Van Limborch sertoghen dochter;
U vader souts leven te sochter,
Wisti dat ghi met mi waert;
Wacharme! si siin herde sere vervaert
Om uwen wille, scone jonfrouwe;
U moeder die heeft selken rouwe
Dat siit besterven sal ic wane;
Wanen quam u dese man ane?
Heeft hi u ghedaen eneghe ere?’
Die maghet began [te weenen] sere
Ende te vertellen alle die zake,
Hoe si gheweest hadde te onghemake,
Ende hoe si vant den goeden man;
Doe seide die vrouwe: ‘comt an,
Ende sit op minen waghen beide.’
Die maget dede dat si haer seide;
Die jonfrouwen rumden hare,
Die vrouwe sceen in gebare
Edel ende utermaten rike,
Die scone jonchere, die suverlike,
Hietse groet willecome wesen;
Si danckes hem ende binnen desen
Hiet die vrouwe haren waghenman
Dat hi hem soe hi ierst can
Haest, want si gherne saghe
Dat si thuus quamen met daghe;
Die vrouwe seide: ‘scone ghi siit moede,
Entie knape ligt met goede
Ende slaept ties wi thuus comen.’
Die jonfrouwe hadt daer goet vernomen,
Ende sliep, entie knape mede
Dien dach, entie vrouwe dede
Den waghen sere henen varen,
Snelre vele dan enich raven,
Ende rennen met groter cracht
Dien dach mede entien nacht,
Enten andren toten avonde lanc,
Eer si weder ontspranc.
God moet gheven der maget zeghe,
Die nu es wt haren weghe
.Vc. milen ende meer daer toe
Dansi sanders merghens vroe
Hadden gheweest; die vrouwe seide:
‘Siedi ghene woeninghe an ghene heyde,
Die es miere dochter, daer varen wi.’
Mettien waren siere soe bi
Dat sise saghen vore hem staen,
Si dochtem siin soe wel ghedaen
Dat ongheloevelec ware;
Die vrouwe seide: ‘siedi care,
Dese borch ende dit al
Es mine, ende wildi het sal
Uwe ende miins kints te gader wesen.’
Die maget antwerde mettesen:
‘Bi gode vrouwe, dat miin here
Miin vader wilt, begheric sere,
Maer anderssins sone dadics niet.’
‘Jonfrouwe wine willen oec anders niet
Beiden, dat sal marghen siin.’
Dies verbliide die maghet fiin,
Ende seide: ‘vrouwe wel gheraect,
Ende ben ic doch thuus ghenaect?’
‘Ja ghi scone, seide de vrouwe,
Ghi moget wel wesen sonder rouwe.’
Mettesen worde si comen
Vore die porte ende hebben vernomen
Den portier comen jeghen hem;
‘Vrouwe, seidi, hoe blide ic bem
Dat ghi nu comen siit.’ - ‘Ende waerbi?
Seide die vrouwe, dat segt mi.’
Die portier seide: ‘vrouwe gherne;
Wi waren alle in groten deerne,
Want hier quam tavont in ghevaren
Die hertoghe van Limborch, ende wi waren
Droeve dies ghi niet en quaemt,
Want hem eren meer betaemt
Dan wi hem ghedoen souden connen.’
Ic wane doe wiif onder der sonnen
En was, die blider was een twent
Dan doe was dat scone kint,
Ende riep lude: ‘her portier,
Dore god, es miin vader hier?’
Die portier seide: ‘es hi u vader?
Hi es hier ende siin ghesinde al gader.’
Die vrouwe seide: ‘scone maget,
Nu siit blide ende onversaget,
Ghi selten zien in corten daghen,
Dies en dorfdi meer ghewagen.’
Maer si en seide niet te hare
Dat hare vader niet en ware.
Mettesen hiefse van den waghene
Die jonchere ende begonste te vragene
Der jonfrouwen, hoe si hiete:
Die maget seide: ‘ic hete Margriete.’
‘Jonfrouwe, seide die jonchere doe,
Ic wout u stonde int herte soe,
Dat ghi mi begheret tenen man,
Die bliidste soudic wesen dan
Die nie man sach op erterike;
Ic ben machtich ende rike
Van zilvere, van goude, van scatte,
Van dieren ghesteinte, sonder al datte
Groet lant ende vele borche,
Om ghene dinc en hebbic sorghe,
Dan hoe ic ghecreghe ene maget
Die mi alsoe alse ghi behaget,
Soe waric al miin leven blide.’
Die maghet antwerde in corten tide:
‘Jonchere swigen wi des te male,
Hebdi gheluc, ghi huwet noch wale,
Ghi siit scone, edel ende rike,
Ghi selt wel comen u ghelike;
Minen vader begheric mere
Te siene jonchere, ende wannere
Selen wi comen in die zale?’
Die jonchere seide: ‘scone smale,
Wi selen saen daer binnen wesen.’
Doen saghen si comen binnen desen
Viere cnapen met tortisen,
Met sconen cledren ende met fatysen,
Ende groeten hare vrouwen saen,
Mettien quam die hertoge ghegaen
Toter vrouwen wat hi mach,
Maer tierst dat hi siere dochter sach,
Sceen hi utermaten blide,
Ende seide tien selven tide:
‘Scone kint waer hebdi gheweest?
Ende wanen comdi, ende hoe eest,
Sidi ghesont, dat segt mi?’
Sere weende die maget, doe si
Den vader sach ende seide:
‘Here in groter ellendicheide
Hebbic gheweest alst mi wel sciint,
Van rouwen ben ic al dore piint,
Ic hebbe ghedoolt tote dien dat quam,
Dat mi heden merghen nam
Miin vrouwe, die mi tote hier brochte.’
Die hertoghe seide: ‘lieve, ic sochte
U oit seder, doch ben ic nu
Tavont comen ane u ,
Dies magic wel siin in hoghen.’
Mettien quam die mayseniede sertogen
In die scone zale ende wide,
Ende scenen utermaten blide,
Ende hieten die maget willecome,
Si kindense, maer some
Der vrouwen cnapen kinnen si [niet];
Die vrouwe van der borch hiet
Dat men die tafelen ginge legghen;
Men deedt sonder wedersegghen.
Die vrouwe nam metter hant
Den hertoghen, dien si blide vant,
Ende seide: ‘her hertoghe, woudi
Uwer dochter laten woenen met mi,
Ende gavetse te wive minen sone,
Wat haddense goets meer te doene?
Si souden rike liede siin;
Ja en es die sone miin
Riker vele dan ghi siit,
Maer miin herte heeft langhen tiit
Daer op gheleghen ende gherust,
Ende anders blevic onghecust,
Hi en hadde ene jonfrouwe van machte
Uten Limborchheren gheslachte.’
Die hertoghe seide: ‘vrouwe goet,
Ic wille dat ghiere mede doet
Algader uwen eyghenen wille.’
Die maget sweech emmer stille,
Sine seider toe goet no quaet,
Want dore den vader die daer staet
En dar siit wedersegghen niet;
Ay god, die hem crusen liet
Dore onsen wille, moet hare in staden
Staen, want si es onberaden.
Die hertoghe sprac der maget ane:
‘Segt scone wel ghedane,
Wie es die man sie bi u steet?’
‘Het es een man die in miin leet
Mi heeft gestaen in staden,
Ic ware bleven onberaden
En waric ane hem niet comen;
Al siin goet was hem ghenomen,
Het namen hem quade mordenaren.’
Die hertoghe seide: ‘soe sal hi varen
Herde wel eer hi van u sceet,
Sint hi u met rasten heeft geleet.’
Hier met inde dese tale,
Ende men ghinc sitten in die zale,
Ten tafelen, ende soude eten gaen;
Die maget sach op die tafele saen
Vele potte ende nappe zilveriin,
Ende vele coppe guldiin;
Hare dochte zilveren facelment
Ende gulden al omtrent
En souden niet half die hertoghen
Van der werelt verleisten moghen.
Doe soude die maghet ten eten beghinnen,
Mettien bepensese haer van binnen,
Dat si tierst segghen soude
Hare benedixie, ende alsoe houde
Alsi begonste: bendicite,
Sonder iet te seggen mee,
Sach si ghinder een ghestuuf,
Van ghenen duvelen groet geruusch;
Vrouwe, hertoge, mayseniede daer toe
Stoven wech, sine wisten hoe.
Doe sechenesse hare ende seide
Met wel groter bitterheide:
‘O god here, gheweldich vader,
Hevet enich wiif nu quader!
God here, reynder maghet kint,
Daer sonder en ghesciet twint,
Ontfarme u miins in dit wout!
Gheloeft moeti siin dusentfout
Van den goede dat ghi mi hebt ghedaen,
Ende hebt mi doen wederstaen
Den quaden gheest ende verwinnen,
Gheliic ghi daet miere ghenanninnen
Sente Mergrieten, doe hise wale
Verslict hadde altemale,
Ende hem ten rugghe boven wt clam,
Bi der hulpen die si an u nam.’
Die maget seide ten goeden man:
‘Here wat dunct u, waer an
Waren wi vergadert in derre nachte?
En hadde god niet geweest onse wachte,
Wine waren nemmer ghenesen,
Maer nu en eist niet, ghelooft moeti wesen.’
‘Amen, seidi wenende sere,
Dusent vout si ghelooft onse here!’
Dus waren si in groten gheclage
Dien nacht dore toten daghe.
Smergens doe hem die dach verbaerde
Ende hare die scone sonne verclaerde,
En wisten si niet waer si waren,
Doe saghen si enen pat te waren,
Doe ghingen si tote priemtide,
Doe worden si een lettel blide,
Want si quamen op die zee,
Daer si saghen waters mee
Dans die maget nie hadde gesien;
Ten coeman seide si mettien:
‘Wat watre here dit mach wesen?’
Hi seit hare, ende binnen desen
Sien si weder ten lande waert,
Ende sien dies hare herte gaert,
Een huus ende ene cappelle mede;
Die coeman seide: ‘bliift hier ter stede
Jonfrouwe, ic sal ghinder gaen,
Ende sal ons vernemen zaen
Waer wi siin ende in wat lande;
God moet ons verden van scande.
Ic wille ghi bliift hier om die zake;
Selc soude mi laten met ghemake,
Saghe hi u comen achter,
Hi soudu gripen ende doen lachter.’
Die maghet seide: ‘ghi segt wel.’
Die coeman ghinc henen snel,
Die maget bleef sittende op doever,
Vele zeregher ende droever
Dan ic u vertellen mach;
Mettien si op ghene zee sach
Een scip comen gheseilt sere;
Doen riep si op onsen here,
Dat hi hare moeste staen in staden,
Ende wt hare noet ontladen
Daer si in was boven mate;
Si sat met herde droeven gelate.
Dat scip quam metten zeebaren
Al metten winde zere ghevaren
Ende zeilde sere met vollen winde,
Die maghet was soe ghehinde
Ane dlant dat sise saghen;
Die veerman seide: ‘in minen dagen
En sagic ginder mensche ghenen,
Maer nu dunct mi, sie icker enen,
Ende vremde scone jonfrouwe,
Ende sciint hebben groten rouwe,
Ic wille varen darwert
Ende wille besien wat hare dert.’
Doe dede die verman scieten wt
Enen boet sonder gheluut,
Ende voere mede ant lant,
Daer hi die jonfrouwe vant,
Hi gruetese, si zweech ende weende,
Want si en wiste wat hi meende;
Sine verstont siere talen twint,
Doch soe seide dat scone kint
In Walsche: ‘here god si met u.’
Die veerman en was niet soe scu
Hine hadde gewandelt in menich lant,
Dies was hem meneghe tale becant;
Hi sprac hare weder in Walsce ane,
Ende seide: ‘scone wel ghedane,
Wanen comdi hier allene?’
Die maget, die in groten wene
Sat, seide: ‘ic en ben hier allene niet,
Al eist dat ghi niet en siet
Niemen hier bi mi staen,
Miin vader es te ghenen huse gegaen,
Ende sal hier haestelike comen;
Onse goet wart ons ghenomen
In ghenen woude daer wi quamen,
Felle roeveren het ons namen;
Nu segt mi here, dat u god lone,
Waer siin wi nu?’ ‘Bi gode scone,
Van Vranckerike sidi een stucke,
Ic weet wel dat ghi met meslucke
Siit comen in dit ellende,
Ghi siit Grieken herde gehende,
Ende der goeder stad van Athenen,
Comt in den boet, daer modi henen
Varen, ghenoughes u iet;
U vader dunct mi en comt niet,
In den boet beiden wi na heme.’
Die maget seide: ‘na dat ic verneme,
Soe radi mi te rechte wale.’
Mettien ginc in den boet die smale,
Entie knechten vingen ten riemen,
Na den man en beide niemen,
Hi hadde dachtersien van dier jonfrouwen,
Dies hi was bevaen met rouwen,
Want doe hi daer weder quam
Ende hi die maget niet vernam,
Enten boet sach haesten ten scepe wert,
Peinsdi dat die maget wert
Metten boete ontfoert ware.
Sere bevedi van vare,
Hi weende ende creet ende dreef mesbaer,
Van groter trouwen swoer hi daer
Dat hi te Lemborch sal gaen,
Enden hertoghe doen verstaen
Hoet met siere dochter si,
‘Ende waer si sciet van mi,
Sal ic hem vertellen lude of stille,
Ofte ic sterve in den wille.’
Nu keert die coeman te Lemborch waert,
Entie veerman voer metter vaert
Ten scepe wert metter jonfrouwen
Die bevaen was met rouwen;
Ende doen si binnen den scepe quam
Ende mense soe scone vernam,
Seiden die liede oppenbare
Dat si ene die scoenste ware
Die si noit met oegen saghen,
En hadde ghedaen haer claghen
Ende hare rouwe ende haer gheween,
Dat si dreef al in een;
Hem wondert dat een arm man
Was die vader diese wan.
Dus voer hi soe verre henen
Dat si savons vore Athenen
Arriverden met ghemake.
Nu moet der maget al haer zake
Ten besten enten zalechsten comen,
Want hare vroude es hare al benomen
Ende si es verre in vremden lande
Ende al onder der vremder hande.
Des avons bleef in den scepe
Die verman met sinen geselscepe
Tote sanders dages ten sconen dage;
Groet gheween ende grote clage
Dreef die maget in lanc so meer;
Si seide: ‘god, miin groet seer
Moet u ontfarmen dore u doget,
Alse ghewaerliic alse gi vermoget,
Ende ghi vader almechtich siit,
Scepper van der werelt wiit,
Ende van ere maget waert geboren,
Dien bleef si alsi was te voren,
Sonder smette ende sonder geluut
Quaemdi tere beslotenre doren wt,
Des achtes dages wordi besneden,
Drie conincge quamen van verre gereden,
Die u offerande brachten menichfout,
Myrre, wieroec ende gout;
Here, dit offerden si u teren,
Na dat ons die papen leren,
Here ent seker waer si,
Ende ics gheloeve, soe moeti mi
Dore uwe grote doget ghehingen
Dat ic tenen goeden ende moet bringen
Al miin vernoy ende miin mesval,
Soe dat ict noch te bi sele al
Vertrecken, dies moeti mi
Volmaect god geonstich siin.’
Smergens doe die dach ontspranc
Hoerde men ghinder groet geclanc
Van den coemannen, die vernomen
Hadden, datter ware comen
Een cogghe met coemenscepe;
Alle liepen si ten scepe
Om te besiene met wat waren
Dat comen ware ghevaren,
Ende dierste waren sgraven knapen,
Die altoes na bejach gapen
Om haers heren sgraven wille,
Want daer en mochte lude no stille
En gheen scip comen an Athenen,
Die grave en hadde van den ghenen
Dbeste scoenheide dat hi coes;
Daerbi plaghen sine cnapen altoes
Ten scepe te comene dat arriveerde,
Ende dan stont elc ende viseerde
Wat sine here hebben moghe;
Nu saghen si die jonfrouwe die hem doghe
Scoenre vele dan ene godinne;
Deen cnape peinsde in sinen sinne:
‘Dits sekerlec tscoenste wiif
Die nie van moedre ontfinc liif,
Ne ware si was bedroeft te sere.’
Stappans liep hi tsinen here
Ende seidem oppenbaerlike:
‘Here sint dat god van hemelrike
Maecte den iersten man Adame,
Soe en wart van moeder lichame,
Darric wel segghen hier te voren,
Nie scoender wiif gheboren,
Ende es in ghenen cogge comen.
Here nemtse, het sal u vromen,
Ende nemtse vore uwen kies,
An hare en es gheen verlies.’
Die grave seide: ‘ic wille wale
Dat men mi die jonfrouwe hale,
Nu haeltse mi, ic wilse zien.’
Die ghene liep enwech mettien
Ten scepe ende sprac den veerman ane,
Dat hi die scone wel ghedane
Sende sinen here den grave,
Siins scoenheits ware hiere met ave.
Die veerman was blide en trouwen,
Ende seide ter jonfrouwen
In Walsche, dat si moeste gaen
Daer si wale soude siin ontfaen,
Den grave spreken van den port;
Die maget seide: ‘mi behort
Te verdraghene miin mesval,
God alst u wille es, soe sal
Mine dinc al ten besten comen.’
Die cnape heeft die maget genomen
Metter hant ende leidese weghe;
God die moet hare gheven zeghe.
Nu leidese die cnape toten grave,
Elc diese sach hadder ave
Ghenouch te segghene van hare scoenheit,
Die grave wasser herde ghemeit,
Ende vragede hare wanen si ware,
Ende dat si niet en ware in vare,
Hare soude al goet ghescien,
Ende wt wat lande ende van wien
Si ware gheboren, datsi seide,
Ende wanen si quam in die galeyde.
Die maget weende bitterlike,
Ende seide: ‘god van hemelrike,
Ontfarme u ere keytivinnen,
Die in desen lande binnen
Es comen bi groten onghelucke;
Miin lant staet henen .I. goet stucke,
Wt Almaengen ben ic gheboren,
Minen vader hebbic verloren;
Ghene scipliede ontfoerden mi,
Ende op tlant soe bleef hi,
Dolen sal hi, wetic wale,
Sint ons onse goet altemale
Gheroeft was in den woude,
Waenden wi gaen in behoude,
Ende siin aldus verdoolt hier;
Wi saghen menich wilt dier,
Dat eyselec te siene was an,
Miin vader here was een coeman,
Dies en ben ic van ghere machte
In minen lande no van gheslachte.’
Den grave ontfarmde haers sere,
Ende seide: ‘jonfrouwe bi onsen here,
Ic wille ghi siit met miere vrouwen
Ende verghet al uwes rouwen,
Si en sal u niet begheven,
Ghi moghet hier bliven al u leven
Ende wesen hier met ghemake.’
Der jonfrouwen dochte doe haer zake
Ten besten gaen, doe seide si:
‘Here dat ghi doen selt met mi
Moet u lonen god onse here,
Vertroest hebdi mi herde sere.’
Mettien quam die gravinne ghegaen
Ende sach die maget wel ghedaen,
Ende groetese hovesschelike beide;
‘Siet doch vrouwe, seide
Die grave, hoe u behaget
Dese jonfrouwe, segt of ghi saget
Nie bat ghemaecter creature,
An hare en heeft die nature
Een twint, dunct mi, vergheten niet,
En hadse oec gheen verdriet,
Soe ware si boven nature scone;
Vrouwe ic wilse met u woene,
Tes icse bestade na minen wille.’
Die vrouwe sweech onlange stille
Ende seide, si was herde blide.
Die vrouwe vragede hare tien tide,
Welc dat hare name ware.
Die maget seide oppenbare:
‘Ic ware sot opdat ict liete,
Vrouwe ic hete Mergriete.’
‘Mergriete wel moeti siin comen,’
Sprac die vrouwe ende heeftse ghenomen
Metter hant met bliden sinne,
Ende leidese tharre cameren inne,
Daer si vant herde vele
Hovesscher magede haer gespele,
Diese herde wel ontfinghen
Ende blide waren hare wandelinghen.
Nu es die scone maget onthouden;
God onse here moet haers wouden;
Si wasser herde wel te ghemake,
Hare en ghebrac ghene zake;
Si conste oec bat werken met ziden
Dan iemen dede van haren tiden,
Van werke vermeisteret siit al,
Daer toe wart si soe lief ghetal
Datse alle die ghene diese kinden
Van goeder herten alle minden
Ende onsten hare alder eren wale,
Ende si hadde die Griexe tale
Stappans geleert, dies was si blide,
Ende hadde oec in corten tide
Met dogeden soe dat hof gewonnen,
Dat si seiden, dat onder der sonnen
Soe wel gheraecter wiif en ware;
Alle doget was in hare,
Si was simpel, scamel ende reyne,
Stilre no milder en leefde gheine,
Hovesscher, volmaecter in alre doget,
Wiese ane sach hi wert verhoghet,
Ende seiden ghemeenlec allegader,
Dat nie arm man was haer vader;
En mochte niet siin dat arm coman
Nie soe geraect kint ghewan.
Die maget hoerde hare dicke prisen
Ende deen den andren wisen
Ende vertrecken van hare doget,
Dies danckesi dicken den hogen voget
Van hemelrike, daert al af quam;
Nie en saghen sise gram,
Maer altoes blide ende in hoghen;
Si en wisten niet datsi tsertoghen
Dochter van Limborch ware,
Die soe droeve bleef om hare.
Dus was die maget in sgraven hove,
Daer si in was van groten love,
Al omme entomme twee jaer;
Die grave hi hadde oec daer
Enen sone, hiet Echites,
Die een scoen jongelinc es
Ende een wel varende op tsine;
Hi ane sach die scone fine
Ende dochtem herde wel geraect
Ende in allen dinghen volmaect,
Ende scone in alder wise
Verre boven smenscen prise,
Dies mindise soe utermaten.
Dat hi alle vroude ghelaten
Heeft ende spel dore haren wille;
Sere haddiis sinen onwille
Eer hiis hare dorste ghewaghen,
Siin leet en wisti wien claghen,
Maer hovesscheliic versmelt hiit.
Nu ghevielt op enen tiit
Dat miin vrouwe die grafenede
Hare jonfrouwen ende hare riddren mede,
Ende Echites, hare sone waert,
Ghinghen alle in enen boegaert,
Ende elc ridder nam ene maget,
Ende ghingen sitten daert hem behaget;
Die gravinne sat onledich sere
Met enen hoghen riken here
Dien si in langen en hadde gesien,
Dies mochte te bat hars willen gescien
Die ridders, die bi den mageden saten;
Echites, die utermaten
Blide was, sat bi der maget
Die hem alder best behaget,
Onder enen sconen olivier;
Sere in anxste was hi nu hier,
Hoe hi sal ierst beghinnen
Hare te sprekene ane van minnen,
Doch peinsdi, in laet lieden dus;
Want het seit Ovidius;
‘Den coenen soe helpt aventure.’
Dus sweech ene corte ure;
Die maghet sweech oec daer bi,
Omdat si peinsde dat hi
Ware in eneghen ghedochte,
Daert hem goet in wesen dochte,
Doch seidsi: ‘jonchere hoe vele ghi peinst,
Es u herte dus hoghe verseinst
Dat ghi hebt gheleit vaste?
Dat mi lief si, god gheve u raste,
Soedat u niet en moete honen.’
‘Jonfrouwe god moets u lonen,
Want ic hads te doene wale;
Woude miins die scone smale
Ontfarmen, daer miin herte op rust,
Soe waric vele bat ghecust
Dan of mi miin vader gave
Al siin lant ende al sine have.’
Die maget antwerde mettien:
‘Jonchere god moet u versien,
Mi dunct wel ghi doges rouwe.’
‘Nu segt mi, wel scone jonfrouwe,
Sprac die jonchere, dore minen wille,
Heeft u herte bi u al stille
Gheleghen, sint ghi quaemt hier,
Daer ghi meneghen ridder fier
Hebt gesien sonder baraet?’
Die maget seide: ‘twaren jaet
Jonchere, want ic en sach noit man
Daer ic te doene iet hadde an,
Dies en acht ic op hem twint.’
Die jonchere seide: ‘scone kint,
Die u dan minde, haddiit te voren
Van uwen talven al verloren?’
Die maget seide: ‘dies en wetic niet,
Hets herde messeliic dat ghesciet,
Ic ben hier een wiif allene,
Miin herte en es niet van stene,
Daerbi en wetic wat vallen mach,
Maer noch en quam niet miin dach.’
Die jonchere die dit heeft verstaen,
Seide: ‘jonfrouwe wel ghedaen,
Wat radi mi te doene nu?
Ic minne ene die mi te scu
Wesen dunct, in dar hare
Niet seggen mine pinen sware,
Want nu ben ic in goeden hope,
Seidic hare ende si ontslope,
Soe bestorvic sekerlike;
Jonfrouwe dor gode van hemelrike
Ende dore die minnen van minen vader,
Gheraet mi nu, want quader
Hebbic vele dant iemen weet.’
Die maget seide: ‘mi es leet
Jonchere bi gode u scade,
Oec ben ic niet vroet tesen rade,
Want bi gode, inne plages nie.’
‘Jonfrouwe, dat u lieve ghescie,
Gheraet mi doch tuwen besten.’
Die jonfrouwe antwerde ten lesten:
‘Jonchere, bi gode, al in dien
Dat icker in can ghesien,
Soe soudict gode al bevelen,
Ende en sout der scoender niet helen,
Ende soude hare seggen miin verdriet,
Machscien hare souts ontfarmen iet,
En ontfinge siit niet ten iersten wale
Soe quaemt tenen andren male,
Ende sout hare vore legghen,
En gehoere siis niet, ic sout hare seggen
Derdewerf ende vierdewerf mede,
Ende bidden hare op hovesscede
Dat si corte miin verdriet;
Ic seggu jonchere, dat men ziet
Druppen vallen van den daken
Die in stene gate maken,
Dans bi der cracht der druppen niet,
Maer dat mense dicken vallen ziet.’
‘Jonfrouwe, seide die jonchere,
Radi dit?’ ‘Sem mine ere
Jonchere, dits miin beste raet.’
‘Jonfrouwe, dore god daer al an staet,
Sprac die jonchere, ende dore u doghet
Soe troest mi selve, want ghiit vermoget
Mi alder best te vertroesten nu,
Miin leven, miin sterven staet an u,
Ghi siit die ghene die mi mach gheven
Beide miin sterven ende miin leven.’
Die jonfrouwe scaemde hare,
Ende seide: ‘jonchere mi ware
Vele liever bleven dese tale,
Maer doch en modi niet wale
Lichtelec mesdoen jegen mi,
Maer jonchere ic woude ghi
Uwe tale seit daer mense eer name
Ende dat u oec bat betame,
Ic ben een arm mate wiif,
Miin vader sciet van mi keytiif,
Ic hadde liever dat ghiit liet,
Maer dient mesvalt men mesbiet
Hem gherne, dies soucti tere amien
Mi, des magic wale lyen
Dat ic uwes wiif niet en ben,
Maer doch soe draget mi miin sen
Dat ic uwe amie niet siin
En wille, scone jonchere fiin,
Ende daer bi dore god verlates mi.’
Die jonchere seide: ‘en wildi
Miins niet ontfarmen cortelinghe,
Bi den here die alle dinghe
Ende alle creaturen wiken,
Ic sal mi selven met ere piken
Dore minen lichame steken.’
‘Jonchere hoe modi dus spreken?
Het ware beter dat ic mesvoere
Dan u die minste vingher swoere,
Dies latet varen uwen toren,
Twee ghewonnen daer ene verloren,
Wildi soe hebdi lieve jonchere,
Laet mi bliven doch in mine ere,
Inne hebbe hier int lant godes nemeer.’
Die jonchere seide: ‘oftic den keer
Ghevisierde dat ic u name,
Sout u siin dan bequame?’
Die maget seide: ‘jonchere vroet
Daertoe en waric niet goet,
Noch weerdich dat ghi mi naemt;
Ghi selt doen dat u bat betaemt
Ende selt nemen u ghelike,
Ene machtige ende ene rike,
Groet van goede ende van machte;
Naemdi mi ic verwrachte
Uwer moeder ende uwen vader,
Die mi hebben beide gader
Ghedaen eren herde vele;
Nu jonchere dit blive in spele,
Miin vrouwe steet op, wi moeten gaen.’
Die jonchere, die ontfaen
Hadde crancken loen van siere minnen,
Volgede sier vrouwen ter zalen binnen,
Ende alle die waren inden boegaert
Ghingen met ter zalen waert,
Want deten was doen ghereden
Ende men ghinc die tafelen spreden,
Si ghingen alle sitten eten;
Echites en heeft niet vergheten,
Hi en ginc sitten neven die scone
Dies hi cleine hadde te lone,
Ende waer si was hare entare
Scicti hem altoes neven hare
Dat hem een twint niet en bescoet,
Entie niemare wert soe groet,
Dat men hare seide dat siis onberde,
Ofte si moechte varen hare verde.
Erre sere wert die gravinne,
Ende seide met enen woesten sinne:
‘Wildi onsen sone verleiden
Met uwer quader tovereyden?
Dies en waenden wi niet van u.
Doch wat ghi ghedaen hebt tot nu
Onberes vort dore onsen wille.’
Die maget sweech onlange stille,
Ende seide: ‘vrouwe wel gheraect
Hadde mi miin gheluc ghewaect,
Mi hadde siender geweest te scine
Dan uwes sons amie te sine,
Maer nu moets onse here wouden,
Die te minen bouf gehouden
Heeft al gader dat hem gaedt,
U selven biddic dat ghi mi raedt
Vrouwe, wat ic best doe.
U sone leit mi spade ende vroe
Ane om sine vriendinne te sine,
Nacht ende dach doet hiis mi pine,
Maer doch blivet al verloren,
Emmermeer wetic wel te voren
Dat ic sins wives niet en ben,
Oec draget mi alsoe de sen
Dat icker niet ane winnen en woude
Athenen vol van roeden goude,
Ende ic sine amie ware,
Noch haddic liever oppenbare
Te keerne ten lande wert,
Alsoe dolende ende beswaert
Als ic doolde tote hier
Int wout ende onder die felle dier;
Daer omme dor gode, verlates mi.’
Die vrouwe seide: ‘dat si
Opdat ics nemmeer en verneme,
Maer hovessceliic ontcommmert u van heme.’
‘Bi gode vrouwe, dat doe ic gherne;
Vrouwe doch mogediit in scerne
Hem wel verbieden, hi saelt teer
Laten ende scuwens mi te meer.’
Die vrouwe seide: ‘gherne jonfrouwe.’
Stappans soe ghinc die vrouwe
Tote haren sone ende seide heme:
‘Jonchere wat eist dat ic verneme?
Wildi miere jonfrouwe vrien,
Of wildise houden tere amien,
Of wildise tenen wive nemen?
Dat soudu herde wel betemen
Ende hare wert te lettel eren;
Maer bi den heren alder heren
Ende bi der trouwen die ic uwen vader
Ben sculdich, ic sal u quader
Gescien doen, sprecti meer jeghen hare;
Hare ware goet dat si vrouwe ware
Van Athenen na mine doet,
Die hier in enen boet
Quam wt enen vremde lande gevaren,
In Grieken soe nes moederbaren
Die weet wanen si es gheboren;
Maer ic seggu wel te voren
Dat ghi u haers ontliet,
Ende en wildiis doen niet
Soe moet gaen over hare sciere,
Ic salse doen in enen viere
Verberren; wats ghescie,
Ic sal hare toverie
Wel doen loenen, dien si nu
Op heeft ghebracht an u.’
Echites liet die moeder spreken,
Van torne waent hem therte breken.
Hi seide: ‘ghi hebt onrecht vrouwe,
Hadde die maget ghewilt miin trouwe,
Bi gode, ic hadse lange ghegeven,
Bi hare scout soe eist bleven
Maer bi der miere niet;
Hadde si ghewout, het ware ghesciet,
Maer si en wilt u niet verwerken,
God moetse in alder doghet gesterken,
Si es die beste die ic kinne;
Vrouwe, bi den here daer ic inne
Gheloeve, ware iemen die hare
Mesdade, siit seker dat hi ware
Jeghen mi soe mesdadich,
Dat ic hem soude siin afradich
Van live, van eren, van goede,
Dit seggic u in goeden moede,
Al waerdiit selve moeder vrouwe;
Wat heeft u mesdaen die jonfrouwe?
Si es dat bat gheraecste wiif
Dat nie ter werelt ontfinc liif,
Ende ene die scoenste oec daer toe,
Bi onsen here, woude soe,
Ik voere uten lande met hare,
Maer neens, het heeft hare onmare,
Dat sal mi duchtic costen tleven;
Moeder het ware beter bleven
Dan ghise mi onwillicht hebt,
Mi dunct na dat hier scept,
Dat over mi nu moet gaen.’
Hier met wert hi soe ondaen
Dat hi in onmacht neder seech;
Die vrouwe die niet en sweech,
Riep lude: ‘jonfrouwe comt hare,
Ic wane mi vele beter ware
Dat ic die quade toevervrouwe
Verdrincken dade in die Denouwe
Dan wi verliesen dus onse kint.’
Die maghet die daer stont omtrint,
Si hoerde al toe ende seide:
‘Ay coninc der ontfarmicheide,
Wat sal ic nu ane gaen!
Mine bliscep es vrouch gedaen,
Ende miins leets es te vele,
Hets wonder dat ict niet en bequele.’
Hier met bequam die jonchere
Ende hoerde die scone clagen sere
Ende vraghede siere moeder wat hare ware;
‘Om uwen wille meslaet si hare,
Ende segt, op dat si u verliest,
Dat si nemmeer en kiest;
Lieve kint si mint u soe sere.’
‘Es dat waer,’ sprac die jonchere?
‘Jaet en trouwe,’ sprac die vrouwe.
‘Sem mine waerheit ende mine trouwe,
Moeder, die ic ben sculdich di,
Si sal oec weder vinden ane mi
Soe ghetrouwen vrient, dat al
Grieken daer af spreken sal.’
Die gravinne seide: ‘bi gode,
Sone dit horic herde noede,
Maer sidermeer dat moet siin
Soe willic der jonfrouwe fiin
Alle ere doen ende alle trouwe.’
Echites seide: ‘bi gode vrouwe,
Ghi hebt recht, ghi doet wale.’
Hier met lieten si dese tale.
Echites bleef om dese zake
Een lettel bat ten ghemake,
Omdat hi hoopt dat met trouwen
Siin moeder lonen sal der jonfrouwen,
Maer si peinsde een ander dinc,
Toten grave dat si doen ghinc
Ende seide: ‘here hets al verloren,
Onse sone heeft soe vercoren
Dese jonfrouwe, dat hise sal
Trouwen, vruchtic, boven al,
Ende wat souden wi dan doen?
Inne soude gerusten no geroen
Opdat hise te wive name;
Al es si scone an den lichame
Nochtan en weet men niet wie si si,
Maer here dat beste duncke mi
Omdat ghiis u wilt ghenenden,
Dat wi onsen sone senden
In Ermenien om dese dinc,
Ane minen broeder den coninc,
Ende selen segghen dat hine ontbiet.
Opdat die vaert aldus ghesciet
Soe selen wi die quade pute
Saen daerna doen leiden wte
Ende doense in enen viere verberren;
Hi sal wel soe langhe merren
Dat hi hars vergheten sal,
Alse hi comt hebben al;
Dits miin raet op dat u voeget.’
Die grave sprac: ‘het ghenoeget
Mi herde wel, ic wille ment doe.’
Entie vrouwe haester hare toe,
Ende dede enen cnape comen,
Besiden soe heeft sine ghenomen
Ende hiet hem dat hi dade scriven
Letteren sonder langher bliven,
Ende dade scriven dat daer inne,
Dat die coninc entie conincginne
Van Ermenien ontbieden nu
Minen sone, dat hi met u
Quame tote hem, want sine souden
Gherne zien ende onthouden,
Want si en hebben kint en gheen,
Ende haer lant ende haer leen
Moet hem na haren live bliven;
Nu gaet vollec, doetse scriven,
Ende segt hem dat hiit emmer wilt,
Hi sal hem gheven wapen ende scilt
Ende salne stappans ridder maken;
Die cnape seide: ‘van derre zaken
Sal ic wel die bodscap doen.’
Doen ghinc wech die garsoen
Ende dede die lettren scriven,
Doe en liet hiit niet langher bliven,
Hi en dede siere vrouwen gebot.
Nu moet der vrouwen god
Te staden staen, want haer liif
Daer piint omme des graven wiif.
Tenen tiden van den jare,
Ic wane dat te paesschen ware,
Dat die grave ende sine mayseniede
Ende andre vele hogher liede
Saten tAthenen in die zale
Met bliscepen altemale,
Mettien quam een messelgier
Ghegaen vore den grave fier,
Ende seide: ‘here u groet sere
Van Ermenien die rike here,
Ende siere suster, miere vrouwen,
Groet hi oec met goeder trouwen;
Ende ontbiet u met al dat hi vermach,
Dat ghi hem dien hi noit en sach,
Uwen sone sent, sinen neve,
Dien god vele eren gheve,
Ende latene met hem woenen daer,
Want hi weet sekerliic vor waer,
Dat hem na sinen live
Al tconincrike sal bliven,
Daer omme beghert hine sere,
Ende bidt u vriendelike here
Dat ghine daer comen doet,
Oec bidt hiit u vrouwe goet,
Dore die vrienscep entie trouwe
Die ghi te hem draghet vrouwe.’
Alse die grave dit heeft verhort,
Seidi: ‘lieve knape nu hort:
Miin here die coninc wilt minen sone,
Dien sendic hem gherne, maer onghewoene
Es hi groets dienst ende zwaers,
Hets noch te vrouch, wat wonder waers
Men latene noch .II. jaer bliven,
Dus vrouch en willicken niet verdriven.’
Die bode seide: ‘ghi hebt onrecht groet,
Miin here die coninc diene ontboet
Souden alsoe wale houden
Alse vader of moeder souden;
Sent hem tkint, hets wel gedaen.’
Die gravinne seide zaen:
‘Miins soons en magic niet derven,
Voere hi wech ic moest besterven.’
Die grave seide: ‘vrouwe ghi hebt onrecht,
Laten varen metten knecht,
Sint datten siin oem begheert,
Ic wille wale dat hiere vaert,
Ende latet u oec lief siin.’
Doe antwerde die vrouwe fiin:
‘Here doet er mede uwen wille
Algader, ic swighe stille.’
‘Vrouwe, seidi, nu doedi wel;
Wat soude Echites doen el
Dan siin oem die coninc woude?
En wetti dat comen soude
Al tconincrike ende al tlant
Na sine doet in Echites hant.
Wi selenne hem gherne senden,
Nu laet ons gheselscap venden.’
Echites dien jonchere
Wanhaghede dit herde sere,
Dat hi wten lande soude varen
Hi antwerde sonder sparen:
‘Waer wildi mi henen jaghen?
Mi sout herde qualic behaghen
Dat ic rumen soude u lant;
Soe moet mi helpen die zant,
Sente Peter oft icker voere,
Inne hadde liever dat ic vervoere
Ende al dat mi ten tienden lede bestaet;
Mi es utermaten leet
Dat ic u dus sere vernoye,
Miin oem die coninc ende miin moye
Moghen wel met haesten beiden,
Inne sal te haestelec mi niet gereiden,
Hare ontbieden hets al verloren;
Ic hebbe hier int lant vercoren
Een lief dat mi bliven doet,
Die miin vader nemmer goet
En dade, voeric enweghe,
Ic weet wel dat si en ghecreghe
Nemmer bliden dach daer naer.’
Die moeder si antwerde daer:
‘Bi gode lieve, dies en twivelt niet,
Wi en daden hare gheen verdriet
Om dusent marc van roeden goude,
Ic seggu dat men hare eer soude
Beide doen lieve ende ere
Dore uwen wille scone jonchere;
Ja en ben ic die moeder die u drouch,
Dadict dan, dat ware onghevouch,
Eneghe dinc die u mesquame,
Ic hadde liever dat men mi name
Dat graefscap ende al Athenen
Ende men mi weder jagede henen
Te minen broeder in Ermenie,
Dan ic ghedogede dat sie
Ware veronwert iet een twint;
Ic hebse te liever lieve kint;
Daer omme en laet die vaert niet bliven,
Die jonfrouwe soude men noede verdriven
En wildi oec daer bliven niet;
Oec radic alse ghise ziet
Dat ghi keert alse ghi begheert.’
Die jonchere seide: ‘mi deert
Moeder dat ghise mesmoghet,
Want si es vol alder doghet.’
‘Bi gode sone, ic en doe,
Niemen soe en brachter mi toe
Dat icse soude haten lieve kint,
Die ghi dus van herten mint.’
Die jonchere antwerde haestelike:
‘Bi gode van hemelrike,
Ghelovediit dus moeder miin,
Ic souts vele te willegher siin
Te vaerne in Ermenie.’
Die vrouwe seide: ‘soe en ghescie
Mi nemmermeer lieve, in sal hare
Doen ocht miin dochter ware.’
Die jonchere die des wert verhoget,
Dancte siere moeder der doget,
Ende seide: ‘vrouwe bi den here
Dien wi alle anebeden sere,
Ic sal mi oec proeven soe wale.
Dat alle die mi bestaen te male
Oem, vader ende oec ghi,
U alle selt beloven van mi.
Ende prisen selt ende sere loven;
Ende gadi mi des oec te boven,
Siit seker dat ic alsoe quaet sal siin,
Dat alle die vriende miin
Mi selen verspuwen ende haten;
Nu modi vrouwe u miins verlaten,
Wildi, ende doen in eren leven,
Ende wildi oec die jonfrouwe begheven,
Soe ben ic hier arm keytiif.’
Die vrouwe seide: ‘sem miin liif,
Ic sal hare doen lieve ende ere,
Ende u vader lieve here.’
‘Bi gode sone, seide die grave,
Ghine dorfter niet twivelen ave.’
‘Here, seide die jonchere vrie,
Dore die trouwe die ghi te mie
Draget, soe biddic u vore hare,
Mi es dore haer te moede sware,
Ende ic u lettel dogeden ghetrouwe.’
‘Bi gode sone, seide die vrouwe,
Ghine dorft u een twint ontsien.’
Doe seide die jonchere mettien:
‘Soe willic in gods namen varen.’
Die grave seide al sonder sparen:
‘Bi gode sone, u es ghereet
Parde, cnapen gode weet;
Nu porret morghen of ghiit gheert.’
Doe seide die jonchere wert:
‘Ic vare gherne alse ghiit gebiet,
Here dies en latic niet.’
Dies dages was grote onlede daer,
Maer emmer hadde die jonchere vaer,
Ende sorghede om die maghet;
Sanders dages alst was gedaget
Stont op Echites die jongelinc,
Te messen wert hi doe ghinc
Ende hier en binnen gereide men al
Dat hi met hem voeren sal,
Ende alse die messe was gedaen
Quam siin moeder vor hem gegaen
Ende groetene hovesscelike;
‘Sone, god van hemelrike
Moet u geleiden an die vaert,
Ic woude ghi nu daer waert,
Soe ware u wech doch verlaten.’
‘Vrouwe dat quame mi oec te baten,
Seide Echites, hier merk ic inne
Dat ghi te mi draghet clene minne,
Ghi waert miins soe gherne quite;
Eer ic nemmer broets onbite
Sal ic emmer varen henen;
Nu manic u moeder, bi den ghenen
Die maecte hemel ende erde,
Wanneer ic ben miere verde
Dat ghi der jonfrouwen doet
Dore minen wille ere ende goet;
Ic sals mi proeven te bat
Wanneer men miins vermaent teneger stad,
Dat men mi prisen sal sere,
En doediis niet, sprac die jonchere,
Siit seker, dat soe quaden keytiif
In al die werelt en hevet liif
Als ic sal siin tot in mine doet.’
Die vrouwe seide: ‘des nes geen noet,
Wi selen soe vele eren doen hare
Dat si hare al oppenbare
Van ons beloven vor u sal,
Alse ghi comt, groet ende smal.’
Die jonchere was herde blide
Ende ghinc ane die ene zide
Daer die scone maghet stoet,
Ende seide te hare: ‘jonfrouwe goet,
God houdu, ic moet henen.’
‘Ic bevele u jonchere den ghenen
Die here es van al erterike,
Sprac die jonfrouwe, sekerlike
Waer ghi vaert of riidt,
Ane mi hebdi talre tiit
Van goeder herten ene vriendinne,
Al eist u ene crancke minne
Van mi, die ben ene arme dierne,
Ic ben lichtelec te bestierne,
Want in ben niet groets ghewoene,
Maer ghi die siit eens graven sone
En dorft niet seggen dore die scande
Dat ghi ghelaten hebt te lande
Selke vriendinne als ic ben,
Dies doet ene hogher in uwen sen
Ende dat u vriende houden ghestade,
Dit radic u in goeden rade.’
‘Jonfrouwe, seide Echites,
Ghi raet mi wel, maer het es
Mi te doene alsoe verre
Alse te ghecrigen die .VII. sterre
Die boven an den hemel steet;
En gheen dinc en es mi soe leet
Dan dat ic dies seker ben
Dat een twint u sen
Te mi wert ghekeert en si.’
‘Swiicht jonchere, ende wat segdi?
In mannen vint men cleine trouwe,
Alsoe verre es ene jonfrouwe
Comen, dat si heeft ghedaen
Eens mans wille ende verstaen
Heeft siin lieghen ende siin sweren,
Soe heeft hi haers goet onberen
Ende siin aftrecken ten besten,
Ende alset comt int lesten,
Soe moet hebben dat arm wiif
Den rouwe groet al haer liif;
Ic en segt niet bi u jonchere,
Van u moeste goet ende ere
Altoes ere jonfrouwen comen,
Al haddi mine suverheit ghenomen,
Ghi mochtet mi tenen male
Met uwen goeden verstoeren wale
Dat ghi mi of u vader gave,
Want arm man nes gheen grave,
Trouwen ic sculdich ben minen here
Den grave ende u jonchere.’
Doe ghinc Echites eer iet lanc
Daer hi sinen gheselle vant,
Ende seidem om welke zake
Hi ware sere tonghemake,
Dat hi ducht dat men der jonfrouwe
Doen sal groten rouwe,
Hi bidt hem om al verdienen
Dat hiit hem late weten alsoe sniemen.
Die cnape ghelovet hem daer,
Dat seggic u al over waer.
Echites seide: ‘des hebt danc,
Ic hebbe gheweten over lanc
Dat ghi mi getrouwe hebt gewesen,
Maer nu moeti mi in desen
Sonderlinghe siin meest ghetrouwe.
Ghi wet wel, ic minne ene jonfrouwe,
Dat miere moeder leet si,
Ende hier omme hebben si mi
Ghesent te minen oem waert,
Ende willen hare in dese vaert
Doen becoepen dat icse minne,
Ende daer si niet en hevet inne,
Dat wetic wel dat dus sal siin,
Dies biddic u gheselle miin,
Dat ghi mi hier in siit getrouwe,
Ende siedi dat men die jonfrouwe
Veronrecht ende sere mesbiet,
Dore minen wille en lates niet,
Ghine latet mi weten te Raphay,
Sonder twivel daer vint men mi,
Dese maent sal ic bliven daer,
Ende masscien dandere daer naer
Ties ic wel die waerheit weet,
Hoet met [der jonfrouwen]vergheet.’
[Evax seide: ‘bi gode jonchere,
Dat sal ic arbeiden soe sere
Dat ghi mi des selt weten danc.’
Echites danckes hem eer iet lanc,
Ende mettien soe scieden si;
Want Echites was bi]
Siere maysenieden die vore was,
Ende reet met hem sinen pas
Vort te Ermenien waert,
Ende soe haeste sine vaert
Dat hi des anders dages te Raphay
Quam ende daer soe bleef hi,
Alsoe hi tote Evax seide,
Dat daer soude siin sine beide.
Nu es Echites wech gevaren,
Dies vader ende moede blide waren;
Die vrouwe seide toten grave:
‘Wi moeten ons derre puten doen ave
Ende cortelike verberren,
Sine conste ons nemmeer gheerren
Dan dat si onse kint betoevert heeft,
Het es onrecht dat si leeft,
Laetse ons marghen wtwert leiden,
Ende een scoen vier ghereiden,
Ende verberrense morpeleke,
Ensi dat zake dat si breke
Hare quade tovernie,
En doet siit niet, soe moet sie
Verborren siin in enen viere,
Doet siit oec, soe moet siit sciere
Weder besuren in dat wout,
Ende hebben de pine soe menichfout
Alsise te voren ontfinc
Alsi in den woude ghinc;
Here en duncket u niet goet?’
‘Vrouwe nemt waer wat ghi doet,
Dat dit goet si ghedaen;
Doediit, en trouwen ic laet gaen
Ter goeder hant geliic u selven,
Doedise berren ofte delven,
In roeke in trouwen wat ghi doet,
Emmer siet dat ons si goet.’
‘Wat sout els, wat soude de pute
Niet soe coene siin dat si wte
Brachte hare tovernie twint
Om te verleidene onse kint?’
Nu ontboet die vrouwe den baliu;
‘Her baliu, seitsi, ic bevele u
Dat ghi dese jonfrouwe vaet
[Ende] margen met wtwert gaet,
[Ende verbe]rrentse in een vier;
[Emmer soe] ontbiedt mi hier
Eer ghise altemale verdoet.’
Alse die baliu dat verstoet,
Seidi: ‘vrouwe ik doet gherne
U ghebot, in weet of ghiit in scerne
Ofte in erenste segt iet;
Van der jonfrouwen en vernam ic niet
Nie vrouwe el dan al goet,
Maer dat ghi wilt dat men doet
Dat sal gherne siin ghedaen.’
Die vrouwe seide: ‘gaet, vaetse saen.’
Die baliu ginc daer hise vant;
Die maget hi sciere geprant
Metten cleede ende seide saen:
‘Comt jonfrouwe, ghi siit ghevaen.’
Alse die maghet dat verstoet
Soe verwandelde hare de moet,
Ende wert soe sere ondaen,
Dat si viel in onmacht saen,
Ende alsi becomen was weder,
Viel si anderwerf ter neder,
Ende doen si weder bequam,
Riep die maget lofsam:
‘Limborch, Limborch, vromich lant!
Ic ben hier in der vremder hant,
Ghi heren, dat u god gheve raste,
Waer bi houdi mi soe vaste?’
‘Ic segt u, seide die gravinne,
Die tovernie die ghi hebt inne
Ende onsen sone mede hebt verleit,
Ende soe daer met bereit,
Dat hi moeder ende vader
Liever voeren beide gader
Hinderwert vele dan ghi;
Siit seker ende gheloeves mi,
Dat ghiit weder selt breken,
Of ghi selter omme onsteken
In een groet vier ende verberren;
Waendi ons emmer dus erren
Met uwer quaetheit? nee ghi trouwen.’
Die maget antwerde met rouwen:
‘God here, hoe groet ellende
Eist te sine in meswende
In vremder hant buten lande!
Dicken es mi gedaen scande;
Haddic gheweest onder de [mine]
Ic hadde hen alsoe [wale pine]
Ghedaen alsi nu moghen mi.
Vrouwe, bi den here dien wi
Anebeden in den heylegen outaer,
Ende dien ic gheloeve al oppenbaer
Dat hi mi noch verledeghen sal,
Ende miin vernoy betren al
Alsem tiit dunct ende voeget,
Ende den sone dien ghi drouget
En dedic nie tovernie ghene,
Hi dede mi beden meer dan ene
Om te wesene sine vriendinne,
Dies mi lettel goet ghinc inne,
Want ic siins wiifs niet en ware,
Oec en woudic oppenbare
Sine amie wesen niet;
Dat kinne god, dat mi ghesciet
En es ghene tovernie;
Den wille en ghecregic nie
Dat hi mi hadde trouwe gegeven
Ende gehouden al siin leven,
Ent u leet hadde ghewesen.’
Die vrouwe antwerde mettesen:
‘Dits gheloefelec te horne;
Noch piint si mi te storne;
Leitse wech van minen oegen,
Si sal selke pine doghen,
Levic hare een mergen noene,
Dat si sal els hebben te doene
Dan ons te driven te scerne.’
Die baliu seide: ‘vrouwe gherne.’
Nu moet die maget ghevaen
Metten baliu henen gaen,
Sere clagende hare seer
En droevede in lanc soe meer.
Alle die waren in sgraven hof
Gaven sonderlinghe lof
Der maget, ende hem ontfermes sere;
Si hadden gherne haren here
Vore hare gebeden, maer sine dorren
Dor harre v[rouwen wille] porren,
Dies wa[ren si sere tonghemake];
E[vax die dese sprake
Hadde ghehort, ontfarmes sere,
Enen bode sende hi den jonchere
Echites te Raphay
Over dach ende over nacht, dat hi]
Quame vollec, of hi woude
Dat die maghet hare liif behoude,
Ende hi hem haeste, hier waers te doene;
Si en heeft maer verste tote margen noene.
Die bode haestem met snelre cracht,
Dat hi na die middernacht
Te Echites quam den jongelinc,
Ende verteldem al die dinc,
Hoet metter maget es ghegaen.
Echites hi wart saen
Soe verwoert van ernissen
Dat hi waent siins sins missen,
Ende dede ghereiden sonder sparen;
Hi woude weder te Athenen varen,
Ende dede porren daer ter stede
Ende sine mayseniede quam al mede
Met haesten ende met nide.
God gheve dat hi come te tide!
Doe die maget was sere tongemake;
Die baliu seide: ‘dese zake,
Jonfrouwe die si u antien,
Mocht enichsins ghescien
Dat ghiit weder mocht verjagen
Soe mochti u liif ondragen,
Anders sins soe eist verloren;
Ghi selt emmer die doet becoren.’
Die maget die herde droeve was,
Dat seide dWalsch daer ict in las,
Weende utermaten sere,
Ende seide: ‘ay god, gheweldich here,
Sonder u en ghesciet niet,
Ghi siit here diet al vorsiet,
Drievuldich in enicheden,
Here in volmaectheden,
Sonder beghinsel ende sonder ende;
Wie soere an twivelt int ende
Moet bliven al verloren,
Want here ghi wort gheboren
Van der maget uwer moeder,
Nochtan waerdi scip ende roeder
Van erterike doe si u drouch,
Menichwarf si op u louch,
Here doe ghi gheboren waert,
Ende oec soe was si sere vervaert
Doe si u ons tenen exemple
Symoene offerde in den temple,
Ende hi seide: ‘nu siit blide,
Ghi selt binnen corten tide
Van desen kinde Maria vrouwe
Sien bitter seer ende groeten rouwe,’
Daer hi u hilt over den outaer;
Volmaect god, dat es waer,
Ende miin gheloeve ghewaerlike;
Nu moeti mi here van hemelrike
Verloessen van miere noet,
Miin vernoy es al te groet,
Ente vele heves ghewesen
Songhevals ane mi ghelesen,
Ende heeft gheweest langhen tiit;
Noch here, begherdiit,
Soe moet u wille al ghescien.’
Die baliu seide mettien:
‘Bi gode jonfrouwe mi es leet
Dat u miin vrouwe es dus wreet,
Ende ic vruchte u costen sal
U liif ende u leven al,
Nu moeti in den kerker gaen.’
Die jonfrouwe seide saen:
‘Ghelovet si die maget Marie,
Die sonden en gedacht ic nie,
Alsoe waerliic als ic onsculdich ben
Ende en peinsde noit miin sen
Om ghene toverie en dachte,
Doe moeti mi in derre nachte
Verlossen van minen rouwe,
Glorieuse maget vrouwe!’
Dien nacht lach die maget allene
In bitteren rouwe ende in ghewene,
Wenende herde ontfarmelike;
‘O god, sprac si, van hemelrike,
Ende al leet ende allen toren
Es te minen bouf vercoren;
Sint dat ic minen vader verloes
Ende minen broeder, hebbic altoes
Gheweest in pinen ende in ellende,
Maernu es die meswende
Merre vele dan noch was iet;
Toren, pine, vernoy, verdriet,
Ongeval, lachter ende scande,
Entie doet vore mine hande
Hebbic sonder miin verdienen;
Acharmen, of si mi doch bienen
Uten lande ende lieten mi gaen!
Al en hebbic niet mesdaen,
Soe daden si wel ende aelmoesen beide.’
Ende binnen dien dat si dit seide
Ontsliep die maget; nu moet hare
God helpen, want si es in vare
Herde sere van der doet;
Hare anxt was al te groet.
Smargens doe die dach ontspranc
Entie nachtegale sanc,
Alsi in meye was ghewoene,
Haeldi die baliu die jonfrouwe scone,
Ende seide: ‘jonfrouwe nu moet god
Uwer zielen ontfermen, mier vrouwen gebot
Moet ic doen al eist mi leet,
Alsoe helpe mi god daert al an steet,
Ic woude ghi waert te derre wilen
Henen over hondert milen,
Ende ic te mids soe verre henen,
Dat ic en quame binnen Athenen
In ere macht ende in meer daer toe;
U doet si deert mi soe.’
Die maget antwerde met sere:
‘Here dat lonu god onse here.’
Doe quam die hangdief toe gegaen,
Ende ghinc bi der maget staen
Ende dede hare haer cleder wt,
Soe reyne, dat hare ane die huut
Nemmer dan dat hemde en bleef;
Dat mesbaer dat si doe dreef
Enten rouwen ende dat seer
En volscrevic nemmermeer;
Men sach haren lichame,
Die te siene was bequame,
Dore dat hemde dat si drouch;
An hare was te prisen genouch;
Si was scoender vele te waren
Dan alle die binnen Grieken waren.
Daer mense leide wtwaert
Worden die liede sere beswaert,
Ende seide alle: ‘scone joget,
Hoe sere ghi u scoenheit clagen moget
Die jammerlic bliift verloren!’
Doe seide die maget welgeboren:
‘Ay god, here van den trone,
Waertoe makedi mi soe scone,
Ende ghiit wale wistet al
Miin vernoy ende miin mesval!
Die minste gratie die god ghevet
Enen armen man, dats dat hi hevet
Scone kinder, ic seggu twi;
Die rike willenre ligghen bi,
Ende sendense weder met luttel eren,
En hadde de minne des joncheren
Echytes ane mi niet becleven,
Ic ware in mine ere bleven;
Maer nu en eist niet alsoe.’
Hier met siin si comen toe
Daer dat vier es ghemaect,
Entie maget welgeraect
Bat allen jongen ende ouden
Dat si vor haer bidden souden,
Diet hare geloveden al te male,
Het wasser x. m. wale.
Die baliu onboet die gravinne
Dat si quame ten beghinne,
Die maget ware ten viere comen
Daer mense in soude verdoemen.
Men ghinc oec ghenen viere toe,
Droeghe hout ende oec stroe
Leide men mer an dan een waghen
Ten tween malen hadde ghedraghen.
Die maget die tfier sach soe groet,
Ente voren wiste hare doet,
Viel in onmacht ter neder,
Ende alsi becomen was weder
Ende haer int vernoy wiste soe diep,
‘Gloriouse maget, si riep,
Jeghen der naturen cracht
Die uwen eyghenen sone bracht
Sonder smette ende blame,
Van uwen heylegen lichame,
Daer wi bi gecregen dat wi te voren
Bi onser ierster moeder verloren,
Soe moeti mi noch verdinghen
Ende tenen goeden ende bringen!
Here die bi Adaems scouden
Worpt in den helschen couden
Propheten ende patriarken
Die u minden herde sterken,
Ende al u vriende met
Die waren van der Jodscher wet,
Die ghi weder met uwen bloede
Cocht ane der crucen roede,
Daer ghi ontfinct die bitter wonden
Dore onse vule zonden,
Ghenichelt met gherecten leden,
Ghegeselt, dat u tallen steden
Dat bloet sepelinght wt ran,
Daer wii ierst ontfinghen an
Bate van onser droefheit,
Dat dede uwe grote ontfarmicheit,
Die ghi niet en wout bedwinghen,
Nu moetise here vorwert bringhen
Mi te helpen en te vromen,
Soe dat icker bi moete comen
Te miere ontscout, volmaect vader!’
Doe riepen si amen allegader,
Die liede die ghinder waren.
Mettien quam daer ghevaren
Die grave entie gravinne,
Die si anesach met droeven sinne.
Die gravinne doe aneghinc
Ende ghinc sitten in den rinc,
Ende seide: ‘wat seit dese jonfrouwe?
Si en ontsiet ghenen rouwe,
Si es in die quaetheit verardeert;
Hoe cleine essi te barentert;
Maer trouwen ic ben sculdich den grave
Ende minen sone, si sal ave
Doen hare quade toveringhe,
Of ic salse cortelinghe
Werpen doen in dit vier;
Die duvel brachtse noit hier
Te minen bouf, wetic wale.’
Doen antwerde die hovessce smale.
‘Vrouwe alsoe gewaerlike
Helpe mi god van hemelrike,
Als ic nie en peinsde om quaetheit
Tuwen sone, no om baraetheit,
Anders dan hi seide dat hi
Vore alle die leveden minde mi;
Hi hadde mi wel, haddict gewouden,
Peinsic, tere amien ghehouden,
Ende dat ware miin dinc qualike;
Al en ben ic hier niet rike
Ende een verdreven keytiif,
Niet en waric soe sem miin liif,
Maer ware hi in minen lande
Lichte soe verdroughe hi die scande
Ende tferwiit enten rouwe
Dat hi mi gegheven hadde trouwe.’
Nicida die gravinne seide:
‘In wille niet dat men langher beide,
Men werpse int fier met crachte;
Miin jonfrouwe es van machte,
Worpse int vier vollike.’
Die hangdief namse haestelike
Ende woude haer wt doen dat hemde;
Die maget seide: ‘dits vremde,
Dore dere van allen wiven,
Laet mi miin hemde an bliven.’
‘Inne wille entrouwen,’ seide de knecht,
‘Want hets miin gheset recht.’
Doe weende die maget ontfarmelike,
Ende alle die liede ghemeenlike
Riepen met enen monde: ‘laet staen,
Het ware scandelec ghedaen.’
Dit ghedinghe durde langhe
Van ere halven milen gange,
Want noede liet hem die knecht,
Haddi moghen nemen siin recht.
Echytes die jonchere,
Die hem haeste herde sere,
Quam ghereden met groter cracht,
Metten oegen altenen hi wacht
Ofti Athenen iet saghe;
Een lettel vore middaghe
Quam hi een lettel boven Athenen,
Ende sach ane dene zide henen
Vele liede utermaten;
Den wech ter stat wert heefti gelaten
Ende reet ten lieden soe hi best can;
Mettien ontmoeti enen man,
Die hi vraghede wat niemaren
Ware daer die liede waren;
Die man seide: ‘bi gode jonchere
Daer siin vele liede in sere,
Want men daer verberren sal
Tscoenste wiif dat in de werelt al
Es ofte noit wert gheboren.’
Echytes slouch toe met sporen
Wat hi mach met groter cracht,
Ende quam recht alse men de maget
Gheworpen soude hebben int vier,
Ende riep: ‘brachtu die duvel hier
Segt her grave van Athenen!
Ghi ende miin moeder, maect u henen
Of ic werpu in den brande;
Ghi hebt mi ghedaen scande.’
Hi liep daer die hangdief stoet
Ende warpene in die gloet,
Ende vergout hem daer siin recht;
Den baliu warp hi na den knecht;
Doe liep hi den vader naer,
Maer die moeder hadde selve vaer,
Dat si riep: ‘lieve kint,
Waer bi sidi dus ontsint?’
Si seide: ‘lieve kint laet staen,
Wie selen betren dat hier es mesdaen,
Al hebben wi ons versuumt.
Noch es si onversont;
Laet varen, ic ende u here
Selen hare doen alsoe grote ere
Alse wi hare onneren daden.’
‘Dat sal siin tuwen scaden,’
Sprac die jonchere haestelike;
Stappans nam hi die suverlike
Ende warp hare siin cleet ane,
Ende seide: ‘bi gode welgedane,
Ic sal u soe hoghe wreken,
Al Grieken salre af spreken,
Opten vader die mi wan
Ende miere moeder opdat ic can.’
Di maget seide: ‘jonchere,
Dore mi en doet hem ghene onnere;
Bi u soe ben ic vertroest
Ende van der doet verloest;
Haddi ghemerret, ic ware verloren;
Ay god here, die gheboren
Wort van uwer moeder der reinder vrouwen,
Sal enich ende miins rouwen
Hier worden tenegher tiit?
Jaet here ghebenediit.
Nu jonchere, dore den vader
Die erterike maecte algader,
Ende dore siere moeder der reinder maget,
Leeds hebbic ghenouch bejaget;
Doet mi mine cleder gheven
Ende laet mi weder gaen verdreven
Wten lande onghescaedt,
Daer ic nu sere ben versmaedt,
Sonder verdiente, dat kint god.’
Echytes seide: ‘soe waric sod,
Lietic u dus verdriven;
Bi gode ic soude eer ontliven
Vader ende moeder beide,
Eer ic u noch droefheide
Alsoe hebben liete;
Dore gode scone Mergriete,
Bliift hier int lant, ic sal
U verdriet doen betren al,
Ende alsoe vele teren doen,
Dat riddre no baroen
In al Grieken en es
Hine salder af spreken, seide Echytes
Ende en wildi oec bliven niet,
Bi den here die hem crucen liet,
Miin moeder die nu swicht al stille
Ende lettel dede minen wille,
Enten grave minen vader,
Sal ic doresteken beide gader,
Wat pinen icker af mach ontfaen,
Ende sal wten lande gaen
Met u ende sal u knape siin,
Begherdi die gheselscap miin;
Dat kinne god welghedane,
Dat ic liever hadde te gane
Met u om der liede broet
Dan te besittene miin heerscap groet,
In dien dat u bequame ware.’
Die jonfrouwe scaemde hare,
Ende seide: ‘des ens ghene noet,
Noch ware beter mine doet
Gheweest dan des lands verlies.’
Die gravinne die haren kies
Niet wel en hadde, quam toe,
Ende seide der jonfrouwen doe:
‘Scone nu comt met minen sone,
Ic sal u betren soe scone
Ende doen eren soe vele
Dat ghiit vertellen selt in spele,
Want wi sient alle wale
Dat sine scout es altemale,
Ende ghiis gherne waert ave.’
‘Bi gode scone, sprac die grave,
Wi selen u doen vele eren
Wildi met ons weder keren.’
Doen seide die maget welgedaen:
‘Ghelooft si god, hets soe vergaen
Met mi, dat ic en weet waer,
Keren met u es mi swaer,
Ende dat dolen es swarre vele;
Mochtic dit noch te bispele
Vertellen, dat priisdic sere.’
‘Ja ghi bi gode, seide die jonchere,
Wildi met ons keren weder.’
Die jonfrouwe seide: ‘seder
meer dat mi aldus steet,
Soe eist mi dbeste dat ic weet,
Ic wille gherne met u varen.’
Alle die liede die ghinder waren
Loveden gode ende waren vroe
Dat si verledicht was alsoe.
Nu es die maget dies rouwen ave,
Ende voer wech metten grave
TAthenen wert, daer si was ontfaen
Wel ende vele eren ghedaen,
Ende was wel te ghemake.
Echites die sine zake
Qualiic vorwert dochte gaen,
Was met groten sere bevaen,
Dies hem dunct die maget goet
Niet en rouct wat hi doet;
Sere claghedi siin mesval,
Want hem comt ten archsten al,
Siin moeder wasser banderside
Sere droeve ende onblide,
Want si weet wel te voren
Dat hare sone bliift verloren.
Tenen tide lach die gravinne
Bi haren here met droeven sinne,
Ende seide: ‘here wat radi?
Onsen sone verliesen wii,
Ende al bi derre quaderssen;
Wine mogense verdoen no perssen
Dore hem, hi heeftse lief,
Dat es qualiic onse gherief;
Wat doen wi daer mede, wettiis iet?’
Die grave seide: ‘nenic niet.’
Die vrouwe seide: ‘soe sal ic dan
Ons raden ten besten opdat ic can;
Siet, ghi wet wel dat wi varen
Moeten te hove sonder sparen
Te Constantinoble in sinxendaghe,
Dan radic wel dat men bejaghe
Ane den keyser, dat hi neme
Dese jonfrouwe dat hi gheteme,
Ende wi selent wederseggen sere,
Maer hi salt willen doen alse here,
Eist ons lief of eist ons leet,
Dit es dbeste dat ic weet,
Ende hise siere dochter gheve,
Ende alse wi wech siin, dat hi de teve
Doe verberren die wi haten,
Soe siere wi al verlaten.’
Die grave seide: ‘ghi segt wel,
Dit sal men doen ende niet el,
Hets mi herde wel ghedaen.’
Nu moete god in staden staen
Der maget, si behoeves wale,
Want op hare craectet altemale.
Hier binnen naect die vaert
Dat si souden te hove waert
Varen, gheliic dat si daden;
Si daden ane diere ghewaden,
Alle diere voeren mede,
Echytes oec anedede
Nuwe cleder ende fetyse,
Entie maget van diere wise;
Nu voeren si te hove waert,
Die maget was onvervaert,
Want hare dinc alle gader
Set si ane den hemelscen vader;
Dus voeren si te samen,
Dat si tsinxenavonts quamen
Te Constantinople in die stad;
Ende alse die heren wisten dat
Waren si utermaten blide,
Ende ontfingense ten stride;
Daer was spel ende feeste,
Ende grote feeste, seit die geeste,
Drie daghe al omme ganc;
Men danste daer ende sanc,
Al waest daer vol van spele;
Wat holpt dat ics maecte vele;
Sonderlinghe was daer ghepriist
Die maget van Limborch ende ghewiist,
Ende seiden al oppenbare,
Dat si emmer comen ware
Van goeden halven na haren sin
Ofte hare ghedaente lieget in;
Selve die keyser priisdese sere,
Ende seide: ‘bi onsen here,
Woutse met miere dochter siin,
Ic hildse al dat leven miin.’
Doen die feeste was leden
Ende si hem thuus ghereden
Ghinc die gravinne heymelike
Toten keyser van den rike,
Ende nammene tenen nauwen rade;
‘Here, seitsi, dore god ghenade,
Ghi moet mi doen ene bede;
Ghi wet wel ic brachte mede
Ene jonfrouwe met mi,
Ende niemen en weet wat si si,
Entie mint miin sone so sere,
Dat hi mi ende minen here
Doeden wilt dore haren wille,
Ende wii en dorren lude no stille
Hare doen enich quaet;
Nu hebben wi ghepeinst enen raet,
Dat ghi ons here bidden selt
Ende oec nemen met ghewelt
Ende doense met uwer dochter siin,
Dat en sal die sone miin
Niet dorren wedersegghen,
Ende alse wi wech sien, doetse legghen
Waer ghi wilt in prisoene,
Of doetse, wi hebbens te doene.’
Die keyser seide: ‘bi gode vrouwe,
Ic salse houden sonder rouwe
Ende doense met miere dochter siin,
Mi dunct die jonfrouwe fiin
Vele goets ende eren weert,
Ic salse onthouden, want ic beghert
Hebben sint icse ierst sach.
Nu gaet; soe ic ierst mach,
Comic ten grave ende salse onthouden.’
Nichita peinsde: ‘dies moet god wouden
Ende selve die duvel uter hellen.’
Die keyser quam met vele gesellen
Daer hi den grave vant
Dien hi groete altehant,
Ende seide: ‘here oppenbare
Dits iets groets dat ghi souct hare?’
Die keyser seide met zoeten sinne:
‘Echytes waer es die gravinne?’
Die jonchere seide: ‘here si es hierbi.’
‘Soe doetse dan spreken jeghen mi,
Ic moet hare bidden ene bede.’
Die vrouwe men stappans halen dede,
Die den keyser goeden dach
Ontboet, tierst dat sine sach.
Die keyser seide: ‘Nichia vrouwe,
Ic biddu op alle trouwe,
Dat ghi mi gheeft ende laet siin
Die jonfrouwe metter dochter miin,
Die vremde, die hier quam met u.’
Die gravinne antwerde nu:
‘Here inne mach er u gheven niet,
Mi souder af comen verdriet;
Daer omme moeten wiere u wernen.’
‘Want mi ne steter niet tontberren,
Seide die keyser, si moet met mi.’
Echytes seide: ‘here waerbi
En machse miin vrouwe behouden niet?’
‘Neen, jonchere, wats ghesciet,
Si moet hier bliven sekerlike.’
‘Dore gode, her keyser rike,
Soe biddic u dat ghi hare en doet,
Sprac die jonchere, els dan goet,
Ic hebse liever sekerlike
Dan al dat leeft op erterike.’
‘Bi gode jonchere nu siit blide,
Ic sal hare doen tallen tide
Gherne beide lieve ende ere.’
‘Ic ben blide, sprac die jonchere,
Dat si hier met u sal siin
Dan si ware metter moeder miin.’
Die maghet diet al hevet gehort,
Hare behagede wel des keysers wort,
Ende wert blide utermaten,
Si peinsde te hebben meer baten
Met hem dan metter gravinnen;
Die keyser seide hier enbinnen:
‘Nu comt jonfrouwe met mi.’
‘Here, seide die maget, dat si,
U ghebot doe ic gherne,
Mi en staets niet tonberne.’
Hier met si te wenen begonste
Die gravinne, si en conste
Hare soe niet onthouden
Si vloethogede, want bi onscouden
Hadsi der maget verdriet ghedaen;
Dies seidsi: ‘jonfrouwe welghedaen,
Dore onsen here van hemelrike
Vergheeft mi nu onstelike
Dat ic mesdadich ben
Jeghen u, want miin sen
Begheret u te beterne sere;
Met onrechte dedic u onnere,
Dies willic u betren na uwen wille.’
Die maget sweech onlanghe stille,
Sine seide: ‘vrouwe, onse vader
Vergeve ons onse zonden algader,
Dat ghi ane mi hebt verdient;
Ic blive van herten u vrient.’
Echytes die jonchere welghedaen,
Die sach dat henen soude gaen
Metten keyser die jonfrouwe,
Haddiis herde groten rouwe,
Ende nam orlof an hare.
‘Jonfrouwe, seiti, waric vare
Soe blivic u ghetrouwe vrient,
Segt jonfrouwe, holps iet verdient
Dat ghi mi tselve weder waert?’
‘Jonchere, antwerde de maget ter vaert:
Al hebdi mi vele goets gedaen,
Ic hebbe leets soe vele ontfaen,
Van u gehadt ende selc doghen,
Dat mi daer omme verleiden moghen
Alle manne die leven;
Jonchere hoe dat wiit nu begheven
Dat selen wi tenen andren male
Noch masschien betren wale,
Ende dat mi u moeder heeft gedaen
Sal mi oec wter herten gaen.’
Echytes was oec om dese zake
Herde sere tonghemake,
Dat hi niet bat berecht en si,
Ende hi van der jonfrouwe vri
Nu nochtan daer sceiden moet;
Rouwe ende toren moet
Herde groet hem overghinc,
Want in de werelt en es dinc
Dat die liede doet meer ontsinnen
Dan dat sceden doet van minnen.
Lichtelec es sceden van goede;
Maer van minnen eist armoede.
Dies hadde die jonchere rouwe,
Entie hovessche jonfrouwe
Nam orlof an alle dier waren,
En hietse goden volen varen;
Alle die waren metten grave
Waren gereckelec droeve daer ave.
Die maget die den jonchere
Droeve sach so over sere,
Hare ontfarmes ende ghinc te heme,
Ende bat hem dat hi niet en neme
Om haren wille ten groten rouwe;
Ten iersten soe en wert ene jonfrouwe
Altemale niet verwonnen;
Daerbi die manne die beiden connen
Vercrighen haren wille wale;
‘O wi, seit hi, scone smale,
Ende mocht ic doch op hope leven
Soe waric blide, maer verdreven
Heeft u miin moeder ende verwracht
Ende in groten sere bracht,
Dat sal hare te spade berouwen;
Trouwe ic ben sculdich onser vrouwen,
Ic salt thuus soe bereiden saen,
Si salre omme hare hande slaen.’
Den keyser des verwies,
Ende seide: ‘comt ave dies
Ende laet onse jonfrouwe gaen.’
‘Here, seitsi, hets ghedaen.’
Dus sciet die maget van hen,
Een deel blide in haren sen,
Ende ghinc metten keyser te hove
Daer si wart van groten love;
Die keyser deedse met siere dochter,
Dies si was blide, want si mochter
Wel te rechte blide om siin,
Ende dat jonfroukiin
Des keysers dochter gecreech hare
Soe lief, dat si oppenbare
Verbliidt was alsise sach an;
Int hof en was wiif no man
Sine worden alle hare vrient,
Dies soe hadsi saen verdient.
Dus bleef si te hove
In bliscepen ende in love,
Ende siin har saken wel ghevallen,
Alsoe moet si doen ons allen. amen.
Nu latic van der maget bliven,
En wille u vort bescriven
Van den goeden coeman,
Die ghinc, soe hi best can,
Den rechten wech te Limborch wert
Al die zee nederwert,
Tote dat hi tere havenen quam
Daer hi scepe vele vernam,
Daer ghinc hi toe ende besach
Wat lande dat wesen mach,
Want hi en wiste waer hi was;
DWalsch seide daer ict in las,
Dat hi der talen niet en verstoet,
Dies was hi droeve in sinen moet.
[Doe ginc hi soe verre dat hi vernam
Dat hi quam an enen coeman]
Die van Colne was gheboren;
Doe peinsdi wel te voren
Datten god daer hadde gheweget;
Stappans hi den coeman vreget
Hoe die stad hiete ende dlant,
Het ware hem herde onbecant,
Ende hoe verre hi van Colne ware.
Die goede man seide oppenbare:
‘Dese stad heet Aueree,
Ende dit es die Griexce zee,
Ende oec sidi te desen male
.V. hondert milen van Colne wale;
Wat eist, wildi darwert iet?’
Die man seide: ‘in beghere el niet
Dan ic mochte comen daer.’
Dander seide: ‘ic seggu waer,
Mergen willen wi daerwert varen
Met onsen scepe, wildi, tware,
Ghi moghet varen mede.’
Die coeman diet gherne dede,
[Seide: ‘en trouwen, ja ic gherne.’
Hem en stoet qualiken tonberne.]
Doe ghinc hi met ten scepe waert,
Smargens bestont hi de vaert,
Ende porrede van daer,
Ende voeren wel een half jaer
Eer si quamen te Colne in de stad,
Ende doe die coeman wiste dat
Wert hi utermaten blide;
Daer na in corten tide
Nam hi orlof an sine heren
Die hem gouden met eren,
Ende hi ghinc te Limborch inne;
Die hertoge entie hertoghinne
Vant hi daer ende Heinrike mede,
Den jonghen hertoge van der stede,
Ende noch dreven si groet seer
Om hare dochter in lanc soe meer,
Want si waenden dat si doet ware,
Omdat si vernamen ghene niemare
Dant pert daer die maget op reet,
Dat die bere int wout verbeet.
Tierst dat die cnape den hertoge sach,
Ontboet hi hem goeden dach,
Ende seide: ‘here god gheve u ere,
Om uwen wille droevic sere
Ende u verlies es mi leet,
Daer ic meer af te seggen weet
Dan ghi of iemen int lant.’
Die hertoghe seide altehant:
‘Waeraf meendi, dat segt mi?’
‘Here of ghiit ghebiet dat si,
Dats van uwer dochter, die ic liet
Daer si haren wille en hadde niet.’
‘Wacharmen! seide die hertoghe doe,
Wat bringdi mi selke niemare toe?
Miin dochter es doet, dats waer,
Meer dan over een half jaer.’
Die coman seide: ‘hets sceren groet,
En trouwen si en es niet doet,
Si es in Grieken wetic wale.’
‘Nu eist ene ongheloeveghe tale,
Seide die hertoge, dattu seghes,
Du best verre buten weghes.’
‘Trouwen here, in ben niet,
Ic seggu dat ic van hare sciet
Op die zee ende wert mi ontfort
In Grieken, dat hebbic verhort;
Want ic ghelovede te comen hier
En te sine hare messelgier,
Ende te ghevene te verstane,
Waer si voer ende waer icker ane
Quam, sal ic u laten hoeren,
Wildiere toe gheven oeren.’
Die hertoge seide: ‘ja ic en trouwen.’
Een deel vergat hiere met siins rouwen.
‘Here ic was een coeman,
Die met sinen aerbeide wan
Dies ic levede ende mine kinder,
Die ic niet en sach oit sinder
Daer int wout miin goet verloes;
Here je sint hebbic altoes
Ghedoolt sere tote dien
Dat ic quam alse ghi moget zien;
Here doen ic beroeft was soe
En haddic twint te vane toe,
Si nament mi altemale,
Mi en bleef niet, dat kint god wale.
Sonder doen ic sceden soude,
Soe nam ic broet dat in de moude
Viel van miere kerren neder,
Ic waende thuus wert loepen weder,
Met groten rouwe clagende sere.
Mettien soe versagic here
Uwer dochter die daer sat int wout
Ende dreef groet onghedout
Van vare, want een bere groet
Hadde hare part gebeten doet;
Si weende soe sere ende kermde,
Here, dat mi meer ontfermde
Haren rouwe ende hare jammerhede
Dant miins selves scade dede;
Here si was onberaden
Ende ic waende hare staen in staden
Ende hebbense weder hier bracht;
Dien dach dore entien nacht
Doolden wi in dat foreest;
Die pine van hongere was ons meest,
Doch quamen wi tere cappellen,
Daer wi twee doede ghesellen
Vonden liggende in baren;
Dandre waren wtghevaren
In dat wout hem gheneren,
Want het waren mordeneren;
Tetene vonden wi goet gerede,
Ene tafele met enen witten clede
Vonden wi ghedect ende alles genouch,
Doe ghingen wi eten onse ghevouch
Tote diepe in den nacht;
Doe hoerden wi met groter cracht
Die scakeren comen ghereden,
Ende wi ghingen met behendicheden
Heymelec wt, onghesien,
Ende ghingen wech weder mettien
Dien nacht dore toten daghe,
In groten wenen ende in geclage,
Recht tote priemetide;
Doen worden wi een deel blide,
Want wi ere vrouwen waghen
Met vele riddren comen sagen;
Die vrouwen kinden miere jonfrouwen,
Ende seiden haer wat groter rouwen
Hier om haren wille ware,
Ende liet miere jonfrouwe comen met hare
Ende mi mede, si soude ons beiden
Met hare ter herbergen leiden;
Here doe saten wi opten waghen,
Entie waghenman ghinc jagen,
Dat soe moet ic gode claghen,
Dat wi saen waren ghedraghen
Wt onsen weghe al te verre,
Dies wi te rechte waren erre;
Die vrouwe liet ons verstaen
Dat wi wesen souden zaen
Hier here in dit lant,
Een jonchere, een scone seriant
Sceen hi die reeter mede;
Die vrouwe grote bede dede
Miere jonfrouwen in dien
Dat si gherne hadde ghesien,
Dat si ten jonchere ware comen
Ende sine te manne hadde ghenomen;
Miin jonfrouwe wederseit algader,
En ware oft woude haer vader;
Here doe vonden wi daer
Ene borch, daer voeren wi naer,
Doe brochte ons die portier niemare
Datter ghereden comen ware
Die hertoghe van Limborch ende sine mayseniede;
Doe en sagedi nie soe blide liede
Alse wi waren, doen wi u saghen,
Ende ghi begonst ons vraghen
Wanen wi quamen; doe makedi
Ene brulocht tusschen die maget vri
Ende met tusschen den jongelinc,
Maer alse men eten ghinc
Ende haer miin jonfrouwe sechenen began,
Wert ghinder een gestuuf, dat nieman
Dies wedergade en hadde ghesien,
Hoe alle ghene duvele vlien;
Doen bleven wi allene int wout
Ende dreven groet onghedout;
Dien nacht doolden wi allene wi .II.
Smarghens quamen wi op die zee,
Ende ic ghinc tere cappellen waert
Die ic sach, ende hadde beghert
Dat miin jonfrouwe bleef op doever,
Ende miins beiden, want coever
En hadde si niet wel te gane;
Dat kinne god, eer icker ane
Quam, soe haddicse verloren,
Dies haddic groten toren,
Ic sachse voeren in enen boet,
Dies haddic rouwe groet,
Ende voerdense in Grieken henen
In die stad van Athenen;
Daerna en sagicse nie sider,
Ende ic ben te lande weder
Comen ende hebbe geseit waer,
Sekerlec noch essi daer,
Ende dus sciedic van hare,
Dies mi was te moede sware.’
Die hertoghe seide: ‘dits wonder groet,
Ic hebbe ghewaent dat si es doet,
Waer bi segdi dat si leeft,
Ende hoe si ghevaren heeft,
Dies wi u gheloeven te bat,
Want wi quamen tere stad
Daer wi tpaert vonden verbeten;
Doen waenden wi dat si ware gheten;
Vort voeren wi bore verre,
En vonden skakeren die ene kerre
Brachten, die si hadden gheroeft,
Dies sidi te bat gheloeft;
Wi vingense, daer mense verdede,
Namense op hare kerstenhede,
Dat hem ghene dinc meer en derde
Dan dat die coeman op die erde
Dbroet nam dat van der kerren viel.
Cnape dat u sente Michiel
Lonen moete, soudi kinnen
U kerre of ghise saget binnen?’
‘En trouwen ja ic, wat soudic el,
Kennen soudicse herde wel.’
Doe leide menne daer si stoet,
Ende noch lach daer op al dat goet.
Doe seide die cnape: ‘dat kinne god
Die over al hevet ghebot,
Dat dese kerre was mine,
Eric ane die maghet fine
Quam entie roveren quamen
Diese mi in den woude namen.’
Doe wert die hertoghe herde blide,
Ende seide: ‘her goet man, tesen tide
Hebdi mi verhoget een deel;
U kerre die hier steet al gheel,
Liet men staen, op die zake
Opdat men noch den coeman sprake,
Dat mense hem soude wedergheven,
Hier bi soe essi noch gheel bleven;
Nu voertse wech ter goeder tiit;
Wildi hier bliven ende begherdiit,
Siit seker ghine wert niet verdreven
Tote dat u god nemt tleven.’
Die coeman seide: ‘dat lonu god,
Dat ghi mi biedt dit scone gebot,
Miin wiif, miin kinder liet ic te lande,
Die commer hebben menegherande,
Ende al miin goet haddic met mi,
Daeromme begheric meer, woudi,
Here, dore god, te wesen daer,
Si hebben de beide te swaer,
Dies soe lanct mi na hem sere.’
Die hertoge seide: ‘bi onsen here,
Mi es leet dat ghi mi ontfaert,
Maer sidermeer dat ghiit begaert
Soe moete u god onse here geleiden.’
Doe en woude die coeman niet beiden
Ende voer thuuswert herde saen,
Men gaf hem, alse men mi dede verstaen,
DWalsch bouc daer ict in las,
Groet scoenheit, dies vele was,
Soe dat hi blidelike
Sciet van den hertoge rike,
Ende vriendelec te gode beval.
Hem siin sine zaken al
Na sine begherte ten besten ghevallen,
Alsoe moeten si doen ons allen.

Amen    Amen    Amen