Die Rose van Heinric van Aken

[p. 160]

[Deel 3]

A. fol. 44 b.-d.

⁺Heeftmen al haren minne verloren;
Want een wijf es, dat verstaet,
Lange te houdene alsoe quaet,⁺
Diermen haren wille nine doet,
Alse es te houdene in die vloet
Een levende ael met sinen sterte,
Hoe scone gelaet, hoe scone geberte
Si toent, ocht hoe scone feeste.⁺
En eist dan niet wel ene beeste
Van wel sonderlingen seden?
Ens nemmer margen alse heden
Met hem, so wankel sijn si
Ende so ongestaede daer bi.⁺
Alselke beeste es wel tonsiene,
Die altoes es gereet te vliene.¹
In segge dit niet om die goede,
Die gestaede sijn van haren moede,
Daer ic noit engene en vant,
Waer ic quam in enich lant;
Noch Salemon en vanter niet,
Diese te provene niet en liet,
Die ons verstaen doet op sijn lijf,
Dat hi en vant noit seker wijf.
Die hem woude maken moede
Om te soekene enichge goede,
Ende hi dan ene conste vinden,
Dan mochte hi hem dan sekerlike geninden,⁺
Ende nemen die ende trouwen,
Ende danne hebben cure van vrouwen,
Ende ene allene sonderlike.
Maer hoedu dat si dagelike
Teneger stat en ga niet,⁺
Daer si hare moege bejagen iet,
Ochte daermense anesoeke moge;
Want het ware dat u niet ne doge.²
Nu verstaet van elker maegt,
Die te minne u behaegt,
Weder si scone ocht lelic si,
Die hout vore goet, dat radic di,
Ende die dunke u wesen vroet;⁺
Want die leget sinen moet
An ene joncfrouwe in eneger wise,
Hets wel recht dat hise prise;
Want hen es in erterike
Wijf so helich sekerlike,⁺
Noch so reine van lichame,
Opdat si heeft vrouwen name,
Es si in cloestre ocht daer buten,
Diemen mach so vaste sluten,
Es si jonc ocht out daermede,⁺
Mar hort si prisen hare sconhede
Ende hare gedane teneger tijt,
Si heves in hare herte delijt,
Hoe lelec dat si si nochtan.
Hier bi sal prisen een man⁺
Ende sweren, dat si scoenre si
Dan enichge die es verre ochte bi:
Sie saels geloven sekerlike;
Want hen es wijf in erterike,
Alsoe lelic van gedane,⁺
Sie en houde hare vaste daer ane,
Dat si van elken, dien si kint,
Werdich es te sine gemint.

Dus selen die knapen houden

Hare vriendinnen onbescouden,⁺

+ C. fol. 55 b. c

+ [9120]

+ [9125]

+ [9130]

1 Rose, I. 328, 10660 (9346):

N'est donc bien privée tel beste,
Qui de foïr est toute preste;
Tant est de diverse muance,
Que nus n'i doit avoir fiance.

+ [9140]

+ [9145]

2 Rose, I. 329, 10682 (9368):

Et se du querre vous penés,
Se la trouvés, si la prenés,
S'aurés lors amie à eslite,
Qui sera vostre toute quite,
S'el n'a pooir de tant tracier,
Qu'el se puisse aillors porchacier.
Ou s'el ne trueve requérant:
Tel fame à Chastée se rent.

+ [9155]

+ [9160]

+ [9165]

+ [9170]

+ [9175]

+ [9180]

[p. 161]

A. fol. 44 d. 45 a.

⁺Ende niet lachtren hare sotheide:
Dat es ene grote wijsheide.
Nemmermeer en roket twijf,
Hoe onsalich ochte hoe kaitijf
Hare vrient si ocht hoe ongedegen,⁺
Daer si hare herte heeft an geslegen.¹
Men mach dat wijf castien niet,
Maer laten gewerden wies si pliet,
Gelijc die catte, die bi naturen
Can die siencie alle uren
Ratten ende musen te vane,
Sonder leren ende tscole te gane,
Aldus can twijf hare jugement,
Dat si bi naturen vent.
Wat si werct ende wat si doet,
Dat dinct hare algader wesen goet;
Ende si es niet so menichvoldech,
Dat sine doet dinc, sine esse sculdich
Te doene bi naturen wale:²
Daeromme verliest hise altemale,
Diese castijt ende wilt blameren
Van dingen, die si wilt anteren.

Aldus, geselle, seldi u Rose

Wel houden moegen sonder nose,
Die u therte aldus verhoecht,
Updat gise vercrigen moecht;
Ende alse gise hebt in u behout,
Ende gi u joie hebt menichfout,
Soe hout die blomen in diere maniren
Suete ende sachte ende goedertieren,
Soe mogedi spelen van amoretten
Sonder commer ende letten.’³

Mijn vrient aldus troeste mi,

Daer ic groet confort nam bi,
Dat mi dochte in minen moet,
Dat hi meer can dan Redene doet.
Eer hi sine tale hadde voldaen,
So quam weder te mi gegaen
Seute Gepens ende Goelec Spreken,
Die noit sint van mi en streken.
Suete Anesien en brachtense niet,
Die mire herten doet verdriet.⁴
Ic nam orlof ane minen vrient,
Die mi dus wel hadde gedient,
Ende ginc allene dale neder,
- Scone ende clare was dat weder, -
Horen der vogelinen sanc,⁺
Die daer maecten groet geclanc,
Dat mire herten groet goet dede
Van joien ende van vrouden mede;
Maer een dinc geft mi swaerheide,
Van dien dat Amijs mi seide,⁺

+ C. fol. 55 c. d.

+ [9185]

1 Vs. 9353-56 komen in het oorspronkelijke niet voor.

2 Rose, I. 330, 10720 (9404):

Ainsinc fait fame, tant est fole,
Par son naturel jugement,
De quanqu'el fait outréement,
Soit bien, soit mal, soit tort, soit droit,
Ou de tout quanqu'ele vodroit;
Qu'el ne fait chose qu'ele doie,
Si het quicunque l'en chastoie.

3 Rose, I, 331. 10742 (9428):

Lors si jorrés de l'amorete.
A qui nule autre ne comper:
Vous ne troveriés son per,
Espoir, en quatorze cités.

De tekst van C is hier wederom getrouwer dan die van A.

4 Rose, I. 331, 10755 (9441):

Dous-Pensers, Dous-Parlers revindrent,
Qui près de moi dès lors se tindrent,
N'onc puis gaires ne me lessièrent,
Mès Dous-Regars pas n'amenèrent.

+ [9225]

+ [9230]

[p. 162]

A. fol. 45. a. b.

⁺Ende dies ic sere int herte morre:
Dat was dat ic niet ten torre
In langen comen mochte no gaen,
Omdat ware sere mesdaen.
Ende ic souds sijn van hem bescouden,
Ine weet hoe ics mi sal onthouden.
Hiermet gingic vort ende wech,⁺
Ende liet, ten rechterhant dien weech,
Ende ginc ter slinker wart tien stonde
Op avonture, och ic iet vonde
Enichgen wech, daer ic quame mede
Binnen in die vaste stede,⁺
Wart te watre ocht te lande.
Dan soudic laten om gene scande,
Ine soude uutlaten Sectonfane,
Daer mijn herte leget al ane,
In vonde starkeren dan ic, bi Gode,
Ende diet mi danne met crachten verbode.
God here, mochte iet gescien,⁺
Dat ic dien casteel mochte sien
Cranker dan een wijngaert blat,
Of die poerten teenigher stat
Noch teneger ure open staen,
Ic souder emmer binnengaen¹,⁺
Ende verlossen na minen wane
Dat scone kint Suete Onfane.
Daer vore naem ic te gere stont
Diese mi gave V hondert pont:²
Dies machmen mi geloven wale.⁺
Doe gingic nederwart te dale
Van dien castele een luttelkin,
Maer niet vele en docht mi sijn,
Neven ene fontaine claer.
Sekerlike het sceen daer⁺
Ene utermaten liefleke stat.
Doe versagic dat daer sat
Ene scone vrouwe wel geraect,
Van vormen edellike gemaect:
Scoenre figure en sagic nie⁺
Alse mi wesen dochte die.
Hare amijs sat neven hare,
Maer ine weet niet oppenbare
Van sinen name te seggene iet;
Mar die scone vrouwe si hiet⁺
Rijcheide, vor waer wet dat,
Ende hoedde enen cleinen pat,
Daermen in die borch mede ginc.
Maer si en was in warre dinc
Noch selve in die borch niet comen;⁺
Mar tirst dat icse hadde vernomen,
So keerdic mi te hen wart,
Ende groette die scone vrouwe ter vart,
Ende si mi weder harde hovesscelike.
Doe badic hare oetmoedelike⁺
Ende seide: ‘Vrouwe, dore genade,
Wildi mi berechten van dien pade,
Diemen heet Te Vele Gegeven?’
- ‘Ic hebbene gekint,’ seise, ‘mijn leven.
Het es dese pat dien ic hier hoede.’
- ‘Genaden, vrouwe hovesch ende goede,
Wilt gedogen dat ic besta
Desen wech ende vorwart ga;
Want bi hem soudic geraken
Tien castele, die doet maken
Die grote vrouwe, ver Jalosie.’
- ‘Vassel, dan gesciede mi nie,
Dat ic liet man gaen desen pat,
Hine was met mi becondicht bat

+ C. fol. 56 a. b.

+ [9235]

+ [9240]

+ [9245]

1 Rose, I. 332, 10785 (10071):

Dès que ge verrai le chastel
Plus fiéble qu'un rosti gastel,
Et les portes seront ouvertes,
Ne nus n'es me desfendra certes.

+ [9250]

2 Rose, I. 333, 10792 (10078):

N'en prendroie cent mile livres.

+ [9255]

+ [9260]

+ [9265]

+ [9270]

+ [9275]

+ [9280]

[p. 163]

A. fol. 45 b. c.

⁺Dan gi noch sijt; mar mine vrient,
Die mi met trouwen hebben gedient,
Ende geven connen dat mach scinen,
Die laet icker in sonder pinen⁺
Baleren, dansen ende reien,
Ende hebben weelde na hare greien.¹
Daer in es feeste ende joie;
Daer en come niemene hine vervroie;
Daer sijn vedelen ende tamburen,⁺
Cytolen ende tymbren tallen uren;
Daer jagetmen hasen ende conine
In die scone boschgelkine,²
Daermen die vroude groet mach scouwen,
Beide van knapen ende van joncfrouwen.⁺
Alsi sijn moede gaen si met staeden
Te gadre in die stove baden,
Die sie daer hebben al bereet,
Want elc daer sine camere weet
In die herberge, daer vrouwe af es
Sotte Meltheit, sijt seker des,
Die hen rekent van herbergien
Ende die morsele van leckernien,
Ende hen vercoept alsoe diere
Hare feeste ende hare beleciere,
Dat si vercopen al hare lant,
Ende hen no blijft no gelt noch pant.
Ic bringse daer met groter eren,
Mar Ermoede doetse wederkeren:
Ic hebbe dat ingaen ende si dat ute.
So waneer dat si sijn al ute,
Soe moegen si wale clinken slaen;
Want ic en salse meer ontfaen,³
En ware dat si tgoet vercregen,
Daer si den cost met mochten plegen
Van Sotter Miltheit ende anteren:
So soudiese weder wel feesteren
Ende gerne laten comen naer;

+ C. fol. 56 b. c.

+ [9300]

1 Greie, begeerte, lust, van het Fr. gré, bij Kil. grete, greyte, aviditas, greten, greyten, greyden, appetere, placere, gratum esse.

+ [9305]

2 Rose, I. 335, 10843 (10129):

Là vont vallez et damoiseles
Conjoint par vielles maquereles,
Cerchant prés et jardins et gaus,
Plus envoisiés que papegaus.

De vertaling is hier geheel van het oorspronkelijke afgeweken.

+ [9310]

3 Rose, I. 335, 10863 (10149);

Jà, puis d'eus ne m'entremetré,
Tant soient sages ne letré.
Lors s'i puéent aler billier,
Qu'il sunt au darrenier millier.

S'en billièr is (zie Du Cange (Ed. Henschel) VII. 63.) s'enfuir, blijkbaar ontleend van bille, van het balspel. De speler gaat den bal achterna, s'en bille, balt op, of, zoo als wij aan een ander spel ontleenen: hoepelt op. Doch wat beteekent hier de uitdrukking clinken slaen? 't Is kennelijk een spreekwoord, dat ook voorkomt in der Minnen Loep, I. 2703. Daar is het kennelijk: ‘waar de min het spel regelt, de zaak bestuurt,’ Huydecopers verklaring op Stoke, III. 281-85 is er in overdrachtelijken zin toepasselijk, en de spreekwijs aan de blijde ontleend. In de Rose gaat evenwel die beteekenis niet door. Meent de dichter misschien: aan de klink slaan, aan de deur kloppen? ‘Zij mogen vrij aankloppen, ik laat ze toch niet binnen.’ Of, want er staat clinken in het mv., ziet het misschien op eenig balspel, waarbij de bal door het wegslaan eener klink werd geworpen? (Verg. L Sp. Gloss. op Soudsspel). Dan zou het kunnen zijn: ‘dan mogen ze voor mijn part loopen spelen’, m.a.w. ophoepelen.

[p. 164]

A. fol. 45 c.d.

⁺Maer hets ene dinc alte swaer,
Alse dicke te comenne alse si begeren.
Wane soude comen dat si verteren?
Alst coemt ten inde ende sie sijn bloet,
Sone durren si van anxten groet
Mi van scanden niet anesien.
Hets wonder hoe dit mach gescien,
Sie en doeden hem van rouwen;⁺
Maer u seggict wel met trouwen,
Opdat gi hebt daerwaert gere,
Dat noit es was geberst so bere
Noch so gevilt in genen sinne,¹
Alse gi selt sijn, mach u gewinnen⁺
Ermoede ende hebben in hare hande.
Sie sal u leiden achter lande
In winkele, in hoeke ende in straten,
Dies si u sal sterven laten
Van hongere, dats hare maniere;⁺
Nochtanne wasse Hongeren cameriere,
Ende diende hare, so dat sijt bequal
Ende bernende was van hongere al,
Ende hare leerde alle quaethede.
Si maketse meesteresse ende voester mede⁺
Dieften, dies knapelkins,²
Die soe menichgen neemt tsins,
Ende sogedene met haren melke:
Nie en sagic voestre selke.
Willic u tellen hare manieren?⁺
Sine es oetmodich noch goedertieren,
Oec so woent si in een lant,
Dat magerste datmen noit vant;
Daer en wast noch coren noch wijn,
Gars noch cruet, noch busscelkin,⁺
Nemmer daer bome en botten.
Het staet op dinde van Scotten
Op ene starke steenroke.
Honger en heeft engere coke
Te doene om te cokene mede;⁺
Want het es die coutste stede,
Diemen indie werelt weet.³
Om dat Hongere ware leet,
Dat om hare wiese enich cruet,
So trect sijt altemale uut⁺
Metten nachgelen van haren handen
Ende met haren scarpen tanden.
Nu willic u seggen hare gedane,
So ic best can na minen wane.
Idel, dunne, mager ende lanc;⁺
Den buc inholich ende slanc,
Hangende ane die borst thale;
Die been gaen hare altemale
Hangende tallen leden uut,
Daer boven hangende ene gele huut;⁺
Te woest so es hare dat haer,
Die ogen diepe ende niet claer,
Mager ende bleec dat anscijn:
En gene bleecker sone mochte sijn.

+ C. fol. 56 c.d.

+ [9345]

1 Rose, I. 336, 10882 (10618):

Nus ours, quant il est bien betés,
N'est si chétis ne si alés
Cum vous serés, s'ous i alés.

Gevleghen in de Var. is van vlaghen, vlaen = villen. Zie Kil.

+ [9350]

+ [9355]

+ [9360]

2 Volgens het origineel was de Honger cameriere der Armoede; doch ook daar is de plaats eenigszins onduidelijk. Rose, I. 336, 10888 (10174):

el vous fera morir de fain,

Qui jadis fu sa chamberière,
Et l'a servi de tel manière,
Que Povreté par son servise,
Dont Fain iert ardent et esprise,
Li enseigna toute malice,
Et la fist mestresse et norrice
Larrecin, le valeton lait.

+ [9365]

+ [9370]

+ [9375]

3 Vs. 9537-47 is in het oorspronkelijke veel korter. Rose, I. 336, 10900 (10186):

Fain demore en un champ perreus
Où ne croist blé, buisson ne broce:
Ces chans est en la fin d'Escoce,
Si frois que por noient fust marbres.

+ [9380]

+ [9385]

+ [9390]

[p. 165]

A. fol. 45 d.-46 a.

⁺Sine heeft int lijf engene humure,⁺
Dus heeftse magerheit ter cure
Ende so bedwongen in allen sinne,¹
Dattie plantiose goddinne
Ceres, die doet tcoren comen,
Es die wech daervart benomen;⁺
Ende Trithelemus oec daer mede,
Die scepe brinct ter meneger stede,²
En can den wech daer niet geraken;
Noch niemen, die mach salich maken
Den mensche, en can gecomen daer;⁺
Maer ic segge u vorwaer,
Wildi met Ledicheiden gaen,
Gelijc dat gi hebt gedaen,
Ermoede sal u daer wel bringen,
Die vrouwe es van desen dingen.⁺
Enen andren wech gaet Ermoede
Dan den genen. dien ic hier hoede.
Wildi volgen Ledicheiden,
Diere volheit niet en geseiden
Alle die met tongen spreken,⁺
Gi selt danne saen sijn gestreken
Tote daer gi Ermoede vinden selt;
Ende blijftdi danne in hare gewelt,
Ende u behagen hare maniren,
So mogedi danne wel faelieren⁺
Tassallerne dien casteel,
Ende oec te winne dat beter deel.
Maer van Hongere mochti seker wesen,
Die saen sal sijn an u gelesen;
Want Ermoede can, dats oppenbaer,⁺
Bider herten den wech tote daer.³
Vrient, noch mogedi sijn gewes,
Dat die kaitivichge Honger es
So gediensttechtich sire vrouwe,
Dat hise dickent cust niet rouwen⁺
Ende daertoe in groter breken;⁴
Dan coemt Honger vortgestreken
Ende wect Dieften sijn kindekin,
Ende heet hem gereet dan sijn
Gaen te siene om sijn bejach,⁺
Waer dat hijt gecrigen mach:
Dit leert hem Honger ende Ermode mede.
Dan geet dat kint, dien al die lede
Beven, ende hem droemt dan al,
Dat omme sine diefte hangen sal;⁺

+ C. fol. 56 d.-57 a.

+ [9355]

1 Rose, I. 337, 10911 (10197):

Longe est et megre et lasse et vaine,
Grant soffrete a de pain d'avaine;
Les cheveus a tous hériciés,
Les iex crués, en parfont gliciés,
Vis pale et balievres séchies,
Joes de rooille entechies;
Par sa pel dure qui vorroit,
Ses entrailles véoir porroit.
Les os par les illiers li saillent,
Où trestoutes humors défaillent;
N'el n'a, ce semble, point de ventre,
Fors le leu qui si parfont entre,
Que tout le pis à la meschine
Pent à la cloie de l'eschine.
Ses dois li a créus maigresce,
Des genous li pert la rondesce;
Talons a haus, agus, parens,
Ne pert qu'el ait point de char ens,
Tant la tient maigresce et compresse.

+ [9400]

2 Rose, I. 337, 10933 (10219):

Ne cil qui ses dragons avoie,
Tritolemus n'i set la voie.

Triptolemus bracht wel den akkerbouw over de aarde, en reed met zijnen wagen niet draken door de lucht; doch van schepen is er bij hem geen sprake. Zie Ovid. Fast. IV, 507, Metam. V, 646.

+ [9405]

+ [9410]

+ [9415]

+ [9420]

+ [9425]

3 Rose, I. 338, 10957 (10243):

Car Povreté set le chemin
Miex par cuer que par parchemin.

+ [9430]

4 Vs. 9597-9601 zijn in het origineel veel beter en duidelijker dan in de vertaling. Rose, I. 348, 10959 (10245):

Si sachiés que Fain la chétive
Est encores si ententive
Envers sa dame et si cortoise,
Si ne l'aime-ele ne ne proise,
S'est-ele par li soustenue,
Combien qu'ele soit lasse et nue,
Qu'el la vient toute jor véoir,
Et se vet avec li séoir,
Et la tient au bec et la baise
Par desconfort et par mésaise.

+ [9435]

+ [9440]

[p. 166]

A. fol. 46 a.b.

⁺Want altoes es hem in die moet,
Dat die galge hebben moet.
Diefte pijnt hem nacht ende dach,
Hoet sinen vader helpen mach;
Mar dats ene cranke neringe.⁺
Bi selker neringe so wart inge
Desen weeh, diene wille gaen;
Ende gi, diene wilt bestaen,
Gi en hebs noch niet verdient,
Dat gi wesen sout mijn vrient.⁺
Nu soect enen andren wech dan desen,
Gine mochter aldus comen no wesen.’

‘Vrouwe, dore God,’ seide die minnere,

‘Uwe gracie eist dat ic begere,
So dat ic quame in dien pat,
Die mi leidde ter selver stat,
Dat ic mochte Suete Onfane⁺
Hulpen ute dien priensoene te gane,
Daer hi nu ghevaen es binnen:
Dor God, vrouwe, laet mi ghewinnen!’

Rijcheit seide: ‘Ic hebbe wale

Gehort ende verstaen uwe tale:⁺
Gine hebt uwen bosch niet al vercocht.
Soe wiene heeft ane u gesocht,
Gi hebs noch een vier behouden;¹
Ende sonder vier en mach met vrouden
Leven niet die volget der minnen⁺
Ende hare seden wilt bekinnen.
Die minnaren wanen wesen vroet,
Dies sise dragen in haren moet.
Neen si niet, het es verwoetheide,
Alse Redene tote u wel seide,⁺
Dier gi en wout horen niet,
Dies es u sotheit groet gesciet.
Wet oec wel, dat gi noit sint
Mi en priset niet een twent,
Ende dat gi te minne bestont;⁺
Want die minnen werden oncont
Met mi ende haten mi mede,
Ende worpen mi tere ander stede;
Ende tirst dat icse danne begeve,
Ware mi leet dat hem iet bleve,⁺
Ende warpse oec van mi verre.²
Nu vliet van mi eer ic mi erre.’

Doe sciedic dane; si bleef daer

Met haren lieve, dat was waer.
Nemmeer en dorstic hare vragen
Noch oec mi van hare beclagen;
Maer ginc pensende harentare
Int scone praieel openbare,
Dat liefleec was utermaten,
Alsic u hebbe weten laten;
Maer niet so gerint mi das,⁺
Want elre mine pensinge was,
Hoe ic mi houden mochte gestade,
Ende dat ic alsoe nine daede,
Datmen enichgen lachter sprake
Iewerinc in enichge sake;⁺
Mare emmer en vergaetic niet
Die stucken, die mi mijn vrient hiet;
Ende diende Quade Tonge oppenbaer,
Waer ickene vant, hier ocht daer;
Ende mine andre viande mede⁺
Die so eerdic telker stede,

+ C. fol. 57 b.c.

+ [9445]

+ [9450]

+ [9455]

+ [9460]

1 Rose, I. 340, 10994 (10280):

Et sai que n'avés pas vendu
Tout vostre bois gros et menu:
Un fol en avés retenu.

+ [9465]

+ [9470]

+ [9475]

+ [9480]

2 Rose, I. 340, 11007 (10293):

Voire ains que Raison i venist,
N'estoit-il riens qui vous tenist;
N'onques puis riens ne me prisastes
Dès-lors que par amors amastes;
Qu'amans ne me vuelent prisier,
Ains s'esforcent d'amenuisier
Mes biens, quant ge les lor despart,
Et les regietent d'autre part.
Où déable porroit-l'en prendre
Ce qu'uns amans vodroit despendre

Vooral de laatste verzen zijn zeer slecht vertaald.

+ [9495]

+ [9500]

+ [9505]

[p. 167]

A. fol. 46 b.c.

⁺Ende diende hen met al den sinne.
Niet en weet ic ocht hen ginc inne;
Mare sere so wasic bevaen,
Dat ic niet en dorste gaen⁺
Ter vaster borch utevercoren,
Alsic te gane plach te voren;
Nochtan begerdic alle dage.
In dit vernoi, in dese plage
Ende in dese penitencie mede⁺
So was mijn herte talre stede.
Dit so hardic langen tijt,
Dat ic haetscap ende nijt
Decken moeste met barate,
Om te jagene meer mine bate.
Mijn dogen kinde al die God van Minnen,
Die mi proefde in allen sinnen;
Noit en vant hi in mi ontrouwe,
Noch oec Venus die hoge vrouwe.

Doe mi die God dus tallen stonden

Hadde geproeft, ende vonden
In allen dienste goet ende getrouwe,
Quam hi te mi al sonder rouwe,
Ende lachende van minen sere.⁺
Metter hant nam mi die here,
Ende vragede mi, ochtic altemale
Sine gebode hadde gehouden wale,
Ende hoe mi behagede die Rose,
Daer mijn herte om dogede die nose;⁺
Nochtan wisti al minen moet,
Want God weet al datmen doet.
‘Mijn gebod,’ seit hi, ‘ende mijn begeren,
Dat ic gebiede finen minneren,
Dat si en elre en keren ane⁺
Dan in minnen te volstane.’¹
‘Here, soe en doe ic sekerlike,
Mare hebbe u gedient getrouwelike.’
‘Hets waer, maer gi sijt wankel sere;
U herte steet ten menegen kere,⁺
Ende sijt in te menich ontsien.
Ander dages wouddi ontien
Mire manscap ende sijn afgedaen,
Doe gi Redenen hadt verstaen,
Ende beclaget u sere van mi
Ende oec van Ledicheiden, dat si
In minen vergiere u hadde gelaten;
Want hen ware twent ure baten.
Gi wart met Redenen accordert,
Ende naleecs al van mi gekeert.’

‘Genaden, here, ic lie wale,

Dat ic horde na hare tale
Langer, ende hadder na verstaen,
Dan ic te rechte soude gedaen⁺
Hebben, haddics mi vorsien;
Mar doch ginc ics mi ontien,
Ende quaems te mi selven weder.
Nemmermeer en leggic neder
Uwen dienst om engenen noet,⁺
Antropos, die vrouwe groet,
Si en beneme mi dat leven,
Dat mi Cloto heeft gegeven:
So salic u dienen getrouwelike
Ende Venuse der vrouwen rike,⁺
In dien dienst dat si begert,
Tote dat mi die doet vertert.
Dan mogen seggen mine mage,
Die over mi maken clage:
“Vrient, dese doet, die gi hebt nu,⁺
Gelijct uwen levenne, dat seggen wie u,”’
‘Bi trouwen,’ seit hi, die God van Minnen,
‘Nu dunct mi in allen sinnen,
Dat mine manscap in di
Harde wale bestaedt si.⁺
Gine sijt niet van dien quaetdien,
Die mi ende mine partien

+ C. fol. 57 c.-58 a.

+ [9510]

+ [9515]

+ [9525]

+ [9530]

+ [9535]

1 Rose, I. 342, 11069 (10355):

Sunt fait, dist-il, tuit mi comans
Que ge as fins amans comans,
Qu'aillors n'es voil-ge départir,
N'il n'en doivent jà départir?

De vraag in het origineel is in de vertaling niet gevolgd, maar de vier verzen, door den God der Min gesproken, zijn een appositie van vs, 9699-9700.

+ [9540]

+ [9550]

+ [9555]

+ [9560]

+ [9565]

+ [9570]

[p. 168]

A. fol. 46. c.d.

⁺Versmaadden waer si mochten,
Alsi hadden dat si sochten.
Uwe herte es seker ende vast:⁺
Dies seldi sonder meerren last
Ane die havene comen saen,
Daer gi lange hebt nagestaen;
Ende ic vergeve u mesdaet,
Die gi gedaen hebt sonder raet,⁺
Ende meer om bede dan om goet;
Mar ic sègge u wat gi doet:
Wildi versoenen jegen mi,
So vertrect mi, hoe dat gi
Mine gebode hebt gedaen,⁺
Die ic u beval ende dede verstaen.
Als ghi mi hier segghet wel,
So wert noch uwe pine al spel.’¹
‘Here, gerne,’ seide die minnere,
‘Dorperheit seuwic harentare,
Ende messpreken haetic sere;
Gerne gruetic telken kere
Die liede, sijn si groet ocht clene;
Dorper wort ende oec onrene⁺
Dic scuwic, al wart in scerne;
Vrouwen eric altoes gerne,
Ende al dat vrouwe name heeft
Dien soe dien ic vor al dat leeft.⁺
Hoverde scuwic, ende daerbi
Houdic jolijs ende behagel mi;
Milde te sine pijn ic mi mede,
Ende mijn herte blijft tore stede.’
- ‘Bi trouwen, gi con twel u lesse:⁺
Al selc alse gise segt so esse.
Ic weet wel dat ic uwes seker ben.²
Hu steet hu nu in uwen sen?’
- ‘Here, ic leve met rouwen groet;
Gine troest mi saen, ic blive doet.’
‘Ende en hebdi die III troeste nemmeer?’
- ‘Nenic, here, alsic dede eer:
Goelijc Sien es mi ontbleven.³
Sie hadden mie alle III begeven,
Maer die twee sijn weder comen
Ende hebben te mie sint ware genomen.’
‘Hebdi Hope?’ - ‘Jaic, here,
Hi heeft mi geholpen sere,
Ende gehouden al sonder gile
In sconen gepense lange wile.’⁴
‘Waer es Suete Onfaen gevaren?’
- ‘Here, hi leit gevaen tuwaren,⁺
Dien scone, die goede, dien ic soe minne.’
‘Nu blijft met rasten in uwen sinne;
Want gi selt noch hebben meer
Uwes willen, dan gi waent eer,

+ C. fol. 58. a.b.

+ [9575]

+ [9580]

+ [9585]

1 Deze twee verzen komen bij A niet voor. Rose, I. 345, 11151 (10437):

Et se bien retenus les as,
Tu n'as pas geté ambesas.

d.i.: dan hebt gij de twee azen niet gegooid.

+ [9595]

+ [9600]

+ [9605]

2 Kausler in zijn III D. 269 merkt terecht aan, dat in vs. 9781 Var. het zwijgen in den tekst is gekomen door verkeerd begrijpen van den vertaler, die in de vraag

Comment t'est-il?

daarin taist van taire heeft gelezen.

3 Rose, I. 346, 11170 (10456):

Dous-Regars fault, qui le venin
Me seult oster de ma dolor
Par sa tres doucereuse olor.

De tekst van C. is hier vollediger.

4 Bij Méon en Michel komt na deze vraag een andere naar de Rose, die er blijkbaar niet in hoort en ook in onzen tekst en in het Fransche HS. te Stuttgard gemist wordt. Zie Kausler, t.a.p. De Rose toch behoort niet tot de drie trooste.

+ [9620]

[p. 169]

A. fol. 46 d.-47 b.

⁺Van daer gi omme hebt gedient⁺
Getrouwelike alse mijn vrient.
Ic wille ontbieden haestelike
Minen barone van minen rike,
Ende dien starken casteel beleggen
Sonder enich wederseggen;⁺
Ende eer wi sceden, na minen wane,
Sullen wie hebben Suete Onfane.’

Sonder beiden die God van Minnen

Ontboet sijn volc in allen sinnen,
Selc bi geboden, selc bi beden.
Daer quamen bi mechtecheden
Vele lieden ten hogen God, ⁺
Willich te doene sijn gebod,
Na hare macht, waer dat ware:
Nu willicse u nomen openbare.

Ledicheit, die in den meesten deele

Vrouwe was van desen praiele,⁺
Quam met sconen gesinde daer;
Edel van Herten openbaer,
Edelheit, Miltheit ende Rijchede,
Ontfarmicheit ende Coenheit mede,
Delijt, Ere ende Hovescheit,⁺
Geselscap ende Simpelheit,
Sekerheit, Deduut ende Doegt,
Blijtheit, Jolivecheit ende Jogt;
Oetmodicheit quam mede daer,
Ende Gedoechsaemmicheit, dats waer;⁺
Wel Helen ende Geveinst Wesen
Quamen daer, ende oec mettesen
Valsch Gelaet, die met machte
Geveinst Wesen met hem brachte;
Want sonder hare en mach hi niet,⁺
Want hi met hare te wandelne pliet;
Ende wat dese twee te voren tonen,
Baraet moeter emmer in woenen.
Nu willic u laten horen
Van wien Valsch Gelaet es geboren.⁺
Baraet soe was sijn vader,
Die der liede herte steelt algader;
Sijn moeder was Ypocrisie,
Die God onse here vermaledie;
Dese sogedene ende voeddene mede:⁺
Godsat hebbe hare vule sede,
Dat si verraedt so menich rike
Bi haren abbite geestelike!
Ende tirst dattene die God versach,
Werdi heme wat hi mach,¹⁺
Ende seide: ‘Valsch Gelaet, bi wies orlove
Siedi comen te minen hove?
Segt, hoe dorsti comen hier?’
Mettien quam vort die vrouwe fier,
Geveinst Wesen, alte hant,⁺
Ende nam Valsch Gelaet bider hant,
Ende seide: ‘Here, en belget u niet;
Dat hi hier quam es bi mi gesciet.
Hi heeft mi menich goet gedaen
Ende testaden dicwile gestaen;⁺
Hi help mi altoes ter noet;
Ne ware hi, ic ware nu doet
Van hongre, here, dies es hi
Al hier comen tote u met mi.
Hine wilt al die liede niet minnen;⁺
Mar ic begere in allen sinnen,
Dat hi si vanden lieden gemint
Ende over helich man bekint;²
Want ic bem sine amie faitijs,
Ende hi es weder mijn amijs.’⁺
‘Nu eist dan tijdt dat wie beginnen
Te sprekene,’ seide die God van Minnen,
‘Hoe dat wie moegen verweren
Ver Jalosien, die onse minneren
Doet soe over grote pine.⁺
Hieromme hebbic u, vriende mine,
Ontboeden ende hier doen comen.
So heeft te houdene genomen
Jegen mi desen casteel,

+ C. fol. 58 b.-d.

+ [9625]

+ [9630]

+ [9635]

+ [9640]

+ [9645]

+ [9650]

+ [9655]

+ [9660]

+ [9665]

1 Rose, I. 348, 11234 (10520):

Quant le diex d'Amors l'a véu,
Tot le cuer en ot esméu.

+ [9670]

+ [9675]

+ [9680]

+ [9685]

2 Rose, I. 349, 11247 (10533):

Tout ne vueille-il les gens amer,
S'ai ge mestier qu'il soit amés
Et prodons et sains hons clamés.

+ [9690]

+ [9695]

[p. 170]

A. fol. 47 b.c.

⁺Dat mire herten deert een deel.⁺
Soe heeftene so vaste doen maken,
Dat ic niet en can geraken,
Hoe datmenne gewinnen sal
Sonder scade ende groet mesval;
Ende oec so deert mi meer der ane⁺
Vanden kinde Suete Onfane,
Dat so dicke te vorderen plach
Onse vriende, ende nu niet ne mach
Ute dien vangnesse coemen.
Sint mie Tybullus wart genomen,⁺
Die mijn dinc kinden groet ende smal,
So sijn mine gescutte al
Gefaeliert ende mine boge,
Ende mijn halsberch ontwee getogen:
Dies hebbic om hem rouwe groet.⁺
Mijn moeder weende om sine doet,
Alsi doen mochte wel te rechte.¹
Nu hadden wi te doene wel onser cnechten
Gallus, Catillus ende Oviden,
Die wale consten tallen tiden⁺
Van minnen spreken wel gereet;
Maer si sijn doet, dat es mi leet.
Siet hier van Brusele Henrecke,²
Die ver Jalosie swaerlecke
Torment ende pijnt, bi mire trouwen,⁺
So dat hi sterven waent van rouwen.
Nu es hi mi comen te rade
Alse een die mijn vrient gestaede
Es ende al eigin mijn,
- Dies moet ic hem gehulpich sijn, -⁺
Ende hebbre u omme vergadren doen,
Om Suete Onfane, die int prisoen
Legt, te hulpene uter noet;
Want mi so ware scade groet,
Dat wi soe getrouwe knape verloren,⁺
Ende ic hem mochte betren sinen toren;
Ende ict beent sculdich te doene mede
Doer sine getrouwe dienstechede,
Daer hi mi mede heeft gedient,
Ende noch wille dienen alse mijn vrient,⁺
Ende maken te Dietsch, daer in sal staen
Mine gebode, die hi sal saen
Onbenden ende seggent Suete Onfane,
Opdat hire mach comen ane,
Die nu so vaste legt in rouwen,⁺
Dat mi deert, bi mire trouwen;
Want en can ics niet ghewinnen,
Dat sal mi deren int herte binnen.
In troeste mi in niemenne el
Dan in u lieden, dat weet wel;⁺
Gi sijt mijn troest in allen saken.
Mochten wie Henrecke gemaken
In hogen, die so hovesch es,
Ende so melde, geloeft mi des,
Ende mi gedient heft so walc,⁺
Ic souts verbliden altemale.

Nu coemt hierna Jhan, sijn geselle,

Een hovesch knape, daer ic af telle,
Ende mi eerlec heft gedient
Alse een mijn getrouwe vrient,⁺
Ende vort dienen wilt gereit

+ C. fol. 58 d.-59 a.

+ [9700]

+ [9705]

+ [9710]

+ [9715]

1 Rose, I, 349, 11267 (10553):

Puisque Tibulus m'est faillis,
Qui congnoissoit si bien mes tesches,
Por qui mort ge brisai mes flesches,
Cassai mes ars, et mes cuiries
Traïnai toutes desciries,
Dont tant ai d'angoisses et teles,
Qu'à son tombel mes lasses esles
Despenai toutes desrompues,
Tant les ai de duel débatues;
Por qui mort ma mère plora
Tant, que presque ne s'acora;
N'onc por Adonis n'ot tel paine,
Quant li sanglers l'ot mort en l'aine,
Dont il morut à grant hascie.
Onques ne pot estre lascie
La grant dolor qu'ele en menoit;
Mès por Tibulus plus en oit.

Het origineel loopt ook hier wederom vrij wat uiteen met de vertaling.

+ [9720]

2 Rose, I. 350, 11291 (10577):

Vés-ci Guillaume de Lorris.

Over deze plaats en de later volgende verzen zie de Inleiding.

+ [9725]

+ [9730]

+ [9735]

+ [9740]

+ [9745]

+ [9750]

+ [9755]

+ [9760]

[p. 171]

A. fol. 47 c d.

⁺Sonder nijdt ende giricheit,
Ende dore Redenen mine wilt laten,
Ende alle mine specie doet haten,
Die bat riect dan balseme doet:⁺
Daer bi eist recht dat si moet
Faellieren ter meneger stont.¹
Ende Henrec, dats mi wel cont,
Die dit Dietchs begonnen heeft,
Willet volenden, opdat hi leeft,⁺
Ents hem God onse here dan an,
Want hi es mijn getrouwe man,
Opdat hi mach Suete Onfane
Vercrigen, ende die welgedane
Rose, die hi heft so wert,⁺
Ende van herten so begert,
So dat wijt emmer moeten doen;
Want sijn gebot² ende sijn sermoen
Sal werden gelesen ter meneger stat,
Ende men saels ons dienen te bat.⁺
Nu es wel recht sekerlike,
Dat wi den toename van Heinrike
Seggen ende condich maken;
Want die toenamen sie sijn saken
Daer die man bekint mede es.
Van Akene,³ sijt seker des,
Es sijn toename, ende es prochiaen
Te Cortbeke, alsict hebbe verstaen.
Nu biddic der goddinne des
Lucinen, die vanden brudenne es
Gerechte goddinne ende vrouwe,⁴
Dat si Heinricke, die ons getrouwe
Es, alsoe vorderen moete,⁺
Dat hi lese die Rose soete;
Ende Jupiterre so biddics mede,
Dat hine behoude in die blijthede;
Want hi wilt desen boec al uut
Maken, daermen dat suete cruut⁺
Sal vander minnen moegen kinnen;
Ende daer na men en genen sinnen
Tongemake en darf wesen.
Die dit boec heeft gelesen,
Hi sal hier sien also claer⁺
Die poente der minnen ende oppenbaer,
Datmen dit boec in allen sinnen
Heten mach Spegel der Minnen;⁵
Want vele goets bringet den minnere,

+ C. fol. 59 a. 4 b

+ [9765]

1 Rose, I. 352, 11333 (10619):

Qui à saoul et à géun
Me servira toute sa vie,
Sans avarice et sans envie,
Et sera si très-sages hon,
Qu'il n'aura cure de Raison,
Qui mes oignemens het et blasme,
Qui olent plus soef que basme,
Et s'il avient, comment qu'il aille,
Qu'il en aucune chose faille,
(Car il n'est pas homs qui ne pèche,
Tous jors a chascun quelque tèche),
Le cuer vers moi tant aura fin,
Que tous jors, au mains en la fin,
Quant en cope se sentira
Du forfet se repentira.

Lees in vs. 9942 met C: Die.

+ [9770]

+ [9775]

2 Lees met C: boec.

+ [9780]

3 In het HS. staat niets dan:

Sijt seker des,

dat even als de andere verzen met een hoofdletter begint. Zie de Inleiding.

4 De bede aan Lucina, die in het oorspronkelijke zeer natuurlijk is, mist hier alle reden van bestaan. Zie de Inleiding.

+ [9795]

+ [9800]

+ [9805]

5 Rose, I. 354, 11406 (10592):

Il fléutera nos paroles
Par quarrefours et par escoles,
Selonc le langage de France,
Par tout le règne en audience,
Que jamès cil, qui les orront,
Des dous maus d'amer ne morront,
Por qu'il le croient fermement;
Car tant en lira proprement,
Que trestuit-cil, qui ont à vivre,
Devroient apeler ce livre
Le Miroer as amoreus:
Tant i verront de biens por eus.

Lees in vs. 9978:

Ende daerna minre en genen sinnen.

[p. 172]

A. fol. 47 d.-48 a.

⁺Opdat si te horne nine begeren⁺
Na Redenen der hoger vrouwen,
Die mi doet leven dickent met rouwen.
Hier omme so coem ic u te rade
Alse minen mannen, ende bidde genaden
U allen harde oetmoedelike,⁺
Dat gi des en selven Heinrike,
Die oit soe getrouwe was mi,
So hulpt dat hi gevordert si.
Oec bem ic sculdich te biddene mede
Vore andre, die ter meneger stede⁺
Selen noch geboren sijn,
Ende houden hen ane den raet mijn,
Diere harde vele wesen sal;
Want ic weet te voren al,
Ende benre af prophete, dats waer;⁺
Want si selen oppenbaer
Venden in dit boec bescreven
In welker wijs dat verdreven
Sal wesen noch ver Jalosie,
Ende altemale hare partie,⁺
Ende haren casteel gebroken soe,
Ende getruerit daertoe,¹
Dat sise in engenen saken
Nemeer weder en moge maken.
Dies so raedt mi openbare,⁺
Hoe ic best mijn volc scare,
Ende bescicke mijn orloge,
So dat ic gewinnen moge
Lichtelike den starken casteel,
Die noch vaste es ende geel.’⁺

Doe dus die Goddinne was kint,²

Al sine redenne hadde geint,
Gingen te gadre die barone
Om raet te nemene, wat hem te doene
Stoede al met selken saken.⁺
In vele manieren dat si spraken,
Want elc hi gaf sinen raet;
Doch bleven si, dat verstaet,
Op enen raet, daer si mede
Ten God wart keerden doe ter steede.⁺

‘Here, her God,’ soe seiden si,

‘Met accorde soe sijnwi
Bleven altegader gemene,
Sonder Rijcheit die vrouwe allene,
Die harde diere heeft gesworen,
Dat si omme mensce die geboren
Es, nemmermee, Godeweet,
Ane die borch slach en sleet,⁺
No met houwen, no met scachte,
No met gheenen anderen ambachte;³
Ende es gesceden met bolgenscape:
Alsoe sere haetsi den cnape;
Ende seit: sone heeftene wart no lief.⁺
Daer omme doetse hem dit ongerief,
Dies hi en gadert engenen scat.
Over waer seggen wie u dat,
Dat hine mesdede oppenbare
Noit andre saken jegen hare.⁺
Si lijt wale, alse ict vernam,
Dat hi gistren margen quam
Tote hare, ende sochte hare ane
Orlof al dien pat te gane,
Diemen heet Te Vele Gegeven;⁺
Maer hi es daer buten bleven,
Want hi was arm, doe hijs bat:
Dies was hem ontseit dien pat;

+ C. fol. 59 b.-d.

+ [9810]

+ [9815]

+ [9820]

+ [9825]

+ [9830]

1 Lees met C: gedestruweert. De vorm truerien is ons althans nergens voorgekomen.

+ [9835]

+ [9840]

2 Lees:

Doe dus die God, diene was kint,

De vertaling van Chaucer, die bij vs. 4988 plotseling afbreekt, vangt hier weder aan.

+ [9845]

+ [9850]

+ [9860]

3 Deze twee verzen, die bij A ontbreken, moeten er blijkens het oorspronkelijke ingevoegd worden. Rose, I. 355, 11457 (10643):

Ne jà, ce dist, cop n'i ferra
De dart, de lance ne de hache,
Por home qui parler en sache,
Ne de nule autre arme qui soit.

+ [9865]

+ [9870]

+ [9875]

[p. 173]

A fol. 48 a.b.

⁺Ende sint en es hi sekerlike
Van enen penninge worden rike,⁺
Alse ons Rijchede dede verstaen;
Ende hieromme es ons afgegaen.
Nochtanne sijn wi altemale
Sonder hare geacordeert wale.
Wie hebben vonden in onsen raet,⁺
Dat Bedect Wesen ende Valchs Gelaet
Metten haren te desen tiden
Sullen tachterste porten bestriden,
Die Quade Tonge houd ende hoedt
Met sinen quaden volke verwoedt.⁺
Meltheit ende Hovescheit mede
Selen proven hare vromichede
Jegen die quene ende hare gaen ane,
Die soe nauwe wacht Suete Onfane.
Oec willewi dat te deser tijt⁺
Wel Helen ende Delijt
Scaemten bestaen vromelike,
Ende breken hare porte stoutelike.
Jegen Sorge willen wie dat varen
Coenheit ende Sekerheit metten haren;⁺
Vrieit ende Ontfermichede
Willen wie dat Dangiere bestrede.
Dus es dit here wel gescart,
Want nemmer en es so bewart
Die casteel, hine worde gewonnen,⁺
Al es ons Rijchede ontronnen,
Die ons allen en prijst niet sere.¹
Daer omme bidden wi u, lieve here,
Dat gi Venuse uwer moeder
Al hier ontboet, want si es vroeder⁺
Dan wi alle van orlogen:
Si sal ons wel geraden moegen,
Daer omme ontbietse, hets welgedaen.’
Die God van Minnen antworde saen:
‘Gi heren, mijn moeder, die goddinne,⁺
Daer wijsheiden vele es inne,
Si en doet niet altemale
Minen wille, maer si can wale
Mi secorsen, alst es te doene;
Ende daer bi weet wel, gi baroene,⁺
Dat ic mire moeder nine wille moyen
Om niet, want hare souts vernoyen.
Ic eerse ende werdse, waer ic mach,
Met wat dat ic verleesten mach,
Maer waenneer dats te doene si,⁺
So salsi comen, geloves mi;
Al waerse hier so bi oec nu,
So soude hier comen, dat seggic u,
Ongebeden van minen wege,
Ende hebben saen den torre belegen.²⁺

Mijn moeder es vrome in hare daet.

So heeft gewonnen, dat verstaet,
Menege borch, die vaste stont,
Die meer coste dan dusentich pont,
Daer ic niet jegenwerdich en was.⁺
Haddicker geweest, geloeft mi das,
Sie en waerre niet comen inne
Bi coepmanscepe iu genen sinne;
Want hets coepmanscepe, wise doet,
Die minne geeft om enich goet,³

+ C. fol. 59 d.-60 a.

+ [9880]

+ [9885]

+ [9890]

+ [9895]

+ [9990]

+ [9905]

1 De lezing van C komt hier meer met het oorspronkelijke overeen dan die van A.
Rose, I. 357, 11505 (10691):

Par ceus iert li chastiaus cassés,
Se chascuns i met bien s'entente.

+ [9910]

+ [9915]

+ [9920]

+ [9925]

2 Lees in vs. 10101 met C: Ende.
Rose, I. 357, 11528 (10714):

S'el fust si près, tost i venist,
Que riens, ce croi, ne la tenist.

+ [9930]

+ [9935]

3 Rose, I. 358, 11531 (10717):

Ele a pris mainte forteresce
Qui coustoit plus de mil besens,
Où ge ne fusse jà présens,
Et si le me metoit l'en seure;
Mès ja n'i entrasse nule eure,
Ne ne me pleust onques tel prise,
De forteresce sans moi prise,
Car il me semble, que qu'en die,
Que ce n'est fors marchéandie.

Verg. Chaucer, 253. b.

[p. 174]

A. fol. 48 b.c.

⁺Gelijc datmen coept orse ende rassiden.
Die tgelt pait hi machse riden,
Wilt hi sachte, wilt hi sere;⁺
Want hi den coepman en es mere
Sculdich, noch die coepman heme.
Aldust eist, alse ict verneme,
Die coept oec van enen wive
Die genoechte van haren live;⁺
Ende alsise hem gelevert heeft,
Ende hi hare tgelt, dat hire om geeft,
Soe es leden al die minne:
Daer en es al dan coepmanscap inne.
Coep en es niet gegeven:⁺
Daer omme es die danc saen bleven.¹
Nochtan sijn dese coep beide
Ongelijc, die ic u seide;
Want al eist dat een diere
Coept een ors, hi maecht sciere⁺
Vercopen ende nemen daervan
Sijn gelt, ende wennen dat hi can;
Ten mensten sone eist al niet
Verloren, hine heves weder iet:
Tfel oec, al ware dat sake,⁺
Dattie moert te doet stake;
Maer dusgedanich sone es niet
Die coep, die ver Venues pliet;
Want nemmerme sone coept geen man
Wijf soe diere, wat hire an⁺
Legt gelt ocht goet, hine si te voren
Sekerlike al verloren
Want die vercoept neemt die have,
Ende die coept geeter ave;
Nochtan en heeft hire so vele an,⁺
Dat hire ave geheten can
Here noch oec iet gesijn,
Hen ware Norman ocht Poitevijn;
Maer quame hi ende meer dan gave,
Si en gingen den irsten ave,⁺
Ende en helden hem ane den naesten.²
Twi sal hem een man dan verhaesten,
Dat een vreemde in sijn gewelt
Also saen sal hebben sonder gelt,
Alse een doet met sinen goede?
Hoe mach hem dan sijn te moede?
Dit sijn quade ende sotte liede,
Ende ene keitivichge maisniede,
Die hare gelt leggen daer,
Daer si wel weten openbaer,⁺
Dat sijt verliesen altemale,
Wat sire ane leggen, grote ocht smale.
Maer daer bi en seggics niet,
Dats mijn moeder en gevet iet;
Maer ic segge u dat hijs heeft⁺
Na groten rouwe, die gene diet geeft,
Alsene dat geven van groten goede
Heeft bracht in swaerre ermoede,
Ende hem Rijcheit heeft gelaten
Broetbiddre achter straten,⁺
Die nu en wege es getogen,
Ende mi niet helpen en wilt orlogen.

Maer bi mire moeder Venuse,

Ende bi haren oudervader Saturnuse,

+ C. fol. 60 a.-c.

+ [9945]

+ [9950]

+ [9955]

1 Rose, I. 358, 11544 (10730):

Ge n'apele pas vente, don;
Vente ne doit nul guerredon.

+ [9960]

+ [9965]

+ [9970]

+ [9975]

+ [9980]

2 Rose, I. 358, 11559 (10745):

Mès trop par est li marchiés pires,
Dont Vénus se vuet entremetre;
Car nus n'i saura jà tant metre,
Qu'il n'i perde tout le chaté
Et tout quanqu'il a achaté.
L'avoir, le pris a li vendierres,
Si que tout pert li achatierres;
Que jà tant n'i metra d'avoir
Qu'il en puist seignorie avoir,
Ne que jà puisse empéeschier,
Por doner ne por préeschier,
Que maugré sien autant n'en ait
Uns estranger, s'il i venoit,
Por doner tant, ou plus ou mains,
Fust Bretons, Englois ou Romains:
Voir espoir trestout por noiant,
Tant puet-il aler flaboiant.

+ [9990]

+ [9995]

+ [10000]

[p. 175]

A. fol. 48 c.d.

⁺Ende bi minen broderen al,⁺
Daer niemen af en weet tgetal,
Die ic node versweren soude,
Ende biden groten elschen coude,
In drenke piment, dat wet te voren,
In enen jare, wordic versworen,⁺
Want elc wel weet diet begert,
Dat een God die hem verswert,
Hine drinct piment in enen jare.¹
Dit weetti wel dat mi ware
Ene quade sake, versworic mi;⁺
Mar sint dat mi die Rijcheit si
In dese noet nu afgegaen,
Si selt ontgelden, sine neme saen
Enichge wapine ende doese an,
Ende helper mi met striden dan.⁺
En doet sijs niet sekerlike,
Ende coemt dan enich man, die es rike,
Ocht cnecht, ocht reddre, ocht baroen,
Ic salne alsoe plumen doen
Onse mageden ende met hem spelen,⁺
Dat hem in corten tiden selen
Al sine plumen bloeten,
Ende hi dat cleine metten groten
Vercopen ende oec versetten al,
Hen doe kenlic groet ongeval.²⁺
Arm man hi heeft betren here;
Want in versmaetse min no mere.³
Hi en es oec geen goet man,
Diese lelec spreket an.
Daer bi so es quaet Rijchede,⁺
Dat hise versmaedt tegener stede.
Sie minnen bat dan doen die rike,
Die thare houden gerechtelike;⁴
Maer bi minen vlogen beide
Waer ic God over die Rijcheide,⁺
Alsic ben over die Minne,
Alle die gene die ic kinne
Mi getrouwe, die soudic maken
Alle rike in waren saken,
So sere ontfarmet mi te waren⁺
Hare weenen, hare clagen, hare mesbaren.’

Die baroene antworden saen:

‘Here, dat gi hebt doen ons verstaen,
Dat es waerheit altemale,
Ende gi selt oec behouden wale⁺
Uwen eedt, dats seker waer,
Updat u een rike man coemt naer,
Dat hi wille met trouwen minnen
Ende uwe mageden leren kinnen,
Die alle sien van diere costumen,
Dat sine saen so sullen plumen,
Dat hem ene vedre niet bliven en sal,
Hine salse daer laten al:
So selensine smeken ende striken
Met sueten worden ende goelike,
Ende helsen ende cussen mede,

+ C. fol. 60 c.d.

+ [10005]

+ [10010]

1 Rose, I. 361, 11604 (10790):

Or ne bevré ge de piment
Devant un an, se ge ci ment;
Car des diex savés la coustume:
Qui en parjurer s'acoustume,
N'en boit tant que l'an soit passés.

+ [10015]

+ [10020]

+ [10025]

2 Rose, I. 361, 11626 (10812):

Si le plumeront nos puceles,
Qu'il li faudra plumes noveles,
Et le metront à terre vendre,
S'il ne s'en set moult bien desfendre.

+ [10030]

3 Rose, I. 361, 11630 (10816):

Povre home ont fait de moi lor mestre:
Tout ne m'aient-il de quoi pestre,
Ne les ai-ge pas en despit.

+ [10035]

4 Rose, I. 361, 11636 (10822):

Miex aiment que ne font li riche,
Li aver, li tenans, li chiche.

Lees met C: ghierechlike.

+ [10040]

+ [10045]

+ [10050]

[p. 176]

A. fol. 48 d.-49 a.

⁺Ende geloven hem daer ter stede
Te doene al dat hi begert;
Ende emmer treckense te hem wart
Tgoet, maer emmer vaste houden thare.¹
Nu, here, gebiedt ons openbare
Wat gi wilt, dat ment doe,⁺
Wie sijns gereet spade ende vroe.
Maer Valsch Gelaet en dar hem niet
Met ons onderwinden iet,
Omdat hi van u es gehaedt.
Nu bidden wi, here, dat gine laet⁺
Wesen vort van uwer maisniede,
Ende hier wandelen met u lieden,
Met Gevenst Wesen siere amien.’
- ‘Ende wildijt alle, gi partien,’
Seide die God, ‘so willict mede;⁺
Nu onthoudene hier ter stede.
Ic wille dat hi vort mi
Altoes te minen hove si.
Valchs Gelaet, ic houde u
Op selc couvent al hier nu,⁺
Dat gi selt te hulpen staen
Onsen minneren ende niet afgaen,
Maer hen staen staeden allen tijt,
Ende onsen vianden derende sijt.
Ic geve u macht in allen asauden,⁺
Want gi sijt comen van ribauden.²
Dus willet onse volc algadre,
Want sekerlike gi sijt verradre,
Dief ende oec versworen mede;
So siedi oec ter meneger stede,⁺
Maer dat hebdi dicke gedaen,
Om datter bi soude ontgaen
U vrient ende verblijdt wesen.
Nu segt mi, biddic u,³ na desen,
Bi wat tekene men u sal⁺
U bekinnen overal,
Alsmen us te doene heeft;
Want die behendechste die leeft
Siedi een, dat weet ic wale.
Nu so segt mi altemale,⁺

+ C. fol. 60 d-61.

1 De tekst van C heeft veel getrouwer het oorspronkelijke gevolgd dan die van A.
Rose, 1, 362, 10654 (10940):

Bien est li seremens tenables
Cum bons et fins et convenables,
Que fait avés des riches homes;
Ainsinc iert-il, certain en somes,
Se riches homs vous font homage,
Il ne feront mie que sage;
Que jà ne vous en parjurrés,
Jà la poine n'en endurrés
Que piment en laissiés à boivre
Dames lor braceront tel poivre,
Si puéent en lor laz chéoir,
Qu'il lor en devra meschéoir.
Dames si cortoises seront,
Que bien vous en aquiteront.
Jà n'i querés antres victaires;
Car tant de blanches et de naires
Lor diront, ne vous esmaiés,
Que vous en tendrés à paiés.
Jà ne vous en meslés sor eles;
Tant lor conteront de noveles,
Et tant movront de requestes
Par flateries déshonestes,
Et lor donront si grans colées
De baiseries, d'acolées,
S'ils les croient, certainement
Ne lor demorra tenement,
Qui ne voille le mueble ensivre,
Dont il seront primes delivre.

+ [10075]

+ [10080]

+ [10085]

+ [10090]

+ [10095]

2 Lees met C:

Want gi sijt coninc van den ribauden.

Rose, II. 1, 11704 (10973):

Tu seras mès rois des ribaus.

Zie over de Ribauds en hunnen koning Méon, Rose, II. 321; Du Cange (Ed. Henschel), V. 765, en C. Leber, Collection des meilleures dissertations, notices et traités particuliers relatifs à l'histoire de France, VIII. 187-235.

+ [10100]

3 Bij A. verkeerdelijk bidie.

+ [10105]

+ [10110]

[p. 177]

A. fol. 49 a.b.

⁺Waer gi meest te wandelne plecht.’
‘Here, wat holpe anders gesecht
Dan die waerheit, die ic u sal
Seggen? Ic woene overal:
Dies en mochtic niet al vertellen.⁺
Seidic mijn leven minen gesellen,
Si souden mi altemale versmaden,¹
Ende onrasten alte vele beraden,
Want Waerheit soude mi wesen wreet;
Want jegen hare mijn leven geet.⁺
Daeromme en souts hare niet twent bagen,
Ende soude mi wech van hare jagen,
Alsic hare seide die grote mort,
Als ic pense ende bringe vort;
Want hare en baget dinc negene,⁺
Die ic segge, sonder allene
Die ewangelie, alsicse spreke,
Maer dats emmer valsceleke;
Want mine saken sijn so quaet,
Dat ic en gere, dat verstaet,⁺
Engenen wettegen man no goeden;
Want waneer soe si mi verstoeden,
So souden sie mi alle verdriven.
Maer die gene, der ane bliven
Mine leringe vast ende gestade,⁺
Die leven al biden rade
Baraets, mijns lieves vader,
Ende Ypocrisien, die beide gader
Mi wonnen ende voedden mede.’
Die God van Minnen antworde tier stede:⁺
‘Dit was ene scone wenninge,
Die si wonnen onderlinge,
Daer si wonnen desen duvel,
Ende gaven hem tetene broet ende suvel.
Sint,’ seit him die God van Minnen,⁺
‘Dat gi sijt ontfaen hier binnen,
Soe moetti ons seggen uwe affare
Ende uwe wandelinge harentare,
Dat onse lieden moegen hoeren
Ende weeten ende verstaen te voren⁺
Van wat dienste dat gi sijt.
Nu segt ons in corter tijt.’
‘Here,’ seide doe Valsch Gelaet,
‘Sint dat u te wetene staet,
So sal ic u, wat mijns gesciet,⁺
Seggen u ende helen niet.’

Valsch Gelaet al sonder beide

Begonste aldus ende seide,
Datment horen mochte wale:
‘Nu hort, gi heren altemale,⁺
Die Valsch Gelaet wilt leren kinnen,
Sine woninge es, in waren sinnen,
In leecke, in clerke, in cloestre mede,
Mar si es te selker stede
Meerre dan si tere andre si.²⁺
Ic salt u seggen, hort na mi,
Waer ic mi meest herbergen wille,
Dats daermen mi helet stille,
- Daer bem ic seker, Godeweet, -
Dats onder doetmodechste cleet.⁺
Die geestelike sijn meer bedect
Dan die hem ter werelt trect.
Ic en segt oec daer bi niet,
Dat ic wille lachtren iet
Die gene van religione,⁺
Opdat hi es van helegen doene
Ende alle godelijcheit begert,

+ C. fol. 61 a.-c.

+ [10115]

1 Rose, II. 2, 11718 (10989):

Sire, j'ai mansions diverses
Que jà ne vous quier réciter,
S'il vous piest à m'en respiter;
Car, se le voir vous en raconte,
Avoir i puis domage et honte.

+ [10120]

+ [10125]

+ [10130]

+ [10135]

+ [10140]

+ [10145]

+ [10150]

+ [10155]

+ [10160]

2 Rose, II. 4, 11773. (11042):

Qui Faus-Semblant vodra congnoistre,
Si le quière au siècle ou en cloistre;
Nul leu, fors en ces deus ne mains:
Mès en l'un plus, en l'autre mains.

De lezing van C. is verre boven die van A. te verkiezen.

+ [10165]

+ [10170]

+ [10175]

[p. 178]

A. fol. 49 b.-d.

⁺Nochtanne en hebbicse lief no wert.
Menich valsch cloesterere,
Fel ende van quaden gere,⁺
Doen ane die cledre alsmen siet,
Maer therte en verwandelt niet.
Godeleke lieden sijn oetmodich,
Niet in hoverden overvloedich:
Daeromme willic met hem woenen,⁺
Omdat ic moege die lieden hoenen.
Haren abijt so neme ic wale,
Maer ic scuwe altemale
Die werke, diere toe behoeren;
Want ine quame anders niet te voren⁺
Van minen wille, ho ict verscoende¹
Ende van buten iemen toende;
In mocht en geen sens laten,
In mi en mochte hoverde niet maten.
Metten hoverdichgen soe woene icke.⁺
Die begeren ende pinen dicke
Te vercrigene die werelt ere,
Ende daer na so staen si sere,
Dat si bekint wel moegen sijn,
Omdat men hem geeft broet ende wijn,
Ende penitancie goet ende vet.²⁺
Hier omme volgic altoes met;
Met groten heren, diemen vint,
Garic altoes te sine bekint,
Ende hen te volgene in haren sale.⁺
Arm can ic mi maken wale,
Nochtanne die gode, lecker morselc
Si comen mi altoes te deele,
Ende drinke dien alren besten wijn,
Die mach in dien lande sijn.⁺
U lieden so predekic aremoede,
Mare ic gere vloetheit van goede.
Dits oec ene gemeine maniere
Van allen moneken cloesterire,
Want hebben si den abijt ane,⁺
So scinen si helich inden gedane,
Ende willen emmer helich wesen;
Maer verstaet wel mijn lesen:
Die cledre en maken den monec niet,
Diemen hem ane dragen siet,⁺
Noch dat hi boven es bescoren:
Dats al meest pine verloren;
Want Baraet so es in hem
Te XII staeden ende niet men.
Niemenne en es so wel geleert,⁺
Dat hi hem jegen mi iet keert³,
Mar houden hem ane mine wet;
Want waer ic ga, mi es altoes met
Baraet; ine soeke niet el dan datte.
Gelijc niet el en soect die catte⁺
Dan die ratten ende die musen
Harentare ende achter huse,
Aldus so jagic minen staet,
Daer ic met decke mijn baraet;
Ende ine can so behendich vensen mi,⁺
Dat so behendich iemen si,
Die geweten can mijn leven,
Ic wilt hem selven te kenne geven.’

Die wile Valsch Gelaet dit seide,

Die God van Minnen sprac sonder beide,⁺
Ende onderginc hem sine sprake
Ende seide: ‘Hets ene selsiene sake,
Dat gi hier verstaen ons doet.

+ C. fol. 61 c.-62 a.

+ [10180]

+ [10185]

+ [10190]

1 Rose, II. 4, 11799 (11068):

Lor habit porrai-ge bien prendre,
Mès ainçois me lerroie pendre
Que jà de mon propos ississe,
Quelque chière que g'i féisse.

+ [10195]

2 Lees met C pytancie, en verg. bl. 129, aant. 1.

+ [10200]

+ [10205]

+ [10210]

+ [10215]

+ [10220]

+ [10225]

3 Rose, II. 5, 11824 (11093):

La robe ne fait pas le moine.
Neporquant nus n'i set respondre,
Tant face haut sa teste tondre,
Voire rere au rasoer de lanches,
Qui Barat trenche en treze trenches.
Nul ne set si bien distinter,
Qu'il en ose un seul mot tinter;
Tuit lessent vérité confondre,
Por ce me voi là plus repondre.

+ [10230]

+ [35]

+ [40]

[p. 179]

A fol. 49 d.-50 a.

⁺Vintmen helige lieden goet
Ter werelt ende buten abdien?’⁺
- ‘Jaet, here, ic darf wale lien.
Waendi omme die cledre gemingt,
Dat daer omme van Goede verlingt
Smenscen ziele? Neen si niet;¹
Want menegen helegen sant men pliet⁺
Tanebedene ende menege sintinne,
Die Gode dienden altoes met sinne,
Ende werelike cledre droegen,
Daer si hare herte niet anesloegen,
Alse daeden mageden ende martelaren,⁺
Die oec in huweleke waren,
Ende moeder worden van goeden kinden,
Ende haer leven in huwelic inden.
Besiet menege helichge maget,
Die crone vor Gode nudraget,⁺
Ende starf in waerreliken cledre,²
Waendi datse God te ledre
Heeft om dat weerrelijk cleet?
Neen hi niet, weet dat gereet,
Goet herte maect goet leven;⁺
Tcleet en cant genemen no gegeven,
Ende goet leven maect goet werke.
Nadat ict sie ende merke.
So leeght alleene dat religioen
Ant werc dat de liede doen.³⁺
Waendi, die name een scaeps vel,
Ende daermede cleedde wel
Den wolf here Ysengrime,
Wart in dauwe ocht in rime,
Dat hi en gene scaep en name,⁺
Al wart dat hire onder quame,
Ende daeromme gave den scapen vrede,
Al ware dat hire scaep scene mede?
Neen hi niet, maer te meer.
Soude hise nemen ende vele teer,⁺
Omdat sine kinnen niet en sonden,
Al waert dat hi vlien oec woude.

Hoedt u van desen welvekinen,

Die nuwe apostelen scinen,
Helege kerke; want gi gegeven⁺
Hen in handen om u sneven.
Het sijn die u sonden weren,
Ende heimelike u verteren;
Sdages maken si u mure,
Mar tsnachts wordet hem te sure,⁺
Hoe si u gemineren moegen
Ende muren breken ende poegen.
Dat sijn uwe gerechte prelate,
Daer si ane doen onmate
Ende overdaet al te groet.⁺
Nu willic swigen, ic hebs noets;
Want si moeten mi, dats waer,
Wedersaken sijn te swaer.
Want dese, daer ic af telle,
Sijn wolve gecleedt met scaeps velle.⁺
Maer ic wille u geloven wale,
Dat ic u vriende altemale
Vordren wille, waer dat si,
Opdat gi ontfaen wilt mi
Ende mine amie, want daer sonder⁺
En mochtic sijn, want ic bleve tonder.
Ic bem verradre sekerlike,

+ C. fol. 62 a. b

+ [10245]

1 Rose, II. 7, 11859 (11128):

Oïl, sire, il ne s'ensiut mie,
Que cil mainent mauvèse vie,
Ne que por ce lor ames perdent,
Qui as dras du siècle s'aherdent;
Car ce seroi trop grans dolors.

+ [50]

+ [55]

+ [10260]

2 De vertaling wijkt hier weer vrij wat van het oorspronkelijke af.
Rose, II. 7, 11879 (11148):

Néis les onze mile vierges,
Qui devant Diex tienent lor cierges,
Dont l'en fait feste par églises,
Furent ès dras du siècle prises,
Quant elz reçurent lor martires.

+ [10265]

3 Rose, II. 7, 11885 (11154):

Bons cuers fait la pensée bone,
La robe n'i tolt ne ne done;
Et la bone pensée l'uevre,
Qui la religion descuevre.
Ilec gist la religion
Selonc la droite entencion.

+ [10270]

+ [10275]

+ [10280]

+ [10285]

+ [10200]

+ [10295]

+ [10300]

+ [10305]

[p. 180]

A. fol. 50 a.b.

⁺Ende onse Here van hemelrike
Hout mi over enen dief,
Ende versworen, dats mijn gerief,⁺
Opdat ic minen wille volbringe;
Want met logenen sonderlinge
Bem ic bedect altemale;
Want niemenne en mach mi kinnen wale,
Hoe dicke hi mi te siene plegt.¹⁺
Van Pirotheuse daermen af segt,
Dat hi hem sciep waer hi in woude,
Baraets consti so menichfoude;
Nochtan en constijs half so vele
Alse ics can te minen spele;²⁺
Want ine quam noit so dicke tere stat,
Datmen mi daer iet kinde te bat;
Want alte wale ic wisselen can
Die cledre, die ic hebbe an.
Nu bem ic monec, nu bem ic nonne,⁺
Nu bem ic riddre van hogen conne,
Nu bem ic canonec, nu prelaet,
Nu pape, nu clerc, nu advocaet;
Nu bem ic meester, alse nu scolier;
Nu bem ic borgrave, nu forestier.⁺
Wat makic hieraf menich sticke?
Van allen ambochte so bem icke:
Nu bem ic prinche ende nu page.
Ic hebbe in mi ene usage,
Dat ic bider herten can⁺
Alle talen, die noit conste man.
Nu bem ic graeu, nu bem ic out;
Nu bem ic jonc in mire gewout;
Nu bem ic Robert, alse nu Robijn,
Nu bem ic barevoet, nu Jacopijn.³⁺
Ic volge gerne mire vriendinnen,
Die mi hier brachte binnen,
Ende doe gerne, al sout mi deren,
Al haren wille, haer begeren.
Selc wile doe ic cledre ane⁺
Ende ga in vrotiwen gedane:
Nu bem ic vrouwe, alse nu joncwijf,
Nu clusenerse, die al haer lijf
Gedaen heeft penitencie groet;
Nu bem ic een Lollart ende bidde broet;
Alle die singen broet om Goede
Dat sijn diere truwanten bode.
Nu bem ic abt, alse nu abdesse;
Alse nu bem ic irst professe.⁴
Dus doergaic die werelt wijt,⁺
Ende doersoke dordine talre tijt,
Daer ic mi best met helpen mach,
Om te bejagene mijn gelach;
Maer ic later tcoren af

+ C. fol. 62 b.c.

+ [10310]

1 Rose, II. 9, 11939 (11207):

Sans faille traïstre sui-gié,
Et por larron m'a Diex jugié.
Parjurs sui; mès ce que j'afin,
Set-l'en envis devant la fin,
Car plusor par moi mort reçurent,
Qui onc mon barat n'aperçurent.

+ [10315]

2 Rose, II. 10, 11951 (11220):

Car Prothéus, qui se soloit
Muer en tout quanqu'il voloit,
Ne sot onc tant barat ne guile
Cum ge fais.

+ [10320]

+ [10325]

+ [10330]

+ [10335]

3 Rose, II, 10, 11967 (11236):

Autre ore sui viex et chenus,
Or resui jones devenus.
Or sui Robers, or sui Robins,
Or cordeliers, or jacobins.

+ [10340]

+ [10345]

4 De lezing van C is hier wederom veel meer overeenkomstig het origineel dan die van A.
Rose, II, 10, 11975 (11246):

Autre ore vest robe de fame;
Or sui damoisele, or sui dame,
Autre ore sui religieuse,
Or sui rendue, or sui pricuse,
Or sui nonain, or sui abesse,
Or sui novice, or sui professe.

+ [10355]

[p. 181]

A. fol. 50 b.c.

⁺Ende en soeke el niet dan tcaf;¹
Want mine wart ende mine daet
Sijn harde divers, dat verstaet.²

Doe woude swigen Valsch Gelaet,

Maer die God dede den raet,
Dat hijs seide vele meer⁺
Dan hijs geseit hadde te voren eer,
Die te hem seide ende sprac toe:
‘Nu segt,’ seit hi, ‘waer af ende hoe
Gi dient den lieden achter lande,
Gine dorres laten dore die scande,⁺
Gine segt al hoet met u steet;
Want het scijnt wel ane u cleet,
Dat gi sijt ene goede ermite.’
- ‘Hets waer, maer ic bem ypocrite,
Ende predecke den lieden nuttelicheit³;⁺
Maer emmer vullic, dats waerheit,
Mine pance met goeder spisen
Ende met wine, diemen prisen
Hort; dien neme ic in goede
Ende predecke den lieden daremoede.⁺
Nochtan en gerics selve niet;
Want waer mine ogen den armen siet,
Dien scuwic ende hate mede:
Dit heeft geweset altoes mijn sede.
Ic hadde die contscap sekerlike⁺
Vandien coninc van Vrankerike
Liever dan van een armen man,
Hoe vele doegeden dat hi can;
Want alsic sie dese arme kaitive
Naectende bloet ende cranc van live,⁺
Hongerich ende dorstich, ende horse clagen,
Dan c[x] mi niet wale behagen.
Men dragense int gasthuus, ic wilt wel;
Van mi en mogense hebben el
Noch oec vercrigen anders iet,⁺
Datse moege geloven iet;⁴
Maer die rike perssemert,
Die met siecheden es beswert,
Dien visenteric vriendelike
Ende troeste harde hovesscelike,⁺
Want ic waens gelt gecrigen;
Ende doettene die quade doet dan swigen,
Soe leidickene toten grave.
Coemt iomen die mi spreect daer ave,
Dat ic den armen so niet en doe,⁺
Weetti hoe ics onga dan, hoe?
Ic segge: die rike es meer bevaen
Met sonden, die hi heeft gedaen,
Dan die arme kaitijf si:
Dies behoeft hem bat dien raet van mi.⁺
In segt oec daer bi niet te male:
Een arm man hine verliest also wale
Sine siele in sine aremoede
Alse die rike met sinen goede,
Die wel keert al sijn doen,⁺
Want ons bescrijft Salomoen
In sine parablen, alse ict weet,
Dat in die derticste capittele steet:
‘God here,’ seit hi, ‘dore uwe goede,
Hoedt mi van rijcheden ende van aremoeden;⁺

+ C. fol. 62 c.-63 a.

1 In het oorspronkelijke wordt juist het tegendeel gezegd van de verzen der vertaling.
Rose, II.11, 11985 (11254):

Mès de religion, sans faille,
G'en pren le grain et laiz la paille.

2 Vs, 11987-12144 (11262-11413) ontbreken in onze vertaling. Het weggelatene is een vrij heftige diatribe tegen de geestelijkheid.

+ [10305]

+ [10370]

3 Lees met C: nuchterheit.
Rose, II. 16, 12154 (11423):

C'est voirs, mès ge sui ypocrites.’
- Tu vas préeschant astenance.’
‘Voire voir, mès g'emple ma pance
De bons morciaus et de bons vins.

+ [75]

+ [l0380]

+ [10385]

+ [10390]

+ [10395]

4 Lees met C: ghelaven.
Rose, II. 17, 12170 (11440):

S'il sunt à l'ostel-Diex porté,
Jà n'ierent par moi conforté,
Que d'une aumosne toute seule
Ne me paistroient-il la geule,
Qu'il n'ont pas vaillant une sèche:
Que donra qui son coutiau lèche?

+ [10400]

+ [10405]

+ [10410]

+ [10415]

+ [10420]

[p. 182]

A. fol. 50 c.d.

⁺Want die rike heeft overmoet
So over groet op sijn goet,
Dat hi Gods, ons lieves vader,
Daerbi vergeet altegader.
Diegene die met aremoden leven,⁺
Sie moegen sonde qualec begeven:
Die noet si houtse so bevaen,
Dat si moeten stelen gaen,
Ocht valchs sijn ochte versworen,
Daer si bi worden verloren.’⁺
Dat Salomon seide van sinen wegen,
Daer en seide niemen jegen.
Doe God ginc op erterike,
Ende sine apostele die gelike
Predecten te menegen staeden,⁺
Wine vinden niet dat si baden
Broet ocht andre spisen iet;
Want sine wouden bidden niet.
Dus souden die brudre laten
Hare bidden ende hem gematen,⁺
Ende leven bi haren labure,
Daer si bat ane ter cure
Daeden, opdat sijt antierden,
Ende hem alsoe bestierden
Alse hare irste brudere daeden,⁺
Die selve wrachten ende niet en baden;
Ende bleef hem boven den etene iet,
Sie gavens wech, sine hildens niet;
Sine stichten gene grote gesaten,
Si hilden hem altoes met maten.¹⁺
Een starc man, nadat ict kinne,
Es wale recht dat hi winne
Sine spise met sinen handen,
Waer hi woent ende in wat landen,
Opdat hijs anders niet en heeft,⁺
Hoe helegelike dat hi leeft,
Ende in wat ordenen dat hi si.²
Noch salic meer, geloves mi,
U vertellen noch hier naer,
Maer dat weet wel openbaer:⁺
Wie dat volmaect wesen wille,
Hi vercope lude ende stille
Al dat hi heeft van den sinen,
Ende leve van sijns selfs pinen;
Want niemene en soude ledich sijn.⁺
Hier es jegen die redene mijn,
Na dat die Ewangelien houden,
Dat wi altoes beden souden;
Mare dat es een cranc bedecken,
Dat wi dat voer ogen trecken;⁺
Want wi moeten beden laten;
Doch alse wie dronken ochte aten,
Aldus souden wie oec tbeden begeven,
Alse wie wonnen daer wi bi leven.³

Ons bescrijft Justiniaen,⁺

Dat en geen man en soude gaen,
Die gesont ende mechtich si,
Sijn broet bidden, geloves mi,
Opdat hijt te wenne vonde.
Het ware vele menre sonde⁺
Ende oec ter werelt menre scade,
Diese name ende verdade,

+ C. fol. 63 a.b.

+ [10425]

+ [10430]

+ [10435]

+ [10440]

+ [10445]

1 Rose, II. 19, 12238 (11508):

N'en fondoient palès ne sales,
Ains gisoient en maisons sales.

+ [10450]

+ [10455]

2 Rose, II. 19, 12240 (11510):

Puissans hons doit, bien le recors,
As propres mains, au propre cors,
En laborant querre son vivre,
S'il n'a dont il se puisse vivre,
Combien qu'il soit religieus
Ne de servir Dieu curieus.

+ [10460]

+ [10465]

+ [10470]

3 Rose, II. 20, 12254 (11524)

Car qui oiseus hante autrui table,
Lobierres est et sert de fable.
N'il n'est pas, ce sachiés, raison
D'escuser soi par oraison:
Car il convient en toute guise
Entrelessier le Diex servise
Por ses autres nécessités.
Mangier estuet, c'est vérités,
Et dormir et faire autre chose,
Nostre oroison lors se repose.
Ausinc se convient-il retraire
D'oroison por son labor faire,
Car l'Escripture s'i acorde,
Qui la vérité en recorde.

+ [10475]

+ [10480]

[p. 183]

A fol. 50 d.-51 a.

⁺Dan dat si met selker quaetheit
Nemen der lieden arebeit.¹
Alemoessene en soude niemen ontfaen⁺
Noch met rechte daer omme gaen,
Dan diere toe sijn geset:
Dat sijn die gene, ic wille gijt wet,
Die arm, ont sijn ende cranc,
Ende quale hout haer leven lanc,²⁺
Noch gepinen niet en connen:
Daer omme was alemoessene begonnen.
Ende wet oec wel waerlike,
Dat onse Here van hemelrike
Gebiedt den mensche, dat hi al geve,⁺
So dat hem niet en bleve;
Nochtan sone heet hi niet,
Dat die mensche gaet bidden iet;
Maer hi wilt datmen winne
Met sinen handen, dat meint hier inne.⁺
Want sinte Pauwels ontboet
Den armen apostelen, dat si hare broet
Wonnen gerne met haren handen,
Ende varen lieten alle triwande;³
Hi en woude niet, waer si quamen⁺
Ende predecten, dat si iet namen,
Ende dEwangelien nine vercochten,
In wat lande dat sise brochten;
Want der geveren dire es vele,
Die in ernste ende in spele⁺
Geven geredre ende mere
Des hars dore die werelt ere.
Dan si doen dore onsen Here,
Ende daerbi verliesen sere;
Want si verliesen ten gewichte⁺
Loen, alemoessene ende gichte.’⁴

Die God van Minnen hi seide:

‘Nu segt mi, selp u waerheide:
Een stare man, die dienen wille
Onsen Here lude ende stille,⁺
Ende dat sine heeft al vercocht,
Ende goet daer af den armen brocht,
Ende beden wille al in een,
Ende pine ende sorge doen en geen,
Mach hi dus Goede dienen iet?’⁺
- ‘Jai, here, waeromme niet?’
‘Ende hoe? dat segge mi.’
Valsch Gelaet seide: ‘Dat si.
Hi ga in een religioen,
Daermen hem geeft al sijn verdoen⁺
Van haren renten, die si houden,
Sonder te biddene jongen ocht ouden,
Alse witte moneke ende swarte sijn
Ende ander moneke, dats wel anscijn:⁵
In selke ordenen soudense hem begeven,⁺
Die op hare rente altoes leven,

+ G. fol. 63 b.-d.

1 Rose, II. 20, 12273 (11543):

L'en le devroit miex mehaingmer,
Ou en faire aperte justice,
Que soustenir en tel malice.

Waarschijnlijk wordt hier gedoeld op eene plaats uit den Cod. Just. L. XI, Tit. 25: De mendicantibus validis. Zie ook Gothofredi Cod. Theod. T.V. 285. (Lips. 1741).

+ [85]

2 De lezing van C. is in vs. 10651, 52 en 53 beter dan bij A., en door ons in A. opgenomen.

+ [10490]

+ [10495]

+ [500]

3 Rose, II. 21, 12309 (11579):

Et lor desfendoit truandies.

+ [10505]

+ [10510]

+ [10515]

4 Rose, II. 22, 12322 (11592):

Et savés que ce lor prouffite?
Le don perdent et la mérite.

+ [10520]

+ [10525]

+ [10530]

5 Rose, II. 22, 12339 (11609):

S'il entroit, selon le commant
Saint Augustin, en abbaie
Qui fust de propre bien garnie,
Si cum sunt ore cil blanc moine,
Cil noir, cil réguler chanoine,
Cil de l'Ospital, cil du Temple.

De opsomming der verschillende monnikorden, die bij A niet voorkomt, is door mij overgenomen uit C., met verandering van houde in swarte, welke verbetering door het origineel wordt gerechtvaardigd.
Het werk van Augustinus, waarop wordt gedoeld, is: de Opere monachorum, ad Anrelium epicopum Carthaginiensem.

+ [35]

[p. 184]

A. fol. 51 a.b.

⁺Ende triwanten laten staen,
Daer biddende ordenen met omgaen,
Die bidden lopen achter lande:
Dits vor Gode grote scande.⁺
Men vent selken monec nochtan,
Die pinen gelijc enen andren man,
Ende daer na Goede anebeden sere.
Mi gedunkt, dat wilen ere
Groet discort was ende swaer⁺
Op die baden, wet vorwaer,
Ochtment met Gode mochte anegaen.
Nu hort, ic saelt u doen verstaen
Al die waerheit in dit boec,
- Waerheit en soect genen hoec -⁺
In wat dingen men bidden mach,
Nadat ict horde ende sach.

Nu hort hier die sake waerbi

Dat elc mach bidden, geloves mi:
Es soe plomp van sinne een man,⁺
Dat hi geen ambocht en can
Geleren, noch en begert oec niet
Sonder ambacht te blivenne iet,
Hi mach wel bidden tote dien male,
Dat hi geleert sijn ambocht wale,⁺
Daer hi sijn broet met winnen mach,
Sonder triwanden, nacht ende dach.
Ochte die so ziec es ende so out,
Dat hi en heeft en gere gewout
Sijn broet te winne in crancheiden;⁺
Ocht een die heeft in weeldicheiden
Sinen tijt altoes geleeft,
Ende sijn goet nu al begeeft,
Dien so salmen bidden laten,
Ende niet van hongre inder straten⁺
Sterven laten, het ware sonde.
Ocht die gene, die teneger stonde
Niet so vele conste gewinnen,
Dat hire hem met in enegen sinne
Onthouden ochte gevoeden moege,⁺
Dese laetmen bidden bi gedoge
Van doren te doren ende bejaghen;
Want anders mach hi hem niet bedraghen.¹
Ocht die sijn ambocht wille leren,
Daer hi sijn broet mede met eren⁺
Wennen moge, dese mach
Bidden tote dat coemt die dach,
Dat hi selve moege werken;
Maer gi moegt wale merken,
Dat ic meine: werken met handen,⁺
Alse up sinen lichame standen,
In meene gheene gheestelike:
In souker in gheene plike.²
In dese sake, die ic u
Hier vertelt hebbe nu,⁺
Machmen bidden sekerlike;
Maer anders en eist niet redenlike,
Dat ic u hier hebbe geseit,
Dat een mensche te biddene plegt,
Ocht die meester van Sent Omars³⁺
Loech, ende dede wanen waers

+ C. fol. 63 d.-64 a.

+ [10540]

+ [10545]

+ [10550]

+ [10555]

+ [10560]

+ [10565]

+ [10570]

+ [10575]

1 De bij A ontbrekende verzen komen in het oorspronkelijke voor.
Rose, II. 24, 12394 (11664):

Bien se puet lors metre à pain querre,
Et d'huis en huis partout tracier
Por le remenant porchacier.

+ [10580]

+ [10585]

2 Vs. 10750 is door ons met de lezing van C. verwisseld, en de twee ontbrekende verzen er ingevoegd, daar C. volkomen met het origineel overeenkomt.
Rose, II. 25, 12404 (11674):

Mès qu'il ovre de mains itiex,
Non pas de mains esperitiex,
Mès de mains du cors proprement,
Sans metre-i double entendement.

+ [10590]

3 Rose, II. 25, 12413 (11688):

Se cil de Saint-Amor ne ment,
Qui disputer soloit et lire,
Et préeschier ceste matire
A Paris, avec les devins.

Guillaume de Saint-Amour, Kanunnik van Beauvais, maakte zich beroemd door zijn boek: de Periculis novissimorum temporum, waarin hij de bedelmonniken aanviel. Het werd door Paus Alexander IV in den ban gedaan, en de schrijver uit Frankrijk verbannen. Zie Méon, II. 355, Michel, II. 25.

+ [10595]

[p. 185]

A. fol. 51 b.c.

⁺Menegen te Parijs in die stede,
Daer hi las ende predecte mede,
Dat grote sonde anders ware
Bidden, ende hi hads openbare⁺
Met hem leke ende die clerke;¹
Mare mijn vrouwe met haren werke,
Ver Ypocrisie, dede dat,
Datmen daer bien uter stat
Ende uten rike, omdat hi seide⁺
Ende predecte die waerheide,
Ende niet genadich en was hars,
So wart gebannen die clerc Omars,
Sint hi nouwe boeke maecte,
Daer hi in al besaecte⁺
Hare leven, ende woude,
Dat ic altoes arbeiten soude,
Opdat ic gnoech en ware gegoedt.²
Weende hi dat ic was verwoedt?
Nenic! entrouwen ende God,⁺
Ine werde nemmer so versot;
Want werken es ene sware pine.
Ic sal buten doen in scine,
Dat ic goede werke doe;
Maer nemmeer en weerkic soe,⁺
Ine sal mine ypocrisien
Mantelen wel met reinardien,’³

Die God van Minnen seide doe saen:

‘Wat duvle doedi ons verstaen?
Grote Valscheit, bi onser Vrouwen,⁺
Geloefdi Goede?’⁴ - ‘Neen ic, entrouwen;
Want n'emenne en mach, hebbic vernomen,
Tenegen groten dingen comen
Op erterike, die Goede geloeft,
Ende die es altemale verdoeft;⁺
Want die goede, die laten varen
Alle quaetheit ende metten haren
Hen laten genogen met paise,
Die donken mi mesayse,
Ende mi wanhaget haer leven;⁺
Maer die persemarden, die geven
Moegen die borse vol van penninge,
Met hem so houdic wandelinge;
Met meyeren, met valsceren, met taverniren,
Die alle quaetheit antieren,⁺
Ende al biden rove leven,
Die hen die arme node geven,
Die hen achter straten volgen
Ende menich anscijn sien verbolgen,
Ende die si toten tanden plecken,⁺
Die ga ic striken ende lecken.
Bi minen strikenne ende leckenne
Pijn ic te gadre goet te treckene.⁵

+ C. fol. 55 a.b.

+ [10600]

1 Rose, II. 25, 12417 (11687):

Jà, ne m'aïst ne pains ne vins,
S'il n'avoit en sa vérité
L'acort de l'Université
Et du pueple communément,
Qui ooient son preschement.

+ [10605]

+ [10610]

2 Rose, II. 26, 12434 (11704):

Ma mère en essil le chaça.
Le vaillant home tant braça
Por vérité qu'il soustenoit;
Vers ma mère trop mesprenoit,
Por ce qu'il fist un novel livre,
Où sa vie fist toute escrivre,
Et voloit que je renoiasse
Mendicité et laborasse,
Se ge n'avoie de quoi vivre.

+ [10615]

+ [10620]

3 Rose, II. 26, 12446 (11716):

Trop a grant paine en laborer;
J'aim miex devant les gens orer,
Et affubler ma renardie
Du mantel de papelardie.

+ [10625]

4 Rose, II. 26, 12450 (11720):

Qu'est ce, diable! quiex sunt ti dit?
Qu'est-ce que tu as ici dit?

Faux-Semblant.

Quoi?

Amours.

Grans desloiautés apertes.

Dont ne criens-tu pas Dieu?

+ [10630]

+ [10635]

+ [10640]

+ [10645]

5 Rose, II. 27, 12462 (11732):

Mès esgardés cum de deniers
Ont usurier en lor greniers,
Faussonnier et terminéour,
Baillif, prévoz, bediaus, maiour.
Tuit vivent presque de rapine,
Li menus pueples les encline,
Et cil comme leus les déveurent.
Trestuit sor les povres gens queurent,
N'est nus qui despoillier n'es vueille;
Tuit s'afublent de lor despueille,
Trestuit de lor sustances hument,
Sans eschauder tous viz les plument.
Li plus fors le plus fiéble robe;
Mès ge qui vest ma simple robe,
Lobans lobés et lobéors,
Robe robés et robéors.
Par ma lobe entasse et amasse
Grans trésors en tas et en masse.

Hoewel de vertaling verre bij het oorspronkelijke ten achter staat, is de zin toch tamelijk wel weergegeven. De tavernieren, kroeghouders, zullen wel voor de termineurs, terminarii, in de plaats gekomen zijn, in het Mnl. voorcopers (LSp. Gloss.) Zie over de terminarii Du Cange (Ed. Henschel.) VI. 547. Vs. 10808-9, die Kausler (t.a.p. 271) ‘unverständlich’ noemt, moeten de vertaling zijn van vs. 6 en 7 der aangehaalde plaats.

[p. 186]

A. fol. 51. c.

⁺Penninge diere hebbic oec gnoech,
Ende dunct mi oec mijn gevoech,⁺
Dat ic wille maken ene nuwe zale,
Om mi daer in taysierne wale,
Dat mijn begeren es algader;
Want het raed mi mijn vader,
Dat ic aldus leven soude,⁺
Dan comen die lieden, die menechfoude
Mi toegeven goede muken:
Dus winne ic altoes ane mijn smuken;
Want ane tbejach sijn mine attenten,
Want beter vele dan mijn renten⁺
Es mijn bejach, dat weet wale;
Want al mijn gaen opentale
Dats al omdat ic wille winnen.¹
Ic biechte keysere ende keyserrinne,²
Coninge, hertogen ende graven,⁺
Ende die rike sijn van haven,
Ende mi vollen minen crop;
Mar in achte twent daer op
Wat dat doen die arme kaytive:
Die wisic al bi minen live,⁺
Dat si te haren pape gaen:
Hare biechte en willic niet verstaen;
Want mine baecht niet, dat verstaet,
Arme lieden noch hare gelaet.
Dese coninge, dese keyserrinnen,⁺
Dese gravinnen, dese hertoginnen,
Dese grote vrouwen, dese prelatessen,
Dese nonnen ende dese abdessen,

+ C. fol. 64. b.c.

+ [10650]

+ [10655]

+ [10660]

1 Vs. 10815-27 zijn in het origineel gedeeltelijk anders.
Rose, II. 28, 12483 (11753):

Car, se g'en fais palais funder,
Et acomplis tous mes déliz
De compaignies en déliz,
De tables plaines d'entremez
(Car ne voil autre vie mès),
Recroist mes argens et mes ors;
Car, ains que soit vuis mes trésors,
Deniers me vienent à resours:
Ne fais-ge bien tumber mes hours?
En aquerre est toute m'entente,
Miex vaut mes porchas que ma rente.
S'en me devoit tuer ou batre,
Si me voil-ge par tout embatre.

Is nu muken in vs. 10821 het in de Teuth. voorkomende lot, muycke, sors, sortiuncula, in den zin van fortuintjens? Of moet men denken aan den stam muuk, Mhd. mûche, heimelijk, nog bekend in het Friesch te muuk, clam? Zie Benecke, Mhd. Wtb. II 226. Muke zoude dan zijn een heimelijk verstrekt stuk, bij uitbreiding: buitenkansjen. Over smuken, buigen, kruipen, zie Dr. de Jager, Arch. I. 402. De verklaring van Kausler, t.a.p. 271 komt ons ten eenenmale onaannemelijk voor.

2 De overgang is in de vertaling geheel verdwenen. In de Rose, II. 28, 12495 (11765), zegt Amours op het voorgaande:

Tu sembles sains hons,

en is het antwoord:

Certes voire.

Ordener me fis à provoire,
Sui le curé de tout le monde
Si cum il dure à la réonde.
Par tout vois les ames curer,
Nus ne puet mès sans moi durer,
Et préeschier et conseillier,
Sans jamès de mains traveillier;
De l'apostole en ai la bule,
Qui ne me tient pas por entule.

+ [10665]

+ [10670]

+ [10675]

[p. 187]

A. fol. 51 c.-52 a.

⁺Dese vrouwen, dese joncfrouwen,¹
Ende begginen, diemen scone maeh scouwen,⁺
Dese begeric sekerlike
Te biechtene, opdat sie sijn rike;
Maer om haer ziele Goede te gevene
Vragic hem van haren levene,
Den groten heren, hets mijn sede,⁺
Ende al haren maisniden mede;
Ende swere hem bider crune mijn,
Dat alle hare papen beesten sijn
Jegen mi ende mine gesellen,
Diere ic hebbe menegen fellen,
Ende dien ic der liede heimelicheide
Segge, ende sie mi weder meide,
Want ic en hele een twent hem niet,
Noch si mi van dies men pliet.²

Omme te toenne hare quaetheit

Hort wat die Ewangelie seit⁺
Sinte Matheus oppenbaer,
- In XXIII capiteel, dats waer,
Daer binnen gescreven steet -
Die dus spreect, Godeweet:
Op den setel Moyses sal al in een³⁺
Sitten Scriven ende Phariseen,
Dat sin die quade, die God verdoeme,
Dien ic ypocriten nome.
Dese seggen tgoede, dat verstaet,
Ende werken tselve alle quaet.⁺
Werct na dat sie u leren,
Ende nemmeer en wilt u keren
Ane hare werke no an hare daet;
Want sie sijn vor Gode quaet.
Si leggen op u bordenen swaer,
Maer selve en doensire niet haer;
Maer sie hurtens alle wege
Met haren minsten vingere wege.⁴
Sie hoeden hem van goeden werke,⁺
En sie daert die lieden merken;
Ende geen dinc en gerense bat
Dan tire taflen die irste stat
Ende in die marc die gruettinge
Van den lieden sonderlinge,⁺
Ende dat voren staen in die kerke,
Dat alle sijn des duvels werke,
Ende wille meester geheten wesen;
Mare, na dien dat wi lesen,
Sone souden sijs doen meer no min;⁺
Want dEwangelie spreect jegen hem.
Noch hebben wi enen andren sede,
Daer sijn alle gebonden mede;
Want so wien wi jegen ons sien,
Altemale so haten wi dien⁺
Bi accorde ende oec bi rade,
Ende beraden hem altoes scade,
Waer wie moegen, bedectelike.
Siewi dat hi sal werden rike
Met provenden ocht met gichten,⁺

+ C. fol. 64 c.d.

1 De lezing bij C komt weder meer met het oorspronkelijke overeen. Rose, II. 29, 12517 (11787):

Ces hautes dames palasines,
Ces abéesses, ces béguines,
Ces baillives, ces chevalières,
Ces borgoises cointes et fières,
Ces nonains et ces damoiselles.

+ [10680]

+ [10685]

2 Rose, II. 29, 12524 (11794):

Et por le sauvement des ames
J'enquiers des seignors et des dames
Et de trestoutes lor mesnies,
Les propriétés et les vies,
Et lor fais croire et mez ès testes
Que lor prestres curez sunt bestes
Envers moi et mes compaignons,
Dont j'ai moult de mauvès gaignon,
A qui ge suel, sans riens céler,
Les secrés des gens révéler;
Et eus ausinc tout me révèlent,
Que riens du monde ne me cèlent.

+ [10690]

3 Verg. Maerlants Wap. Mart. vs. 781 vlgg. (in mijne Uitg. 37.).

+ [10695]

+ [10700]

4 Rose, II. 30, 12553 (11823):

Il lient as gens décevables
Griés faiz qui ne sunt pas portables,
Et sor lor espaules lor posent;
Mais o lor doi movoir n'es osent.

+ [10705]

+ [10710]

+ [10715]

+ [10720]

+ [10725]

[p. 188]

A. fol. 52 a.b.

⁺Enen raet gaen wi dan dichten,
Hoe wi weten moegen gereet,
Bi wat trappe dat hi opgeet,
Dan lachterwine heimelike
- So leet waer ons waer hi rike! -⁺
Emmer ane die hulpe sine;¹
Ende dat doen wi so stillekine,
Dat niet en wart geopenbaert.
Dan valt hi weder nederwart
Vanden grade, daer hi op stoet,⁺
Ende tumelt weder ondervoet;
Mare wisti dat van ons quame,
Hi soude lachtren onse name.
Waert oec dat hem iemenne daeden
Vordeel, dat hem quame te staeden,⁺
Van goede, van eren, ende tebaten,
Dan soe souden wi ons gelaten,
Ocht wijt al hadden gedaen,
Ende souden wie hem seggen saen,
Ende andren lieden openbare,⁺
Dat hi bi ons geholpen ware,
Om te hebbene der liede prijs.
Oec pinen wie ons in alre wijs
Loselic ane dese heren,
Die vol sijn der werelt eren,⁺
Dat si ons hare lettren geven
Ende orcontscape, dat ons leven
Goet ende harde helich si,
Waer wi wandelen, na ocht bi;
Ende altoes maken wie ons arm mede,⁺
Mare hoe wi clagen onse lede,
Wie sijn die gene, ine logens niet,
Diet al hebben sonder te hebbene iet.
Ic warde selc tijt een makelare,
Ende make paixs, ho soet geware;⁺
Huwelie vergadert wel bi mi;
Ic doe oec waers te doene si
Excecutien, hets wel mijn sede,
Ende bem oec procurerre mede;
Ic bem messagier ende bode,⁺
Dat mi nochtanne mesteet, bi Gode;
Want swaer ambocht es ter core
Te doene anders liede orbore.
Ende hebbedi enege sake te doene,
Seggese mi ende sijs dies cone,⁺
Dat si sal comen te goeden inde,
Sint dat ics mi onderwinde,
Ende gi mi hebt dan so gedient,
Dat ic wesen mach u vrient.
Ine minne niemene nocht en prise,⁺
Die mi castijt in eneger wise;
Ine wille gecastijt niet sijn
Noch geblameert int herte mijn;
Nochtan willict blameren al,
Dat ic sie ocht sien sal.⁺
Ic wille lachtren dat ic sie,
Want mijn sede wast oit ende ie.
Ine roke niet der hermitagen,
Der woestinen noch diere bosscagen:
Ic laetse Sinte Jhanne Baptisten;⁺
Want ic ware vander lusten
Te verre, daer die morsele in sijn
Ende oec mede den goeden wijn,
Ende vanden borge ende vanden staeden,
Daer ic mi wel in can beraden.⁺
Ic make mi daer in ere stede,
Daer ic in hehbe mine heimelichede,
Ende segge daer ic ga achter straten,
Dat ic die werelt hebbe gelaten,
Dat ic leve in ermoeden groet,⁺
Dies ic en hebbe engenen noet;
Want ic mi ligge ende aisiere
Met groten rasten bi den viere,
Ende bade mine lede in warm water:

+ C. fol. 64 d.-65 b.

+ [10730]

1 Rose, II. 31, 12582 (11852):

Se nous véons qu'il puist conquerre
Par quelque engin honor en terre,
Provendes ou possessions,
A savoir nous estudions
Par quele eschiele il puet monter,
Et por li miex prendre et donter,
Par traïsons le diffamons
Vers ceus, puis que nous ne l'amons.

+ [10735]

+ [10740]

+ [10745]

+ [10750]

+ [55]

+ [10760]

+ [10765]

+ [10770]

+ [10775]

+ [10780]

+ [10785]

+ [10790]

+ [10795]

[p. 189]

A. fol. 52 b.c.

⁺Dus bem ic ayser dan een cater.¹⁺
Ic bem gerochts Ankerts bode,²
Die verstoten sijn van Gode;
Ic bem een van dien dieven,
Daer dEwangelien ave brieven,
Die alse een lam buten geet,⁺
Ende binnen es een wolf wreet.
Dos gaen wi omme water ende lant,
Ende settent al na onse hant,
Waer wi gaen ocht waer wi comen;
Want ic hebbe orloge genomen⁺
Jegen die werelt altemale;
Want ic wilse op entale
Berespen van haren dingen,
Ende te mi wart altoes bringen,
Ende die nine keren ane mijn bort,⁺
Van hem seggic altoes vort,
Dat buggeren ende cattren sijn;³
Mar die bort ter geselscap mijn,
Dat sijn altoes goede liede;
Van hem hebbic mine miede:⁺
Coptine, plumieren, te minen dele,
Ende goede leckere morsele;
Conine, hasen ende pertrisen⁴
Gevense mi te mire spisen;
Ende den wensch van goeden wine⁺
Bringen si mi altoes, die mine.
Dese absolveric ende geve pardoen;
Want wat quade dat si doen,
Eist rovere, eist dief, eist persemart,
Dese hebbic alle lief ende wart.⁺
Wat si mesdoen neme ic op mi,
Sint ic van hem ict wennende si;
Ende wie ons tsins nine wilt geven,
Moegen wi, hi wart verdreven,
Ocht wie doene levende bernen;⁺
Sine geven ons, wie sullense ernen,
Ochte penitensie setten so swaer,
Dat hem beter ware, vore waer,
Dat si ons penitentie gaven.⁵
Van haeren goede, van haerre haven,⁺
Daer wi met haren vrienden bliven;
Want niemenne en weet tquaet dat wi driven.
Maer en daet die grote wachte,⁶
Die ons bi dage ende bi nachte
Doet die Universiteit,⁺
Wie hadden ene andre wet geleit;
Want ic segge u seker waer,
Dat was in ons Heren jaer
M. CC. L ende vive,
Gebannen was vanden live⁺
Een boec, dat was sere opcomen,⁷
En hadde ons dat niet genomen
Geweest, dat wet bi mire eren,

+ C. fol. 65 b.c.

1 Rose, II. 33, 12650 (11920):

Et m'i aése et baigne et noe
Miex que nus poissons de sa noe.

+ [10800]

2 Vs. 10975-11016 hebben het origineel zeer bekort, en wijken ook somwijlen geheel er van af. Verg. Rose, II. 33, 12652 (11922)-12724 (11994).

+ [10805]

+ [10810]

+ [10815]

3 Over de bougres, bulgari, en catters, cathari zie men vooral Du Cange (Ed. Henschel), I. 800; II. 240.

+ [10820]

4 Limoghe bij C. is bij Kil. Fland. Phasianus, Phasiaca avis.

+ [10825]

+ [10830]

+ [10835]

5 Lees met C. pitancie.
Rose, II. 35, 12723 (11993):

Ou li donrons tel pénitence
Qui vaudra pis que la pitance.

Verg. bl. 129, aant. 1.

+ [10840]

6 De geheele uitweiding over de rol der Parijsche Universiteit, die in de vertaling slechts eenige verzen beslaat, loopt in de Rose van vs. 12725 (11995)-12834 (12104).

+ [10845]

+ [10850]

7 Rose, II. 36, 12734 (12004):

En l'an de l'Incarnacion
Mil et deus cens cinc et cinquante,
(N'est hons vivans qui m'en démente)
Fu baillés, c'est bien chose voire,
Por prendre conmun exemploire,
Uns livres de par le déable:
C'est l'Evangile pardurable.

Dit werk, waartegen zich Guillaume de Saint-Amour krachtig verhief, werd gezegd verre boven het Evangelie verheven te zijn, en was door de bedelorden opgesteld. Zie Méon, II. 369, Michel, II. 36, en vooral von Raumer, Gesch. der Hohenst. III. 318, ffg.; Schlosser, Vincent von Beauvais, II. 143, ffg.

[p. 190]

A. fol. 52 c.d.

⁺Wie hadden geweest die meeste heren,
Die nu in dese werelt sijn,⁺
Dat sere dert der herten mijn;
Dat dUniversiteit van Parijs
Onse boec benam in alre wijs.
Wat soudic hieraf vele maken?
Het worde mi te lange saken.⁺

Maer hoert een deel van minen geslachte,

Dat in die werelt es van machte,
Ondancs hebs die Helege Kerke,¹
Daer ic altoes jegen werke.
Baraet mijn vader blijft keyser ende here⁺
Van der werelt emmermere,
Ende mijn moeder Ypocrisie
Blijft keyserrinne, wats gescie.
Wie regneren in elc rike,
Alst wel es recht ende mogenlike;⁺
Wie connen der liede raet ontecken
Heimelike, die ane ons trecken.
Men hout ons over soe goet,
Dat elc ane ons comen moet,
Ende wie castiense van sonden sere;⁺
Maer wie en geren nemmermere
Van hen gecastijt te sine:
Daden sijt dat ware onse pine.
Segt, wat lieden soudemen eren
Dan ons, die vore die grote heren⁺
Ende vor ons lieden altoes beden?²
Mare wie sijn van andren seden,
Alse wie hem hebben gekeert den rugge:
Dan siwi talre quaetheit vlugge.
Welc es meerre verwoedthede⁺
Danne tanteerne ridders sede,³
Ocht die edele lieden te minnene,
Ende daer ane niet te winnene?
Ware een man van selken sede,
Dat hi hilde vore wardichede⁺
Ende sijn gelof al oppenbare,
Ende en twent daer jegen en ware,
Ende altoes scuwede Ypocrisie,
Dits volc dat ic vermaledie!
Mar desen langen caperoen,⁺
Dese gerunste gebondene scoen,
Dese lange, wide tabbarden,
Dese cappen van graeuwen arden,
Ende lieden van simplen gedanen,
Dese souden die princhen ane hem tanen,⁺
Ende geven hem al onderhanden
Die orboren van haren landen,
Wart in paise, wart in onvreden,⁴
Sie soudent hem in geestelijcheden
Berechten, want si hebbes name:⁺
Derre est dierre ic mi niet en scame.
Twaren, mine roect wat ic doe
Om minen wille te bringenne toe.

+ C. fol. 65 c.d.

+ [10855]

+ [10860]

1 Rose, II. 39, 12838 (12108):

Maugré qu'en ait Sains-Esperis.

+ [10865]

+ [10870]

+ [10875]

+ [10880]

2 Rose, II. 40 12861 (12131):

Quex gens doit-l'en donc honorer,
Fors nous qui ne cessons d'orer
Devant les gens apertement,
Tout soit-il darriers autrement.

Lees in vs. 11055 met C: die liede.

+ [10885]

3 Rose, II. 40, 12865 (12135):

Est-il greignor forsenerie
Que d'essaucier chevalerie
Et d'amer gens nobles et cointes,
Qui robes ont gentes et cointes?
S'il sunt tex gens cum il aperent,
Si net cum netement se perent,
Que lor diz s'acort à lor fais,
N'est-ce grans duels et grans sorfais,
S'il ne vuelent estre ypocrite?
Tes gens puist estre là maudite!

+ [10890]

+ [10895]

+ [900]

4 Rose, II. 40, 12882 (12152):

A ceus doivent princes baillier
A governer eus et lor terre,
Ou soit par pais, ou soit par terre.

Tanen moet hier in den zin van trekken, verbinden voorkomen, in welke beteekenis het bij Kil. niet gevonden wordt. Tanen, tannen is looien, en tanen, tenen, irritare zooals het ook in Maerl. Rijmb. 29533 voorkomt. Verg. bl. 55, aant. 2.

+ [10905]

[p. 191]

A. fol. 52 d.-53. a.

⁺Niet en seggic u daerbi,
Dat ic wille dat versmaet si⁺
Oetmoedich abijt, diet hout wale;
Maer ic mene anders altemale,
Ende dat lachtert God oec mede,
Dat die minsce teneger stede
Hem geeft toetmoedichgen abite,⁺
Ende der werelt nine werd quite,
Sint hise metten monde begeft.
Dese slacht den roden, die heeft
So vele geslonden tenen male,
Dat hijt en can gedragen wale,⁺
Ende moet utespuwen neder,
Ende alse hem hongert, et hijt weder.¹

Here, ine dar u liegen niet;

Mar mochtic gevolen iet,
Dat gijs niet en wort geware,
Gine hadt die logene oppenbare⁺
In u hant van mi gereet,
Ende u bedriegen, Gode weet,
Dan soudic laten om gene sonden.’²
Die God van Minnen doe begonde
Te lachene van groten wondre,⁺
Ende elc so logre om besondre,
Ende seiden: ‘Dit es een scone seriant
Om wel te getrouwene in dit lant!’

Die God van Minnen seide: ‘Valsch Gelaet,

Sint dat gi sint in selken staet⁺
In mijn hof, ende hebt gewelt,
Dat gi coninc wesen selt
Van den Ribauden in mijn hof,
Seldi mi houden mijn gelof?’
- ‘Jaic, ende swere u, wat ic mach,⁺
Dat uwen vader noit dien dach
Getrouwer en was te gere stede,
Noch oec uwen oudervader meede.’
- ‘Hoe! het es jegen u nature.’
‘Set u jegen die avonture,⁺
Want sochtijs borghe, wel besiet,
Sone waerdijs twent te sekerre niet.
Al gavics lettren ende pande,
Ic appeleret in selken lande
Met orcontscape, dat weet wel,⁺
Vor selken rechtre, dat hi te fel
Laten soude met ongemake
Ende verliesen soude al sine sake.³
Waendi, dat ic nine can liegen
Ende die liede wel bedriegen⁺
Onder tsimple cledre, die ic drage,
Daer ic ondre alle dage
Werke mort, dat verstaet?⁴
Al es simpel mijn gelaet,

+ C. fol. 65 d.-66 b.

+ [10910]

+ [10915]

+ [10920]

1 Rose, II. 41, 12905 (12175):

C'est li mastins qui gloutement
Retorne à son vomissement.

Rode, rude, AS. rot, roth-hund, a mastiff, bij Kil. reud, reud-hond, canis mas. Verg. Dr. Halbertsma, Aant. op Maerl. 27.

+ [10930]

2 Rose, II. 41, 12907 (12177):

Mès à vous n'osé-ge mentir;
Car se ge péusse sentir
Que vous ne l'aparcéussiés,
La menchoigne ou poing eussiés,
Certainement ge vous boulasse.

+ [10935]

+ [10940]

+ [10945]

+ [10950]

+ [10955]

3 Rose, II.- 42, 12933 (12203):

Car, à tesmoing vous en apel,
L'en ne puet oster de sa pel
Le leu, tant qu'il soit escorchiés,
Jà tant n'iert batus ne torchiés.

Bij Chaucer, 264 a:

For though ye borowes take of me,
The sikerer shall ye never be
For hostages, ne sikernesse,
Or chartres, for to beare witnesse:
I take your selfe to record here,
That men ne may in no manere
Tearen the wolfe out of his hide,
Till he be slaine back and side,
Though men him beat and all defile.

In beide teksten is van den zin van het origineel niets te herkennen, en deze òf door den vertaler niet begrepen, òf zóó door den afschrijver bedorven dat er niets van te maken is. Misschien is ook een paar regels uitgevallen.

+ [10960]

4 Rose, II. 42, 12938 (12208):

Por ce se ge vest simple robe,
Sous qui j'ai maint grant mal ovré.

[p. 192]

A. fol. 53 a.b.

⁺Van quaet te doene en werdic sat;⁺
Want mire amien es te bat,
Ende heves dicke groten noet.
Sie ware lange van hongere doet,
Hadde sijt allene moeten herden:
Lates mi ende hare gewerden.’⁺
Die God van Minnen seide, ‘Dat si!’
Ende mettien so knielde hi,
Ende dankede hem utermaten sere,
Alse sin en God ende sinen here.
‘Nu nes niet el dan ons gereiden⁺
Tien asaute al sonder beiden,’
So sprac die God van Minnen.
Doe gingen si hem wapenen in allen sinnen;
Ende alsi alle gewapent waren,
Doe gingen si hare lieden scaren,⁺
Ende ordeneerden hem in vieren,
Om dat si wouden assaelgieren
Die viere porten ende winnen;
Maer die gene, diere waren binnen,
Sine waren trage no lat⁺
Omme te hoedene wel hare stat.

Nu willic u seggen sonder gilen

Van Valsch Gelaet ende sire amien,
Alse ic int Walsche hebbe gelesen,
Soe heten si Bedect Wesen.¹⁺
Jegen Quade Tonge dat si quamen.
Onder hem beiden si raet namen,
In wat manieren si gaen wouden,
Ende ocht si hem kennen laten souden.
Doe vonden si in haren raet⁺
Over tbeste, dat verstaet,
Alse pelegrime te gane.
Gevenst Wesen dede doe ane
Graeuwe cledre alse ene beggine;
Si gerde in hare abijt te sine,⁺
Ende want hare met gecrouwen doken,
Daer si onder wel conste loken.²
Enen ommedoec hinc si om hare;
Si sceen beginne doe openbare.
Haren soutre en vergat si niet,⁺
Daer si dickent binnen siet,
Daer paternostre hingen ane
Met enen witten snore, ic wane,
Dat van gerne was geweven,
Dat hare een bruder hadde gegeven,⁺
Die hare geestelike vader was.
Ic wane sise harde selden las,
Maer dicke quam hise visenteren
Ende goede sermoene recorderen.
Dan liet hi niet dore Valsch Gelate,⁺
Hine biechte dese dore karitate,
Ende met so groten devosione,
Dat II hoefden in enen caprone
Waren, daer hise absolveerde
Ende hare sepline te nemene leerde.³⁺
Van scoenre tale so wassi,⁴
Maer tanscijn hadde soe bleec daer bi,
Ende geleec wel ere puterlisen,
Ende den parde van Pocalisen,
Dat men beteekent bi quadien,⁺
Die men heet Ypocrisien.

+ C. fol. 54 b.

+ [10965]

+ [10970]

+ [10975]

+ [10980]

+ [10985]

1 De lezing van C in vs. 11157-60 is boven die van A te verkiezen.

+ [10990]

+ [10995]

+ [11000]

2 Rose, II. 44, 12983 (12253):

Et s'atorne comme béguine,
Et ot d'un large cuevrechief
Et d'un blanc drap covert le chief.

+ [11005]

+ [11010]

+ [11015]

3 Beter bij C.: discipline.

+ [11020]

4 Rose, II. 44, 13002 (12272):

De belle taille la devis,
Mès un poi fu pâle de vis;
El resembloit, la pute lisse,
Le cheval de l'Apocalipse,
Qui sénefie la gent male
D'ypocrisie tainte et pale.

In vs. 11191 is taille, houding, figuur, verkeerdelijk door tale vertaald. Puterlice is zonder verstaan te zijn overgenomen. ‘Lisse, lice, leisse, signifie une chienne, et surtout celle qui est en chaleur,’ hier: ‘prostituée,’ Zie Méon, IV. Gloss. 404; Du Cange (Ed. Henschel), VII. 215, i.v. leisse, 217 i.v. lisce. In vs. 11194 is bij A het woord Apocalipse met C. te lezen.

+ [11025]

[p. 193]

A. fol. 53 b.c.

⁺
Dat part dat es varweloes,
Ende doede varuwe heeft het altoes.
Al selke varuwe, al selke gedane,
So was gevaruwet, na minen wane,⁺
Ende anders niet Gevenst Wesen,
Die in hare hant nam mettesen
Van dieften enen starken staf,
Die hare Baraet wilen gaf.
Valsch Baraet was oec gereet,⁺
Ende hadde broeder Soyrs cleet
Ane gedaen ende sine gewaden.¹
Sijn anscijn sceen al vol genaden,
Simpel ende sonder hoverdichede,
Ende oec harde vredeleke meede.⁺
Ane sinen hals dat hi droech
Ene bible na sijn gevoech,
Ende nam ene crucke openbare,
Alse ochte hi harde cranc ware,
Ende die hi vaste ane hem saect,⁺
Ende die van Veraetnessen was gemaect.
In sine mouwe stac hi tiere stede
Een scers van harder scarper sneden,²
Dat hi smeden dede gewesse
Te Copegule in die smesse.⁺

Doe si beide bereet waren,

Gingen si henen sonder sparen,
Also lange dat si quamen,
Daer si Quade Tonge vernamen,
Die vore sine porte was geseten,⁺
Om dies hi niemare woude weten
Van den genen die daer leden:
Dit so waren altoes sine seden.
Die pelegrime versach hi saen,
Die herde moede quamen gegaen.⁺
Sie negen hem oetmoedelike,
Ende Bedect Wesen sekerlike
Gruettene irstwarf, dat was waer,
Ende Valsch Gelaet daer naer,
Ende hi hem weder, alse die hem niet⁺
Van hem ontsach, alse hise siet:
So helege lieden scenen si
Ende soe oetmoedich daer bi,
Dat hem dochte wel in desen,
Dat hi wale kinde Wesen.⁺
Maer Gevenst en kendi niet,
Die hare diefs leven te heelne pliet;
Mare waende dat si van gebede
Comen ware, dore genede
Van sonden, die si hadden gedaen.³⁺
Gelate, die hi vor hem sach staen,
Hadde hi gesien ter meneger stont.
Dat hi was valsch, was hem oncont.
Valsch was hi, mar met valcheiden
En haddene niemen connen beleiden,⁺
Soe heimelic wrachte dat gelaet,
Dat al decte die valsce daet;
Mar dicke haddine kinnen moegen,
Hadde hine gesien metten ogen
In sine cledre alse te voren,⁺
Gi hadt ten helegen wel gesworen,
Dat die gene, die te sine plach
In die feeste nacht ende dach,

+ C. fol. 66 c.-67 a.

+ [11030]

+ [11035]

1 Rose, II. 45, 13019 (12289):

Faulx-Semblans, qui bien se ratorne,
Et aussi cum por essoier,
Vestuz les dras frère Sohier.

Zoowel Méon als Michel zwijgen er over wie deze Sohier is.

+ [11040]

+ [11045]

2 Rose, II. 45, 13030 (12300):

Et fist en sa manche glacier
Un bien trenchant rasoir d'acier.

Scers, bij Kil. schaers, scheers, scheer-mes, novacula.

+ [11050]

+ [11055]

+ [11060]

+ [65]

+ [11070]

3 Rose, II. 46, 13046 (12316):

Car quant véus les ot au vis,
Bien les conut. Ce li fu vis,
Qu'il conoissoit bien Astenance,
Mès n'i sot riens de contraignance.
Ne savoit pas que fust contrainte
Sa larronesse vie fainte:
Ains cuidoit qu'el venist de gré.
Mès el venoit d'autre degré;
Et s'ele de gré commença,
Failli-li grés dès lors en ça.

De woordspeling is in onzen tekst niet kunnen gevolgd worden. Astenance (abstinence) toch heeft een gansch andere beteekenis dan Wesen. Contrainte-Astenance is huichelarij.

+ [11075]

+ [11080]

+ [11085]

[p. 194]

A. fol. 53 c.-54 a.

⁺Ende van dien danse die scone Robijn,
Es nu worden Jacoppijn;⁺
Maer sekerleec, hets wel in scine,
Dat goede lieden sijn Jacoppine.
Si souden qualec hare ordenen houden,
Waren si selke menestreerre gescouden.
Minderbrudere ende Scriptenneren⁺
Si gaen alle vetter danne beren,
Ende alle ordenen oec, wattan!
Daer en es engeen hine scine goet man.¹
Wat help dat icker meer af seide?’
Doe die pelegrime beide⁺
Te Quade Tongen waren comen,
So hebben si hare malen genomen
Ende hebbense neven hem gelegt.
Quade Tonge die hem doe segt,
Die bi hem geseten waren:⁺
‘Ic soude gerne van uwen maren
Weten, ende wat u bringt te mi.’
Gevenst Wesen seide: ‘Here, wi
Comen hier tu om af te doene
U sonden al met parodoene.⁺
Wie sijn pelegrime, die gaen
Nalics altoes, sonder waen.²
Achterlande sijn wi gesent
Om sonderen, diemen vent,
Hem te leerne goede exemple;⁺
Wie gaen predecken in menege temple.
Here, wine jagen ander dinc;
Maer om Goede, dien coninc,
Bidden wie u herberge tameer;
Maer wie wouden u seggen eer⁺
Een cort sermoen ende vertien.’
Quade Tonge sprac met dien:
‘Die herberge, die gi hier siet.
Sine werd u gewerent niet.
Wat gi begert, dat segt al:⁺
Ic bem diet gerne horen sal.’
‘Danc hebt!’ seide Gevenst Wesen
Ende begonste die tale met desen.
‘Here,’ seit hi, ‘sijt seker des,
Die, scoenste virtut, die enege es,⁺
Ocht die mensche hebben mach,
Dat es dat hi nacht ende dach
Breidele vaste altoes sine tonge:
Des souden hem pinen oude ende jonge;
Want hets beter, dat verstaet,⁺
Tswigenne dan te sprekenne quaet;
Ende diegene, diet herne hort,
Ic segge, dat hi te goede nine hort,
Noch en mach goet man wesen;
Ende, here, boven allen desen⁺
Sonden, die gi hebt gedaen,
Soe siedi met deser meest bevaen,
Want gi seit, lieve here,
Ene truffe, daer gi mesdaet an sere,
Van enen knape, die hier plach te gane,⁺
Die gi aneteecht dat Suetonfane
Bedriegen woude, ende daerna stoede
Beide met herten ende met moede,
Daer gi ane loecht, dat verstaet;
Want hi hier en coemt no gaet.⁺
Ende wel, mochte oec dat gescien,
Gine soudtene nemmermeer hier sien.
Daer omme vaste legt gevaen
Die scone jonchere Suetonfaen,
Die met u speelde allen tijt,⁺
Ende toende bliscap ende delijt

+ C. fol. 67 a.b.

+ [11090]

+ [11095]

1 Rose, II. 46, 13070 (12336):

Mauvèsement l'ordre tendroient,
Se tel menesterel estoient;
Si sunt cordelier et barré,
Tout soient-il gros et quarré,
Et sachent tuit li autre frère,
N'i a cel qui prodons n'apère.

De volgende verzen uit het oorspronkelijke, die de slotsom juist inhouden:

Mès jà ne verrés d'aparence
Conclurre bonne conséquence
En nul argument que l'en face,
Se défaut existence esface:
Tous jors i troverés sofime
Qui la conséquence envenime,
Se vous avés sotilité
D'entendre la duplicité.

ontbreken in de vertaling.

+ [11100]

+ [11105]

+ [11110]

2 Rose, II. 47, 13096 (12362);

Presque tous jors à pié alons,
Moult avons poudreus les talons.

+ [11115]

+ [11120]

+ [11125]

+ [11130]

+ [11135]

+ [11140]

+ [45]

+ [11150]

+ [11155]

[p. 195]

A. fol. 54 a.b.

⁺Sonder gepens van dorperheiden;
Ende den cnape, die in hovescheiden
Hier plach te wandelne dicke ende saecht,
Dien hebdi en wech gejaecht.⁺
Wat rurde u te hem so sere
Om te nemene sine werelt ere,
Anders dan u quade gedachte,
Die bi dage ende bi nachte
Logene penst, dats seker waer,⁺
Ende gevesse vort dan openbaer?
U quade tonge die rurt dit al,
Die roept ende crijt ende maect gescal,
Ende brinct der liede scande vort,
Daer gi hare ere met testort.
Hets al te grote sonde, dats waer,
Te trachene logenen oppenbaer,¹
Dat weetti selve harde wel.
Gi hebt den knape ende niemen el
Belogen, dies wel luttel acht,
Dat gine tallen staeden wacht:⁺
Arch no quaet en heft hire toe.
Hi soude hier gaen spade ende vroe;
Dies en soude hi laten niet,
Hadde hire therte an liggende iet.
Ende gi, die sijt altoes wijchgere,⁺
Ende in u hant hout vaste u spere,
Vore dese porte, sonder verdrach,
So muest die musard nacht ende dach,
Ende doeget pine ende swaer verdriet,
Ende wat gi pijnt es al om niet.⁺
Jalosie, die daer na wacht,
Es harde sottelike bedacht,
Dat si bederft dus Suete Onfane,
Ende tiet hem grotene logenen ane,
Ende houttene vaste in prisoen⁺
Sonder redene ende mesdoen,
Daer hi in quelt ende maect groet seer.
Al en haddi mesdaen nemmeer
Dan dit selve, gi waert wale
Werdich, datmen u altemale⁺
Jagede ende bien uten lande,
Ocht datmen u bonde in yserrinen banden,
Ocht worpen in karkere alse een hont;
Ocht gi vart inder hillen gront,
Gi en hebbes groet berouwen.’⁺
‘Gilieget!’ sprac Quade Tonge, ‘entrouwen,
Wet kerst! ter quader tijt siedi comen.
Hebbic die herberge u genomen,
Om mi te seggene dese onnere?
Maect u wech in tsduvels ere⁺
Herbergen elre dan met mi,
Die segt dat ic een logenare si,
Ende wilt mi van mire eren deren.
Gi sijt beide twee gokeleren,
Die mi blameren hier comen sijt,⁺
Ende mi logene vaste anetijt,
Dies ic weet die waerheit wale.
Den duvel gevic mi altemale,
Ochte onse here make mi ontert,
Sint dese casteel was gefondert,⁺
Sone waren X dage leden niet,
Men seide mi, vorwaer, nu besiet,
Dat hi die Rose custe tuwaren.
Heeft hi vorder ane hare gevaren,
Sekerlec, dats mi oncont;⁺
Maer ic seit vort tier selver stont
Sonder beiden also saen.
Waeromme soudemen mi doen verstaen
Stucke, die niet waer en waren?
Ic seitse, ende sal sonder sparen⁺
Seggen noch ende blasen mede
In mine busine telker stede,
Sonder vieren ende geduren:
Het sal weten al mine geburen
Hoe dat hi hier ginc ende quam.’⁺
Valsche Gelaet tale doe nam
Ende seide: ‘Here, wats u gesciet?
Gine souds dus lichte geloven niet:
En sijn niet ewangelien al,
Datmen segt ende seggen sal.⁺

+ C. fol. 67 b.-d.

+ [11160]

+ [11165]

1 Rose, II. 50, 13157 (12422):

Si r'est péchiés de controver
Chose qui fait à réprover,

Lees: trachtne, bij Kil. concipere mente, cogitare.

+ [11170]

+ [11175]

+ [11180]

+ [11185]

+ [11190]

+ [11195]

+ [11200]

+ [11205]

+ [11210]

+ [11215]

+ [11220]

+ [11225]

+ [11230]

[p. 196]

A. fol. 54 b.-d.

⁺En hebt u oren niet toegedaen,
Ic wille u proven ende doen verstaen,
Dat dit algader logene es;
Want niemenne en mint, sijt seker des,
Den genen die van hem seit quaet;¹⁺
Ende oec eist waer, dat verstaet,
Dat die mint, gerne geet
Tier stat, daer hi sijn lief weet.
Dese heeft u wert ende doet u ere,
Ende es u onderdanich sere,⁺
Ende hout u over sinen vrient;
Ende al en hebdijs niet verdient,
Ontmoet hi u, so waer gi gaet,
Hi gruet u ende doet goet gelaet.
Wat perssen, here, doet hi u nu?²⁺
Gine siettene gaen noch comen tu,
Van hem sone siedi twent bevaen:
Hier comen andre meer gegaen.
Maer, wet wel, pensede sine herte iet
Ter Rosen wart, hine lietes niet⁺
Te gane ocht te comene hier,
Al soudemen bernen in een vier.
Hine es twent met hare bevaen,
Sone es twint oec Suete Onfaen,
Al heft hijs te doegene sere;⁺
Ende woudense beide nochtan, here,
Ane uwen danc so souden si
Die Rose plucken. Ende waerbi
Hebdi so vele van hem messeit,
Beide logene ende onwaerheit,⁺
Die u soe mint, spade ende vroe?
Sekerleke, hadde hire iet toe,
Hi en minde u nemmermeer;³
Maer soude waken ende pensen eer
Om te winne die borch met crachte,⁺
Waert waer dat hire iet omme dachte.
Hierbi moegedi merken wale,
Dat al logene es die tale,
Die gi van hem hebt geseit,
Daer gi verdient hebt, en waerheit,⁺
In die hille tsine emmermeer,
Daer altoes sonder inde es seer.’

Aldus so proefde hem Valsch Gelaet,

Ende hine antworde goet no quaet;
Maer was comen harde naer⁺
In berounessen daer,
Ende seide te hem: ‘Het mach wel sijn,
Gevenst Wesen, die herte mijn
So hout u beiden over vroet:
Nu raet mi wat u donket goet⁺
Dat ic doe: ic saelt bestaen.’
‘Dats dat gi selt te biechten gaen
Hier op tstat van dierre sonden,
Ende op stat selt vermonden
Ende belien jegen mi;⁺
Want ic van ordenen een priester si,
Ende dhogeste meester, diemen weet
Om te biechtene: alse verre alse geet
Die werelt al ende gedure,
So es algader in mine cure.⁺
Dese macht en hadde noit prochiaen,
Noch monec, noch pape so gedaen;
Ende ic neemt, bi onser Vrouwen,
Dat mi meer u sonden rouwen
C. werf meer, dan doen uwen pape:⁺
Des neme ic Gode torcontscape.
Ic hebbe vordeel groet ende goet,
Prelate en sijn niet alse vroet,
Noch geleert oec alsoe hoge
Alsic bem, want ic toge⁺

+ C. fol. 67 d.-68 b.

1 Rose, II. 51, 13215 (12480):

Sire, tout n'est pas évangile
Quanque l'en dit aval la vile:
Or n'aiés mie oreilles sordes,
Et ge vous pruef que ce sunt bordes.
Vous savés bien certainement,
Que nus n'aime entérinement,
Por tant qu'il le puisse savoir,
Tant ait en li poi de savoir,
Home qui mesdie de lui.

+ [11235]

+ [11240]

2 Rose, II. 52, 13232 (12497):

Si ne vous fait pas ci grant presse.

+ [11245]

+ [11250]

+ [11255]

+ [11260]

3 Rose, II. 52, 13249 (12514):

Sachiés, s'il i éust béance,
Jà n'en soiés en mescréance,
Jamès nul jor ne vous amast.

+ [11265]

+ [11270]

+ [11275]

+ [11280]

+ [11285]

+ [11290]

+ [11295]

+ [11300]

[p. 197]

A fol. 54 d. 55 a.

⁺Al dat ic segge bi divinen.¹
Mijn meesterscap doe ic scinen,
Alse ic come ter disputatien;
Ic hebbe van Goede so vele gracien,
Dat ic biechtre ben gecoren⁺
Van alden besten uutvercoren,
Bider vroetheit die ic can.
En es in die werelt man,
Die u bat raet sal geven.
Wildi der sonden begeven⁺
Ende vort nemmermeer gewagen,
Soe moegedi aflaet van mi dragen.’²

Quade Tonge knielde doe daer

Voer hem neder, dat was waer,
Ende biechtene vanden sonden.⁺
Die gene gegrepene doe tien stonden
Bider kelen met beiden handen,
Ende verworgedene daer te handen,
Ende benam hem tclappen daer,
Ende sneet hem sine tonge, dats waer,⁺
Met sinen scerse uten monde,
Gelijc enen quaden honde,
Ende worpene beide met haerre cracht
Daer besiden in ene gracht,
Daer hi te clappe lettel geert:⁺
Aldus bereidense haren waert.³
Nu hebben si dat si begeren,
Ende wonnen die porten sonder weren,
Ende gingen daer in, sonder sparen,
Tsoudiren, diere binnen waren,⁺
Waren dronken ende sliepen vaste.⁴
Te hem so quamen beide die gaste
Ende verworchdense alle saen,
Sodat hare clappen was gedaen.

Mijn vrouwe ver Hoefscheit ende Meltheide⁺

Gingen ter porten inne beide,
Ende vergaderden alle viere
Verborgenlike. Dies wart sciere
Geware die quene, diet al sach,
Die Suete Onfane te hoedene plach;⁺
Si was van dien torre gegaen.
Doe sise sagen, si liepen hare saen
Met talen op sonder verdragen.
Die quene en woude niet sijn geslagen,
Ende sprac te hem oetmoedelike⁺
Ende seide: ‘Bi Gode van hemelrike,
Gi dinct mi van goeden affere;
Wat brinct u in dit vangnesse, here,
Hebbic hoede tsine gevaen?’⁵
‘Gevaen? moeder, dat ware mesdaen!⁺
Wiene comen hier tu maer omme sien,
Alse die gene die sijn indien,
Dat tuwen gebode es lijf ende goet.
Gine wart anders noit dan goet
Ende goedertieren alle tijt,⁺
Waerde moeder, dore God, nu sijt
Gereet te doene bi ure duecht
Onse bede, so dat werde verhuecht
Daer bi die scone Suetonfaen,
Ende gine laet uten prisoene gaen⁺
Met ons hier een luttel spelen;
Want hi te lange hier heeft liggen quelen
Ocht neen, so wilt gedogen,

+ C. fol. 68 b.c.

1 Rose, II. 54, 13288 (12552):

Si r'ai-ge un moult grant avantage,
Prélat ne sunt mie si sage
Ni ne letré de trop com gié.
J'ai de divinité congié,
Voire par Dieu pieçà l'éu.

+ [11305]

+ [11310]

2 Hier eindigt Chaucers vertaling, die of niet verder is voortgezet, of waarvan het overige is verloren gegaan.

+ [11315]

+ [20]

+ [11325]

3 Rose, II. 54, 13307 (12571):

Ainsinc chevirent de lor oste.

+ [11330]

4 Rose, II. 55, 13312 (12576):

Si trovèrent léans dormans
Trestous les sodoiers normans,
Tant orent béu à Guersai
Du vin que ge pas ne versai;
Eus-méismes l'orent versé
Tant que tuit furent enversé.

+ [11335]

+ [11340]

+ [11345]

5 Rose, II. 55, 13335 (12529);

Par foi, dist-ele, vous semblés
Bone gent, vaillant et cortoise:
Or me dites, sans faire noise,
Si ne me tiens-ge pas por prise,
Que querés en ceste porprise?

+ [50]

+ [11355]

+ [11360]

[p. 198]

A. fol. 55 a. b.

⁺Dat hi desen knape salt moegen
Een wort spreken sonder meer:⁺
Het sal doen haerre beider seer
Mindren utermaten sere.
Het sal u vrome sijn ende uwe ere,
Ende gine mesdoetter twent niet an;
Want hi sal sijn u eigijn man,⁺
Daer gi met selt, also helpe mi God,
Doen algader n gebot.
Het doet goet winnen enen vrient,
Die altoes met trouwen dient.
Siet hier dese broke, dit vingerlin,⁺
So wilt die knape dat uwe sijn;
Ende goede cledre, die wel staen,
Die sal hie u geven harde saen.
Hi es hovesch ende wel beraden,
Gine selt van hem niet sijn verladen.⁺
Hi es die melste diemen vint,
Ende van hem soe siedi sere gemint;
Helende es hi ende harde vroet;
U mach gescien van hem al goet.
Wie bidden u dat gi dit draecht⁺
In u allene, ende nine gewaecht
Menscen en genen, die nu leven,
Soe hebbedi hem alle vroude gegeven.
Nu siet, neemt hier dit hoedekin,
Daer scoenre bloemen vele an sijn,⁺
Lieve moeder, draechtene heme
Van sinen wege ende neme.’

Die oude quene seide doe:

‘Mochtic dit gebringen toe
Met consten ochte met listen,⁺
Dat Jalosie niet en wiste,
Ic sout harde wel toebringen,
En haddics blame van genen dingen;
Maer alte clappende es Quade Tonge.
Ic ben seker dat sijt songe⁺
In hare busine ende bliset,
Want Jalosie heeftene geset
Hare wachte te doene overal,
Hi roept ende crijt ende maect gescal
Van dat hi weet, ende penster mede⁺
Groete logene, dats sine sede;
Ende des en soude hi twint niet laten,
Al soude menne slepen achter straten;
Ende seide hijt danne Ver Jalosien,
Si soude mi vermaledien.’⁺
Valsch Gelaet met sinen conrote
Seide: ‘Gine dorret gene grote
Sorge hebben van hem, dat hi
Van u een tweent meer clappende si,
Ocht dragen niemare harentare;⁺
Want hi doet legt op die bare.’
Doe seide die quene: ‘Es dit waerheit,
Sone wart u bede niet ontseit;
Nu segt hem, dat hi si bereet.
Alsoe saen als hi weet,⁺
Dat ic iemene om hem sende,
Dat hi dan come met genende
So stille ende soe verholenlike,
Dats niemenne en weet in erterike.
Ic sal wel vinden die passage,⁺
Maer en pense gene outrage,
Dat hi sine gedochte segge al,
Want ic hem stade maken sal.’¹
‘Vrouwe,’ seit hi, Valsch Gelaet,
‘Gine dorst ontsien engeen baraet:⁺
Also gi segt, also saelt wesen.’
Die quene maecte hare wech met desen,²
Ende trac te Suete Onfane wart,
Die si te sprekene sere begart.
Si haeste hare dat si mochte:⁺
Van cameren te cameren dat sine sochte
Updien torre, daer hi lach
Tere venstre, daer hi uutwart sach,
In swaren gepense, in droefven moede,

+ C. fol. 68 c.-69 a.

+ [11365]

+ [11370]

+ [11375]

+ [80]

+ [11385]

+ [11390]

+ [11395]

+ [11400]

+ [11405]

+ [11410]

+ [11415]

+ [11420]

+ [11425]

1 Rose, II. 58, 13421 (12653):

Et gart sor cors et sor avoir
Que nus hons ne s'en aparçoive,
Ne riens n'i face qu'il ne doive,
Bien die sa volenté toute.

+ [11430]

2 Het gesprek van Faulx-Semblant en den minnaar, die hem beluistert, dat in het origineel van vs. 13425-13481 (12688-12743) voorkomt, is in de vertaling weggelaten.

+ [11435]

[p. 199]

A. fol. 55 b.-d.

⁺Dies hi soe leefde met ongoede.⁺
Die queue seide doe: ‘Lieve kint,
Mijn herte, die u met trouwen mint,
Es sere tebarenteert om u,
Om tsware gepens, dat gi hebt nu.
Nu willet mi seggen altemale,⁺
Ic salre toe geraeden wale.’
Suete Onfaen en dorste hare niet
Van sinen gepense ontecken iet,
Ende logende hare, wat hi mach,
Want hi die quene alte sere ontsach,⁺
Ende oec duchte hi verraetnesse
Ende tswaren van gevangnesse,
Ende hal hare al sine gedachte,
Ende toende hare goet gelaet met crachte,
Ende seide: ‘Lieve moeder mijn,⁺
In hebbe om ander dinc gesijn
Tongemake dan om u merren:
Mi ware leet, woendi mi verren.
Lieve moeder, mine was el
Dan u merren, dat weet wel;⁺
Want tuwart dragic grote minne,
Beide met harten ende met sinne.
Waer hebbedi mi dus lange begeven?’
‘Waer? ic segt u, sem mijn leven!
Die hoefste, die scoenste, die ic kinne,⁺
Ende die volmaecste in allen sinne,
Die in al die werelt si,
Gruet u C. warf met mi.
Hi quam gender in mijn gemoet,
Ende sent u met mi desen hoet,⁺
Ende soude u harde gerne sien
Ende spreken, mocht hem gescien.
Hem dochte, hem ware gelingt sijn leven,
Woudi hem die gracie geven,
Dat hi u enewarf spreken mochte.⁺
Ic weet wale dat hem en rochte
Wat hire om dade, indien dat hi
Enegen dienst mochte doen, dien gi
Begeret dat hi dore u daede:
Hi wares blide vroe ende spade.’⁺

Suetonfaen doch vragede hare

Om dien knape, wie dat hi ware,
Eer hi ontfaen woude dat prosent;
Want hi van daer mochte sijn gesent
Ende van selken wege comen,⁺
Hi en haddene niet genomen.
Doe seide hem die oude quene,
Dat sekerleke ware die gene,
Daer si omme lage gevaen,
Ende daer die tale ware afgegaen,⁺
Dat Quade Tonge brachte al toe,
Die menegen goeden man onvroe
Heeft gemaect. ‘Die nu legt doet:¹
Dat es bliscap harde groet.
Wie sijn sinen clappene ontferen!⁺
Ine gave om hem niet II peren,
Al waert oec dat hi levende ware;
Want ic can meer openbare
C. werven dan hi dede.²
Nu neemt dien hoet, hets hoveschede,⁺
Ende draechtene, het es welgedaen;
Want hi u mint, ic hebt verstaen,
Met herten utermaten sere.
Eist oec dat u die jonchere
Vorder anesoect dan hi soude.⁺
So ontseggene alse houde;
Maer ic bem seker, dat hi u niet
Anesoeken en sal, wat sijns gesciet,
Stucken die jegen u ere waren,
Want hi es een die getrouweste, teware,⁺
Die in al dese werelt leeft:

+ C. fol. 69 a.-c.

+ [11440]

+ [11445]

+ [11450]

+ [11455]

+ [11460]

+ [65]

+ [11470]

+ [11475]

+ [11480]

+ [11485]

+ [11490]

1 De lezing van C. is verre boven die van A. te verkiezen:

Hi leght nu doet.

+ [11495]

2 Rose, II. 63, 13565 (12828):

A tous jors en somes délivre,
Et s'il pooit ores revivre,
Ne vous porroit-il pas grever.
Tant vous séust blasme eslever:
Car ge sai plus qu'il ne fist onques.

+ [500]

+ [11505]

+ [10]

[p. 200]

A. fol. 55 d.-56 a.

⁺Dat seggen diegene, daer hi met heeft
Altoes gehadt sine wandelinge,
Ende ic oec selve sonderlinge
Orconde, dat hi noit en dede⁺
Quaetheit noch onhoveschede,
Al waest dat Quade Tonge seide
Van hem selke dorperheide,
Daer si valscelike an loech:
Hine was niet dirste die hi bedroech,⁺
Ende hadt den knape te voren gecomen,
Hi hadde hem sijn lijf genomen:
Des en haddi niet gelaten,
Want hi es stout utermaten:
Sine gelike sone vintmen niet.⁺
Hi es gemint van wine siet,
Daertoe melde alse Alexanders,
Noch oec prinche en geen anders,
Opdat hi alse rike ware;¹
Hi heeft therte wel openbare⁺
Te gevene al eens conincs goet.
Lieve kint, neemt desen hoet,
Ic raedt u in goeden rade:
Gi mochtene nemen sonder mesdade.’
‘Moeder, wart dat ickene name,⁺
Ic duchte het soude mi wesen blame,’
Seide doe te hare Suetonfaen,
Ende waert bleec ende sere ontaen,
Ende verloes sine varuwe te hant.
Mettien so stacsoe in die hant⁺
Dat hoedekin, dat soe daer brachte,
Ende wout hem nemen doen met crachte;
Hine dorste sine hant bieden niet,
Dies si mochte mespensen iet;
Nochtanne haddine gerne genomen,⁺
Haddi gedurren der ane comen,
Doch seidi: ‘Dieus! hoe scone es hi;
Mare vele beter so ware mi,
Dat al mine cledre verloren waren,
Dan ickene van heme name te waren,²⁺
Mar ic sette soe, dat ickene neme,
Ende Jalosie danne verneme,
Wat soudic danne seggen moegen?
Si en worde meer in hogen
Ende soude verwoeden in haren moet,⁺
Ende daertoe op mijn hoet dien hoet
Te stucken scuren altemale,
Ende mi doeden, dat weet ic wale.
In saels niet nemen.’ ‘Gi selt entrouwen!
Want ic neemt, hi onser Vrouwen,⁺
Gine seles hebben onraste no blame;
Ende vragense u wane hi quame,
Gi hebt tantworde vele ende gnoech,
Ja, meer dan XX na u gevoech.’
‘Alle wege, als hi mi vraget,⁺
Waer dat ickene hebbe bejaget,
Wat antworden sal ic hare geven?³
Dat segge mi, vrouwe, selp u leven.’
‘Gi selt seggen, wel lieve kint,
Dat ickene u gaf, en heles twint,⁺
Sone seldi hebben niet mesdaen,
Ic sals wel in baten staen;
Want ic bem wel van selken name,
Dien goeden lieden es wel bequame.’

Suete Onfaen nam doe den hoet,

Ende settene op thoeft, die doe wel stoet.
Die quene swert hem, wat si mach,⁺
Dat si hem noit hoet en sach
Dragen, die hem stoet so wel.
Die quene wachte dat niemen el
Dan si twee allene waren,

+ C. fol. 69 c. d.

+ [11515]

+ [11520]

+ [11525]

1 Rose, II. 64, 13606 (12869):

Il sormonteroit de largece
Le roi Artus, voire Alixandre,
S'il éust autant à despendre
D'or et d'argent comme cil orent.
Onques cil tant doner ne sorent,
Que cil cent tans plus ne donast;
Par dons tout le monde estonast,
Se d'avoir éust tel planté,
Tant a bon cuer en soi planté.

+ [11530]

+ [11535]

+ [11540]

+ [11545]

2 Rose, II. 65, 13630 (12893):

Més miex me vendroit mes drapiaus
Avoir tous ars et mis en cendre,
Que de par li l'osasse prendre.

+ [50]

+ [55]

+ [11560]

+ [11565]

3 Rose, II. 66, 13654 (12916):

Toutevois s'el le me demande,
Que puis-ge dire à sa demande?

+ [11570]

+ [11575]

[p. 201]

A. fol. 56 a.b.

⁺Doe ginc si sitten sonder sparen⁺
Neven heme, ende begonste
Een sermoen, alse si wel conste:
‘Ha, lieve kint Suetonfaen,
Hoe scone siedi, hoe welgedaen!
Mijn jolijs tijt es al leden:⁺
Ic hebbe gesien so menegen heden,
Dat mi gaet sere mijn leven af;
Ine can gegaen niet sonder staf.
U tijt es te comene toe,
Gi sijt een kint, ende gine weet hoe⁺
Gi selt bestaden uwen tijt;
Mar ic bem seker, dat gi sijt
Die gene, die emmer liden moet
Die vlamme, die al verbernen doet
Algader al dat hare genaect.⁺
Venus heeft een bad gemaect,
Daer gi in selt moeten baeden;
Maer eer gi baedt, so sijt beraden
Te doene dat ic u leren sal:
Het sal sijn u vordeel al.⁺
Haddic geweest alse vroet, teware,
Doe ic was van uwen jaren,
Van minnen spele, alse ic mi ben,
Het hadde geweest mijn groet gewen;
Want ic was scone utermaten,⁺
Die mi nu heeft, weet God, gelaten.
Nu bem ic out in al mijn wesen,
Cranc, verrunst ende sere gelesen,
Dat mi sere van herten deert,
Want ic lief was ende harde weert.⁺
Om mine scoenheit volgeden mi
Knapen, die mi gerne bi
Waren ende daeden hovesebede,
Die ic alle crupen dede.
In mijn huus dat gaen, dat comen,⁺
Dan was niewerinc noit vernomen,¹
Noch dat geclop op mine dore,
Datter was altoes vore.
Ic dede hem menich swaer torment,
Alsic hem loech hare covent,⁺
Dat mi menichwarf gesciede,
Alse ic onthaelde ander liede.
Daer was menich sotheit gedaen,
Ende dicwile groet gevecht bestaen,
Daer ic om hadde grote onraste.⁺
Mijn dure en was noit so vaste
Besloten, sine wart ontwee geslagen
Vanden vrienden ende vanden magen
Der gere, diere binnen vochten,
Diet some alte diere becochten;⁺
Want si daer lieten hant ocht voet,
Alsmen met stridene dicwile doet;
Ende selke blevenre doet geslegen,
Ende op berien en wech gedregen.
Doe wasic starc ende wel gesont;⁺
Ic hadde meer gehadt dan M. pont
Ingelscer penninge dan ic nu doe,
Maer ic voerre alte doerlec toe;
Want ic was scone, jonc, kintchs ende sot,
Ende inne was noit, al selp mi God,⁺
Comen in scolen vander minnen:
Pratique heeft mi leren kinnen,
Ende experimente gemaect vroet,
Daer ic algader minen moet
Hadde ane geset al mijn leven;²⁺
Ende ic en sal u niet begeven
Van alder const, die ic weet,
Sie en sal u sijn altoes gereet,
Sonder twifelen ende faelien,
Want ic caent al toter bataelien.⁺
Hi doet wel, die jongen lieden
Altoes ten haren besten riede.
Sonder twifel, hens geen wonder,
Al en kendi pat no vonder,
Daermen te rechte overgeet,⁺
Want u die bec so geel noch steet;
Maer so vele es daertoe,

+ C. fol. 69 d.-70 b.

+ [11580]

+ [11585]

+ [11590]

+ [11595]

+ [11600]

+ [11605]

+ [11610]

+ [11615]

1 Rose, II. 68, 13716 (12978):

Tele ale avoit en ma méson,
Conques tele ne vit mès hon.

+ [11620]

+ [11625]

+ [11630]

+ [11635]

+ [11640]

2 Rose, II. 69, 13743 (13005):

N'onc ne fu d'Amors à escole
Où l'en léust la téorique;
Mès ge sai tout par la pratique.
Expériment m'en ont fait sage,
Que j'ai hanté tout mon aage.

+ [11645]

+ [11650]

+ [11655]

[p. 202]

A. fol. 56 b.-d.

⁺Dat ic meesteresse bem alsoe,
Dat ic in settele lesen mach.¹
Men soude onwarden engenen dach⁺
Oude lieden, wantmen in hen
Vint wijsdoem ende sen;
Ic hebbe sin ende vroethede,
Usage ende const der mede,
Die ic nine hebbe sonder scade.⁺
Menegen vroeden man van rade
Hebbic bedroegen, sonder waen,
Also ickene in strecken hadde gevaen;
Maer ic was tirsten oppenbare
Bedrogen, eer ics wart geware.⁺
Het was te spade, onsalich wijf!
Want leden was mijn jonge lijf.
Mijn dure si ginc op en toe
Dach ende nacht ende smargens vroe;
Nu ne coemter niemene no ne geet:⁺
Mijn dure met gemake nn steet.
Met rechte magic mi wel scamen.
Die behagele cnapen diere camen,
Die mi eerden ende weerden,
Ende die mi so sere begerden,⁺
Dat si van mi en sceden en conden,
So minneden si mi in allen stonden,
Die mi nu al laten liden
Sonder spreken, ende gaen besiden,
Die mine lieve gaste waren,⁺
Ende die mi minden meest, te waren,
Op mi entwent sone achten si,
Verrunste quene hetense mi,
Ende seggen daertoe quaets vele meer.
Lieve kint, men mochte u tseer⁺
Vertellen noch geseggen niet,
Nochten rouwe, noch tverdriet,
Dat ic droech int herte binnen,
Alse gepens mi dede kinnen
Die grote bliscap, die vriendelichede,⁺
Dat helsen ende dat cussen mede,
Dat saen en wech was gevloegen;
Gevloegen, ja! ende die nine moegen
Wedercomen alse te voren:
Ic was te tileke vele geboren!⁺
Deus! in wat vernoie hilt mi
Die grote gichten, alse saen alsi
Mi faelierden, ende meer en gaven;
Ende van dien dat hen van haven
Iet bleven was, dat was mi leet.⁺
Lieve kint, bi Gode, ine weet
Dat ic mi iet bet mochte wreken,
Dan u te leerne van minen treken.

Lieve kint, ware ic alse jonc

Ende alse wel op minen spronc,⁺
Alse gi nu sijt, ic soude mi wreken.
Men souder emmermeer af spreken
Over die quade ribaude, dat si
Soe luttel prisen ende eren mi.
Ic soude doen sinken haren overmoet,⁺
Want hen no bleve have no goet:
Alsoe nauwe soudicse plumen,
Dat si hare erve souden rumen,
Ende al vercopen ende liggen in stroe.
Ende dirste die quamen soudic alsoe⁺
Voren, biden Helegen Geest,
Ende daertoe die mi minden meest,
Ende weerden ende daeden ere,
Hem soudic anegaen so sere
Thare te nemene, dat si en souden⁺
Enen penninc niet behouden,
In soudene hebben, waer ict mochte,
Hoe na dat ict ane hen sochte,
Ende soutse bringen uut haren goede,
Ende doen vallen in ermoede,⁺
Ende soutse alle na mi doen lopen,
Ende die quaetheit sere doen copen,
Die si mi dicke hebben gedaen,
Haddicse na minen wille gevaen.
Mare, weet God, en mach niet dragen⁺

+ C. fol. 70 b.-d.

1 Rose, II. 69, 13755 (13017):

Car vous avés trop le bec jaune.
Mès tant a que ge ne finé,
Que la science en la finé,
Dont puis bien en chaière lire.

+ [11660]

+ [11665]

+ [11670]

+ [11675]

+ [11680]

+ [11685]

+ [11690]

+ [95]

+ [11700]

+ [11705]

+ [11710]

+ [15]

+ [20]

+ [11725]

+ [11730]

+ [11735]

[p. 203]

A. fol. 56 d.-57 a.

⁺Weenen, suchten ende clagen:
En coemt niet weder dat leden es.¹
Ine salre negenen na mijn getes²
Hebben, na den wille mijn,
Soe verrunst es mijn anscijn,⁺
Dat si mijn dreigen nine ontsien,
Die quade ribaude, die van mi vlien;
Nochtan dore al dat verdriet,
Dat mi van hen es gesciet,
Alsic noch pense om dien tijt⁺
Ende om die feeste ende tgroet delijt,
Dat ic te hebbene plach met hen,
So verblijt mi al die sen,
Ende doet verlichten al mine lede;
Doch haddic altoes feeste mede,⁺
Eer ic was van hem bedrogen.
Ene jonge vrouwe, die es in hogen
Ende met joie hare leven pliet,
Bi Gode! sone os ledich niet,
Namelec diegene die begert⁺
Te winne tgoet, dat si vertert.³

Lieve kint, mi dede hier comen

U vrouwe, ende heeft mi genomen
Om u te hoedene nacht ende dach.
God onse here, diet al vermach,⁺
Moete geven dat ic die hoede
Doen moete alsoe, dat mi te goede
Verga, alst sal, God weet;
Want gi sijt altoes gereet
U selven te hoedene openbare,⁺
Dat anders harde sorgelic ware
Om die scoenheit, die u gegeven
Heeft Nature, die u es bleven,
Ende daertoe sen ende wijsheit groet,
Dat niet en leeft uwes gnoet.⁺
Om dies wi hebben staede ende stonde,
Datmen betre en gene en vonde,
Al te sprekene dat wi begeren;
Om u te radene ende hulpen weren
Van allen lachtre, bem ic gereet.⁺
Eist dat u soe van herten steet,
Dat gi trecken wilt ter minnen,
Ic sal u al die wege doen kinnen,
Ende oec die pade doen verstaen,
Aldaer ic selve soude sijn gegaen,⁺
Eer leden was mine joncheide,
Mine bliscap ende mine scoenheide;
Maer en houdet niet in dien,
Dat ic u wille ter minnen tien.’

Doe sweech die oude quene al stille⁺

Een lettel, omdat si horen wille
Wat seggen soude Suete Onfaen.
Si beidde onlange, siene nam saen
Die tale weder daer sise liet,
Want si merct wel ende siet,⁺
Dat hem wel behagede dat si seide,
Ende pensede, datse hem sonder beide
Haren wille al seggen soude,
Ende begonste doe alse houde
Ende seide: ‘Sone, wildi u keren⁺
Ane die minne, ic wille u leren
Den art van minnen altemale,
Dat gine selt connen alsoe wale,
Dat gi niet sijn en moeget bedroegen,
Nadat ic u den art sal togen,⁺
Ende gire u toe wilt formeren;
Want niemenne en mach minne anteren,
Noch die passage geliden moegen,
Hine hebbe den art altoes vor dogen,
Hine sal lant ende scaep vercoepen,⁺
Wilt hire sottelec toe loepen.⁴
Nu hort wat ic u seggen sal,
Want ic can distorie al.
Lieve kint, die van minnen

+ C. fol. 70 d.-71 b.

1 Rose, n. 73, 13865 (13127):

Mès riens n'i vaut le regreter:
Qui est alé, ne puet venir.

Dragen is hier in den zin van baten.

2 Over getes, hier smaak, genoegen, zie men Dr. de Jagers Versch, 274 vlgg, en Dr. Brill in Dr. de Jagers Arch, II. 72 vlgg.

+ [11740]

+ [11745]

+ [11750]

+ [11755]

3 Rose, II. 73, 13886 (13148):

Jone dame n'est pas oiseuse,
Quant el maine vie joieuse,
Méismement cele qui pense
D'aquerre à faire sa despense.

+ [11760]

+ [11765]

+ [11770]

+ [11775]

+ [11780]

+ [85]

+ [11790]

+ [11795]

+ [11800]

+ [11805]

4 Rose, II, 75, 13946 (13208):

Selon mon art vous conformés.
Car nus, s'il n'est bien enformés,
N'es puet passer sans beste vendre

[p. 204]

A. fol. 57 a.b.

⁺Joie ende bliscap wille gewinnen,⁺
Hi moet weten hare gebode,
Die ic u niet en seide, bi Gode,
En wistic niet bi scrifturen,
Dat gi hebt bi naturen
Van elken al u volle gemet⁺
Van dat gi hebben sout, dat wet.¹
Tiene gebode soe sijn daer,
Daer dachterste twee sijn al te swaer.
Ic orlove u dachte altemale,
Maer vanden II soe hoedt u wale;⁺
Want wiese volget, hi es in dole:
Hine soude oec lesen niet in scole,
Want het verlaetd tsere minnaren.
Si wilden dat si milde waren,
Ende tiere stat hare herte leggen,⁺
Ende elre overal ontseggen:
Dit es valsch ende niet scone,²
Hier lieget die God, Venusen sone,
Want soe wire hem hout ane,
Hem stater scade groet af tonfane.⁺

Lieve kint, en sijt niet milde:

Hi ware verloren diere hem an hilde.
Hebt u herte in vele staeden,
Sone saelt niet sijn tsere verladen;
Maer tier stat, wat uwes gesciet,⁺
Sone seldijt leggen niet;
Noch niemenne geven ochte lenen,
Maer vercope diere altenen,
Ende verdieret alle dage
In lanc so meer, van slage te slage,⁺
So dats man en geen die leeft
Van u goeden coep en heeft.
Dese poente hout al u leven:
U hant hout tuwe, alse gi sout geven,
Te nemenne open, hoet henegeet,⁺
Daertoe siedi altoes gereet.³
Geven es alte grote sotheide,
Hen ware een lichtelic scoenheide
Om liede te haelne meer ane hen,
Ende geven tcleine omme meerre gewen.⁴⁺
Selke gichte es gegeven goet,
Die meer dan dobbel winnen doet.
Die hallinc es een goet gewin,
Die den penninc bringet in:
Selke gichten lovic altemale.
Wie dat geeft, hi boeft wale
Te siene waer hi geven sal,⁺
Want nine bestaet es overal.

Vanden boge ende vanden vleiken,

Die menege hoge herte doet weiken,
Ende die wonden heimelike,⁵
Daer met so condi sekerlike⁺
Vroedeliker scieten mede
Dan noit die God van Minnen dede:
Soe goet een scottre soe een siedi,
Gi sciet dicke verre ende bi;
Nochtanne soo es u dickent oncont,⁺
Wien u scieten heeft gewont;
Want alsmen sciet ter voleien,
Selc ontfa etna sijn greien
Den scote in sijn herte binnen,

+ C. fol. 71 b.c.

+ [11810]

+ [11815]

1 Rose, II. 75, 13956 (13218):

Et ci trestous les vous déisse,
Se certainement ne véisse
Que vous en avés par nature
De chascun, à comble mesure,
Quanque vous en devés avoir.

+ [11820]

+ [11825]

2 Rose, II. 76, 13969 (13231):

L'en n'es doit pas lire en escole.
Trop malement les amans charge,
Qui veut qu'amans ait le cuer large,
Et qu'en un seul leu le doit metre.
C'est faus texte, c'est fauce letre.

+ [11830]

+ [11835]

+ [11840]

+ [11845]

3 Rose, II. 76. 13989 (13251):

A doner aiés clos les poins,
Et à prendre les mains overtes.

Lees in vs. 12022 met den tekst van C, die beter is:

U hant hout toe.

4 Rose, II. 76, 13991 (13253):

Doner est grant folie certes,
Se n'est un poi por gens atraire,
Quant l'en en cuide son preu faire.

+ [50]

+ [11855]

5 Rose, II. 77, 14002 (13264):

Après de l'arc et des cinq fleiches,
Qui tant sunt plains de bones teiches,
Et tant fièrent soutivement, cet.

+ [11860]

+ [11865]

[p. 205]

A. fol. 57. b.-d.

⁺Dies die scottre en can bekinnen,⁺
Noch geweten, noch werden geware.¹
Ic merke ende sie openbare
Ane u manieren ende ane u wesen,
Dat gi comen sijt te desen,
Dat gi die beste scuttre sijt,⁺
Diemen vonde verre ende wijt,
Ende selc mach binnen den scoete comen,
Dat u harde sere soude vromen.²

Ende van u te leerne vort

Van parmente, dat u bort,⁺
Van cledren ende van andren saken,
Daer gi u mocht met behagel maken,
Om tscinen tsine van hogen state:
- Ane bagel tsine legt al u bate -
Gi cont te core u pareren,⁺
Sone darf men u nemmerme leren.
Lieve kint, verstaet ende hort
Wat ic u sal leren vort,
Gi moegeter exempel nemen ane.
Hebdi wille minne tanegane,⁺
Gi moecht bet kiesen niewerinc el
Dan dengenen, dien gi weet wel,
Ende die u dunct so hovesch, so goet:
Mar hout uwe herte ende uwen moet,
Dat gise ni ne legt ane hem te vaste:⁺
Gestaede minne es grote onraste.
Mint altoes gesonnichlike,³
Ende ane die gene, die sijn rike,
Eist goet begonnen, dats wel inscijn,
Opdat si niet te vrec en sijn,⁺
Es iemene diesc wel can plecken
Ende heimeleke hare goet ontrecken.

Wel lieve kint, Suete Onfaen,

Men sal u met minnen sere angaen.
Elken so toent goet gelaet,⁺
Ende segt, dat u herte al staet
Getrouwelike ane hem allene,
Ende dat si niet en es gemene.
Noch om wennen, noch om verliesen,
En seldi anders gien lief kiesen;⁺
Ende swert bi genen ende bi desen,
Haddi willen laten lesen
Die Rose, diemen heeft so wart,
Ende die so sere es begert,
Een andren dan hem, gi wart so rike,⁺
Men vonde cume uwe gelike;
Maer hem soe getrouwe waerdi,
Dat die Rose niemen dan hi
Plucken en soude van haren stele.⁴
Al quamer C. ocht alse vele,⁺
Elken geloefse even sere,
Ende segt: ‘Gi selse hebben, here,
Alleine sonder deilen vort.’
Dit salne trecken ane u bort.
Dit sweert hem met dieren ede,⁺
Ende geeft hem u trouwe daermede.
Al eist dat gi u verswert,
Weet wel dat een twent niet en deert
Al selc sweren; God onse here
Laches utermaten sere,⁺
Jupiterre ende alle die Gode gelike
Sie logen alle hogelike,
Alse hem versworen die minnaren;
Ende die Goede selve, te waren,
Versworen hem dickent sonder verdragen,⁺

+ C. fol. 71 c.-72 a.

+ [11870]

1 Rose, II. 77, 14012 (13274):

Car quant l'en tret à la volée,
Tex puet recevoir la colée,
Dont l'archier ne se done garde.

+ [11875]

2 Rose, II. 77, 14018 (13280):

S'en repuet estre tiex navrés,
Dont grant preu, se Dieu plest, aurés.

De lezing von C. is boven die van A. te verkiezen, even als ook in vs. 12059.

+ [11880]

+ [11885]

+ [11890]

+ [11895]

3 Rose, II. 78, 14043 (13305):

Amés des autres sagement.

+ [11900]

+ [11905]

+ [11910]

+ [11915]

4 Rose, II. 78, 14053 (13315):

Et jurt que s'il éust volu
Soffrir que par autre fust prise
La Rose qui bien ert requise,
D'or fust chargiés et de joiaus;
Mais tant est ses fins cuers loiaus,
Que jà nus la main n'i tendra
Fors cil seus qui lors la tendra.

+ [11920]

+ [11925]

+ [11930]

+ [35]

[p. 206]

A. fol. 57 d.-58 a.

⁺Die tijt dat si te minne plagen.
Jupiter swoer Juno sinen wive,
Dat si soude hebben te haren live
Tpaleis vander hillen sekerlike,
Daer hi ane loech valscelike.¹⁺
Dit soude versekeren die minneren,
Alsi hen jegen hare lief versweren,
Alle santen ende sentinnen,
Alse hen die Goede doen bekinnen,
Dit exsempel, dat si versweren⁺
Beide Gode ende alle martelaren.²
Hi es dom ende harde sot,
Die hem geloeft, alselp mi God,
Want jonge lieden sijn ongestade
Ende onlange durende in enen rade.⁺
Die oude hebben oec dien sede
Te liegene tvouwe ende eed daermede.

Nu verstaet ende willet mi horen:

Diegene die here es vander foren,
Hi soude van elken over vol⁺
Altoes nemen sinen tol;
Die tere molen gemalen en can,
So ga tere andere malen dan.³
Die mues, die waer een hol en weet,
Ic seggen dat hare sorgeleke steet.⁺
Van elken wive aldus so eest,
Dat si vander marc vrouwe weest.⁴
Elke soude nemen, waer si mochte,
Have ende goet datmen daer brochte,
Ende si ware sere uut haren sinne,⁺
En leide si ware tere stat hare minne;
Want die sine herte tere stat geft,
Ic segge u dat hi niet en heeft
Vri ende quite te sinen wille,
Mar maket eigin, lude ende stille.⁵⁺
Alselc wijf heft verdient te sine
In doegene ende in groter pine,
Die hare selven soe mesan,
Dat si hare hont an enen man.
Gevalt dat si verbolgen es,⁺
Sone es man, sijt seker des,
Diese iet mach geconforteren:
Dat sijn diegene die irst faelieren,
Die leggen hare herte in ene stede.
Nochtan in dinde, het es hare sede,⁺
Willense alle, alse hen vernoiet,
Ende si worden te sere vermoiet;
Ende noit en gewanre af vrouwe
Dan verdriet ende groten rouwe.⁶
Dat mochtemen ane Dido wel verstaen,⁺

+ C. fol. 72 a.b.

1 Door den vertaler is hier van den Franschen tekst niets begrepen. Rose, II. 79, 14072 (13334):

Quant Jupiters asséuroit
Junon sa fame, il li juroit
Le palu d'enfer hautement

Van Jupiters zweren bij den Styx (le palu d'enfer, het moeras der hel) maakt onze dichter een paleis. Verg. Ovid. Artis Amatoriae l. I. 631.

+ [11940]

+ [11945]

2 Rose, II. 79, 14076 (13338):

Ce devroit moult asséurer
Les fins amans de parjurer
Saintes et sains, moustiers et temples,
Quant li Diex lor donent exemples.

+ [11950]

+ [11955]

3 Rose, II. 79, 14087 (13349):

Cil qui sires est de la foire,
Doit par tout prendre son tolin;
Et qui ne puet à un molin,
Aut l'autre trestout le cors.

+ [11960]

4 Rose, II. 80, 14094, (13356):

Tout ainsinc est-il de la fame,
Qui de tous les marchiés est dame
Que chascuns fait por li avoir.

+ [11965]

5 Rose, II. 80, 14101, (13364):

Qui s'amor en un sol leu livre,
N'a pas son cuer franc ne délivre,
Ains l'a malement aservi.

+ [11970]

+ [11975]

+ [11980]

6 Rose, II. 80, 14108 (13370):

S'el faut à celi de confort,
Et n'a nulli qui la confort;
Et ce sunt cil qui plus i faillent,
Qui lor cuer en un sol leu baillent.
Tuit en la fin toutes les fuient,
Quant las en sunt et s'en enuient;
N'en puet fame à bon chief venir.

Lees in vs. 12161: Vlien sise.

+ [85]

[p. 207]

A. fol. 58 a.b.

⁺Die scone was ende wel gedaen,
Ende van Cartage coninginne,
Hadde geleit al hare minne
Ane Eniase, diese hadde ontfaen
Waerdelike ende groet ere gedaen,⁺
Die te hare quam arm ende bloet
Met scepe in tempeeste groet,
Die van Troien was ontfaren,
Ende sine gesellen die met hem waren,
Die si groete hovescheit dede.⁺
Haer selven gafse Eniase mede,
Die hare swoer wel menichfoude,
Dat hi nemmermee en soude
Van hare sceden noch begeven
Al dien tijt, dien hi soude leven;⁺
Maer lange en duret niet alsoe,
Want die verradre hare ontvloe
Met sinen scepe, wat hi mochte,
Die hi duer met hem brochte.
Dit soe coste diere scoenre vrouwen⁺
Hare leven, want so starf van rouwen,
Ende doede haer selven met enen swerde,
Daer si in viel tote op die erde.¹
Selc gelijc, selc ongevoech
Heeftmen vonden ane vrouwen gnoech,⁺
Die ic genomen al en can;
Maer sekerleke wet, dat alle man
Sijn ribaude ende groete bedriegere,
Ende putire ende daertoe liegere.
Si doen elken wive verstaen,⁺
Dat sise minnen sonder waen,
Ende proven wat sire ane venden mogen,²
Daeromme soudensi weder pogen,
Waer si mochten, wel te hoenne,
Om hare quaetheit wel te loenne.⁺
Dat wijf es te dom van sinne,
Die ane enen man leit minne.
Si souder hebben vele ende gnoech:
Dat soude sijn bat hare gevoech,
Ende doe soe vele datse elken bage,⁺
Maer houtse tonder alle dage;
Ende en heft si niet gracie, si soutse maken
Ende bejagen met eneger saken,
Ende souden sijn fier in haren sinne
Jegen diegene, die hare minne⁺
Dragen meest, wat haers gesciet;
Mar der gere en roke niet
Harre minnen, groet ocht clene,
Die salse feesteren al gemene
Ende halen ane hare, wat si mach,³⁺
Ende scuwen ende vlien nacht en dach
Onraste, gescelt ende vechtinge.
En es niet scone oec sonderlinge,
Soe bestrike hare met selken saken,
Diese scone moegen maken.⁺
Sage si oec ontfallen hare haer,
Dat si hadde blont ende goutvaer,
Ochte moeste afsniden van ongesonden,
Ochte dat haer bi enegen stonden
Bi bolgenscape gevallen ware,⁺
Datse hare ribaut metten hare
Hadde genomen ende utegetogen,
Ende soe gescoert, sine hadt moegen
Ontwerren, wat hare mochte gescien,
Dan salse na andre vlechten sien,⁺
Die gelu, blont sijn ende groet,
Van enen wive die es doet,
Ochte blonde siden ende maken borele

+ C. fol. 72 b.-d.

+ [11990]

+ [11995]

+ [12000]

+ [12005]

1 De overige voorbeelden, door den Franschen dichter van vs. 14152-14203 (13414-13465) aangehaald, zijn in de vertaling achterwege gelaten.

+ [10]

+ [12015]

2 Lees met C.: winnen. Verg. Rose, II. 84, 14206, (13468):

Briément, tuit les lobent et trichent,
Tuit sunt ribaut, partout se fichent.

+ [12020]

+ [12025]

+ [12030]

3 Rose, II. 84, 14214 (13476):

S'el n'a grâces, si les aquière,
Et soit tous jors vers eus plus fière
Qui plus, por s'amor déservir,
Se péneront de li servir;
Et de ceus acoillir s'esforce
Qui de s'amor ne feront force.

+ [12035]

+ [12040]

+ [12045]

+ [12050]

[p. 208]

A. fol. 58 b.c.

⁺Ende steken vol haren forele,
Ende maker ave horne groet;¹⁺
Ende heeft si bestrikens noet,
Men vent van crude waters gnoech
Hare te bestrikene na hare gevoech,
Mare doet alsoe dats engeen man
Ane hare geware en wordenen can,⁺
Noch gesien ane hare gedane;
Want groet verlies lage haer daer ane.
Heeft si hare kele wit ende ront,
Soe doe hare hoeftslope talre stont
Soe sere uutsniden ende soe wale,⁺
Datmen sien mach altemale
Hare witte kele: si sals wesen
Te bedriegeleker vele van desen.
Eist datse heeft hare scoudren groet,
Soe doe maken hare surcoet⁺
Ende al hare andre cledre met
Van cleinen lakene, si saels, dat wet,
Gescepen wesen vele te bat,
Waer si coemt in elke stat.
Heeft si oec hare handen seer,⁺
Si salse oec decken vele te meer
Ende houden ane hare hantscoen
Ende salse dicwilen sieren doen.
Heeft si die mammen weec ende lanc,
So salsi houden in bedwanc⁺
Gebonden vaste in linijn laken,
Dat soe sal daer toe doen maken:
Soe selense wesen hart ende ront;
Ende emmer houde reine in alre stont
Venus camere, dat si nine hebbe⁺
Gestubbe en geen no spinne webbe;²
Ende heeft si niet scone die voete,
So houtse gescoit, dat es die boete;
Ende dunne cousen te groten beenen
Die soe soudemen dragen altenen.⁺
Heeftse over hare smette oft vlecke,
Ic rade hare wel dat sise decke;
Heeft si oec den adem quaet,
Soe wachte hare, dats mijn raet,
In nuchterne te sprekene jegen liede:⁺
Het sonde vallen dat hare maisniede;³
Ende als soe sal spreken enichge stont,
Soe houde soe verre haren mont,
Dat hi den lieden nine come te bi.
Es oec dat gevalt, dat si⁺
Lachge, soe en lachge niet
Alsoe sere, dat si hare iet
Daer met ontsetten, want vrouwen souden

+ C. fol. 72 d.-73 a.

1 Rose, II. 85, 14236 (13499):

Ou de soie blonde borriaus,
Et boute tout en ses forriaus.
Sur ses oreilles port tex cornes,
Que sers ne bués ne unicornes,
S'il se devoient esfronter,
Ne puist ses cornes sormonter.

De borriaus, bourrelets, zijn haarwrongen, die aan de forriaus, het gevlochten haar, werden bevestigd, even als de chignons der hedendaagsche schoonen.
De hoornen, ook thans niet onbekend bij het dameskapsel, geven Jan Boendale in zijne Teesteye mede gelegenheid er tegen uit te varen:

Dat wijf boven al scoenheyt begheert,
Dat moghedi merken, want si smeert
Haer aenschijn ende hare ghedane
Anders dan God maecte daer ane,
Ende maken hoerne twee,
Ghelijc enen stommen vee.

Zie mijne Bloemlezing, II. 165, vs. 59 en verg. Du Cange, (Ed. Henschel) II. 609, i.v. cornua.

+ [12055]

+ [60]

+ [12065]

+ [12070]

+ [12075]

+ [12380]

+ [12085]

2 Rose, II. 86, 14276 (13538):

Et comme bone baisselette,
Tiengne la chambre Vénus nete;
S'ele est preus et bien enseignie,
Ne lest entor nule iraignie
Qu'el n'arde ou rée, errache ou housse.

+ [12090]

+ [95]

3 Rose, II. 86, 14286 (13548);

S'el set qu'el ait mauvese alaine,
Ne li doit estre grief ne paine
De garder que ja ne jéune
Ne qu'el ne parole jéune.

Lees in vs. 12276 met C: messciede.

+ [12100]

[p. 209]

A. fol. 58 c. d.

⁺Alsi loegen den mont toehouden;
Want hen steet niet vrouwen wale,⁺
Dat si hare kele altemale
Ontoe ende gaepe alsi lacht:
Sine daeds niet waer si wel bedacht;¹
Ende hadse hare tande niet welstaende
Ende oneffene uut ende innegaende,⁺
Ende tone sise met lachgene dan,
Het soutse ontwerden vor elken man.
Ane weenen oec soe behoeft manire:
Weenen es enen wive niet diere;
Sie hebben trane altoes gereet;⁺
Maer haer weenen saen vergeet.
Ere vrouwen steet oec wale
Scone spreken ende suete tale,
Ende heblec te sine overal
Ende hovesch: dat maecse liefgetal.⁺
Alsmen ten etene wart sal tien,
Salse hare laten wel besien
Ende achter huse een luttel gaen,
Eer dat si sal willen dwaen.²
Alsi ter tafle geseten es,⁺
So salsi sniden ende nemen dmes
Vor den genen die eet met hare,
Ende sijns wel nemen ware;³
Ende emmer wachten hare, alsi eet,
Dat si haren mont nine make vet,
Sine makene scone wel gereet,
Want vette lippe sere mesteet;⁺
Ende wachte hare, alsi edt bruëtd,
Datse hare vingre over dledt⁺
Daer in en steke, het ware mesdaen,
Want het soude hare sere mestaen;⁴
Ende wachte hare in alre stont,
Dat si en steke in haren mont
Grote morsele, hets giricheide⁺
Ende daertoe grote onhovescheide.
Hare morsele salse sniden clene,
Vore met hare vingeren allene
Nemen gestadelike ende sachte;
Ende dat si hare altoes wachte,
Datse nine bedrupe vor hare cleet,⁺
Want sekerleke niet wale en steet.
Men sal oec soe hovesscelike drinken,
Ende niet so vol en laten scinken,
Dats een dropel en storte op hare,
Dies men worden mochte geware;⁺
Want over ongenoechtich ende ruut

+ C. fol. 73 a. b.

+ [12105]

1 Rose, II. 86, 14292 (13554):

Et s'il li prent de rire envie,
Si bel et si sagement rie,
Qu'ele descrieve deus fossetes
D'ambedeus pars de ses levretes.
Ne par ris n'enfle trop ses joes,
Ne ne restraingne pas ses moes;
Jà ses lèvres par ris ne s'uevrent,
Mès repoignent les dens et cuevrent.
Fame doit rire à bouche close,
Car ce n'est mie bele chose
Quant el rit à geule estendue:
Trop semble estre large et fendue.

+ [10]

+ [12115]

+ [20]

2 Rose, II. 88, 14328 (13590):

Mès ains qu'el s'i voise séoir,
Face-soi par l'ostel véoir,
Et à chascun entendre doingne,
Qu'ele fait moult bien la besoingne.

+ [12125]

3 Rose, II. 88, 14336 (13598):

Et quant ele iert à table assise,
Face, s'el puet, à tous servise.
Devant les autres doit taillier,
Et du pain entor soi baillier;
Et doit, por grâce déservir,
Devant le compaignon servir
Qui doit mengier en s'escuele.

De vertaling is in deze geheele passage veel korter dan het oorspronkelijke. Bij A. staat verkeerdelijk: Vor hare den genen.

+ [12140]

+ [12130]

4 Rose, II. 88, 14349 (13612):

Et bien se gart qu'ele ne moille
Ses dois es broez jusqu'as jointes.

Het door den vertaler overgenomene bruëtd, het Fr. brouet, beteekent saus.

+ [12135]

+ [12145]

+ [12150]

[p. 210]

A. fol. 58 d.-59 a.

⁺Mochtse iemen houden ende trecken uut,
Dat si ware hare ongeleert.¹
Eer si den nap ten monde keert
Om drinken, si en sal niet drinken,⁺
Si en sal tirst laten sinken
Dmorseel tote dat sijt heeft geten:²
Dit soude elke vrouwe weten;
Ende oec soc soude si hoeden hare,
Dat hare mont vet en ware;⁺
Want ware hi vet ende dronke si,
Die wijn hi worde vet daer bi;
Ende cleinlic salsi drinken mede,
Het steet wale, het es hovesscede,
Ende hoede hare wel van dronkenscape.⁺
Men vint bescreven bi orcontscape
Van meestren, die seggen openbare,
Dat niemene en es die dronken ware,
Dat hi helen mach een twent.
Die vrouwe sere haer selven scent,⁺
Datse hare verwinnen laet dien wijn;
Want alle wijf die dronken sijn,
Siene en connen hem niet geweren
Jegen diegene diese begeren;
Maer clappen algader dat si weten.⁺
Des moegen si hem allen wel vermeeten,
Dat si sijn van diere naturen.³
Oec sullen si hem wachtea tallen uren,
Ter taflen alsi sijn geseten,
Van slapene, alsi souden eten;⁺
Want hets scande ende grote onnere,
Ende sins min te prisene sere.

Ene vrouwe en soude niet lange beiden,

Sine soude ter minnen hare gereiden;
Want si soe lange wel beiden mochte,⁺
Datmen op hare twent en rochte.
Sie soude soeken die joie van minnen
Overal ende leren kinnen
Die wile datmen acht op hare,
Ende si jonc van dagen ware;⁺
Want als outheit den wive anegeet,
Ende hare anscijn tebroken steet,
Soe verliest si in allen sinne
Die joie ende dat asaut van minnen.
Die vrocht van minnen sal si lesen⁺
Alsi in hare joeget sal wesen,
Want si verliesct harde vele,
Beide van joien ende van spele,
Van dien tiden, die si laet liden
Sonder minnen ende hare verbliden;⁺
Ende en doesse niet desen raet,
Haer salre af comen al quaet,
Alse outheit assellieren sal;
Maer ic gelove dat si mi al
Hier of geloven sullen, hoet gaet,⁺
Ende houden hem ane minen raet,
Ten mensten die gone, die vroet wesen,
Ende paternostre connen lesen
Vore mine siele, alse ic doet ben,
Dore die wijsheit, die ic hen⁺
Hebbe geleert met goeder onste.
Ic bem seker dat dese conste
Met wiven sal sere verheven wesen,
Ende noch in menege scole gelesen.

Lieve kint, ic sie harde wale,⁺

+ C. fol. 73 b.-d.

1 Rose, II. 89, 14361 (13623):

Et si gentiment redoit boirre,
Que sor soi n'en espande goute;
Car por enfrume ou por trop gloute
L'en porroit bien aucuns tenir,
Qui celi verroit avenir.

Lees in vs. 12333: harde.

+ [12155]

2 Rose, II. 89, 14366 (13628):

Et gart que jà henap ne touche
Tant cum ele ait morsel en bouche.

De lezing bij A: scinken, moet natuurlijk door die van C vervangen worden.

+ [12160]

+ [12165]

+ [12170]

+ [12175]

3 Rose, II. 90, 14393 (13655):

Car puis que fame est enyvrée,
Il n'a point en li de desfense,
Ains jangle tout quanqu'ele pense,
Et est à tous abandonée,
Quant à tel meschief s'est donée.

+ [12180]

+ [85]

+ [12190]

+ [12195]

+ [12200]

+ [12205]

+ [12210]

+ [12215]

[p. 211]

A. fol. 59 a. b.

⁺Dat gi mine leringe altemale
Vaste in u herte bescrijft,
So datter twent buten en blijft,
Waer bi gi mocht, bi minen orlove,
Coenlike lesen in allen hoven,¹⁺
Sonder rusten ende vieren,
Ondancs allen cansellieren,
Beide in cameren ende in spenden,
In salen, in kelren, waer gijt cont venden,
Daert scone ende delytabel si.⁺
Lieve kint, aldaer seldi
Informeren al uwe scoeliere,
Ende wisen ende leren die maniere,
Ende hoet u, dat u scole niet vaste
En si gesloten jegen die gaste;⁺
Want soe men u liede sagen,
Soe men u scoenheit ware uutgedragen;²
Van lieden diemen niet en siet,
Op hem en plechmen tachtene niet,
Noch oec besocht ende begert.³⁺
Dicke geet ter hoger kerken wert,
Ende doet daer u visitasien
Ten outre enter prosessien;
Ten feesten, ten dansen ende ten reien
Daer seldi gaen u vermeien;⁺
Want u scolen liggen meest daer,
Ende daer sinct messe openbaer
Die God van Minnen ende die Goddinne
Haren dissiplen met bliden sinne;⁴
Ende ere diere gaet, seldi u maken⁺
Behagel met al selken saken,
Die u ten besten siren mogen,
So dat gi alder lieden ogen
Na u doet capen,⁵ waer gi gaet.
Op strate sijt van scoenre gelaet,⁺
Ende gaet rechte ende niet te sere:
Het steet wel ende oec eist ere;
Ende gingedi tsachte, het soude mestaen.
Mare gi selt soe cuescelike gaen,
Ende tarden soe moielec die cassiede,⁶⁺
Dat u merken al die liede.
Feitise, nauwe, gerene scoen
Die seldi dragen ende maken doen,
Want nouwe gescoite steet wel vrouwen,
Die moieleke gaen in rechter trouwen.⁷⁺
Sloit u iet te lanc u cleet,
So dat u verre op derde geet,
So heffet op, en lates niet,
So datmen uwe voeten siet.
Effene ende lichtelike seldi gaen,⁺
Gi sulles prijs te meer ontfaen.

Eest dat ere vrouwen baecht,

Dat si enen mantel draecht,
Siene sal hare alsoc decken niet,
Datmen hare anscijn niet en siet.⁺
Dien mantel sal si met beiden handen
Houden, hets sede in vele landen,
Ende sal selcwile hare arme ontpluken,

+ C. fol. 73 d.-74 a.

1 Rose, II. 91, 14444 (13706):

Et quant de moi départirés,
Se Diex plest, encor en lirés,
Et en serés mestre cum gié.
Ge vous doing de lire congié.

+ [12220]

+ [12225]

+ [12230]

2 Rose, II. 92, 14459 (13721):

Car quant plus à l'ostel repose,
Mains est de toutes gens véue.

3 De lezing van C is boven die van A te verkiezen. Lees mede in vs. 12413 met C: Want.

+ [12235]

+ [12240]

4 Rose, II. 92, 14467 (13732):

Car en tex leus tient ses escoles
Et chante à ses disciples messe
Li diex d'Amors et la déesse.

De tekst van A is geheel bedorven, en naar de goede lezing bij C. verbeterd.

+ [12245]

5 Lees met C: gapen.

+ [12250]

6 Cassiede, bij Kil. kassije, kassij-wegh, via strata, Fr. chaussée. In Brabant is het woord kassaai-weg nog zeer gebruikelijk.

+ [55]

7 Rose, II. 92, 14481 (13743):

Et marche jolietement
De ses biaus solerès petis,
Qui faire aura fait si fétis,
Qui joindront as piés si à point,
Que de fronce n'i aura point.

Gereen is hier een contractie uit geregen. Verg. bl. 34, vs. 2098, en aant. 3.

+ [60]

+ [12265]

+ [12270]

[p. 212]

A. fol. 59 b. c.

⁺Ende niet so saen den mantel luken,
Maer pensen om den sconen steert⁺
Vanden paeu, die hi heeft weert,
Ende maken vanden mantele den haren,¹
Die gevodert es altewaren
Met cleinen bonten harde wale,
Ende tonen hare selven altemale⁺
Den genen, die comen in haer gemoet,
Ende diese op hare musen doet.
Ende heeftse niet scone haer anscijn,
Soe saelt meer te deckene sijn.
Grote vlechten van sconen hare,⁺
Ende die gedragen openbare,
Dat steet vrouwen harde wel.
Ene vrouwe en soude pensen el
Danne te slachtene der wolvinnen,
Die scape gaet stelen ende gewinnen.⁺
Om een, dat sire hebben wilt,
Sal siere hondert op een velt
Lopen op ende assallieren,
Om dat si niet en wilt faellieren,
Ende niet en weet welc si hebben sal,
Vor dat sijt heeft te hare wart al.
Dus souden wiven hare netten slaen⁺
Bi liste ende die manne vaen,
Dies si geweten niet en can
Den welken, die hare sire minnen an:
Ten minsten omme te hebbene enen,
Souden si hare netten slaen altenen⁺
Om al te vane; sine soude niet messen,
Siene soude enen vander kermessen
Hebben ochte meer bi avonturen;
Want daer help sere der naturen,²
Die hare sere soude maken den nodinnay,³
Daer si af wesen soude gay.⁺
Waert dat sire meer na hare toge,
Die werken woude in hare boge,⁴
Hoede hare dat soe spade no vroe
Tere uren comen doe:⁺
Sie souden hen bedroegen houden,
Alsi hen te gadre vinden souden,
Ende souden hen daer bi verleden,
So dat si souden van hare sceden,
Datse lachtren soude wel sere.⁺
Ene vrouwe verliest lichte hare ere,
Ende selke mochte hare ontfaren:
Het soude hare rouwen sere te waren.
Men soutse smeken ende lecken,
Ende al hare goet van hem trecken,⁺
Ende bringense in scoude ende in ermoede;⁵
Ende selve dan varen alse die vroede,
So dat si blive van haven rike,
So dat si namaels niemenne en wike.
En armen man en salse niet⁺

+ C. fol. 74 a. b.

+ [12275]

1 Rose, II. 93, 14509 (13771):

Et li soviengne de la roe
Que li paons fait de sa queue:
Face ausinc du mantel la seue.

+ [12280]

+ [12285]

+ [12290]

+ [12295]

+ [12300]

2 Rose, II. 94, 14532 (13794):

Car por ce qu'el ne puet savoir
Des quiex el puist la grâce avoir,
Au mains por un à soi sachier,
A tous doit son croc atachier:
Lors ne tardera à venir,
Qu'el n'en doie aucun pris tenir
Des fox entre tant de milliers,
Qui li frotera ses illiers,
Voire plusors par aventure.
Cet art aide moult à nature.

Lees in vs. 12486 met C: die aert of daert.

3 Het origineel kan geen licht verspreiden over vs. 12487-88, daar onmiddelijk na de verzen in aant. 2 die van aant. 3 volgen. Kausler teekent hierop aan: ‘nodenay, soll noch heute der Name eines Tanzes sien.’ Ik vermoed eerder dat er een obscoeniteit achter schuilt.

+ [12305]

4 Rose, II. 94, 14542 (13804):

Et s'ele plusors en acroche
Qui metre la veillent en broche.

+ [12310]

+ [12315]

+ [20]

5 Rose, II. 94, 14550 (13812):

Car au mains li eschaperoit,
Ce que chascuns aporteroit,
Et ne lor doit jà riens lessier
Dont il se puissent engressier;
Mais metre à si grant povreté,
Qu'il muirent las et endeté.

+ [12325]

[p. 213]

A. fol. 59 c.-60 a.

⁺Minnen, so wat dat haers gesciet:
Hets al verloren dat men mint
Den genen, die en mach geven twent.
Sine sal hare herte niet leggen vaste
An en gene vremde gaste:⁺
Alsoe alse hi sine herte legt,
Neemt hijt weder ende ontsegt.
Gelijc dat hi te herberge es
In menege herberge, sijt seker des,
So es sijn herte oec ongestade⁺
Ende van harden onvasten rade;
Mare alle wege, alse hi quame
Ende hare iet brachte, dat sijt name
Ende sluten in hare coeffre vaste:
Men sal nemen altoes van gaste.⁺
Hoede hare oec dat si nine minne
Noch en doe in haren sinne
Dese behagalerde, diemen vint,
Want si en minnen nemmer twint.
Wat si der ere laten verstaen,⁺
Dat selve seggen si ere andre saen;
Ende wat si seggen, alle sie liegen,
Want si doent al om bedriegen,
Ende hen te rovene alle daghe.¹
Ic hebs gehort menege clage⁺
Van mageden, die si dus bedroegen
Ende met logenen ane hem togen.
Coemt iemene met gelove vort,
Die hare gerne trocke ane sijn bort
Met sinen gelove, ende bidt hare minne,⁺
Si sal hem metten selven sinne
Weder doen een goet beheet;
Maer hoede hare dat si niet en geet
In stat, daer hi heeft gewelt,
Si en hebbe tirsten tgelt.⁺
Ontbiet hi hare met lettren iet,
Sie salse besien, en latens niet,
Wat dat daer in gescreven staet;
Ende ochte si es sonder baraet
Gescreven al, ende op trouwe,⁺
So sal hem weder scriven die vrouwe;
Mar dat en sal niet sijn gedaen
Sonder beiden, alsoe saen;
Want beiden stoect, sijt seker des,
Den minneren, daert te lanc nine es;⁺
Ende alsi hoert van die bede,
En haeste hare niet te sere daer mede
Hare minne tonthetenne altemale,
Mar salse houden in die wegescale.
Met sconen worden, die nine letten,⁺
Salsiene in goeder hoepen setten.
So hise meer besoect van minnen,
Ende sie hem niet en laet gewinnen,
Hi salse minnen vele meer
Dan hi dede te voren eer.⁺
Maer dat die vrouwe emmer wachte,
Dat sine houde met worden sachte,
Ende sinen hope meerren doe.
Gevalt dat si coemt daer toe,
Dat hi acordert met hare,⁺
Si sal hem sweren openbare
Die doet van Goede menichfoude,²
Dat si hare minne noit en woude
Niemen geven noch en onste,
Die so wale bidden conste,⁺
‘Dan u allene, wel lieve here,
Want mi dwinct u minne sere,
Dat ic mi selven u geven moet,
Dat ic en daede om en geen goet
En genen man, die es so geboren.⁺
Menich heeft sine bede verloren
Ane mi, die ic hebbe ontseecht
Ende altoes van mi geweecht;
Ende, bi Gode, ic wane dat gi
Algader hebt betovert mi.’⁺
Dan es wel tidich sekerlike
Helsen ende cussen vriendelike;

+ C. fol. 74 b.-d.

+ [12330]

+ [12335]

+ [12340]

+ [12345]

1 Rose, II. 96, 14584 (13846):

Et pluseurs en revet lober,
Por eus despoillier et rober.

+ [12350]

+ [12355]

+ [12360]

+ [12365]

+ [12370]

+ [12375]

+ [12380]

+ [12385]

2 Rose, II. 97, 14621 (13882):

Et qui tant set de guiles faintes,
Dieu doit jurer, et sainz et saintes.

+ [12390]

+ [12395]

+ [12400]

[p. 214]

A. fol. 60 a.b.

⁺Maer salsi doen minnen raet,
Dats datse na tgoet emmer staet.
Sijs sot die hare lief nine pluemt⁺
Van sinen goede ende scuemt;
Want wiene meest geplumen can,
Salre doegt meest vinden an.
Sine geve hare niet goet penewert:
Datmen coept diere, dats wert;¹⁺
Want men prijst harde luttel iet
Die dinc, diemen heeft om niet.
Verliest ment oec, men achtes twint,
Diesmen goeden coep gnoech vint:
Daeromme soutse hare vercopen diere.⁺
Maer ane tplumen soe legt maniere:
Si sal doen comen haerre joncfrouwen,
Haren cnecht ende haerren vrouwen;
Hare voestre die ware quaet vergeten.
Om dat si die stueke weten,⁺
Ende hem condech sijn die saken,
Selense alle uut hem maken
Cledren, pelsen, vedren ende gelt,
Na dien dat elc hebben welt.
So selen sijt hem al ontien,⁺
Tote dat sine in dermoede sien;
Want proie vele teer tegeet,
Datmen in menege hant ontfeet.
Daerna sal comen die cameriere,
Ende hare tale beginnen sciere⁺
Ende seggen: ‘Here, bi wat saken
En doedi niet mire vrouwen maken
Cledre? - gi siet sire breke heeft, -
Hoe coemt dat gise hare nine geft?
Woude sijt doen dore selke, die gi⁺
Wel kent ende hier woent bi,
Sie ware gecleedt in allen sinne
Alse wel alse ene coninginne,
Ende soude met sambusen riden.²
Vrouwe, gine sout u niet vermiden⁺
Hem cledre te eischene, gi hebter breke;
Hets om sine ere dat ics hem spreke,
Want u scamelheit es so groet,
Dat gijs sout alte groten noet
Hebben, eer dat gijs hem claeget.’⁺
Hoe wel dat hare diere tale behaget,
Si salse heten swigen stille.
Bi avonture, es hi tonwillen
Om tgoet dat hi hare heeft gegeven,
Ende hem selven so luttel es bleven,⁺
Ende si ane heme wart geware,
Dat hi en wilt leggen meer an hare,
Dan sal si hem ernstelike bidden altenen,
Dat hi hare X wille lenen:
Si salse hem weder geven saen.⁺
Dat salsi sweren ende doen verstaen;
Mare hets jegen mijn gebot,
Gevent weder, sepmi Got!³

Alse coemt hare ander lief te hare,

Diere si heeft vele binnen den jare,⁺
En genen en salsi trouwe dragen,
Maer sal hem met rouwen clagen,
Dat hare beste cledre staen
Te persseme, ende si sullen saen,
Staen si lange, verpersemt wesen:⁺
Des en conste si niet genesen,
Soe rouwich es hare therte binnen,

+ C. fol. 74 d.-75 b.

+ [12405]

1 Rose, II. 97, 14641 (13209):

Car qui miex plumer le saura,
C'iert cele qui mieldre l'aura,
Et qui plus iert chière tenue,
Quant plus chier se sera vendue.

+ [12410]

+ [12415]

+ [12420]

+ [12425]

+ [12430]

+ [12435]

2 Rose, II. 98, 14678 (13934:

Comme roïne fust venue
Et chevauchast à grant sambue.

Sambue is paardedek, en ook een ‘sorte de char à l'usage principalement des dames, litière.’ Zie Du Cange (Ed. Henschel) VII. 296, en ook Rom. v. Limb. Gloss.

+ [12440]

+ [12445]

+ [50]

+ [12455]

3 Rose, II. 99, 14698 (13945):

Mès bien est par moi desfendu
Que jamès riens n,en soit rendu.

Lees met C: Gheeft ment weder.

+ [12460]

+ [12465]

[p. 215]

A. fol. 60 b.c.

⁺Ende hi en mach van hare gewinnen
Stucken, die hi ane hare begert,
Hine quite die cledre, die si heeft so wert.⁺
Die knape, hi en si al te vroet,
Ocht hem en si ontfallen sijn moet,
Hi sal quiten haren pant
Op die stat aldaer te hant,
Ochte hi sal elre tgelt finieren,⁺
Daer hise met sal dilivereren;¹
Maer alsi heeft van hem dat gelt,
So mach si met hem doen dat si welt.
Den derden sal si dus voren mede
Ende eischen hem cledre ende scoenhede,⁺
Ende gelt dat si verteren moet,
Ende om sinen wille verdoet.
Eist dat hi hare nine geeft,
Ende seit dat hijs daer nine heeft,
Ende hi hare sweert wat hi mach,⁺
Dat hijt hare op den andren dach
Bringen sal, hets al gelogen:
Geloeft sijs hem, si blijft bedroegen;
Want si maken alle haer sceren,
Wat si geloven ende wat si sweren;⁺
Namelic die gene, die sijn putiere,
Hebben menichwerven diere
Meer sante versworen, valscer wijs,
Dan daer nu es int paradijs.
Gevalt dat hi mach geven niet,⁺
Van hem so trect emmer iet;
Ten mensten doettene al te hant
Om wijn senden sinen pant,
Ochte ga elre clinken slaen,²
- Daer en mach hi niet langer staen-⁺
Ende gaen en wege sire straten.
En gene en sal hare bloedelike laten,
En ware alsi hare lief ontfingen:
Dan soutsi beven sonderlinge
Met alden leden, ende doen verstaen,⁺
Dat sine met ancsten heeft ontfaen
Dore haren man ocht dore hare mage,
Dat si alte sere ontsage;
Want wisten sijt, si ware verloren.
Sie salne inlaten ter venstre voren⁺
Al heimelic met groten vare,
Alse ochte soe in groten ancsten ware,
Ende sweren, hine mach daer bliven niet
Om dinc negene, die hare gesciet,
Ende salne emmer van hare weren:⁺
Hi salse alse vele te meer begeren.
Ende als sine wel te hare wert heeft,
Dat hi hare grote gichten geeft,
Dan so radic wel, bi Gode,
Dat soe blive te sinen gebode;⁺
Maer altoes gedunke des,
Alse hare lief te hare comen es,
Dat si tirsten wachten sal
Die strate voren ende over al,
Ende alsi niemene can gesien,⁺
Diese wachten mach ochte spien,
Dan salsine bloedelike laten inne,
Ende sal hem met erren sinne
Lopen op met talen sere,
Ende sal seggen: ‘Waer hebbedi, here,⁺
Dus lange gemerret? nu wetic wel,
Dat gi elre hebt gehadt u spel
Met ere andre dan met mi,
Die ic nine weet wie sie si,’
Ende dat hi sere es ondeert,⁺
Sint hi sine herte heeft gekeert,

+ C. fol. 75 b.c.

+ [70]

+ [12475]

1 Rose, II. 99, 14711 (13967):

Et li valés, se moult n'est sages,
Por quoi pécune li soit sorse,
Metra tantost main à la borse,
Ou fera quelque chevissance,
Dont li gage auront délivrance.

Finieren, OFr. finer, ML. finare, is opnemen. Zie du Cange (Ed. Henschel) III. 298 i. v. finare; Roquefort, Gloss. I. 601.

+ [12480]

+ [485]

+ [490]

+ [12495]

2 Rose, II. 100, 14738 (13994):

Au mains puisqu'il n'a que poier,
Face au vin son gage envoier
Por deus deniers, por trois, por quatre,
Ou voise hors aillors esbatre.

Over do uitdrukking clinken slaen, zie bl. 163, aant. 2.

+ [500]

+ [505]

+ [510]

+ [515]

+ [12520]

+ [12525]

+ [30]

+ [12535]

[p. 216]

A. fol. 60 c.d.

⁺Ane ene andre dan ane hare,
Dies si wel worden es geware;
Ende alse dese tale hort die sot,
Hi sal wanen, alselpmi God,⁺
Dat hare coemt van starker minnen,
Die si te hem draecht in allen sinnen,
Ende es van hem jaloser meer
Dan was Wulcanus wilen eer
Van Venuse sinen getrouweden wive,⁺
Die Marse vant bi haren live
Recht op tspel vander minnen.
Die een wijf waent gewinnen
Allene ende hebben, hi es onvroet.
Venus en hadde herte no moet,⁺
Dat si minnen mochte Wulcane:
Soe lelic soe was sine gedane
Vander smesse, daer hi in wrachte.
Die vrouwe si was suete ende sachte,
Ende wiste al die conste van wiven,⁺
Ende wat si jagen ende wat si driven.

Nu verstaet ende willet horen:

Alle wijf sijn vri geboren,
Die hen die loy heeft benomen,
Waneer dat si te huweleke comen,⁺
Die hem nature hadde gegeven
Om te durne al haer leven.¹
Nature si es harde vroet;
Waendi, dat si wassen doet
Ende leven gevet Marione⁺
Allene omme Robechone,
Ochte Robbechone om Marietten,
Ochte Tibaut omme Piretten? ²
Si heeft ons allen, dats openbaer,
Gemeine gemaect, dat es waer,⁺
Alle omme alle jegen welken,
Deen omden andren gereet tsine elken.³
So alsi ter wet wart tien
Met huweleke, die hem mach gescien,
Om te scuwene dorperhede⁺
Ende om te voedene die vrocht mede
Dan doensi grote behendicheit
Om weder te comene in hare vriheit.
Sinse vrouwen ochte joncvrouwen,
Dit poent hebbense alle, en trouwen,⁺
Datsi hare vriheit na harre macht
Houden willen met haerre cracht,
Daer menich quaet af es comen,
Datmen hier vormaels heeft vernomen,
Dier ic meer dan hondert soude⁺
Nomen, opdat ic woude.
Hier voren over menegen dach,
Alse een man een wijf sach,
Die hem behagede, hi namse saen,
Ende wart hi niet wederstaen⁺
Van iemenne, die starker was dan hi,
So hilt hise ende lager bi.
Dicke vochten sire omme ende bleven doet,
Die wijf bleven in sorgen groet,
Ende lieten hare kinder dwalen int lant.⁴⁺
Dit duerde tote datmen huwelic vant,
Die vonden was vanden vroeden,
Die altoes na wijsdoem stoeden.
Menige bataelge heeft om vrouwe

+ C. fol. 75 c.-76 a.

+ [13540]

+ [45]

+ [12550]

+ [12555]

+ [12560]

1 Rose, II. 102, 14822 (14078):

D'autre part, el sunt franches nées;
Loi les a condicionées,
Qui les oste de lor franchises,
Où Nature les avoit mises.

Die in vs. 12741 heeft betrekking op het denkbeeld vriheit, dat evenwel niet in den tekst staat.

+ [12565]

2 Over de populaire personen van Robin en Marion, zie Francisque Michel, Théatre français au moyen âge, 26-48; Dr. de Jager, Taalk. Mag. III. 201.

+ [12570]

3 Rose, II. 103, 14832 (14088):

Ains nous a fait, biau fils, n'en doutes,
Toutes por tous et tous por toutes,
Chascune por chascun commune,
Et chascun commun por chascune.

+ [12575]

+ [80]

+ [12585]

+ [12590]

4 Rose, II. 103, 14854 (14110):

Car quant chascuns jadis véoit
La fame qui miex li séoit,
Maintenant ravir la vosist,
Se plus fors ne la li tosist,
Et la lessast, s'il li pléust,
Quant son voloir fait en éust;
Si que jadis s'entretuoient,
Et les norretures lessoient.

+ [12595]

[p. 217]

A. fol. 60 d.-61 b.

⁺Geweest ende noch sal, en trouwe,⁺
Alse lange alst die werelt sal duren.
Besiet die craeht van naturen,
Hoe dat si werct menichfoude:
Vaet enen vogel vanden woude,
Ende doettene in ene gaiole vermaken,¹⁺
Ende plechtene wale van allen saken,
Ende singe daer in ende es blide,
Nochtan sal hi tallen tide
Weder begeren int wout te sine,
Ende sal soeken ende doen pine,⁺
Hoe hi van dane ontfaren mach:
Dats sine begerte nacht ende dach,
Om weder te comene in sine vriheit.
Dit es bi allen wiven geseit,
Die altoes pinen ende pogen,⁺
Hoe si weder vercrigen moegen
Hare vriheit, die si hadden te voren,
Daer si met waren geboren.

Aldus soe eest vanden man,

Die geet in dordenen ende doet an⁺
Dabijt, dat hem es namaels leet,
Ende van rouwen hem versleet,
Ende claecht ende weent nacht ende dach,
Ende penst hoe hi vercoveren mach
Die vriheit, die hi verloren heeft.⁺
In wat ordenen hi hem begeeft,
Die wille hine sal niet tegaen,
Men houdene nemmer so vaste gevaen.²
Hi slacht den sotten visch te waren,
Die inden aelcorf sonder sparen⁺
Cruep dore die kele, ende hine can niet
Weder gekeren, wat sijns gesciet.
Namelic aldus gedaen leven
Hebben die gene die hem begeven;
Sine connen caprune so groet gemaken,⁺
Nature sine moet emmer waken
In elcs mans herte. Dan es hi doet,
Alse hem falliert die vriheit groet,
En doe onse Here bi sire genaden,
Diene in doegeden wille beraden:³⁺
Nature en lieget niet, si es so vroet,
Die hem vriheit kinnen doet.
Orasius doet ons verstaen,
Dat Nature es so gedaen,
Dat alreande creature⁺
Trecken wille na hare nature:
Dat en selense laten niet,
So wat vernoye dat hem gesciet.
Hier bi terechte Venus soude
Onsculdich sijn, want si woude⁺
Hanteren ende doen hare vrihede,
Ende oec allene vromichede,⁴
Die hare vriheit willen plien,
Al brekense huwelic mettien;
Want die Nature doetse wecken,⁺
Diese ter viheit wart wil trecken.

Lieve kint, die name ene catte,

Die noit ne sach mues no ratte,
Ende nauwe van musen ware gehoedt,
Ende verweindeleke ware gevoedt,⁺
Ende worde si ere mues geware,
Dat si liepe neven hare,
Si soudse sonder twifel vaen
Ende al hare gerechten laten staen:
Men mochte met en genen saken⁺
Tusschen hem beiden den pays maken.

+ C. fol. 76. a.b.

+ [12600]

1 Rose, II, 104, 14888 (14144):

Li oisillon du vert boscage,
Quant il est pris et mis en cage.

+ [05]

+ [12610]

+ [12615]

+ [12620]

+ [12625]

2 Rose, II, 105, 14923 (14179):

Car la volenté ne se mue
Por nul habit qu'il puisse prendre,
En quelque leu qu'il s'aille rendre.

+ [12630]

+ [12635]

3 Rose, II. 106, 14955 (14211):

Ne jà tant faire ne saura
Grant chaperon ne large aumuce,
Que Nature ou cuer ne se muce.
Lors est-il mors et mal-baillis,
Quant frans estas li est faillis,
S'il ne fait de neccessité
Vertu, par grant humilité.

+ [12640]

+ [12645]

+ [12650]

4 Lees met C:

Ende oec alle vrouwen mede.

Rose, II. 107, 14976 (14232):

Ce doit moult Vénus escuser,
Quant voloit de franchise user,
Et toutes dames qui se geuent,
Combien que mariage veuent.

+ [12655]

+ [12660]

+ [12665]

[p. 218]

A fol. 61. b.c.

⁺Die oec een volen houden woude,
Dat en gene merie sien en soude,
Vor dat tsinen tide quame,
Ende die dan merien name,⁺
Ende daedse te hen wart gaen,
Het soude jegen hem lopen saen,
Ende soude neyen alse hise sage,
- Ende dit en es noch truffe no sage, -
Niet allene jegen grisen,⁺
Dat hise soude vor dandre prisen:
Jegen hem allen loept hi gemene,
Niet sonderlinge jegen ene;
Maer loept te blassen ende te lierde,
Ende salse alle willen aneverden,⁺
Ende alle springen ende assellieren.
Ende liearde en soude niet vieren,
Sine soude lopen te blassarde,
Ente morrele ente beiarde,
Ende den irsten dien si quamen an,⁺
Dien cosen si te haren man.
Si en heeft en genen bespiet
Dan dengenen, diese ontbonden siet.¹
Ende dat ic segge van baiarde,
Ende van brunen ende van blassarde,⁺
Dan seggic niet bi hein allene,
Ic segt bi al den beesten gemene:
Elc loept ten andren sonder sparen.
Alsoe soude doen tuwaren
Alle wijf ende alle man,⁺
En daede van huwelic die ban,
Daer si sijn gebonden met;
Want huwelic es alsoe geset:
Waneer getrouwet sijn sie twee,
Sine moegen sceden nemmermee,⁺
Alse lange alse beide leven.
Aldus es huwelic hem gegeven,
Daer si mede sijn bedwongen,
Beide die oude metten jongen;
Mare allewege, lude ende stille,⁺
Es hare begerte ten vrien wille:
Dit kinnic bat dan iemen el.
Het hoedt hare selke harde wel:
Dat doet die lachter ende die onnere,
Die si daer af ontsiet soe sere,⁺
Nochtan so leitse die Nature
Gelijc den beesten, ende heeft in cure.
Dat weet ic bi mi selven wale,
Want wat ic jagede was altemale
Van elken man gemint te sine;⁺
Daer na stoedic ende dede pine,
Want ic begerde vore alle dinc,
Alsic achter straten ginc,
Daer ic te gane gerne plach,
Dat ic dan die cnapen sach,⁺
Die mi toenden vriendelijc sien:

+ C. fol. 76 b.-d.

+ [12670]

+ [12675]

+ [12680]

+ [12685]

1 Rose, II. 108, 14998 (14254):

Qui norrir un polain sauroit,
Qui jument véue n'auroit,
Jusqu'à tens qu'il fust grans destriers
Por soffrir seles et estriers,
Et puis véist jument venir,
Vous l'orriés tantost hennir;
Et verriés contre li corre,
S'il n'iert qui l'en péust rescorre,
Non pas morel contre morele
Solement, mès contre fauvele,
Contre grise, contre liarde,
Se frain ou bride n'el retarde;
Ou qu'il puisse sus eus saillir;
Toutes les vodroit assaillir.
Et qui morele ne tendroit,
Tout le cours à morel vendroit,
Voire à fauvel ou à liart,
Si cum sa volenté li art.
Li premiers qu'ele troveroit,
C'est cis qui ses maris seroit,
Qu'el n'en r'a nules espiées,
Fors que les truisse desliées.

Blasse, blassaert, blessaert, is bles; liert, lieart ML. liardus, OFr. liart, appelschimmel, gris pommelé. Zie du Cange (Ed. Henschel) IV. 91, i.v. liardus, VII. 216. Morreel, zwart paard, zie Du Cange, IV. 547 i.v. morellus, cheval moreau. Baiart, een vos. ML. bayardus, equus Phoenicus seu badius, Gal. Cheval bay, vel Bayard. Zie Du Cange (Ed. Henschel) I. 630.

+ [12690]

+ [12695]

+ [12700]

+ [12705]

+ [12710]

+ [12715]

+ [12720]

[p. 219]

A. fol. 61. c. d.

⁺Mijn herte vermurude so van dien,
Dat icse gerne al meest hadde onfaen;
Soe haddense mi oec weder gedaen.
In legger ute monec noch pape,⁺
Riddre, portre, clerc noch cnape,
Noch prelaet van hogen doene,
Ine hadse ute haren religione
Doen springen al, en hadden si
Niet geducht fallieren ane mi;⁺
Mar haddense mie gehadt heimelic,
Sine hadden ordine no huwelec
Gehouden een twint, dat weet ic wale,
Sine haddense tebroeken altemale.
Aldus Nature ons allen stoect,⁺
Ende legt int herte ende joect,
Ende trect ons tien delite wart,
Dien van ons allen es begart.¹

Lief kint, verstaet mijn Latijn:

Een wijf en soude niet milde sijn.⁺
Es si melde, si doet onnere
Harer naturen, ende sondecht sere.
Late den mannen die melthede,
Want wijf melde, dats sothede;
Mar mine roec, men venter niet⁺
Die iet gerne geven iet.²
Helase! dat en dedic twent,
Want tgrote goet ende tprosent,
Datmen mi gaf, dat gavic henen
Enen ribaut vort altenen,⁺
Die mi groten lachter dede,
Ende menichge grote onwerdichede.
Het was die gene, die ic minde
Vor alle die gene die ic kinde,
Soe, mi nes een twent niet bleven:⁺
Ic bem so arm, in weet wat geven.³
Mi en dochte der outheit niet,
Die mi dus in daremoede liet.
Haddic geweest van herten vroet,
Ic ware rike ende hadde groet goet,⁺
Want ic was becondicht wale
Met groten heren op entale,
Die ic alle lieve hiet.
Ic en minnese anders niet,
Mar dien allene, dat weet wel,⁺
Dien mindic ende niemene el,
Ende was sere van mi begert;
Nochtan en hadde hi mi lief no wert.
Het was die quaetste diemen vant
Verre ocht bi in enich lant;⁺
Hi dede mi onwarde ende despijt,
Ende hiet mi dicke ende menichge tijt
Quade, vule, gemeine hoere,
Ende sloiede mi achter vloere,
Die quade ribaut, metten hare:⁺
En wijf es ene cranke were.⁴
Bi Gode, ic bem te rechte een wijf,
Want mijn herte noch mijn lijf
En minden noit man die mi minde;
Maer die ribaut, die mi scinde,⁺
Al haddi mi so sere geslegen,
Dat ic in onmacht hadde gelegen,
Alsic, bi Gode, dicwile dede,
Ende maecte mi moeru al mine lede,
Ende swarter dan een aterment;⁺
Ende noit en was dat perlement
Tusscen ons beiden alsoe groet,
Hine viel tachterste in mine scoet,
Ende bat mi grote genade,
Dat hijs nemmermee en daede,⁺
Ende ginc mi joien doe gereet;
Ende eer dat spel ten inde leet,
Haddi al sinen pais gemaect:

+ C. fol. 76 d.-77 a.

+ [12725]

+ [12730]

+ [12735]

1 Vs. 15104-15377 (14360-14633) van het origineel zijn in de vertaling, ongetwijfeld wegens de groote onkieschheid, weggelaten.

+ [12740]

+ [12745]

2 Rose, II. 119, 15384 (14640):

Mès ne m'en chaut; il n'en est guières
Qui de don soient coustumières.

+ [12750]

+ [12755]

3 Bij A. is zeker door een vergissing van den afschrijver ook in dit vs. mi nes niet bleven weder ingeslopen.

+ [12760]

+ [12765]

+ [12770]

+ [12775]

4 Rose, II. 121, 15434 (14690):

Fame a trop povre jugement.

+ [12780]

+ [12785]

+ [12790]

[p. 220]

A. fol. 61 d.-62 a.

⁺Soe haddi mi ane hem gesaect,
Want hi was brudere alte goet;¹⁺
Weet God, dat sceen wel ane mijn goet,
Dat hi algader ontbruede mi,
Ende ic wart arm, soe dede hi;
Want hi dreef grote overdaet
Ende groten cost ende sonder raet⁺
Vanden gichten, diemen mi gaf,
Ende en wouts niet comen af,
Ic hadde hem te gevene gnoech,
Ende dat was oec wel sijn gevoech.
Ic wist wel waer ict nemen soude:⁺
Mine rentemeestre waren jonc ende oude,
Een ocht twee niet allene,
Maer al die werelt wast gemene:
Ine hadde noit getrouweden man.
Mar dore die doeget, die ic u an,⁺
So hebbic u hier vertrocken al
Mijn doegen ende mijn ongeval,
Dat gi exsempel neemt bi mi,
Alse comen sal die tijt, dat gi
Selt willen plegen van dien spele,⁺
Soe onthoudes tgoets so vele,
Dat gi blijft rike al u leven.
Hets onnere wiven dat si geven,
Ende dat si milde heten souden.
Ic rade u dat gi tuwe wilt houden;⁺
Want alse u rose verwelkert steet,
Ende u doude vaste an geet,
Die gichten sallen u fallieren,
Want u niemene sal antieren.’

Dus heeft die quene gesermoneert⁺

Suete Onfane ende wel geleert,
Hoe dat hi hem houden sal,
Diet harde gerne doen sal;
Want hi nu hem vele min ontsach
Van hare dan hi te voren plach,²⁺
Ende seide: ‘Vrouwe, bi onsen Here,
Ic danke u utermaten sere,
Dat gi so vriendelike uwen art
Mi hebt getoent al ongespart.’³
Alse die oude quene horde⁺
Van Suete Onfaen so sachte worde,
So sende si om dien minnare,
Dat hi vollec quame te hare;
Ende hi deet al dat hi mach.
Ende tirst dattene comen sach⁺
Suete Onfaen, hi ginc hem jegen,
Alse noch hovessce lieden plegen,
Ende hietene wellecome wesen,
Ende danckede hem vanden hoede met desen.
Die minnare seide: ‘Scone jonchere,⁺
Ic danke u C. warf alse sere,
Dat gi den hoedt naemt van mi,
Ende sal doen, waer dat ic si,
Dat gi mi daedt die hovesscede
Ende alselke ere mede,⁺
Dat u al eigijn bliven moet
Lijf ende ziele ende al mijn goet,
Dien tijt dien ic leven sal.’
‘Ere ende geluc ende goet geval
Moetti hebben,’ seide Suetonfaen,⁺
‘Ende sijt dies seker, sonder waen,
Dat gi u betrouwen mocht
Van stucken, die gi ane mi socht,
Dat icse doen soude harde gerne
Sonder tonseggene ende te werne;⁺
Ende ic en hebbe engene scoenheide
So goet, dat ict u ontseide,
Gine mochtet nemen, alselp mi God!’
Alse die minnare dat gebod
Horde, wart hi harde vroe,⁺

+ C. fol. 77 a.-c.

1 Rose, II. 121, 15455 (14710):

Car trop estoit fiers rafaitierres
Li faus, li traïstres, li lierres.

Zie over bruden, Veneri operam dare, Dieffenbach, Gloss. Latino-Germ. 130 i.v. coire, en mijne x goede Boerden, Gloss.

+ [12795]

+ [12800]

+ [12805]

+ [12810]

+ [12815]

+ [12820]

+ [12825]

2 Vs. 15498-15554 (14753-14808) van het origineel ontbreken in de vertaling.

+ [12830]

3 Slechts weinige woorden van Scone Ontfaen zijn in de vertaling opgenomen, en voor vs. 15557-15711 (14712-14968) uit het origineel dienen slechts vs. 13017-20 tot overgang.

+ [12835]

+ [12840]

+ [12845]

+ [12850]

+ [12855]

+ [12860]

+ [12865]

[p. 221]

A. fol. 62 a.-c.

⁺Ende dankede hem C. werven doe,
Dat hi so coenlike nemen mochte
Sijn scoenheide, opdat hijt sochte,
Ende pensede in sinen moet,
Dat quaet te lange beiden doet,⁺
Sint dat hi daer hadde scoenhede gereet,
Daer sine herte so sere toe steet:
Dat was die Rose die hi woude
Plucken. Alse hijs beginnen soude,
Soe verboed hem die wech Dangier,⁺
Die vilain stout ende fier.
- Dat sotte pensen dies blijft vele!¹ -
Hi waende die Rose met groten spele
Hebben gepluct al sonder weren,
Maer hi vant te groete deren⁺
Ane Dangiere, die daer lach
Verborgen, diese te wachtene plach
Ente bescrivene al hare warde,
Was nu comen op die warde²
Ende riep lude: ‘Vliet vech, vliet!⁺
Gine moeget hier langer duren niet.
Die duvel brochte u hier so na.
Hets wonder dat ic u niet ne sla
U hoeft ontwee ende al uwe lede!’
Doe quam Vrese ende Scamelhede⁺
Vort gesprongen, sine scaemden hem niet,
Sine quamen daer hi riep: ‘Vliet, vliet!’
Gram ende erre ende sere testort,
Ende vielen te gadre in een acort,
Ende hurten sine handen achterwart,⁺
Alse die gene diet hadden ontwart,
Ende seiden: ‘Qualec condijt verstaen
Die duecht, die u Suete Onfaen
Boet te doene dore hovescheide,
Ende socht hem ane dorperheide,⁺
Ende verstoet averecht sine tale.
Elc soude te rechte weten wale,
Alse sinen dienst biet een goet man
Sinen vrient, dien hijs wel an,
Dat niet en es dan al in goede,⁺
Ende alsoe verstaen mi di vroede.
Gi sijt van harden plompen verstane,
Gi wedermaect na minen wane
Den sot, die van sinne es vroet;
Want hi en hadde therte no den moet⁺
Die Rose u te gevene iet,
Want hen ware sire eren niet.
Haddi geweest van hovesscen sede,
Die Rose en haddi hem niet gebeden.
Gi hadtene harde gerne bedroegen,⁺
Dat wi node souden gedoegen.
Nu maec u wollec wech ende vliet,
Gine moecht hier langer bliven niet.
Gaet vollec af den graet hier neder,
Ende en coemt hier nemmeer weder;⁺
Want hier selc toe comen mochte,
Die u bereiden soude onsochte
Ende stucken slaen, het ware recht.
Gi sieter toe te quade een knecht,
Dat gi na sine onnere sout staen,⁺
Die u soe gerne hadde lief gedaen.
Te rechte mach hi u haten sere,
Want, bi Gode onsen here,
Hi sal so vaste sijn nu gevaen,
Hine sal meer so verre gaen,’⁺
Suete Onfane namen si doe,
Ende mesfoerdene ende sloegene soe,
Dat hem sijn leven rouwen mochte,
Ende leidene int prisoen onsochte:
Nochtan en dochte hem dit niet gnoech,⁺
Siene daeden meerre ongevoech
Den minnaren, die daer stont allene,
Bevaen met rouwen ende met gewene,
Ende liepen hem op alle drie

+ C. fol. 77 c.-78 a.

+ [12870]

+ [12875]

1 Rose, II. 132, 15754 (15018):

Moult remaint de ce que fox pense.

+ [12880]

2 Rose, II. 132, 15759 (15023):

Il s'estoit repost en un angle
Par derriers et nous aguetoit,
Et mot à mot toutes metoit
Nos paroles en son escrit.

Warde, in vs. 13066, komt bij Kil. reeds als verouderd voor in de beteekenis van custodia, vigilia, specula.

+ [12885]

+ [12890]

+ [95]

+ [12900]

+ [12905]

+ [10]

+ [12915]

+ [20]

+ [12925]

+ [12930]

+ [35]

[p. 222]

A fol. 62 c. d.

⁺Met tormente, dat hem so wee⁺
Dede te sire herten binnen,
Dat hem dochte, hi soude ontsinnen.
Doe seidi: ‘Dangier, heb mijns genade,
Ende vergeft mi mine mesdaede
Gi sijt hovesch ende so vroet,⁺
Soe wetende ende so wel gemoet,
Ende daertoe soe ontfarmich mede;
Ende gi, Vrese ende Scamelhede,
Die al vol doegeden sijt gemaect,
In wesene, in talen so wel geraect,⁺
Wilt gestaeden in enichgen saken,
Dat ic minen pais mach maken
Jegen u: ic wille mi geven
In gevangnesse al mijn leven,
Ende legt mi met Suetonfane,⁺
Sonder emmermeer tongane,
Opdat gi vint onttrouwe in mi
Met enichgerande dinge, die gi
Begert ende wilt dat ic doe,
Allentijt spade ende vroe.’¹⁺

Doe riep harde lude Dangier:

‘Dieus, wat beden horic hier!
Dat gi sout sijn met hem gevaen,
Dies so scone, so wel gedaen,
Ende daertoe so hovesch ende so goedertieren;⁺
Ende gi, diet herte hebt ende manieren
Jolijs ende blide ende gay van minnen,
Soe settic Reinarde biden hinnen!
Nu gaet en wech u elre bejagen,
U sermoen en mach niet dragen:⁺
Wie kinnen wel al u baraet,
Dat gi na onsen lachter staet.
Wine willen des nemmeer gedoegen:
Maect en wech van vor onse ogen.’
Ende assallierdene anderwerven,⁺
Ende sloegene soe, hi waende sterven,
Ende tormentene harde onsachte,
Ende namen alle drie met crachte,
Ende daedene van daer rumen saen
Met rouwen ende sere ontaen,⁺
Ende daeden heme groet verdriet.
Hi riep: ‘Genaden!’ henne halp hem niet,
Maer niet lude sone riep hi,
Ende ginc en wech al seggende: ‘Ai mi!’
Sere geslagen ende sere gescouden⁺
Ten genen diene succoersen souden.
Dus ginc hi en wech in groten vare
So lange, dat sijns worden geware
Die gene die de sciltwachten daeden,
Die lude riepen: ‘Al verraden!⁺
Nu op, gi heren, gi baroene!
Om den minnare succoers te doene,
Want sekerlike hi heves noet:
Die portiere si slaenne doet.
Want ic dies wel seker bem,⁺
Hi leget soe ende crijt vor hem,
Ende bidt genaden ende verdrach,
Ende es so heesch dat hine mach
Lude geropen, noch en can:
So gaen si hem met slagen an,⁺
Ende verworgenne na minen waen.’
Ende soe haddens oec gedaen,
Ende daertoe sijn lijf genomen,
En ware hem niet thaire te hulpe comen
Dat gewapent was wel saen,²
Omdat hem woude in staeden staen;

+ C. fol. 78 a. b.

+ [12940]

+ [12945]

+ [12950]

+ [12955]

1 Rose, II. 137, 15900 (15164):

Soffrés que vostres sers deviengne,
Par tel convent que prison tiengne
Avecques Bel-Acueil laiens,
Sens estre nul jor mès raiens;
Et loiaument vous vuel prometre,
Se me volés en prison metre,
Que ge vous ferai tel servise,
Qui vous plèra bien à devise.

Het overige van de woorden van den Minnaar, in het origineel van vs. 15908-45 (15172-15207), ontbreekt wederom in de vertaling, gelijk ook later vs. 15956-16105 (15223-15268).

+ [12960]

+ [12965]

+ [12970]

+ [12975]

+ [12980]

+ [12985]

+ [12990]

+ [12995]

+ [13000]

2 Vs. 16030-45 (15294-15303), zijnde het vervolg van het te wapen roepen der schildwachten, ontbreekt weder in de vertaling.
Rose, II. 141, 16041 (15304):

Et cil sans faille mort m'éussent,
Se cil de l'ost venu n'i fussent.

[p. 223]

A. fol. 62 d.-63 a.

⁺Ende die minnare hi sach altoe,⁺
Dat die bataelge began daer doe,
Ende die strijt sonder verdragen.
Ende alse die portiere dat sagen,
Dat thaire was om hem so groet,
Sie maecten te gadre een conroet,⁺
Alle drie, ende sworen in een,
Dat si en scieden haer en geen
Deen vanden andren, nacht no dach,
Alse lange als hi leven mach.
Dit sach al toe die minnare,⁺
Die hier af lach in groten vare,
Dat si so vaste waren verbonden.
Doe swoeren oec tien selven stonden
Die vanden here met ede groet,
Dat si eer alle bleven doet,⁺
Sine soudense scoffieren ochte vaen,
Ende vanden stride den prijs ontfaen,
Om te werpene ondervoet
Haren groten overmoet.

Vriheit die quam jegen Dangier,¹⁺

Die lelic, fel was ende ongehier,
Die ene grote colve brachte,
Daer hi met sloech harde onsochte.
En was noit scalc alsoe gedaen,²
Die sinen slach hadde wederstaen,⁺
Hine sloegene stucken altemale,
So dat die gene, dat weet ic wale,
Die jegen hem quam, verwonnen bleef,
Alse hine met sire colven dreef,
Hine hadde dan geconnen wel⁺
Van wapine ende doreproeft dat spel.
Dangier was fel, stuer ende lochs,³
Hi nam sine machuwe in dbochs,⁴
Dat Ontseggen was geheten.
Sine targe was, wildijt weten,⁺
Van stouterne al gemaect,
Die haddi vaste ane hem gesaect,
Ende al gebordert met onwerden:⁵
Qualic mochtene iemenne aneverden.

Vriheit si was banderside⁺

Wel gewapent oec ten stride,
Jegen Dangiere quam si vort.
In hare hant brochte si, nu hort,
Ene glavie scone ende slecht,
Ende utermaten lanc ende recht,⁺
Ute dien foreeste van Gerechticheide.⁶
Ic wille u seggen sonder beiden:
Dyser, dat in die glavie stoet,
Dat was van biddenne suete ende goet,
Ende gebordert met groten love⁺
Met covenanse ende met gelove,
Ende daertoe met sekerheden;
Beide met trouwen ende met eeden

+ C. fol. 78 b.-d.

+ [13005]

+ [13010]

+ [13015]

+ [13020]

1 In de vertaling is de verdediging van den dichter tegen alle mogelijke aanvallen op zijn werk, zijnde vs. 16073-16241 (15336-15503) weggelaten.

+ [25]

2 Kausler teekent op dit vs. aan: Scalc (HS), lächerlicher Schreibfehler, es ist scilt zu lesen.’
Daar scalc evenwel in beide Hss. voorkomt, vermoeden wij dat het de ware lezing is. Scalc is dan een minachtende benaming voor vijand. In het origineel ontbreken vs. 13213-20.

+ [13030]

+ [14035]

3 Losch, bij Kil. losch, schele, strabs, strabus.

4 Rose, II. 148, 16245 (15508):

En son poing tint une maçue.

+ [13040]

5 Rose, II. 148, 16257 (15520):

Sa targe fu d'estoutoier,
Bordée de gens viltoier.

Estoutoier is door onzen dichter door stouterne vertaald, dat mede vs. 13651, ook bij C. (vs. 13463) voorkomt. Estous, van het Lat. stultus, beteekent: insensé, furieux; en estoutie, folie, fureur; estoutoier, maltraiter, traiter comme un sot. Zie Du Cange (Ed. Henschel) VII. 163. Stouterne zal dus hier wel zijn in den zin van dwaze overmoed, (verg. het Hd. Stolzieren), zoo het niet door den vertaler zonder begrepen te zijn op den klank af is overgebracht.

+ [13045]

+ [13050]

6 Rose, II. 148, 16264 (15527):

En sa main tint une fort lance,
Qu'ele aporta bele et polie
De la forest de Chuerie.

Chuerie is vleierij. Zie Roquefort, Gloss. I. 258. Door den vertaler is het woord zeker niet begrepen.

+ [13055]

[p. 224]

A. fol. 63 a.b.

⁺Was die gelavie wel gescreven:¹
Ic wanetse hare Meltheit hadde gegeven;⁺
Ende enen scilt, na minen wane,
Soe brochte met hare die welgedane,
Daer si hare wel decte mede.
Dangier hi stoet buten vrede
Vor hare met overmoede groet,⁺
Die scudde die glavie ende scoet
Dangiere rechte op sinen scilt,
Dien hi vaste vor hem hilt,
So dat hem die scoete nine derde.
‘Quade dierne, vule onwarde!’⁺
Seit hi, ‘hoe waerdi noit soe coene,
Dat gi dorst bestaen te doene
Op te lopene enen goeden man?’
Mettien hi sloechse wat hi can
Op haren scilt so onsochte,⁺
Dat hise achterwart met crachte
Springen dede harde verre.
Die vilain was fel ende erre,
Ende verspracse sere ende sloech,
Ende dede hare groet ongevoech,⁺
Ende seide: ‘Quade teve, ic hebbe u
Anderwerf geloeft dan nu,
Daer ic mede bem verraden;
Want bi u liet ic gestaden,
Dat die ribaut custe die Rose,⁺
Daer mi af quam so grote nose.
Hi vant mi musart ende quaet,
Dat ic gestaedde sinen raet.
Ter quader tijt,’ seit hi, Dangier,
‘Quaemdi noit ten wapinen hier,⁺
Want u costen sal u leven.’²
Vriheit ginc van ancsten beven,
Ende bat hem grote genade,
Ende seide dat hijs niet en dade.
Het was wonder harde groet,⁺
Dat hise daer nine sloech te doet;
Doch sloechhise datse vorder en mochte,
Dies si harde luttel rochte.
Hi verwoedde ende knicte thoet,³
Ende hi seide, hi soudse slaen te doet.⁺
Dit hadde onwert Ontfermicheiden,
Ende liep te hulpen sonder beiden
Hare gesellinne, wat si mach,
Die si harde sere tonder sach.
Ontfarmicheit, die te doegeden horde,⁺
Brochte in hare hant ene miserecorde
Besprinet met trane ende met weene,

+ C. fol. 78 d.-79 a.

1 Rose, II. 149, 16268 (15531):

Li fers fu de douce prière;
Si r'ot par grant dévocion
De toute suplicacion.
Escu, c'onques ne fu de mains
Bordé; de jointures de mains,
De promesses, de convenances,
Par seremens et par fiances,
Colorés trop mignotement.

Kausler teekent op vs. 13239-66 aan: ‘In die Versen herrscht sinnlose Verwirring. Die Losung ist übrigens einfach. Der Abschreiber hat ein aus Versehen von ihm übersprungenes Reimpaar später nachgetragen, zugleich aber, um wenigstens den äusseren Zusammenhang herzustellen, in diesem und im übrigen Texte einige Veränderungen vorgenommen. 13245 (K. 13061) und 13246 (K. 13062) gehören, etwa in folgender Fassung, unmittelbar vor 13239 (K. 13055) herauf:

Eenen scilt hadde die wel ghedane,
Die was die beste na minen wane.’

Of met A. zoude men de volgende verzen aldus kunnen lezen:

Ende enen scilt, na minen wane,
Soe brochte met hare die welgedane,
Ende was gebordert met groten love
Met covenance ende met gelove,
Ende daertoe met sekerheden;
Beide met trouwen ende met eeden
Was dat scilt wel gescreven:
Ic wanetse hare Meltheit hadde gegeven,
Daer si hare wel decte mede, enz.

+ [13060]

+ [l3065]

+ [13070]

+ [13075]

+ [13080]

+ [13085]

+ [13090]

2 Rose, II. 150, 16314 (15578):

Bien me trova fol débonaire,
Déables le me firent faire.
Par la char Dieu, mal i venistes,
Quant nostre chastel assaillistes!
Ci vous estuet perdre la vie.

+ [13095]

3 Rose, II. 151, 16322 (15586):

Et li vilains crole la hure.

+ [100]

+ [105]

[p. 225]

A. fol. 63 b.c.

⁺Daer si meede daymante stene
Breken soude, daedde sise daer ane.¹
Hare scilt was na minen wane⁺
Geboert alomme met groten clagen
Ende met suchtene, dien woutsi dragen.
Ontfarmicheit, die menichgen traen
Weende, heeft Dangiere bestaen,
Ende stackene al over al om deren;⁺
Mar die vilain hi ginc hem weren
Seerre dan noit liebart dede;
Maer si bedauwene so op die stede
Met so menegen heten traen,
Dat hi onder begonste te gaen,⁺
Ende te moruwene menichfoude.²
Hem dochte dat hi verdrinken soude
In ene vloet van watre groet;
Hine hadde nie soe menichge noet
Van laste noch van waerden meede;⁺
Want hem faellieren al sine lede,³
Ende wart so cranc, dat hi woude vlien,
Ende Scamelheit riep lude mettien:
‘Dangier, seldi worden vonden
Verwonnen hier te desen stonden,⁺
Dat u ontfare Suete Onfaen,
So seldi ons doen betrapen saen,
Dat hi die Rose soude geven,
Die wi hoedden op onse leven.
Ende wart dat hise den lecker gave,⁺
Sie mochter geblammeert sijn ave,
Ende werden ontferut ende ontaen.⁴
Ende selc mochte hier binnen gaen,
Wart dat hi vonde den inganc open,
Hi souder in sijn saen geslopen,⁺
Ende hi dan mingde tsere dat saet:
Dat ware ons scade ende quaet;
Ende dan daer regende ander saet mede,
Daer die Rose met op die stede
Alte sere met bleve verladen.⁺
Nemmer sone moete God gestaeden,
Dat al selc saet vallen moet,
Want hen ware ons nutte no goet:
Die Rose mochter af versterven.
Ende ontgincse sonder bederven,⁺
Ende die wint ene vlage brachte,
Die de sade mingeden met crachten,
So dat die last der blomen derde,
Ende hi die blader sonder hoverde
Die selke wide cleven dade,⁺
So bleven daer die ydele stade
Vanden bladeren, elc na sijn doen,
Daermen dore sage den bottoen:
Dan soudemen seggen sonder sparen,
Datse hadde gehadt te waren⁺
Die glottone in hare behout.⁵

+ C. fol. 79 a.b.

1 Rose, II. 151, 16329 (15593):

une miséricorde

En leu d'espée, en trestous termes,
Décorant de plors et de lermes.
Ceste, se li actor ne ment,
Perceroit pierre d'aïment,
Por qu'ele fust bien de li pointe.

+ [13110]

+ [13115]

+ [13120]

2 Rose, II. 151, 16342 (15606):

Mès quant ele ot bien arousé
De lermes l'ort vilain housé,
Si le convint amoloier.

+ [13125]

3 Rose, II. 151, 16347 (15611):

Onques mès par faiz ne par dis
Ne fu si durement hurtés;
Du tout défailloit sa durtés.

Faiz, ook last beteekenende, is op deze plaats door den vertaler verkeerd overgezet. Verander laste in daden. In vs. 13309 komt de lezing van C. volkomen met het oorspronkelijke overeen.

+ [13130]

+ [13135]

4 Rose, II. 152, 16359 (15623):

S'il as gloutons la Rose baille,
Sachiés qu'el en porra tost estre
Blesmie ou pâle, ou mole ou flestre.

+ [13140]

+ [13145]

+ [13150]

+ [13155]

+ [13160]

5 Rose, II. 152, 16374 (15638):

Ou se d'amortir eschapoit,
Et li vens tex cops i frapoit,
Que les graines s'entremellassent,
Que de lor fez la flor grevassent,
Que des foilles, en son descendre,
Féist aucune où que soit fendre,
Et par la fente de la foille
(Laquel chose jà Diex ne voille!)
Parust desous li vers boutons,
L'en diroit partout que gloutons
L'auroient tenue en saisine.

Lees in vs. 13338: der blader, en in het volgende met C: clieven.

[p. 226]

A. fol. 63 c.d.

⁺So ware algader onse scout,
Ende Jalosie daede ons ontliven:
Dat en mochte niet achter bliven.
Ic wane gi slaept ende niet en waect,⁺
Heeft u die duvel dronken gemaect?’

Dangier riep: ‘Hulpe, o wach, ai mi!’

Doe was daer Scamelheit daerbi,
Ende dregede sere, wat si mach,
Ontfarmicheiden, die ontsach⁺
Hare gedreich met erren moede.
Scamelheit sprac met overmoede
Ende seide: si hadde te lange geleeft,
Si soude hare dien scilt, die si heeft,
Noch heden alte stucken houwen,⁺
Ende so slaen, het soude hare rouwen,
Dat si noit torloge bestoet.

Scamelheit was wijs ende vroet,

Ende brachte met hare een goet swert,
Dat si lief hadde ende weert,⁺
Dat gesmeedt was met ontsiene:
Hare en stoet niet wel te vliene.
Ene targe hadsi, wildijt weten,
Die Ontsien was geheten
Over al van quaden name,¹⁺
Dies si hebben mochte blame.
Menege tonge was daer, nu hoert,
Gescreven al omme endomme dat bort,²
Ontfarmicheit sloechse metten swerde,
Dat sise deden tumelen op die erde,⁺
Ende hadse nalics daer verwonnen,
Maer datter Blijtheit quam geronnen,
Een baetceleer starc ende coene,³
Ende van harden groeten doene.
Van levene plaisant was sijn sweert,⁺
Dat hi menege marke prisede weert.
Sijn scilt so starc, men mochtene ploien,
Ende was gebonden alomme van loyen.⁴
Scamelheit gaf hi enen slach,
Die hare luttel goet verwach,⁺
Ende die si hem wale wedergout;
Want si doresloechene menichfout
Den scilt, dien si draecht daer jegen;⁵
Ende hi ware daer doet bleven,
En ware hem niet te hulpe comen⁺
Wale Helen, die hadde vernomen
Tusscen hem beiden dien groten strijt,
Ende die haetscap ende dien nijt.

Wale Helen was goet orloeges man,

Ende daer vele doegeden lage an.⁺
Een swert haddi van stille gewere:
Beter en was engeen int here.
Het was vaste te gadre gedwongen
Alse van afgesneden tongen.⁶
Hoe dicke ment scudde ende trac uut,⁺

+ C. fol. 79 b.c.

+ [165]

+ [13170]

+ [13175]

+ [13180]

1 Rose, II. 153, 16398 (15662):

Honte porte une grant espée
Clère, bien faite et bien trempée,
Qu'ele forgea douteusement
De soussi d'aparçoivement.
Fort targe avoit, qui fu nomée
Doute de male Renomée.

+ [13185]

2 Rose, II. 153, 16405 (15669):

Mainte langue ot au bort portraite.

+ [13190]

3 Rose, II. 154, 16408 (15672):

A tant i est venus Déliz,
Biaus bachelers frans et esliz.

+ [13195]

4 Rose, II, 154, 16412 (15676);

Escu d'aise (dont point n'avoie)
Bordé de solas et de joie.

Lees met C: joien.

+ [13200]

5 Rose, II. 154, 16414 (15678):

Honte fiert; mès ele se targe
Si resnablement de sa targe,
C'onques li cops ne li gréva;
Et Honte requerre le va,
Si fiert Délit par tel angoisse,
Que sor le chief l'escu li froisse,
Et l'abat jus tout estendu.

+ [13205]

+ [13210]

6 Rose, II. 154, 16426 (15690):

En sa main une coie espée,
Ainsinc cum de langue copée.

+ [15]

[p. 227]

fol. 63 d.-64a.

⁺Het ne maecte engeen geluut.
Sijn scilt was gemaect van rasten,
Men sach niene genen so vasten,
Alomme gebort met sekeren gane,
Sonder niemare daer of tonfane.¹⁺
Wel Helen verhief tswert ende sloech
Scamelheiden, hi nine verdroech,
Enen slach, dat hi spranc vort,
Ende bleef staende al verdort.
‘Scamelheit,’ seit hi, ‘ver Jalosie,⁺
Die God onse here vermaledie,
Wildi u hier geven verwonnen,
Sine saels niet vernemen connen.
Ic versekere u dies te waren
Bi mire trouwen sonder sparen:⁺
Hier ane soude seker sijn elc man.
Sint dat doet es die felle tyran
Dangier, so blijftdi gevaen,
Gi en moegt mi niet ontgaen.’²

Scamelheit en antworde niet.⁺

Alse dit van harre nichten siet
Vrese, so spranc si op te hant,
Diemen noit coene en vant
Dan namelic op desen dach.
Si quam gelopen wat si mach,⁺
Ende brachte een swert van goeden snede,
Die si die name geven dede
Anx Sorge ende Sere Verweren.³
Die scilt, daerse hare met soude weren,
Was al gemaect van sere onsiene,⁺
Ende van mesvalle te gesciene,
Alomme gebort met sorgen groet.
Si sloech Wel Helen op sijn hoet
Met willichger hant so groeten slach,
Dat hi en horde noch en sach.⁺
Dit versach Coenheit die here,
Ende quam gelopen harde sere.

Coenheit was dapper ende stout,

Ende fier van herten menichfout,
Ende hadde een swert van finen stale:⁺
Van verwoetheiden altemale
Soe hadt gemaect een meester smet;
Ende enen scilt soe brachti met,
Die was geheten Sotheit tanegane,
Ende die doet gereet tonfane.⁴⁺
Soe quam te Vresen, die hi noech,⁵
Ende die den scilt daer jegen droech,
Soe dat die slach ginc te dale,
Want si conste scermen wale,
Ende lonet heme sonder letten⁺
Met slagen ende soe tonder setten,
Dat hi genaden bat dore noet.
Sekerheit seit: ‘Vrese, gi blijft doet,
Nu doeter toe al dat gi cont.⁶

+ C. fol. 79 c.-80a.

1 Rose, II. 154, 16431 (15695):

Ses escus ert de leu repost,
Onques geline en tel ne post,
Bordé de séures alées,
Et de revenues celées.

Door den vertaler schijnt het oorspronkelijke niet juist te zijn begrepen.

+ [13220]

+ [13225]

+ [13230]

2 Rose, II. 155, 16439 (15603):

Honte, dist-il, jà Jalousie
La dolereuse, la chetive,
Ne le saura jor qu'ele vive;
Bien vous en asséureroie,
Et de ma main fianceroie;
S'en feroie cent seremens:
N'est-ce grans asséuremens?
Puis que Male-Bouche est tués,
Prise estes: ne vous remués.

Lees in vs. 13417 voor Dangier:

Quade Tonge.

+ [13235]

+ [13240]

3 Rose, II. 155, 16453 (15717):

S'a la main à l'espée mise,
Qui trop ert trenchant malement.
Souspeçon d'emboffissement
Ot non, car de ce l'avoit faite.

+ [13245]

+ [13250]

+ [55]

4 Rose, II. 156, 16476 (15740):

Ses escus ert moult renomés,
Despit de mort estoit només;
Bordés fu d'abandonement
A tous périz.

+ [13260]

5 Rose, II. 156, 16479 (15743):

Trop folement

Vient à Paor; si li aesme
Por li férir grant cop et pesme.

Lees met C: sloech.

+ [13265]

6 Rose, II. 156, 16492 (15757):

Dist Séurtés: ‘Ce que sera?
Par Dieu! Paor, ici morrés,
Faites au pis que vous porrés.

[p. 228]

A. fol. 64 a.b.

⁺Gi plaget te hebbene talre stont⁺
Die quarteine ocht den rede,
Ende wart C. warfven bloeder mede
Dan noit hase was, te waren.
Hebbedi uwe bloetheit laten varen?
Die duvel maecte u noit soe coene:⁺
U ware beter pais ende sone
Dan jegen Coenheiden die bataelgen,
Die mint tornieren sonder faelgen;
Ende gine quaemt noit te genen tide
In tornoie noch in stride,⁺]
Dan allene om dese saken,
Gine vloot ende ginct u hene maken,
Ocht gi en gaeft u verwonnen:
Gine selt u niet verweren connen.

Sekerheit hadde een swert so vast,⁺

Dat in stride wel sinen last
Dragen conste sonder mesval.
Sinen scilt was versekert al
Met goeden paise, sonder ontsien
Van dingen die hem mach gescien,⁺
Alomme gebort van acorde.¹
Vresen sloech hi metten worde
Metten swerde, daer hise mede
Waende hebben doet daer tier stede;
Mar Vrese warper jegen den scilt,⁺
Die altemale dien slach onthilt,
Dat hare die slach niet en derde,
Ende gout hem wel sine hovarde
Met enen slage, die was so groet,
Dat hem scilt ende swert ontscoet.⁺
Alse dit alle dandre sagen,
Vergaderden sie hem met groten slagen.
Daer waert die strijt so groet onderlinge
Met hustinerne ende met gedinge:
Men wranc hier ende men wranc daer,⁺
Elc riep den sinen openbaer.²
Ine sach noit snee noch hagelsteen,
Noch regen vallen so dicke in een,
Alse daer die grote slage waren:
Daer was hustijn al sonder sparen.⁺
Men sach noit en genen tijt
Van alse vele lieden soe groeten strijt;
Maer altoes waren, dats seker waer,
Die vanden here tachter daer,
Die dien casteel hadden belegen,⁺
Sie waren gewont ende sere geslegen.

Die God van Minnen hadde sorge groet,

Dat bliven souden sine lieden daer doet,
Ende ontboet doe sonder beiden
Siere moeder met Vriheiden⁺
Ende met Suete Anesiene, dat si
Hem quame te hulpen ende stoede bi,³
Ende nam vrede binnen desen,
Soe dat X dage pais soude wesen.
Mar hadt geweest sijn vordeel iet,⁺
Hine hads vrede gegeven niet;
En hadden niet die portiere
Ontsien, sine hadden soe sciere
Gegeven niet den vrede so saen,
En hadt mijn vrouwe Venus gedaen.⁺
Men heeft dickent ende vele gesien
Die worstelen alluttel achter tien,
Ochte bi vliene ochte bi vrede:
En machment niet op die steede
Van stucken te boven comen,⁺

+ C fol. 80 a.b.

+ [13270]

+ [275]

+ [13280]

+ [85]

+ [290]

1 Rose, II. 158, 16531 (15797):

Escu de pez, bon sans doutance,
Trestout bordé de concordance.

+ [13295]

+ [13300]

+ [305]

2 Rose, II. 159, 16552 (15817):

Là r'ot si fort trepignéis,
C'onques en nul tornoiement
N'ot de cops itel paiement.
Tornent de ça, tornent de là,
Chascuns sa mesnie apela.

Hustineren, OFr. hustiner, is quereller, twisten, strijden. Zie Du Cange (Ed. Henschel) VII. 205; III. 736, i.v. hutinus. Bekend is de bijnaam van Lodewijk X, le Hutin.

+ [13310]

+ [13315]

+ [13320]

3 Rose, II. 159, 16568 (15833):

Sa mère mande par Franchise
Et par Douz-Regart, qu'ele viengne.

+ [13325]

+ [330]

+ [13335]

[p. 229]

A. fol. 64. b.c.

⁺Soe moetmen beiden om meer vromen.¹

Uten haire soe voeren sciere

Alle beide die messaelliere,
Ende voren recht te Chiserone,
Daermense ontfinc met groten done.⁺
Chiceron es ene hoge montaenge,
Die int wout legt van Cartaenge.²
Venus dede daer sonderlinge
Stichten ende maken die woninge,
Dies si daer selve woenen woude.⁺
Waert dat ic u vertrecken soude
Die porprise, het worde te lanc.
Int wout, daer menich vogel sanc,
Soe was Venus met haren honden
Varen jagen tien selven stonden.⁺
Met hare so was hare amijs,
Die jonge, die scone Adonijs,
Die sere kints was ane dat jagen,
Want alle sine vordre gerne plagen.³
Middach so was lange leeden,⁺
Ende waren gebeedt van moetheden
Onder enen sconen boem,
Onder scadewe, ende namen goem
Om hare honde, die moede waren,
Die in die riviere sonder sparen⁺
Liepen drinken, om hem verculen
Van hitten die si groet gevulen.
Hare qurelen, have bogen, hare daren
Leiden si neven hem tu waren.⁴
Daer waren si met groten spele,⁺
Want daer songen voglen vele,
Daer si na horden, menegen sanc.
Int gars, dat niet en was te lanc,
So sat Venus met feesten groet,
Ende hadde hare lief up hare scoet,⁺
Ende helset ende cusset menichfout,
Ende leerde hem al cussende, hoe hi int dwout
Jagen soude, ende die maniere
Sonderlinge van elken diere.

‘Alse u honde, lief, sijn bereet⁺

Ter beesten, daer u herten to steet,
Die seldi porren, eest dat si vliet,
Ende volget hare, en lates niet;
Maer jegen die beeste, die hare wert
Fierlike, so trect achterwart;⁺
Daer si bloede ende gemate:
Het es een vordeel ende u bate;
Want daer twee cone te gadre striden,
Daer eist te fel in beiden siden.
Maer herte, deinen ende hinden,⁺
Conine, hasen, die wilt geninden
Te jagene, dats mijn wille wel:⁵
Siene sijn te wreet no te fel.
Maer wolve, everswine ende beren,
Dese so setten hem ter weren,⁺
Ende quetsen winde, brecke ende honde,

+ C. fol. 80 b.-d.

1 Rose, II. 160, 16590 (15855):

Un poi s'estuet arrière traire,
Ou por trive ou por quelque fuite,
Trestoutes les fois que l'en luite,
A tel qu'en ne puet sormonter,
Tant qu'en le puisse miex donter.

+ [340]

2 Rose, II. 160, 16599 (15864):

Citéron est une montaigne
Dedens un bois en une plaigne.

Het woud van Cartaenge schijnt eene uitvinding des vertalers, ter wille van het rijm geschied.

+ [13345]

+ [13350]

3 Rose, II. 161, 16614 (15880):

Un petitet ert enfantis,
A chacier ou bois ententis.

+ [13355]

+ [13360]

4 Rose, II. 161, 16624 (15890):

Lor darz, lor arz et lor cuirées
Orent delez eus apoiées.

+ [13365]

+ [13370]

+ [13375]

+ [13380]

+ [13385]

5 Rose, II. 162, 19648 (15914):

Cerz et biches, chevriaus et chièvres,
Rengiers et dains, connins et lièvres,
Ceus voil-ge bien que vous chaciés.

Kausler teekent hierbij, bl. 282, aan: ‘Die Annahme bei Jonckbloet, III. 338, Anm. 2, dass denen ein franz. Wort sei, möchte zu bezweifeln sein. Das gleiche Wort, ebenso dendeln, wird auch im hd. durch das ganze Mittelalter hindurch gebraucht. Vgl. Grimm, Wörterb. unter Damhirsch, und es kann zu den dort angeführten Stellen noch beigefügt werden Moses V, 14, 5 der lutherischen Bibelübers. (“tendlin.”)’ Verg. bl. 22, aant, 1.

+ [13390]

[p. 230]

A. fol. 64 c.-65 a.

⁺Ende geven hem menichge wonde;
Ende oec selc wile den jagere mede
Soe hebbense doet in menege stede.
Dese en seldi jagen niet:⁺
U mochter of comen groet verdriet.’
Aldus castiede Venus sere
Adonyse den jonchere,
Ende hat hem dat hi pensede ende dachte
Om hare castien, ende daerna wrachte.⁺
Adonys prisede lettel goet
Al dat castien, dat si hem doet;
Wat sine castiede, nine besloet
Twent ane heme, cleine no groet;
Want eist dat hi sceedt van daer,⁺
Sine setenne nemmermeer daer naer.
Hine geloefde niet sire amien,
So wat dat sine mochte castien;
Want hi voer tenen evere jagen,
Diene niet en woude verdragen;
Maer rechte hem op ende scudde thoet,
Ende sloech Adonyse te doet.⁺

Hier bi so willic u castien,

Gi heren, die hebt uwe amien,
Ende hen en wilt geloven niet,
Dit exempel so besiet:
Gi selt hem allen geloven wale,⁺
Want wat si seggen es altemale
Alse waer alse pater noster es:
Niemene sone twifele des.
Swert oec enich, dat sie u sal
Houden trouwe, geloves al.⁺
Na dit castien, dat sie hem seide,
Keerden si weder Chiseroen beide.
Die boden die quamen uten haire,
Ende seiden Venuse al daffare
Van haren sone, dat hise ontboet,⁺
Ende hoe hi hadde hulpen noet.
‘Bi Gode!’ seit soe Venus doe,
‘Ic salre mine macht soe doen toe,
Dat ic ver Jalosien casteel
Verbernen sal, daer en blives deel⁺
Staende, mine geven die portiere
Die sluttele, ocht ic verbernesse sciere;
Ocht ine prise niet minen art
Noch mi selven eens pennincs wart.’
Doe dede si haesten ende berecken⁺
Haren wagen, ende dedene trecken
VI witte duven van snellen vloege,
Diesi nam op haren vloege.¹
Doe ginc si sitten op haren wagen.
Die duven gingen vlederslagen,⁺
Ende vlogenre mede in die locht
So lange, dat sise hebben brocht
Te haren sone in dat here;
Ende alse hi wiste die niemare,
Haestelicke hi gelopen quam⁺
Te sire moeder, die hi nam
In sinen arme, ende heeftse ontfaen
Met groter bliscap, ende deedse gaen
In sine tente, daer hi lach.
Hine hilt noit vrede en genen dach,⁺
Noch eed, noch trouwe, noch sekerhede,
Hine assellierde altoes mede.²
Doe began daer die baetaelge,
Groet ende starc ende sonder faelge.
Selc rechte ten mure ene pederire:⁺
Die stene groet ende oec ongehiere
Werpmen daer jegen om falleren.³

+ C. fol. 80 d.-81 a.

+ [13395]

+ [400]

+ [13405]

+ [13410]

+ [13415]

+ [13420]

+ [13425]

+ [13430]

+ [13435]

1 Rose, II. 164, 16719 (15985):

En leu de chevaus, atelés
Ot ès limons huit colombiaus
Pris en son colombier, moult biaus.

+ [13440]

+ [13445]

+ [13450]

2 Rose, II. 164, 16730 (15996):

Contre li saillent à grand feste,
Son filz premiers, qui par sa heste
Avoit jà les trives cassées,
Ainçois que fussent trespassées,
C'onques n'i garda convenance
De serement ne de fiance.

De vertaling geeft min juist den zin van het origineel terug.

+ [13455]

3 Rose, II. 165, 16738 (16004):

Cil drecent au chastel perrières,
Grans cailloux de pesans perrières
Por les murs rompre lor envoient.

Pederiere, MLat. petraria, is het werktuig om steenen mede te werpen, waarnaar het ook genoemd wordt, de blijde. Zie Brab. Y. B.V, 1630, Du Cange (Ed. Henschel) V. 229.

[p. 231]

A. fol. 65 a.b.

⁺Die portiere gingen orderen
Haren muer met horden vaste
Jegen die wrede felle gaste.⁺
Die horden waren geloken wale
Met ontseggene altemale,
Ende van stouterne was elke gerde,
Ende afgehouwen tote ane derde,
Ende in Dangiers hage genomen.¹⁺
Die strale, die van buten comen,
Waren gevedert met gelove
Ende met gichten van groten love;
Ende oec met dienste menichfout
Soe was gemaect algader thout,⁺
Ende tyser was gemaect met ede
In trouwen ende in sekerheden.²
Dese scoten die van buten inwart,
Ende die portiere, die onvervart
Waren ende hem cleine ontsagen,⁺
Want si hare targe daer jegen dragen,
Die starc waren ende harde fier,
Ende van dien houte, dat Dangier
Hadde gehouwen in sine hage;
Ende wat si scoeten alle dage,⁺
En mochte hem een twent niet deren,
Soe wel constense hem verweren.
Alse dit sach die God van Minnen,
Dat hi niet en conste gewinnen
Dien casteel noch die portiere,⁺
Vaert hi te sire moeder sciere,
Ende bat hare dat si hem stoede tstaeden,
Want hi ware tsere verladen.
Doe swoer si utermaten sere,
Dat si in wive nemmermere⁺
Reinnicheit en liete geduren,
Die Jalosie hoet tallen uren,

‘Die ons pijnt daer met te sere;

God geve hare lachter ende onnere!
Lieve kint, doet uwe baroene,⁺
Die gi hier hebt, stout ende coene,
Sweren dat si u volgen selen,
Ende met nerste u nawe hevelen.’
‘Bi Gode, vrouwe, dit doe ic gerne,
Dit en es niemene sculdich te werne;⁺
Want niemene en mach goet man heten,
Hi en moet van minnen weten,
Ochte hebben geplogen ocht plegen nu.
Dat proverbium seggic u,
Want hets jamer dat si leven,⁺
Die gene die hare herte nine geven
Ter minnen, ende ic haetse soe sere,
Dat ic hem lachter ende onnere
Altoes doen sal, waer ic mach,
Sonder twifel nacht ende dach,⁺
Om haren groeten overmoet
Te werpene neder onder voet.’

Doe swoeren int thaire die barone

Dat vaste te houdene ente doene
Op hare bogen ende op hare daren,
Want daer andre helegen en waren
Dan hare strale ende hare brandone:³⁺
Sine hadden andre helegen te done,
Daer si op sworen, dat si souden
Die gebode wel vaste houden.

Nu willic hier laten bliven⁴

+ C. fol. 81 a.-c.

+ [13460]

1 Rose, II. 165, 16741 (16007):

Et li portier les murs hordoient
De fors cloies refuséices,
Tissues de verges pléices,
Qu'il orent par grans estoties
En la haie Dangier coillies.

Zie over orderen, bl. 62, aant. 2, en over stouterne, bl. 223, aant. 5.

+ [13465]

+ [13470]

2 Rose, II. 165, 16746 (16012):

Et cist sajetes barbelées.
De grans promesses empenées,
Que de servises, que de dons,
Por tost avoir lor guerredons;
Car il n'i entra onques fust,
Qui tout de promesses ne fust;
D'un fer ferrées fermement
De fiance et de serement.

+ [13475]

+ [13480]

+ [13485]

+ [13490]

+ [13495]

+ [500]

+ [13505]

+ [13510]

3 Rose, II. 167, 16812 (16078):

Lors font en l'ost le serement,
Et por tenir-le fermement,
Ont en leu de reliques tretes
Lor cuiries et lor sajetes,
Lor ars, lor dars et lor brandons.

Door den vertaler zijn vs. 16817-17264 (16083-16526) van het origineel weggelaten. Zij bevatten eene verdediging der zinnelijke liefde, doorweven met aanvallen tegen het vrouwelijk geslacht. Hier vat de vertaler het oorspronkelijke weder op. Vs. 13702 05 maken den overgang. Zie verder de Inleiding.

+ [15]

[p. 232]

A. fol. 65 b.c.

⁺Mine materie, ende wille bescriven⁺
Alluttel vanden wiven vort,
Anders dan gi hebt gehort.
Virgilius seide, die wijf wel kinde:
En waerre engene soe gesinde,
Noch so hovesch, noch so goet,⁺
Noch soe wetende, noch so vroet,
Sine ware onwandel ende ongestade,
Ende onvaste in haren rade.
Die wijf sijn alle vreseleke beesten,
Men mochte getellen in genen geesten⁺
Beide hare seden ende hare manieren:
Sie sijn alle soe putertieren.
Ende oec seget Titus Livius,
Dat jegen hare seden ende hare us
En gene bede so goet en es⁺
Alse wel smeken, sijt seker des:
Soe bedriegelic sijnse alle uren,
Ende soe vermuruwende bi naturen.¹
Wie venden elre tere andre stede,
Dat fundament es van hem vrechede.⁺

Soe wie dat sine heimelicheit

Sinen wive algader seit,
Hi maecse vrouwe van sinen live.
Niemenne en soude sinen wive
Al seggen sinen nausten raet,⁺
Noch stucken die te heelne staet,
Hine wilt ontmoeten ende horen.²
Soe wie dat doet, hi blijft verloren,
Want sie en es nemmer soe goedertiere,
Noch soe getrouwe in hare maniere,⁺
Sine salt vort seggen altemale
Iemenne els, dat wetic wale;
Ende hare soude dunken, soude sijs helen,
Si sout besterven oft bequelen:
Het moet al uut dat si weet.⁺
Alsi te haerre gevadren geet,
In biechten sal sijt hare seggen al,
So watter ane geliggen sal,
Wart van morde, wart van dode;
Si salt seggen al, bi Gode!⁺
Ende die gene diet seit hare,
Hi si dies seker ende openbare,
Eist dat hise blout ende slaet,
Si sal hem verwiten sine mesdaet,
Niet heimelike vor hem allene,⁺
Maer voer al die lieden gemene.
Soe wie die hem in wive betrouwet,
Weet wel dat hi die wisse houwet,
Daer hi hem bi mede bint die hande,
Als soene hebben wille in bande,⁺
Ende snijdt hem selven die kele ontwee.³
Ende ert hise daerna nemmermee,
Ochte verbelget met enegen saken,
Si sal ane dien rechtre maken,
Opdat die daet es so groet,⁺
Dat hi heft verdient die doet,
Dat hine hangen sal ochte greven,
Daer hi bi sal verliesen tleven.⁴

+ C. fol. 81 c.d.

+ [20]

+ [13525]

+ [30]

+ [13535]

1 Rose, II. 182, 17274 (16538):

Et ce dist Titus-Livius
Qui bien congnut quex sunt li us
Des fames, et quex les manières,
Que vers lor meurs nules prières
Ne valent tant comme blandices,
Tant sunt décevables et nices
Et de fléchissable nature.

+ [40]

+ [13545]

2 Rose, II. 182, 17290 (16555):

Se d'autrui ne le vuet oïr.

+ [13750]

+ [13555]

+ [13560]

+ [13565]

+ [13570]

3 Rose, II. 183, 17313 (16577):

Qui se fie en fame, il se pert;
Et li las, qui en li se fie,
Savés-vous qu'il fait? il se lie
Les mains et se cope la geule.
Wisse, is strik, Kil. restis.

+ [13575]

4 Rose, II. 183, 17320 (16584):

Il met en tel péril sa vie,
S'il a du fait mort déservie,
Que par le col le fera pendre,
Se li juge le puéent prendre,
Ou murdrir par amis privés:
Tant est à mal port arrivés.

Kausler teekent hierbij aan: ‘Greven, nicht etwa das frnz. gréver, lt. gravare, sondern allem nach graven, lebendig begraben, oder eine andre gewaltsame Todesart.’ De vorm greven voor graven is zeer gewoon, en het is hier zeker niets anders dan levend begraven. Over die straf zie men Du Cange (Ed. Henschel), VI. 191.

[p. 233]

A. fol. 65 c.d.

⁺Mar alse geet slapen die keytijf

Op sijn bedde neven sijn wijf,⁺
Daer hi gerusten niet en can
Om tgepens, dat hem coemt an,
Van morde, die hi heft gedaen,
Ocht andre quaetheit wilt bestaen,
Daer hi omme dlijf verliesen mochte,⁺
Ende sucht ende carmt harde onsochte;
Ende sijn wijf die danne begeert
Van hem te wetene wat hem deert,
Omdat sine tonrasten weet,
Dan helst sine ende cust gereet,⁺
Ende leiddene sonder lange vursten
Vriendelike tusschen haren bursten,
Ende geet hem met smekene ane,
Ende segt: ‘Here, na minen wane
So duncti mi sijn harde sere tonvreden:⁺
Wie sijn allene hier tusscen ons beden,
Nu segt mi u deren al.
Dat u God geve goet geval,
Dat gi dus sucht ende carmt,
Dat mi alsoe sere ontfarmt,⁺
Dat ic niet en can geduren.
Wi en hebben en gene geburen,
Diet horen moegen, dan ic ende gi:
Nu betrouwet u, here, te mi,
Ende wilt mi seggen ende gewagen⁺
U deren, ic salt u helpen dragen.’
‘Vrouwe, bi Gode, wat mijns gesciet,
Ic en machs u seggen niet,
Want het sijn stucken, die ic en mach
Niemenne en seggen noch doen gewach.’⁺
‘Ai mi, here, nu sie ic wel,
Dat gi getrout bat iemen el
Dan gi doet mi, die bem u wijf.
Wie sijn met rechte beide een lijf
Ende al ene herte sekerleke.⁺
Biden gebode van huweleke
Soe hebbic dan duwe, ende gi die mine,
Ende sone staet niet in duwe te sine
Rouwe, noch bliscap, noch geval,
Die mine ontseit dan weten al.¹⁺
Daer omme soe biddic u, lieve here,
Dat gijt mi segt, want nemmermere
Mijn herte, mijn sin te paise steet, Vor dat ic al die waerheit weet.
Ende en wildijs mi seggen niet⁺
Van stucken, die u sijn gesciet,
So weet ic wale, ine bem niet blint,
Met wat herten gi mi mint,
Gi die mi heet vriendinne,
Ende segt dat ic bem al u minne.⁺
Nu geefdi mi te kinnen wale,
Dat es bedriechnesse altemale,
Dat gi mi doet verstaen ende toent.
Gi hebt mi jamerlike gehoent,
Ende oec verraden alte sere:⁺
Dat clagic Gode onsen here,
Want ic u noit dinc ne hal,
Die mi gesciet sijn, gine wetes al,
Ende ic en hebbesse al geseit:
Dat es sekerleke waerheit.⁺
Ic late om u vader ende moeder,
Mire suster ende minen broeder,
Ende al mine mage gemeenlike:
Ic hebbe ane u sekerlike
Enen quaden wissel gedaen,⁺
Want gi mine herte hebt so gevaen,
Dat ic u minne voer alle die leven.
Waendi dat ic uut soude geven
U heimelicheiden ende vort seggen?
Ic liete mi eer int dyser leggen,⁺
Dat mi vuelden bede die been,

+ C fol. 81 d.-82 b

+ [13580]

+ [13585]

+ [13800]

+ [13795]

+ [13600]

+ [13605]

+ [13610]

+ [13615]

1 Rose, II. 185, 17382 (16646):

Riens ne puet donc ou vostre avoir,
Que li miens ne doie savoir.

Lees voor ontseit met C: en sout.

+ [13620]

+ [13625]

+ [13630]

+ [13635]

+ [13640]

+ [13645]

+ [13650]

[p. 234]

A. fol. 65 d. 66 a.

⁺Eer ics gewoge wart en geen.¹
Besiet u wale ende segt, vondi
Noit enegerande trouwe in mi
Van enegen stucken die moegen wesen?²⁺
En laeti u niet gecust mettesen,³
Ende mi ontecken hoet u staet,
Soe bem ic boven allen wiven quaet;
Want ic wel sie ane alle vrouwen,
Dat hem hare man so wel getrouwen,⁺
Dat si hem een twent nine helen,
Mar al hare heimelicheit bevelen.
Nochtan soe hebbic dicke gehort
Van vele vrouwen, dat sijt mi vort
Seiden al dat si vernamen,⁺
Alsi tonsen spele quamen.⁴
Waendi, goet man, bi uwer trouwen,
Dat ic bem van selken vrouwen?
Nenic, bi Gode van hemelrike!
Het en es engene mijns gelike,⁺
Want ic en bem en gene clappersse,
No wreet, no fel, no vriesse,⁵
Die andren mannen leenen haer lijf.
Ic bem een goet reine wijf,
Gine horet noit van mi gewach,⁺
Dat ic anders mans iet plach
Quam enich sot die u oec seide,
Hi liet u logene ende onwaerheide
Van mi verstaen, dat weetti wel.
Gi kint mi bat dan iemen el,⁺
Ende hebt geproeft te menegen stonden.
In wat ontrouwen hebdi mi vonden?
Dat segt mi ende doet verstaen.
Ic hebbe u alle trouwe gedaen
Ende gehouden, sint ic u nam⁺
Ende met huweleke ane u quam.
Mi wondert utermaten sere,
Dat gi u te mi wart, here,
Soe qualic betrout, alse gi mi toent.
Bi Gode, gine wart van mi gehoent⁺
Alle dien tijt dien ic sal leven.
Ic wille u sweren ende geven
Mine trouwe ende mine sekerheide,
Dat ic om en geen goet en seide
Stucken, die gingen ane u ere.⁺
Nu segt mi, wel lieve here,
U onraste, die gi hebt so groet,
Ochte neen, ic blive doet.’
Dan geet soe hem weder met cussene ane,
Ende weent menege gevensede trane,⁺
Die hem vallen int dansichte
Harde groet ende harde bedichte.
Die sot ginc hare doe tellen al
Sijn vernoi ende sijn mesval,
Ende hangt hem selven met sire sprake.⁺
Ende alse hi heeft geseit die sake,

+ C. fol. 82 b.c.

1 Rose, II. 186, 17410 (16674):

C'est chose qui ne porroit estre;
Par Jhésu-Crist le roi célestre,
Qui vous doit miex de moi garder?

De vertaling wijkt hier geheel van het oorspronkelijke af, hoewel de zin is behouden. Vuelen, zoowel als vorten, vurten hebben dezelfde beteekenis van verrotten. Zie Kil. op vorten.

2 Rose, II. 186, 17413 (16677):

Plaise-vous au mains regarder,
Se de loiauté riens savés,
La foi que de mon cors avés.

Lees met C: ontrouwe.

+ [13655]

3 Zie over hem custen, zich tevreden stellen, bl. 37, aant. 2.

+ [60]

+ [13665]

4 Rose, II. 187, 17430 (16694):

Par eus-méismes bien le sai,
Car maintes fois oï les ai;
Qu'el m'ont trestuit recongnéu
Quanqu'el ont oï et véu,
Et tous néis quanqu'eles cuident.

+ [13670]

5 Rose, II. 187, 17438 (16702):

Car ge ne sui pas jangleresse,
Vilotiere ne tenceresse.

Vriesse, dat blijkens het rijm nog vriersse had moeten zijn, zou niets anders dan vrijster kunnen zijn, welke beteekenis hier volstrekt niet past. De evenzeer bedorven lezing van C: wrigghe, is met een kleine verandering te herstellen.
Lees: werrighhe (Hs. w'rigghe), dat is: twist-zoekster, de juiste vertaling van tenceresse,

+ [13675]

+ [13680]

+ [13685]

+ [13690]

+ [13695]

+ [13700]

+ [05]

[p. 235]

A. fol. 66 a.b.

⁺Berouwes heme daer na saen;
Maer alse heme uten monde gaen
Die waerde ende en wege gevloegen,
Men salse meer herhalen moegen.⁺
Dan bidt hi hare wat hi mach,
Dat sijs niemenne en doe gewach,
Hem lager ane grote onraste,
Ende si gelovet hem wel vaste,
Dat sijt niemene seggen en soude.⁺
Nu heeft hi hem bi sire scoude
Geworpen onder haren voet
Met sire tongen, alse menich doet.

Die vrouwe, die hare nu kint te boven,

Ginc Goede danken ende loven,⁺
Dat sine dus heeft tonder al;
Want si wel weet dat hine sal
Op hare greinsen noch scelden dorren,
Noch onraste te hare wart porren;
Want si nu heeft na haren wille⁺
Materie, om hem te doene swigene stille.
Maer hare gelof, dat lange sal duren,
Dat steet sere ter avonturen;
Want alse saen alse wast onraste,
Soe es dat helen harde onvaste.¹⁺
Dit sermoen soe souden kinnen
Die manne die wive willen minnen,
Om te scuwene groet verdriet:
Die dit wel hout hine dart hem niet.

Ghi heren, nu hoed u van wiven,⁺

Ocht gi wilt behouden bliven;
En segt hem niet noch en doet cont
Algader uwer herten gront,
Noch dinc oec, die te heelne staet;
Want gi u selven daer met verslaet.⁺
Gi kindre, die wilt blomen lesen,
Gi moet in uwer hoeden wesen:
Hier legt int gars dat coude serpent,²
Die quaetste beeste diemen vent,
Dat hem heimelic int cruut strect,⁺
Ende sijn venijn bercht ende dect,
Tote diesmaels dat u steken mach:
Daerna staet nacht ende dach.
Gi kindre, nu penst hem tonvliene,
Want het es harde sere tontsiene,⁺
So dat gijt u niet en laet gerinen:³
Het soude u altemale veninen.
Ende wient genaect, het steectene doet,
Want sijn venijn geeft hitte so groet,
Dat triacle nine can gestelpen,⁺
Noch cruit en geen en mach helpen,
Noch meester, die noit wart gesien,
Dan namelike allene dat vlien.⁴

Gine selt niet in dietsce verstaen,⁵

Dat mine meininge si so gedaen,⁺
Gine selt u te wiven keren,
Ende met redenen werden ende eren,
Ende met hem te bedde gaen,
Hoe scone si sijn, hoe welgedaen;
Maer en getrouwet heme so verre niet,⁺
Dat ghi heme wilt ontecken iet
Stucken die te heelne waren;
Maer emmer seldi soe gevaren
Met duegeden jegen hem so groet,

+ C. fol. 82 c.-83 a.

+ [13710]

+ [13715]

+ [13720]

+ [13725]

1 Rose, II. 189, 17500 (16774):

Convenant, espoir, li tendra,
Tant que corrous entr'eus vendra,
Encor s'ele tant atent.

In vs. 13915 is de zin: Maar hare belofte, dat ze lang zal duren, enz.

+ [13730]

+ [735]

+ [13740]

2 Virgil. Bucolica, Eclog. III. vs. 92:

Qui legitis flores et humi nascentia fraga
Frigidus, o pueri, fugite hinc, latet

anguis in herba.

+ [13745]

+ [13750]

3 Zie bl. 12, aant. 4.

+ [13755]

4 Rose, II. 191, 17550 (16814):

Car de cesti venin l'ardure
Nus triacles n'en a la cure:
Riens n'i vaut herbe ne racine,
Sol foïr en est medicine.

Triakel, bij Kil. ook dieriaeckel, is Theriaca, antidotum contra venenum, adversus theria, id est, feras veneno imbutas praestantissimum remedium.

5 Lees met C: also verstaen.

+ [13760]

+ [65]

[p. 236]

A. fol. 66 b.-d

⁺Dat si nine begeren die doet.¹⁺
Gi selt gedogen dat si anteren
U herberge ende wel pareren;
Eest dat si comanscape can,
Gelijc si ware een coman,
Ochte conste si enich ambacht el,⁺
Dies so mochte si plegen wel,
Ende weten die dinge openbare;
Mare niet die te heelne ware.²
Geftdi hen macht bi gedoge,
Dat gise clemmen laet te hoge,⁺
Gi seles u bedinken tspade,
Alsi toent hare overdade,
Ende hare treken ende hare quaetheit;
Want ons die scrifture seit:
Alse wijf herscap hercrigen can,⁺
So es si jegen haren man
Altoes contrarie van allen saken,
Die hi doen wille ochte maken.

Gi, die hebt uwe vriendinnen,

Houtse met rasten ende met minnen,⁺
Ende laet hem weeten, het voecht wel,
Gemeine orbare ende niet el;
Maer emmer so hebt vore uwe ogen
Wat gelate dat si u togen,
Dat gi swijcht ende hout u tonge.⁺
Wart dat u een wort ontspronge,
Gine mochtes niet genesen,
Soe fier soutse in haer selven wesen.
Dit machmen proven bi Samsone,
Die so starc was ende soe coene,⁺
Doe Dalida sine cracht al wiste,
Die met traisone ende met liste
Op haren scoet sijn haer af scoer,
Daer met al sine cracht wech voer:
Dus haddene sine amie bedroegen,⁺
Die hem uutsteken dede sine ogen,
Dat jammer was ende scade groet.
Maer wive en ontsien die doet
Nochten duvel in die hille,
Opdat si vordert haren wille.⁺
Van menegen mochtic exsempel seggen,
Maer ic wille nu nederleggen
Dese tale, ende vort mijn liet
Weder beginnen daer ict liet.’³

Nu verstaet ende wilt mi horen:⁺

Doe die barone hadden gesworen
Voer dien casteel, daer si lagen,
En wouden si niet langer dagen,
Sine gingen tien asaute gereet,
Ende Venus die was al gereet⁺
Tien asaute ende sprac hem ane,
Dat si hem opgaven om te vane.
Doe sprac Vrese ende Scamelheit:
‘Bi Gode, gi hebt ons niet geseit
U tale, Venus; wat us gesciet,⁺
Gine set uwen voet hier binnen niet
En gere wise groet noch clene’

⁵

+ C. fol. 83 a.b.

1 Rose, II. 191, 17574 (16839):

Ou s'el sevent aucun mestier,
Facent le, s'el en ont mestier,
Et sachent les choses apertes,
Qui n'ont mestier d'estre covertes,

+ [13770]

+ [13775]

+ [13780]

+ [13785]

+ [90]

+ [13795]

+ [13800]

+ [13805]

+ [13810]

3 Terwijl vs. 13977-95 veel minder uitvoerig zijn dan het origineel, waar de raad aan de minnaren van vs. 17586-17613 (16850-16908) loopt, ontbreken vs. 13996-98 in het origineel, en maken de volgende vier verzen den overgang tot den eigenlijken draad van het verhaal, daar tusschen vs. 14002 en 14003 volle 4000 verzen van het oorspronkelijke zijn weggelaten, en wel vs. 17644-21642 (16909-20909). Zie nader de Inleiding.

+ [13815]

+ [13820]

+ [13825]

5 Door den vertaler zijn de laatste verzen verkeerd begrepen, en het geheel aanmerkelijk bekort.
Rose, II, 191, 17559 (16823):

Ains commant que moult les prisiés,
Et par raison les essauciés.
Bien les vestés, bien les chauciés,
Et tous jors à ce laborés,
Que les servés et honorés
Por continuer vostre espièce,
Si que la mort ne la despièce.

[p. 237]

A. fol. 66 d-67 a.

⁺‘Al en waer ic hier maer allene,’
Seide Scamelheit, ‘ic bleve verwart.’¹
Venus hadde dese tale onwart⁺
Ende seide: ‘Quade dierne, wat gaes ane u,
Waendi mi wederstaen hier nu?
Gi selt saen sien dat u casteel
Onlange duren sal dus geel,
Hine sal tumelen ende vallen⁺
Onder die grachten met allen,
Hi en werde mi opgegeven,
Ende u allen nemen tleven,
Ende oec verbernen altemale
Torre, cameren ende sale;⁺
Ende al tporprijs, alsoe alst steet,
Sallic doen slechten, Godeweet,
Ende doen vullen alle die grachte,
Ende afwerpen doen met crachte
Die barbecanen ende die pilare,²⁺
Ende Suete Onfane doen openbare
Geven die Rosen ende die bettone
Al sinen wille met te doene.
Ende gine wert nemmer so gedaen,
Daer en sal al die werelt gaen,⁺
Sonder u te makene diere,
Beide ten Rosen enten Rosiere.³
Alsic dat vorboech hebbe gewonnen
Ende tebroken ende ingeronnen,
Sone sal daer bliven staende geel⁺
Cruit, noch rose, noch praiel,
Ine salt al doen affoleren,
Om te done meer onneren
Jalosien van allen saken;⁴
Want ic sal so wijt doen maken⁺
Die passage overal,
Dat daer elc toelopen sal;
Sijn si ridderen, sijn si papen,
Sijn si porteren, sijn si cnapen,
En geen en salre achtergaen,⁺
Hine salre penitencie ontfaen.
Dan sal niet wesen onbesceden:⁵
Selc sal comen in heimeleken cleden,
Die ander sal comen oppenbare.
Die heimelike comen sonder mare,⁺
Sie sijn goede lieden genaemt,
Ende dandre alte sere geblaemt.’

Doe seide Venus: ‘Scamelheit,

Ic prise cleine mine behendicheit,
En can ic u bedriegen niet.’⁺
Mettien si hare spreken liet.

Venus scorste hare wel hoge,

Ende nam dien brant ende dien boge,
Ende togene in wat si mach,
Ende scoet daerse een maisire gat sach⁺
In dien casteel verborgen staen,⁶

+ C. fol. 83 b.c.

1 Rose, II. 315, 21651 (20918):

Non voir, s'il n'i avoit que moi,
Dist Honte, point ne m'en esmoi.

De lezing van C komt beter met den Franschen tekst overeen.

+ [13830]

+ [13835]

+ [13840]

2 Rose, II. 316, 21668 (20935):

Je ferai toutes metre en pli
Vos barbacanes là drecies,
Jà si haut n'es aurés drecies,
Que n'es face par terre estendre.

Verg. bl. 62, aant. 3.

+ [13845]

+ [13850]

3 Rose, II. 316, 21676 (20943):

Ne vous ne serés jà sì fière,
Que tous li mondes ne s'ì fière.
Tuit iront à procession,
Sens faire point d'excepcion,
Par les rosiers et par les roses,
Quant jaurai les lices descloses.

De uitdrukking hem diere maken, komt ook in vs. 2140 voor.

+ [13855]

4 Rose, II. 316, 21681 (20948):

Et por Jalousie bouler,
Ferai-ge par tout défouler
Et les préiaus et les herbages.

+ [13860]

+ [13865]

5 Rose, II. 317, 21688 (20955):

N'est nus qui s'en puist reculer:
Tuit i feront lor pénitence,
Mès ce n'iert pas sens différence.

Lees in vs. 14055: onversceden.

+ [13870]

+ [13875]

+ [80]

6 Rose, II. 318, 21720 (20988):

L'arc tent et le boujon encoche;
Et quant el l'ot bien mise en coche,
Jusqu'à l'oreille l'arc entoise,
Qui n'iert pas plus lons d'une toise;
Plus avise cum bone archière
Par une petitete archière,
Qu'ele vit en la tor reposte,
Par devant, non pas par encoste.

Maisiregat is een schietgat, Fr. tekst, archière, van het OFr. maisière, NFr. masure, MLat. maceria, muur. Zie Du Cange (Ed. Henschel) IV, 168; VII, 222.

[p. 238]

A. fol. 67 a.b.

⁺Die nature daer haer gedaen,
Ende wassen tusscen tween pilaren,
So datmens cume wart gewaren.
Die pilare van selvre waren,⁺
Ende droegen ene scone beelde te waren,
Alse ocht hadde geweest ene casse.¹
Dat beelde was bi conpasse
Gemaect, te groet noch te clene:
Men sach beelde noit negene⁺
Van allen leden so wel geraect;
Ende binnen hare so stoet gemaect
Een helichdoem, dat sueter roec
Dan balseme dede ocht wiroec;
Ende recht in midden dat borch so stoet⁺
Dat beelde scone, diere ende goet.²
In sach noit so scone ene stat,
Noch die mire herten behagede bat,
Die ic so gerne soude sien,
Ja! ende knielen, mocht mi gescien,⁺
Vore thelichdoem in die maisiere,³
Daer mi te comene es wel diere.
Nochtan hebbic mine bedevart
Daer geloeft, ic sal die vart
Bestaen, als ic irst mach, te done⁺
Beide met scarpen ende met bordone.

Venus en woude cleine no groet

Langer letten, sine scoet
Den brant al bernende genendichlike
Tote in die borch heimelike,⁺
Dats hare en geen en wart geware,
Vore dat si sagen openbare
Die borch ontsteken in allen sinnen.
Doe liepen si neder vanden tinnen,
Ende riepen: ‘Hulpe! wie sijn verraden,⁺
Wiene moegen ons meer staen te staden;
Gaen wi lopen vaste en wege,
Wie hebben verloren al den sege!’

Doe die felle vilain Dangier

Gevoelde die hitte ende dat vier,⁺
Ginc hi vaste henen vlien
Sonder enich achtersien.
Soe daeden oec alle dandre met,
- Daer en was een twent gelet -
Deen na den andren, mar vloen henen,⁺
Wat si mochten, vort altenen,
Ende dat vier dat ginc uutbreken,
Ende heeft al die werelt ontsteken,
So datment geblussen en can,
Ende bernt vaste wijf ende man,⁺
Ende sal bernen sonder vergaen
Alse lange alse die werelt sal staen.
Het es dat vier vander Minnen,
Dat al die lieden doet ontsinnen,
Nochtan in lanc so meer begeren.⁺
Al doet hem haren sin verteren,
Elc soe sleter ane sine hant,
Ende stoect tfier ende oec den brant.

Doe die borch was al ontsteken,

Soe quam mettien vort gestreken⁺
Mijn vrouwe ver Hovesscede,
Die hare sere daer toe dede,

+ C. fol. 83 c.-84 a.

+ [13885]

1 Rose, II. 318, 21730 (20998):

Cil dui piliers d'ivire estoient,
Moult gent, et d'argent sostenoient
Une ymagete en leu de chasse.

De vertaling is hier weder minder nauwkeurig, b.v. door de ivoren pilaren in zilveren te veranderen. De chasse, MLat capsa, is het reliquien kastjen. Zie Du Cange (Ed. Henschel) II. 154.

+ [13890]

+ [13895]

2 In de vertaling ontbreekt weder eene uitweiding over de mirakuleuze wonderkracht van het beeld, dat met het Medusabeeld en het beeld van Pygmalion wordt vergeleken. Zie de Rose, II. 318-334, vs. 21743-22227 (21011-21494).

+ [13900]

3 Rose, II. 334, 22228 (21495):

Onques encores ne vi leu
Que si volentiers regardasse,
Voire à genoillons l'aorasse.

+ [13905]

+ [13910]

+ [15]

+ [13920]

+ [25]

+ [13930]

+ [13935]

+ [13940]

[p. 239]

A. fol. 67 b.-c.

⁺Doe si die sconfelture sach,¹
Om te helpene, wat si mach,
Uten viere haer lieve kint;⁺
Dat si sere van herten mint;
Ende met hare so quam Vriede,
Ende soe dede oec Ontfarmichede,
Dies nine lieten en gere wise,
Sine sprongen binnen den proprise,⁺
Dat si dore tfier nine lieten staen,
Sine quamen te Suete Onfane gegaen.

Hovescheit sprac irst die tale:

‘Suetonfaen’, seit hi, ‘weet wale,
Dat ic gehadt hebbe groet onraste,⁺
Om datmen u heeft so vaste
Gehouden tuwen onwille so sere.
God geve hem lachter ende onnere,
Die gene diet u heeft gedaen!
Goddanc, gi seles nu ontgaen,⁺
Sint dat Quade Tonge es doet;
Hine mach clappen cleine no groet.
Gine dorst niet Jalosien ontsien,
Mar selt met uwen lieve plien
Al heimelike een goet leven;⁺
Want hier en es nu niemene bleven,
Die u mach letten ocht mesdoen,
So sijnsi alle wech gevloen.
Lieve kint, dore God, nu siet,
En laet u hier verbernen niet,⁺
Want ic u bidde, ende Vriheide,
Ende mijn vrouwe ver Scamelheide,
Dat gi den minnare wilt ontfaen.²
Hi heft u altoes onderdaen
Geweest, ende sal sijn leven⁺
Met goeden trouwen sonder begeven.

Nu verstaet mi, lieve kint,

Ic segge u dat die Minne verwint
Alle dinc, waeromme dat wi
U bidden vriendeleke, dat gi⁺
Jegen dien minnare wilt gematen,
Ende hem die Rose plucken laten.’
Suete Onfaen was al bedocht,
Hem was sijn evelmoet gesocht,
Ende seide: ‘Gi vrouwen, ic doet gerne;⁺
Sonder tonseggene ente werne
Mach hise plucken op die stede,
Want wie sijn heimelic hier bede.’
Doe dankede hem die minnere sere
Met Goede, onsen lieven here,⁺
Ende nam doe scarpe ende bordoen,³
Alse die gene die wilt doen
Sine bedevart, ende quiten sciere
Sinen wech in die maisire;
Ende droech met hem dien selven staf⁺
Ende die scarpe, die hem gaf
Nature, die hare wel verstaet,
Van enen velle ende sonder naet.
Die scarpe en was oec niet te waren
Idel, want daer binnen waren⁺
Twee welgemaecte hamerkine,
Die Nature hadde sonder pine
Gemaect ende heme gegeven,
Dies hi hare dankede al sijn leven;
Want hi verstoet, dat hire met soude⁺
Beslaen sine paerde, als hi woude,
Alse hi dickent dede inden jare.
Hine hadde so wel ludende snare

+ C. fol. 84 a.b.

1 Rose, II. 335, 22277 (21544):

Quant el vit la desconfiture.

+ [13945]

+ [13950]

+ [13955]

+ [13960]

+ [13965]

+ [13970]

2 Rose, II. 336, 22311 (21578):

Nous vous prions par amitié,
Et ge et Franchise et Pitié,
Que vons à ce loial amant
Otroiés ce qu'il vous demant.

Lees in vs. 14160 met C: Ontfaermicheide.

+ [13975]

+ [13980]

+ [13985]

+ [13990]

3 Rose, II. 337, 22349 (21616):

Vers l'archière acueil mon voiage
Por fornir mon pèlerinage;
Et port o moi par grant esfort
Escherpe et bordon grant et fort.

De escerpa, een reiszak, en de burdo een lange stok, een wandelstaf, waren de gewone attributen van den pelgrim.
Zie Du Cange (Ed. Henschel) III. 82, 84; I 810, en verg. Rein. Gloss. op scerpe, Meije Lev. v. Jezus, 378.

+ [13995]

+ [14000]

+ [14005]

[p. 240]

A. fol. 67 c.d.

⁺Op sine sytole noch op si no harpe,
Die hi hadde liever dan sine scarpe.⁺

Nature hadde hem groet ere gedaen,

Die hom selke wapine dede ontfaen,
Ende leerde hem dien us ende dien sede,
Dat hire was goet wercman mede,
Dies hi dancte ter meneger uren⁺
Van diere gichten diere Naturen;
Want hi hadder dicke raste bi¹
Ter meneger stat, al daer hi
Heimelike woude gaen
Dien wech, dien hi hadde bestaen.⁺
Sijn bordoen hi te stekene plach
In die gracht, daer hi nine sach,
Om te versoekene dat gewat.
Dan was hi versekert, dat
Hi daer niet verliggen en soude,⁺
Alse hi daer binnen varen woude,²
Nochtan en was niet sijn bordoen.
Also lanc, dat hijt gedoen
Noch gesteken conde te gronde,
Dat hi den bodem vinden conde.³⁺
Mar hoe hi vort altoes gevart;
Willic swigen, mar van sire vart
Sallic u seggen al sine gedachte.
Thaernasch, dat hi met hem brachte,
Pensedi dat hi striken soude⁺
Ane dat helichdoem menichfoude.⁴
So lange ginc hi harentare,
Dat hi tusscen tween pilaren
Quam gaende, alse een degen cone,
Met sinen groeten stiven bordoene,⁺
Ende knielde neder ten beelde wart,
Alse die gene die sere begert
Vor thelichdoem tsprekene sine bedinge
Met groter devotie sonderlinge.
Dat helichdoem was gevallen neder⁺
Van groter hitten, want tweder
Dat vier en conste gestaen,
Hen moeste te neder vallen saen.⁵
Alse die pelegrime dat sach,
Dat thelichdoem ter erden lach,⁺
Doe trac hi al stillekine
Achter weder die gordine,
Ende dranc ane dat helichdoem vaste,
Dat hem dede grote raste,
Ende cusset met groten devotione,⁺
Ende stact met sinen stiven bordone,
Daer die scarpe hinc achter ane,
Op die maisiere. Met goeden wane
Haddire gerne in vloechs gescoten;
Maer hi moeste dickent herstoten,⁺
Om dat hem harentare ontfloe.
Sone conster niet in comen soe;
Want een palais vant hire oec vore,
Dat versekert hadde die dore,
Dies hi gevoelde ende niet en sach;⁺
Want, van op dien irsten dach
Dat die maisiere was gefondert,
Was si van binnen soe gordert
Tote harde nalics biden borde,

+ C. fol. 84 b.-d.

+ [14010]

+ [14015]

1 Rose, II. 339, 22395 (21662):

Maintes fois m'a puis conforté
En mainz leus où ge l'ai porté.

+ [14020]

+ [14025]

2 Rose, H. 339, 22398 (21665):

Quant sui en aucun len requoi,
Et ge chemine, ge le boute
Es fosses où ge ne voi goute,
Ausinc cum por les guez tenter;
Si que ge me puis bien venter,
Que n'i ai garde de naier.

3 Na vs. 14218 komt in het origineel een vrij platte uitweiding van vs. 22425-22592 (21693-21847), die in de vertaling ontbreekt. Vs. 14219-21 dienen tot overgang.

+ [14030]

+ [14035]

4 Rose, II. 345, 22593 (21848):

Tout mon hernois tel que le port.
Se porter le puis à bon port,
Voldrai as reliques touchier.

+ [14040]

+ [14045]

5 Rose, II. 345, 22604 (21859):

Car tout iert jà tumbé à terre,
Qu'au feu ne puet riens tenir guerre
Que tout par terre mis n'éust.

+ [14050]

+ [14055]

+ [14060]

+ [14065]

[p. 241]

A, fol. 67 d.-68 a.

⁺Daer die minnare sere op borde.¹⁺
Starkelike ginc hi assaellieren,
Ende dicke hurten ende dicke faellieren.

Die dat hustin hadde wel gesien,

Ende hem hadde gedacht van dien,
Hoe Hercules woude Calcuse verslaen,²⁺
Die III warf vor sine porte ginc staen,
Ende III warf dat hise assaellierde,
Ende III warf hurte, ende III warf faellierde;
Ende III warf ginc hi sitten neder
Van moetheden, om te hebbene weder⁺
Sijn adem, dien hi hadde verloren.
Mar die minnare alse te voren,
Die op die maisiere lach ende vacht
Met algader sire cracht,
Dat hem al overal dat sweet⁺
Liep uten live wel gereet,
Hi was alse moede, sijt seker des,
Ochte moeder vele dan Hercules.
So lange hurti, dat hi vant
Enen nauwen pat te hant,⁺
Al daer hi waent wel comen binnen;
Maer hi moet tpalais ontginnen.³

Bi desen selven pade allene,

Die soe nauwe was ende soe clene,
Die passage hi daer sochte.⁺
Met aldien dat hi vermochte
Brac hi tpalais, hi was soe coene;
Met sinen starken stiven bordoene
So warp hi hem selven in die maisiere,
Daer dincomen was nauwe ende diere;⁺
Nochtan soe was hem ongereet
Al integane, dat was hem leet.
Doch croet hi ende hurte alsoe lange,
Dat dbordoen al in ginc bi bedwange,⁴
Mar die scarpe daer buten bleef,⁺
Daer hi met dbordoen in dreef,
Ende metten tween hamerkinen,
Dat in ginc met groter pinen:
Soe inge was die pas te waren,
Om datter niemene en was gevaren⁺
Te voren dan hi almoeder ene;
Maer hi en weet, ocht men en gene
Iemen els sint vordeel dede,
Gelijc heme op hoveschede,

+ C. fol. 84 d,- 85 a.

1 Rose, II. 345, 22613 (21870):

Et pour estuier sainement,
Voil mon bordon metre en l'archière,
Où l'escherpe pendoit derrière.
Bien le cuidai lancier debout;
Mès il resort, et ge rebout,
Mès riens ni vaut, tous jors recule.
Entrer n'i pot por chose nule;
Car un palis dedens trovoi,
Que ge ne sens, et pas n'el voi,
Dont l'archière iert dedens hordée,
Dès lors qu'el fu primes fondée,
Auques près de la bordéure.

In vs. 47 is de lezing van A. vloechs, fluks, beter dan die van C. Van vleesch toch kan in de allegorische voorstelling geen sprake zijn. In vs. 14251 is palis verkeerdelijk door paleis vertaald: het beteekent palissade, dat oneindig eigenaardiger is. In vs. 14256 is de lezing van A weder verre boven die van C te verkiezen. Over orderen verg. bl. 62, aant. 2.

+ [14070]

2 Rose, II. 346. 22628 (21884):

Se behorder m'i véissiés,
Por quoi bien garde i préissiés,
D'Ercules vous péust membrer,
Quant il volt Cacus desmembrer.

Hustijn, dat ook vs. 13494 voorkomt, is hier in den zin van gevecht, choc, combat. Verg. Roquefort, Gloss. I. 770, en bl. 228, aant. 2.

+ [14075]

+ [14080]

+ [14085]

+ [14090]

3 Rose, II. 346, 22647 (21899):

M'aperçui d'une estroite voie,
Par où bien cuit outre passer;
Mès convint le palis casser.

+ [14095]

+ [14100]

4 1 Rose, II. 346, 22650 (21906):

S'ai moi dedens l'archiere mis;
Mès ge n'i entrai pas demis.
Pesoit-moi que plus n'i entroie,
Mès outre pooir ne pooie;
Mès por nule riens ne lessasse,
Que le bordon tout n'i passasse.
Outre le passai sans demore.

Cruden, bij Kil. kruyen, kruyden, trudere, protrudere, was vroeger sterk, en had in het Imperf. croot.

+ [14105]

+ [14110]

[p. 242]

A. fol. 68 a.b.

⁺Dies hi niet hadde geloven moegen,¹⁺
Al hadde hijt gesien met ogen;
Want die dinc, diemen begert
Ende harde lief heeft ende wert,
Sone mestroutmen lichtelike niet,
Al eest datmenre blame an siet.⁺
Maer doch so was hi seker wel,
Dattene te voren niemenne el
En hadde geslagen daer den pat,
Dan hi allene tier selver stat.
Daer en was andre intreie engene,⁺
Dan die selve al moeder ene,
Daermen te poente af mochte doen
Van sinen stele dien bottoen.²

Nu mogedi horen ende verstaen,

Hoe hi den rosenknop ginc bestaen,⁺
Doe hine hadde na sijn begeren.
Dat gijt wet, en mach niet deren,
Ocht gijs noch iet hadt te doene.
Alst coemt inden sueten saisone,
Dat gi knapen wilt plucken gaen⁺
Cnoppen ende rosen, die scone staen,
Ic rade u dat gise so behendelike leest,
Dat gi niet bedroegen en weest.
Doet alse gi hier moeget horen,
Opdat gijs bat nine cont te voren;⁺
Ende condijt niet, so doet u wisen,
Dat lovic wel ende prise.
Die minnare, die bedwongen lach
Ane die rosere, soe vasts mach,
Hi mochte sine hant nu steken op⁺
Dore die telger tote ane dien knop.³
Doe bat hem vriendelic Suete Onfaen,
Dat daer niet en worde gedaen
Oudtrage engene noch overdaet.
Die minnare hadde wel dien raet,⁺
Dat hijt geloefde harde vaste,
Om hem te doene meerre raste.

Binnen den middel soe nam hi

Dien roselere, ende dwanker hem bi
Ende begonste die telgre ruren,⁺
Ende seudde ende hudste sonder mesfuren
Die telgre, dat si braken niet;
Mar hine conde gelaten iet,
Hine moeste die scurse een lettel ontginnen;
Want hine hadde anders moegen winnen⁺
Vander Rosen sijn gerief,
Die hi so wart hadde ende so lief.

Soe verre gevort, geloves mi,

Een luttel saeds so sturte hi,
Doe hi den cnop hadde ontaen,⁺
Ende daer binnen was gegaen;
Om die bladere omme te keerne
Ende dien wech daer in te leerne,
Ende die pade recht ende cromme,
Ginc hi cherken binnen al omme.⁴⁺
Hi dede mingen daer die sade
Soe, men hadse met genen rade
Noch met lusten gesceden weder;
Maer die cnop hi was neder

+ C. fol. 85 a. b.

1 Rose, II. 347, 22667 (21923):

N'encor n'ierent pas constumiers
Li liex de recevoir passage.
Ne sai s'il fist puis avantage
Autant as autres cum à moi;
Mès bien vous di que tant l'amoi,
Que ge ne le poi onques croire.

+ [15]

+ [14120]

+ [14125]

2 Rose, II. 347, 22679 (21935);

Et por ce m'i sui embatus,
Que d'autre entrée n'i a point,
Por le bouton cuillir à point.

+ [14130]

+ [14135]

+ [14140]

+ [14145]

3 Rose, II. 348, 22704 (21961):

Quant g'iere ilec si empressiés,
Tant fui du rosier apressiés,
Qu'à mon voloir poi la main tendre
As rainsiaus por le bouton prendre.

+ [14550]

+ [14155]

+ [60]

+ [14165]

4 Rose, II. 349, 22728 (21989):

En la parfin, tant vous en di,
Un poi de graine i espandi,
Quant j'oi le bouton eslochié:
Ce fa quant dedens l'oi tochié
Por les foilletes reverchier;
Car ge voloie tout cerchier
Jusques au fons du boutonet.

Cherken, even als het nog vreemdere tsoerkenbij A., kan niets anders zijn dan cerchier van het oorspronkelijke.

+ [14170]

[p. 243]

A. fol. 68 b.c.

⁺Gevallen daer int scone gras,⁺
Die weec ende moru was.
Dien upende hi ende wijdde mede:
Dit was al dat hi mesdede,
Ende voer daer alsoe met listen,
Dat hijs hem ondanc niet en wiste,⁺
Noch daertoe geen arch en pensede,
Alse die gene die hem nine vensede,
Ende geduechden hem lude ende stille
Algader te done sinen wille.
Mar doch clagedi blodelike,⁺
Ende seide te hem al die gelike
Met enen nedren sachten woerde,
Dat hi gebroeken hadde vorwoerde,
Ende overdaet ane hem gedaen,
Daer hi te sere met hadde mesdaen,⁺
Ende dies hi sere ware tongemake.
Nochtan, hoe sere hi clagede die sake,
Hi lietene plucken alte gadre
Rosen, telgen, blomen ende bladren,
Ende alle te sinen wille leggen,⁺
Sonder enich wederseggen.

Doe hi hem saeh in desen staet

Ende in alsoe boegen graet,
So dankede hi in allen sinnen
Venuse ende dien God van Minnen,⁺
Ende alle sinen baronen mede,
Ende sprac sine gracie daer ter stede
Met cussene harde vriendelike.
Hem en gedachte niet sekerlike
Van Redenen, die hare pine verloes,⁺
Diene plach te castiene altoes;
Ende nemmer sone hebs Rijchede danc,¹
Die hem ontseide dien inganc
Van dien pade, dien si hoedde,
Die hare dies weges nine bevroedde,⁺
Al daer hi es daer binnen comen,
Ende heeft dien sconen cnop genomen;
Ja, ondancs ver Jalosien,
Die God moete vermaledien,
Dies si die rosen van dien minnaren⁺
Altoes wilt hoeden ende bewaren.
Te waren sine salse alsoe hoeden niet,
Het es so menich diere na spiet,
Ende oec dore hare en liet hijs niet,
Hine dede dat hare die Minne riet,⁺
Ende plucte met joien harde groet
Van dien rosere die Rose roet,
Die hi daer scone gewassen sach.
Ende ic ontspranc, ende doe wast dach.

+ C. fol. 85 b.c.

+ [14175]

+ [14180]

+ [14185]

+ [14190]

+ [14195]

+ [14200]

+ [14205]

1 Rose, II. 351, 22807 (22027):

Mangré Richece la vilaine.

Bij A staat verkeerdelijk Redenen in plaats van Rijchede.

+ [14210]

+ [14215]

+ [14220]

9286 H. bare gracie v. 89 Dier wille men niet al en d. 90 Als te h. es in eene v. 91 Die a.m.s.s. 92 H.s.g. ende g. 93 Soe toghet of. 95 wonderliken. 96 morghin. Vs. 9298-9311 bij C:

In hem es gheene trauwe, gheloves mi.
Dit en segghe ic om de goede niet,⁺
Dien men altoes doocht pleghen siet.
Die sijn vast simpel ende reene,
Maer diere en vandic noit eene.
Ja dat es van minen rade,⁺
Dat ic noit vant wijf ghestade.
Wilddi hu pinen ende maken moede
Om te soukene eene goede,
Ende ghise dan mocht ghevinden.

12 D. so soudi hu g. 13 E.n.d. want bi mier t. 14 Ghi sout dan h.c.v.v. 15 sonder ghelike. 16 M. hoet hu d. soe d.A. hoede. 18 soe haer. 19 Of d. an souken m. 20 W. dat w. Tusschen Vs. 9320 en 21 bij C:

Maer eer ic ende mire redenen make,
Willic hu segghen eene andre zake.

21 Cortelike elkere m. 23 W. soe s. of l.s. 24 over g. 25 Entie dincke. 27 eenighe j. 29 erderike. 31 zuver. 32 Updat soe. 33 soe i.c. of. 34 Of d. 35 Es soe hout of jonc mede. 36 hoort so. 37 stede. 38 Sone h. 39 soe si. 40 salse p. elc m. 41 soe. 42 die ontbr., of. 43 Ende soe sals g. lichtelike. 44 erderike. 45 So l. dat weetic wale. 46 Haren dinket al te male. 47 Datsoe v.e. diese k. 49 Aldus sullen. 50 vriendinne.

+ (9130)

+ (9135)

+ (9130)

+ (9135)

9351 zothede 52 Dats. 53 rouket wijf. 54 of. 55 Haer v.s. of h.o. 56 D. soe. Vs. 9356-94 bij C:

Hier bi so salse een man prisen
Ende lachtren in gheere wisen,
Wat so wille, dit of datte;
Want soe es alse de catte,⁺
Die bi naturen muse veet;
Diet hare verbiet so heeftem leet.
Dus haet een wijf lude ende stille
Die hare verbiet haren wille
Aldus, gheselle, van huwer Rosen,⁺
Die ghi saecht so scone blosen,
Als ghise hebt tuwaert al te male,
Also ghi noch hopet wale,
So houtse wel, dat radic hu,
Als ic hu gheseit hebbe nu.⁺
Want dan hebdi zekerlike
Eene Rose, diere ghelike
Men niet en vonde in XII steden,
Dan daet in die weerel meden.
So scone es soe, so wel ghemaect⁺
Ende daertoe so wel gheraect,

Als mi aldus mijn vrient

Van goeden rade adde ghedient,
Want sine redene ende sine tale
Behaghede mi utermaten wale,⁺
Met desen quamen met ghemake
Soete Ghepeins ende Soete Sprake,
Ende ghinghen beede bi mi staen.
Nie sidert, dats sonder waen,
Ende lieten si ghenesen minen sin;⁺
Maer niet en brachten si met hin
Soete Ansien, dats mi te lanc;
Want ic weet wel in waren dinghen,
Dat sine niet consten ghebringhen.⁺
Ic nam orlof ende sciet
Van hem, daer icse alle liet.

95 alle die d. 96 claer. 97 voghelkinen. 99 Groet goet hi haer sanc d. 9400 Int herte ende grote grote joye m. 1 M. ene d. dochte m.s. 2 mi ontb.

+ [9190]

+ [9195]

+ [9200]

+ [9205]

+ [9210]

+ [9215]

+ [9220]

+ [9190]

+ [9195]

+ [9200]

+ [9205]

+ [9210]

+ [9215]

+ [9220]

9403 Van d. 4 d.i. omme dien torre. 5 Niet mochte gaen spelen no mi vervrouden. 6 Dat was dat ic om dien torre. 7 Niet mochte gaen spelen no mi vervrouden. 8 In w. 9 Hier mede g. voert w. 10 ter r. minen w. 11 E.g.t.s. te diere s. 12 Up a. of. 13 Wech d. 15 Waert bi w. waert bi l. 16 D. lietic dor ne g.s. 17 In liet uut Scone O. bi Gode. Vs. 9418-19 ontbr. 20 In vonde sterkeren diet mi v. 21 mocht hiet. 22 den. Vs. 9423-24 ontbr. bij A. 25 Mochte zien o.s. 27 E. laten hute Scone Ontfane. 28 Ver Jalousien ghevane. 29 D. voren n. niet teser s. 30 Hondert waerven M.p. 32 D.g. met deser tale. 33 V. den c.e. lettelkijn. 34 Maer niet v.d.A. Daer, doch. 37 E. arde lievelike s. 38 D. vernamic datter s.A. dat dat. 42 Dan mi. 44 inne. 45 Haers amijs namen niet. 46 M.d. hedele v.h. 47 Rijcheit so es zeker d. 50 soene w.i. warer d. 51 N.s. niet daer in c. 52 Ende teerst d. ics hebbe v. 53 K.m.t. hare w. 54 E.g.d. s v. waert. 55 E. soe m.w. met haesten groet. 56 Dat lettel goet mi besloet. 57 Ic seide v. doet mi g. 58 Moochdi m.b. vanden p. Vs. 9459-73 bij C:

Enten wech die ghereet
Te Vele Ghevene waert gheet,
Ende der Miltheden pat.⁺
Rijchede andwoerde mi ter stat:
‘Dits de wech, ic hoeden hier.’
‘Hoe dor God, vrauwe fier!
En vernoye hu niet mine bede
Ende laet mi gaen al hier ter stede,⁺
In dien dat hu eere ghescie,
Ter borch, die maecte ver Jalousie.’
‘Vassael,’ seide Rijcheit, ‘dan mach nu
Niet sijn, want in kenne niet hu.
Ghi sijt an mi qualijc gheraect,⁺
Ghine waert mi heimeliker ghenaect.
Bi mi en comdire niet binnen,
Emmer moestic hu bet kinnen,
Ende moest oec wesen van den minen,

+ [9285]

+ [9290]

+ [9295]

+ [9285]

+ [9290]

+ [9295]

9476 haer. 77 D. es in. 78 D. nes niemen in te vernoye. 79 D.s. in v. 80 C. cymbren. A. tymbren. 81 jaecht men. 83 Daer es bliscap in en trauwen. 84 Daer gaen de c. ende de j. Vs. 9485-9513 bij C:

Als si sijn van speelne moede,
In die camere met groten goede,
Daer die baden sijn ghemaect,
Ende gaenre binnen al moedernaect
Met feesten ende met groter ioyen,⁺
Ende doen de herberghe hem verfroyen,
Daer zotte Miltheit vrauwe af si,
Die hem rekenen gaet so bi,
Als eene vrauwe die niet ontfarmt,
Maer quetse so ende veraermt,⁺
Dat sijs ghenesen niet en connen.
So zeere es so up hem gheronnen,
Dat si moeten al te diere
Int hende ghelden hare belechiere
Ende vercopen al haer lant,⁺
Eer si ghequiten haren pant:
Seere becopen si hare feeste.
Dan comt die onghescaepte beeste,
Aermoede, dat wijf ongheraect,
Cout, bevende ende al naect,⁺
Ende ontfaetse als si huut comen.
Dan werden si mi ghenomen,
So dat icker mi en onderwinde
Nemmermeer woert tote minen inde.

Ic en seght oec niet daer bi:⁺

Maecten si noch pays jeghen mi,
Ic lietse noch comen daer;
Maer hets eene dinc alte zwaer
Also dicken te comen als si gheeren;
Want so groot es haer deeren⁺
Int ende, dat si sijn so bloot,
Dat si en dorren van anxte groot
Mi van scanden an ghesien

+ [9315]

+ [9320]

+ [9325]

+ [9330]

+ [9335]

+ [9340]

+ [9315]

+ [9320]

+ [9325]

+ [9330]

+ [9335]

+ [9340]

9514 dat. 15 Sine. 16 M. hu so segghic w. in t. 17 Up. 18 D. nie veriacht so was b. 19 ghevleghen i.g. zinnen. 20 Als g sult. 21 Aermoede in haren handen. 22 Soe s. hu leeden. 23 Van houke te houke van straten tstraten. A. strake. 24 Tes soe hu. 26 Nochtan was soe Honghers. 27 E.d. hem so d. soet b. 28 berrende. 29 E.l. haer. 30 So m. meesterigghe. 31 Diefte haers sonekijns. 32 tsijns. 33 soghede. 35 maniere. 36 Soe e. oemoedich ende goedertiere. 37 Soe woende oec in e.l. 39 no - no. 40 Bome no c. no bosschelkijn. 41 Nemmermeer. 42 H.s. recht upt ende v. Scotte. 43 sterke stenine r. 44 gheene. 45 T.d. noch oec cokens m. 46 W. hets eene de c.s. 47 in de. 49 wiese. 50 Ende treekent al te mal huut. 51 naghelen. 52 bitenden. 53 N.w. u gheven te verstane. 54 Hare faiture ende hare ghedane. 55 Een deel moede m.e.l. 59 in hoel. 57 an 58 beene hanghen h. a 59 T.l. hanghende u. 60 D.b. gaet maer de h. 61 Teroest. 62 diep. 63 Maer b.d. anescijn. 64 Gheene leeliker beeste m.s.A. Ende.

9565 Sone h i.l. gheene humore. 66 heefsoe m.t. core. 67 Ende ontbr., zinnen. 68 Dat der plenineuser g. 70 E.d. waert die w.b. 71 Noch Trikolomuse m. 72 te. 73 A. Ende en c. 74 mach ontbr. 75 Dien meinsche e.c. comen d. 76 M. eene dinc segghic u.v. 77 Ledecheden. 80 meesterigghe. 81 Want e.a.w. hout E. 82 hier ontbr. 83 Ledicheden. 84 D. vulheit ic n. ghezeden. 85 No a. 86 sult dan. 87 Aermoeden. 88 E.b. daer dan i. haer g. 90 S. suldi moghen w. faelgieren. 91 Tassaelgierne. 92 minste d. 93 moghedi. 94 A. Dien. 95 dat o. 96 herte d.w.d. 97 noch ontbr. 98 keytiveghe. 99 ghedienstich s. vrauwen. 9600 dicken A. en C. hi. 2 Ende d.c.H. toe g. 3 Diefte dat k. 8 gaet, de l. 9 dan ontbr. 10 Om tzeel dat noch hebben s.

9611 den m. 12 Die g. diet h.m. 14 Hoe hi sire moeder. 16 sulker n. waert u i. 17 Dese w. ende moet altoes wesen. 18 Nu souct eenen andren wech dan desen. 19 Want ghine hebbets n.v. Vs. 9621-22 ontbr. 24 Hu g. 25 den p. 26 Daer ic mede ghinghe t. st. 27 Daer i.m. Scone O. 28 Huten prisoene helpen tontgane. Vs. 9629-30 ontbr. bij A. 32 Nu v.u.t. 33 G.h. nu u b.n. al te male. 34 Vercocht tgroete ende tsmale. 35 hebbets. 37 Niet l.d. volghen. 38 Willen ende h. macht e. 39 D. minres w.v. sijn. 40 Als si leven in dit ghepijn. 41 Maer n.s. hets eene v. 42 Als R. hu w.s. 43 wildet. 44 Dies es hu sottenlijc ghesciet. A. Diere. 45 Weet, nie. 47 doe g.t. minnen. 50 werpen, andre, 51 E. teerst d.i.b. 52 So w. 53 E. werpse v.m.v. Vs. 9655-58 bij C:

Die minre, die doe van hare
Sciet, hi bleef in groten vare
Ende liet die joncfrauwe daer⁺
Ende haren vrient, weet vor waer.
Te hem selven seide die minneere:
‘Hier scuwet mi dat ic begheere,
In dar over de vrauwe niet claghen,
No bidden hare no ghewaghen.’⁺

59 Peinsende g. ic h. 61 scone. 63 M.n. en greide m.d. 64 peinsinghe. 65 H.i. nu h. 66 Dat i.a. niet en d. 67 D. mi eenighe l.s. 70 Der zaken. 71 Tonghen openbaer. 72 ic ken, of.

+ [9485]

+ [9490]

+ [9485]

+ [9490]

9675 E.d. hem al m. minen s. 76 of hem yet i. 77 Maer s.s. hildic mi over ondaen. 78 na en d. 79 Der. 81 begherde. 84 Mine h. te sine t.s. Vs. 9685-92 bij C:

Also wel wiste de God der Minnen,
Die mi proefde in allen zinnen;
Maer noit en vant hi in mi quaet,
Noch ontrauwe, noch verraet.⁺

93 D.m. de Minne t. stonde. 94 Dus h.g. 95 Talre tijt g.e.g. 96 al ontbr. 97 Al l. 98 Nam mi bider h de h. 99 of ic wale 9700 Sijn ghebod h. ghedaen alte male. 2 die ontbr. 3 N.w. wel m.m. 5 seit hi ontbr. 7 Dats d. s hem niewerinc k.a. 8 minne. 9 so doe. 10 Ic h. u g. zekerlike. 12 staet in m.k. 13 menic. 14 Sanderdaegs wildi hu o. 15 of ghegaen. 16 Redene. Vs. 9717-22 bij C:

Ende hare wort, ende hilter hu an:⁺
Dan was niet als een ghetrauwe man.

25 L.e. wasser bi ghestaen. 31 gheenen. 32 Atropos. 33 Sone. 34 Clote. 37 Dienen int werc d. soe b. 38 de d. 40 om. 42 leven d. segghic hu. 43 Binnen hoofde sprac d.G. der M. 46 wel bestadet. 47 quadien.

+ [9520]

+ [9545]

+ [9520]

+ [9545]

9749 wat s.m. 51 Huwe h. 52 suldi. 53 An d.h. ariveren. 54 Die langhe gheweest heeft hu begheren. 55 hu huwe m. 57 Meer omme b.d. omme g. 59 W. acorderen met m. 60 S. vertelt m. alsoe alst si. Vs. 9761-67 bij C:

Mijn ghebod ende mine tale;
Want dit bouc saelt houden wale
Langhen tijt, hebdijt verstaen.
Ende houdijt dan alsoe ghedaen,
Als ghi mi hier segghet wel,
So wert noch huwe pine al spel.’⁺
‘Ic seght hu gherne,’ seide de minare.
’Dorperheit scuwic harentare.‘

Vs. 9763-64 ontbr. bij A. 68 G. groetic int ghemeene. 69 of. 70 Dorpere w.e. onreine. A. Dorpar. 71 D.s. ende oec vileine. 72 eere ic. Vs 9773-74 bij C:

Dies en staet mi niet tomberne,
Ende al dat vrauwen name heeft,
Dien diene ic voer al dat leeft.

75 e. oec d. 77 pine ic. 79 B Gode g.c.w. huwe l. 80 Al sulc als ghi s. Vs. 9781-92bij C:

Ende [hoe] comt dat ghi zwighet dan?
‘Ic leve met rauwen, ic en can,
Sint mijn herte levende niet ne si.’
‘Ende hebdi dan niet, dat seght mi,⁺
Die trooste?’ - ‘Neenic, entrauwen!
Soete Ansien es mi ontblauwen,
Die mi brochte bliscap vore
Met sinen oversoeten gore.
Maer dander II helpen mi zeere.’⁺
‘Hebdi hope?’ - ‘Ja ic, heere.

93 Die heeft mi g.s.g. 94 I. goeden payse. 95 Scone O. 96 leeght g. te waren. 97 D. edele d. zoete die. 98 rusten. 99 sult. 98 0 Huwen wille.

+ [9590]

+ [9610]

+ [9615]

+ [9590]

+ [9610]

+ [9615]

9802 als. 3 ombieden. 4 Mine. 5 Enten sterken. Vs. 9807-08 ontbr. bij C. 9 beide de G. der M. 10 Omboot tsijn heere. 11 Sulc bi ghebode sulc. 12 met moghentheden. 14 Ghewillich. 16 noemen. 17 in m. 18 dien. 20 ende o. 21 Edelhede Milthede e. Nijthede. 22 Ontfaermichede e. Coenhede. 23 Hoveschede. 24 Simpelhede. 25 Sekerhede, D.e. duecht. 26 Blijthede, Juecht. 28 Ghedoechsamhede. 30 met desen. 31 Quam V.G. 33 W.s. hem e. dede soe n. 34 so met hem 35 Want w.d.t. verdonen. 37 Hier w. 38 was. 39 B.w. Valschs Ghelaet v. 40 lieder. 42 vermalendie. 43 soochde e. voedde. 44 vule ontbr. 45 soe v. soe. 47 teerst d. de. 48 Werdi. A. Eerdi. 51 dordi. 52 voert de. 51 Ghelaet metter h.A. Baraet. 58 dicken. 59 Ic hebbe sijns altoes n. 60 En w.h.i.w.d. 61 hongher. 62 Tote hu c. al hier m.m. 63 H. wille alle de l. 64 Dies begheere ic in minen zinne. 65 van hu g. 66 heleghen. 67 sijn. 69 dan ontbr. 70 sprac d.G. der M. 71 verwaren 72 onsen minnaren. 75 Omboden.

9879 heeften s. vast. 82 Dat dert miere herten boven al. 83 Oec leeght miere herten zwaer a. 84 Scone. 85 dicken te voerderne. 86 vrienden e. niet. 87 Uter vanghenessen. 88 Tybulus waert. 89 mine d. kenden. 90 ghescutten. 91 Ghefaelgiert. 95 Also d.m. met r.A. mochten. 96 wel ontbr. 97 Gallusen Catilluse. 98 wel. 9900 dats. 1 Brucele Heinrike. 2 Dien v. Jalousien. 4 Dat. 5 N. es h. comen te mi t.r. 6 Als teenen sinen v.g. 7 Want hi es al e.m. 8 ghehelpich. 9 hebber. 10 Scone. 11 Leeght te gheerighene. 12 A. sware sc. 13 D.w. sulken cnape v.A. knapen. 14 E.i.h.b. mochte s.t. 15 bemt. 16 Dor s. grote ghedienstichede. A. dientsechede. 18 als. 19 E.m. Tiedsch. A. tie D. 20 Sijn ghebod ende oec s. 21 Sal hijt segghen Scone O. 22 Mach hire hiet ghecomen ane. 23 D.n.v. leecht. 26 in allen zinnen. 27 Nu en ghetroestic mi in niemen el. 30 Heinricke. 31 si. 32 milde gheloves mi. 35 Nu comt Mechiel s.g. 36 E.h. poertere d.i. of t.A. knap. 37 E. die m. eerlike hevet g. 38 een ontbr. 39 wille.

9941 E. dor R. niet wille l. 42 Die al m. cuelne d.h. 43 bet. 44 soe m. 45 Faelgieren dats mi wel cont. 46 E. Heinric te menigher stont. 48 Wilt henden updat. 49 Ende up dats h.o.h. ian. 51 Up dat h.m. Scone O. 52 Ghecrighen entie w. 53 heeft so weert. 54 soe begaert. 55 Dat wi. 56 W.s. bouc. 57 in m.s. 58 sals 59 A. rech. Vs. 9959-66 bij C:

Ende so onse zaken doet verstaen
Dat si nemmermeer en vergaen.
Doch quaemt dat Heinric niet vuldede,
Ende Michiel hi endet mede,
Entie Heinric was prociaen,⁺
Ende Mechiel adde de name ontfaen.
Ende bedi dat dese Heinrijc
Ons dienen sal ghetrauwelijc,
Als hi de Rose heeft te sinen wille,
Die nu van wanhopen zwighet stille.⁺

67 Biddic d. Goddinnen vri. 63 Lutinen d.v.b. si. 70 soe. 72 de. 73 E.J. biddic oec m. 74 sine b. 75 Want hi ende Mechiel willen maken uut. 76 Dit bouc d. 77 in m.k. 78 E.d. na en darf in allen zinnen. 79 Minre t.w. 80 desen b. 81 Want h.s.h.s. so c. 82 ende ontbr. 84 H sal Spieghel. 85 brinct hi d. minneren.

+ [9785]

+ [9790]

+ [9785]

+ [9790]

9986 Updat s.t. hoerne niet b. 87 Redene d. valscher. 88 dicken. 89 so ontbr. 90 bidden. 91 Hu arde oemoedelike. 94 Helpt. 95 bidden. 96 Voer a.d. te m.s. 97 Sullen. 98 E.h. an d. 99 Die. 10001 E. bem er of p.w. 2 sullen. 3 Vinden in desen b. ghescreven. 5 S. werden v.J. 7 haer c. tebroken s. A gebrosen. 8 gedestruweert d. 9 soese. 10 Nemmeer moghe w.m. 12 heere ghescare. 13 bestichte. 15 dien c. 16 vast e.e. gheheel. 17 Dus doe die God die niet w.k. 18 Al ontbr. 19 gader 20 hem ontbr. 21 Stoete met al zulken s. 22 V. niemaren. 23 W.e.g. daer s.r. 24 D. so b. 25 In e. rade. 26 T. Gode k. van dier stede. 27 heer, soe ontbr. 28 A. sien. Vs. 10029-30 bij C:

Van huwen hove, sonder een,
Al ghedraghen over een,
Dat so es alleene Rijchede.
Dese en wildem niet volghen mede.

31 Ende heeft wel d.g. 32 soe om meinsche die es g. A menscen geboren. 33 Nemmermeer Godweet. 34 An. Vs. 10035-36 ontbr. bij A. 37 So e.g.m. gramscape. 38 So s. haet soe dien c. 39 Soe s. hine hadse noit l. 40 Dies doet soe. 41 Soe haettene ende sal noch bat. 42 Bedi hine gadert gheenen scat. 43 Noit en m. hi jeghen hare. 44 Ander zake openbare. 45 Soe liet wel als ic v. 46 D. hi eerghistren q.A. ic. 47 haer, haer. 48 Al den p. in t.g. 49 Die gheheeten es Te vele Gheven. 51 arem.

100052 wart h.o. de p. 54 niet werden. 55 Als o.R. dade. 56 es soe o. ave g. 57 Ende daeromme. 59 Nu h.w. 60 Valsch. 62 die achterste poerten. 65 Milthede e. Hoveschede m. 66 Sullen prouven haer. 67 de. 68 Scone. 69 willen wi. 72 E. bestriden haer poerte rike. 73 J.S. willic d. ware. 74 Coenhede c. Zekerhede met ware. A. met. 75 Vrihede. 76 Willic. 77 ghescaert. 78 N. sone e. soe bewaert. 79 wert. Vs. 10080-82 bij C:

Up dat sire toe ghedoen connen
Haren neerenst ghetrauwelike.
Maer wi willen zekerlike.

83 D.g. ver V. 84 omboot w. so. 85 Van sulker zaken v.o. 86 Soe. 87 Dies ombietse dats. 88 der Minnen. 89 godinne. 90 wijshede. 91 Sone. 92 soe. 93 soccoersen. 95 niet wil. 98 In doe haer noede overlach. 99 datter. 10100 soe. 1 Ende ware soe h. 2 Soe s c. 3 weghen. 4 So gherne helpt so mi des zeghen. A. hebbe. 5 vroet van menigher d. 6 verwonnen. 8 dan M.p. 9 D.i.j. niet e.w. 10 Maer en addic ghesijn. 11 Sone. 12 B. negherande s. Vs. 10113-15 bij C:

Bi minen rade in dier maniere;
Want hets comanscap te diere,
Ende oec en eist comanscap maer.
Ghelijct dat een coopt openbaer
Groete orsen ofte rossiden.

10116 Paeit hi tg. men laten r. 17 Wille hi ghemackelijc of s. 18 coman e.e. nemmeere. 19 n. oec d. coman. 20 Dus so e. als. 21 oec ontbr. 23 Also h. 24 E.h. haer tg. ghegheven heeft. 26 Want d. nes coep maer i. 27 Coop dan nes n.g. 28 Die d. van cope es lichte b. 29 die cope. 31 W.a. es d.e. coopt d. 32 Coept ontbr. 33 nemen der van. A. wennen daer an. 34 ghewinnen of. 35 minsten. 37 T.a.w. oec d.s. 38 Dat die m.t. hant s. 39 dusghedaen. 41 nemmer s.c. een m. 42 So d.w.h. leghet a. 43 Goet ende ghelt oec alsoe wale. 44 Hine verlieset al te male. 45 Maer d. vercopere n. de h. 46 Entie copere esser have. 47 Ende en heefter s.v.a. 48 of. 49 H.n. so na g. 50 E.w.N. no P. 51 dan ontbr. 52 Deerste en ware haers al have. 53 E. hilde hare an de n. 54 haesten. 55 sire. 56 Heeft a.s. al s.g. 57 Als. 59 ende ontbr., lieden. 60 Die ane k. meisnieden. 61 H.g. so l.d. 62 Die w.w. voer waer. 63 si 64 W.s. an l. groot ende s. 65 Daer bi sone s.n. 66 en ontbr. A. ende. 67 segghu. 68 de g.d. heeft. 70 Bracht h. ter groter e. 71 E. hen. A.E. denne. 72 bidden. 73 D.n. es w.g. 74 E.n.h. wille o. 75 ver V.A. Vernuse. 76 vader.

10177 broeders. 78 of ne. 80 zwaren. 81 drinken p. weet. 82 weet w. dies b. A dit. 85 Ende d. 86 Dies. 88 die ontbr. 89 I. d n. ave ghegaen. 90 So salt o. sone. 91 Hare w. 92 mede. 93 Dat wel vel zwaerlike. 94 Want comt nemmermee m.r.A. dies r. 95 Te mi riddre knape no b. 96 so. 97 Onsen magheden, A. magen. 98 D.h. cortelike s. 99 S. ruwe p. al b. 10200 cleene. 1 oec ontbr. 2 Het en beneemt g. gheval. 3 Arem m. heeft b.h. 4 W. hine v. 5 Hine. 6 Die hem leelike. 8 soese. A. hise. 9 bet d.d. de r. 10 ghierechlike. 11 vloghelen. 12 Ware, de. 13 Alse ic bem o. de m. 14 de. 15 M. dus g.s.m. 17 ontfaremt m. al in een. 18 Haer ghecarem e. haer gheween. 19 Doe seiden die baroen s. 20 ons h.d.v. 21 Dats. 22 G sult huwen heet houden w. 26 A mage. Vs. 10223-37 bij C:

Maer comt an hu een rike man,
Hine doeter gheene wijsheit an,
Want ghine sult niet verzworen wesen,
Want hoe mochti wel ghenesen,
Dat ghi pyment te drinken liet.⁺
Maer huwe vrauwen, of ghijt ghebiet,
Sullen hem sulc peper maken,
Dat sise te hem sullen zaken.
Want die vrauwen sijn goedertieren
Ende so hovesch van manieren,⁺
Dat si hu wel quiten souden
Ende in goeden payse houden,
Ende hem so vele weten laten,
Dat ghi hu heere sout ghematen.
Si souden hem tellen vele zaghen,⁺
Daer si hem mede souden vaghen,
Ende souden hem vraghen nauwe vreghe,
Ende hem oec bieden alle weghe
Haren mont te cussen ghereet
Ende hare scoenheit, die wel steet.⁺
Dus sullen hem de vrauwen loven
Entie man daer mede verdoven,
Ende behouden wel dat hare.

+ [10055]

+ [10060]

+ [10065]

+ [10070]

+ [10055]

+ [10060]

+ [10065]

+ [10070]

10238 here ontbr. 39 men doet 40 Wi sullent doen eist quaet of goet. 43 van ons. 44 Ic bidde hu d.g.l. 45 Heere w. van u. maisnieden. 46 ons l. 47 Gheveinst. 49 de. 50 So onthoudickene. 51 Ende w.d.h.v. meer si. 52 In minen hove nu come te mi. 53 onthoude. 54 Up sulc covent. 55 sult te staden s. 56 minres c.n. ofgaen. 57 Waer ghi moghet tallen staden. 58 E. onse viande overal verladen. 59 A. mach. 60 conijnc van den r. 61 Dit wille o. v te gadere. 64 S. sidi te m.s. 65 dicken. 66 vergaen. 67 Huwe vriende souden v.w. 68 N.s.m. biddic hu n.d. 69 teekinen. 70 Wel bekennen. 71 huwes. 72 A. benhendechste. 73 Sidi. 74 N. seght m. in corter tale.

10275 W. dat g.t.w. pliet. 76 holper a. gheseit. 77 D. gherechte ware dinghe. 78 Te menigher stat es mijn woeninghe. 80 mine. 81 Sie ontbr. 82 onrusten v.b. 83 W. Waerheide s. m sijn te quaet. 84 Die al j.m.l. gaet. 85 Hare e.s. niet wel behaghen. 86 E. mochtse so soude mi verjaghen. 87 Alse ic h.s. de zaken. 88 Die te haer waert niet gheraken. 89 W. haer en behaeght d. gheene. 91 Dewangelie. 95 Gheenen w.m.n. vroeden. 96 wanneer si. 97 al. 98 daer an b. 10301 wel lieve. 4. der M a. ter s. 5 winninghe. 7 sulken d. 8 hem ontbr. 9 Maer s. seide d.G. der M. 10 haer b. 11 hu a. 12 hu woninghe. 13 liede. 14 E.w. oec te v. 17 Heere s.V.G.A. Hare. 18 Na dien d. hu t. weten s. 19 ict. 20 S.e. en helens n. 21 al ontbr. 23 D. mochte h.w. 24 Hoort ghi baroene a. 25 wil. 26 in allen s. 27 In de weerelt ende in clestren mede. 28 Meer dan soe es teer ander s. 29 Ofte dan soe yeweren si. 30 Nu salic hu s. 31 mi ontbr. 32 Daermen m. meest h.s. 33 zekerst God weet. 34 toemoedichste. 35 G. liede s. mest b. 37 I. en segghen o.d. bi n.A. ende, bi ontbr. 39 Meinschen v.r. 40 Up dat h.e.v. ghetrauwen d. 41 E.a. dogheden begaert.

10342 Nochtan e. haddic die noit waert. 43 cloester heere. 45 Doet an de cleeder. 46 M. sine wisselen therte n. 47 Religieuse s. oemoedich. 48 In h. niet o. 50 de l. 51 Te bet h.a. nemic w. 53 D. werken d.t. horen. 53 W. in quamere n.t.v. 55 Noch mijns willen want ic v. 56 Up dat ic mi v.b.t. 57 I. mochte mi also niet ghelaten. 58 Dat hi in mi soude m. 61 der w.e. 62 E.d. omme pinen s. 63 wel ontbr. 64 Dat. 65 E. daertoe pitancie v. 66 H.o. 68 Ghere ic. 69 E. hem t. volghen i. haer s. 70 Arem makic mi al te male. 71 Nochtan. 72 Si ontbr. 73 E. drinke d. precieusten w.A. drinken. 74 den l. 75 so ontbr. 76 Maer i.g. overvloeyte v.g. 77 ghemeene. 80 in g. 83 cleedren. 85 ghescoiren. 86 pinen. 87 so ontbr., hen. 88 steden. 89 Nemen es. 91 Maer h.h. al an m.w. 93 in; el ontbr. 94 G. dat n. en s. de c. 95 entie muse. 96 ende ontbr. 97 A. en j. in welker s. 98 In bem niet el dan b. 99 Maer so wel dectic mi. 10400 D. niemen s.b. si. 2 In w.h.s.t. kennen g. 4 der M. 5 hem ontbr. 6 dits. 7 D.g. ons v.d.

10410 dars wel. 11 W. dat om de c. gheminct. 12 verlinct. 13 Smeinscen z. Neen soe n.A. nine. 14 man m.p. 15 santinne. 17 werleke cleedren. 18 an ne sloughen. 19 Als, maerteleeren. 20 Entie. 22 E. oec i. huweleke i. 24 D.v.G. cr. d. 25 werlike cleeder. 26 te leeder. A. die l. 27 twerlike. 28 N.h. dat weet wel. 30 Tcleet e.e. niemen gheven. A. Tcleelt. 31 goede ghewerke. 32 N. dien dat ic s.e.m. Vs. 10433-34 ontbr. bij A. 35 eens. 36 behinghe. 37 D. wulf her Ysengrine. 38 Waert in zomere waert i.r. 39 D.h. gheene scapen n. 40 waert. 42 Om dat h.s.s. dermede. 44 vele ontbr. 45 O.s. niet kennen s. 46 si v. wouden. 47 wulvekinen. 48 nieuwe. 50 Ende sijt i.h. 54 Ende snachts werdet h.A. worden. 55 A. gemimeren. 56 mure b.e. boghen. 58. an d. grote ommate. 61 mochten. 62 alte s. 63 of. 64 wulve. 68 Up dat ghi wilt voerderen mi. 69 E. mier amien vant der s.A. wan. 70 En condi ghedoen gheen wonder. 71 Want verradere ben ic s.

10472 E. God v.h. 73 H.m.o.e. vulen d.A. Ende hout. 74 grief. 75 Updat, vulbringhe. 78 Niemen can mi bekennen w. 79 H. dicken hi m.t.s. pleeght. A. hi ontbr. 80 V. Phyrotheus d.a. zeeght. 81 D.h.h. sciep in wat hi w.A. sciep ontbr. 82 A. conste. 83 N. consti niet h.s.v. 84 Als ic. 85 W. noit q. ic s. dicken ter s. 86 daer ontbr., kende. 87 Want ontbr. 88 draghe. 89 moenc nu n. 90 ruddre. 91 N. prinche nu clerc nu advocate. 92 N. bem ic canoonc nu prelate. 93 alse ontbr. 94 bem ic ontbr. 96 ambachte. 97 N.b.i.p. nu paedse. 98 usaedse. 10500 A.t.d. weet m. 1 gay. 3 ende n.R. 5 mier. 6 A. brachten. 7 gerne ontbr. 8 ende h.b. 9 Sulken tijt. d.i. oec cleedere a. 11 nu meiskijn. Vs. 10512-18 bij C.

Alsnu hebbic dat leven mijn
Teere abdien waert ghekeert,
Als nu bem ic nonne gheleert,⁺
Als nu comic in dordine inne,
Als nu ben ic priorinne;
Ende als nu ben ic abdesse,
Ende als nu eerst professe.

19 de. 20 souke. Vs. 10521-26 bij C:

Maer ic late dat graen daer af,
Ende en souke niet daercaf.
Wat makic hieraf redene yet?
In ghere als els dan den abijt niet⁺

+ [10350]

+ [10360]

+ [10350]

+ [10360]

10525 M. woerden. 27 wilde. 28 M.d. Minne dat vorstaet. 29 Dede d. hi s.v.m. 30 D. hi h.g. eer. 31 Die God der Minnen s. 32 Seght mi w.e.h. 34 G. dorst niet dor de s.A. Gi. 35 Laten want na dat hu s. 36 So scinet wel an hu c. 37 een goet. 38 Dats w.m.i. ben y. 39 ghenuchterheit. 40 M. ic wille wel ghereit. 41 peinse m.g. spise. 42 prise. 43 Hoort d. nem. 44 Predecti d.l. aermoede. 45 Dats waer maer in beghers n. 46 mijn o. aermen s. 47 scuwe ic. 48 Dat es a. mine s. 42 de kennesse. 50 V. den. 51 eenen aermen. 53 ziese aerme keytive. 54 N.b.e. arem v.l. 55 H.d.e. so zeere e. 56 Dat en c.m.n.b. 57 M. draechse ten gasthuse. 58 Want anders en doe ic hem niet el. 59 Van mi en ghecrighensi niet. 60 D. moghe ghelaven i. 61 persemaert. 62 bezwaert. 64 harde ontbr. 66 E. doeten die d. 67 leide icken. 68 begrijpt d.a. 69 also. 70 ict o. hoe. 74 bet die r. 76 arem m.v.a.w. 77 sijn a.A bescrijf. 78 Als d.r. in s.g. 80 scrivet Salemoen. A. bescrijf. 81 sinen parabolen als. 82 int XXXste capitel. 83 dor. 84 rijchede e. aermoede.

10586 up. 87 des hemels v. 88 verghetet. 89 in aermoeden. 90 Hoe mogten si die zonden b. 91 Want d.n. heeftse so b. 93 Of valsch s. ofte v. 94 werden. 96 D. sone es n.j. 97 Want doe G.g. up erderike. A. Die. 98 apostelen dies g. 99 Predeken. 10600 niewerinc. 1 ofte ander. 2 wilden. 3 broeders. 6 D.s. wel a. 7 updat. 8 E.h. daertoe b. 9 Als haer eerste broeders d. 10 en ontbr. 11 b. den monde. 12 Si gavent w. ende h.n. 14 in m. 15 Staerc m.n.d. ic k. 16 wel r.d. ic w. 18 lande. 19 Updat. 20 helichlike. 21 In w. religioene h.s. 22 Nu s. 24 voer waer. 27 hevet. 28 E.l. met s. 29 Niemen s.l.s. 30 Maer hi es j. 32 Dats d.w.a. beiden s. 33 Maer dats e. harde cleene b. 34 D.w.v. onse o.t. 35 beiden. 36 als wi d. ende. 37 Oec s. wi bedinghe gheven. 38 Als. 39 bescrivet. 40 D. een goet m. niet s.g. 41 machtich. 43 Updat h.t. winnen v. 44 minder. A. meerre. 45 minder s. 46 D. met vonnesse v.

10647 D.d. met suiker q. 48 lieder haerbeit. 49 Aelmoesene s. 51 Dan diere toe sijn g.A. Dan daer si toe es g. 52 Dat sijn de g.A. Dan. 53 D. arem sijn ont e.c.A. arm hont. 54 Ende en hebben ghesonden no ganc. 57 weet o.w. waerleke. 58 D. God o.h. 59 Den meinsche g.d.h.a.g. 62 D. menich meinsche ga b.i. 63 wille dat hijt w. 64 meent. 65 W. sente P. hi gheboot. 66 Den andren a.d.s. haer b.A. Dan. 68 E. lieten v.a. truwanden. 69 Hine wilde. 71 niet en. 72 dat ontbr. 73 gheenre die e.v. 74 neerenste. 75 ghereedere. A. gedre. 76 haers dor de w.e. 77 dor. 78 v. si s. 79 teenen g. 80 Loen. A. Hoen. 81 der M. 82 so helpe u w. 83 Sterc m. van lichame die w. 84 Gode dienen l.e.s. 85 al heeft. 86 E. dat g. den a. brocht. 88 Noch zorghe noch pine draghen ghen. 89 niet. 90 Waer omme h. en soude n. 91 E. hoe dan segghet mi. A. seide. 92 V.g.s. heere d.s. 93 Hi ontbr. 94 Dat hem gheve. 96 of. Vs. 10697-98 ontbr. bij A.; doch bij C. leest men verkeerdelijk: A.w.m.e. houde s. 99 Die sonder pine up haer rente leven. 10700 Daer souden si hem in begheven.

10701 E. die truwantinghe. 2 D. dandere mede omme gaen. 4 Hets voer G. oneere e.s. 5 M. vint sulke moneke n. 6 D. dicken vaen arbeit an. 7 Gode. A. goeden. 8 ghedinct. 10 Up dat bidden weet. 11 Ofment. 12 hoort. 13 Die w. in desen b. 14 Want w. souct g.h. 17 hoort h. de s. 18 Dat ontbr. 21 noch b.o. mede hiet. 22 wesene niet. 23 male ontbr. 24 D. hem dit moghe ghescien. 25 Dat hi moghe wlnnen sijn broot. 26 S. truwantinghe groot. 27 Of d.s.z.e. of s.o. 28 hijs e.h. gheen g. 29 brot ten winnen van c. 30 Of. 32 nu hem b. 36 Of d.g.d. te gheere s. 37 So velen te male moghen g. 38 mede i.e. zinnen. 39 of ghenoughen moghen. 40 bi Gode. Vs. 10741-42 ontbr. bij A. 43 Of hi eenich a. 45 Winnen. 46 comt de d. 48 moghet wel. 49 D.i.m. met sulken h. 50 bij A. Gelijc men werct in allen landen. Vs. 10751-52 ontbr. bij A. 53 nu. 54 Alhier h. vertellet nu. 56 redelike. 57 Dan. A. Dat. 58 pleit. 59 Of d.m.v. Sente Omaers A. Gent.

10761 de s. 65 Helpe beede bouken e. clerke 66 Maer m. moeder m.h. ghewerke. 68 Datmenne b. 71 Die goede clerc van Sente Omaers. 72 Ende niet ghenadich en was haers. 73 Ende oec eenen niewen bouc m. 74 al in b. 75 Haer. 76 men a. aerbeide s. 77 Up dat ic noch niet w.g. 78 Waendi d. 80 In w.n. s sot. 81 W.w.e. eenegherande p. 82 van buten. 83 gode ghewerken. 84 M. die daet en esser niet toe. 85 Ic s. minnen Y. 86 Ende m. al m.r. 87 der M.s.s. 90 G. niet G. 91 niemen m. 93 Up erderike. 94 Entie. 95 die ontbr. bij A. en C. 96 metten h.A. met. 97 Hem g.l. 98 D. en dincken mi emmer ayse. 99 wanhaecht. 10800 persemiers. 1 M.d. bursen metten penninghen. A. Moegen geven die. 2 M.h. wildic w. 3 meyers m. valscers. 5 alle b roeve l.A. rouwe 6 D. den aermen n.g. 7 Ende hem. s.v. 8 aensichte. 9 diese t.t. blecken. 10 Dese g.i. streken. 11 lecken. 12 Pinic t.g.g.t. trecken.

10813 Penninghen dier ic hebbe ghenouch. 14 E. dinct. 15 m. niewe z. 20 li de m. 21 Mi te ghevene g.m. 22 winnic a. an m.s. 23 an t. es m. antente. 24 mine rente. 25 dat ontbr., wet. 26 W. wat ic ga up ende talce 28 brochte keyser e. keyserinnen. 29 Coninghen. 30 Entie. 31 Die m. vullen. 32 Maer i.a. niet d. up. 33 W. doe. 34 al ontbr. 35 tharen. 36 Haer. 37 W. mi en behaghen n.v. 38 Aerme liede n. haer. 39 coninghen. 40 D. hertoghinnen d. gr. 41 D.g.v. palestinen. 42 D. abdessen d. beghinen.

10843 D. poertigghen d.j. 44 Dese nonnen d.s.m.s. 46 updat si. 47 hare. 49 dats m.s. 50 E. hare meisnieden alle m. Vs. 10851-56 ontbr. bij C. 53 A. mire. 57 W. sine helen mi n. 58 N. ic hem d.m.p. 59 Om te wetene h.q. 60 Hoort w. dewangelie s. 61 Sente M openbaer. 62 Int XXIIIste capitel. 63 Dat in sire Ewangelien steet. 64 Daer seiti in God weet. 65 UpM.s. al i.e. 66 S. scriben ende. A. een P. 67 sijn de. 68 Die. 70 E. sijn selve binnen q. Vs. 10870-74 ontbr. bij C. 75 up hu bordene. 76 M.s. doen si n. een h. 77 hurtense. 78 vingheren. 79 werken. 80 si d. de. l. 81 gheene d.e. gheeren si b. 82 ter t.d. eerst s. 83 maerct d. groetinghe. 85 voerstaen. 86 Maer dit s. al sduvels w. 87 willen meesters. 88 Mare. 89 S d. sijt m.n.m. 90 gaet j. him. 91 eene andere. 92 D. wi a.s.g. 94 so ontbr. 95 oec ontbr. 97 wi. 98 Sien wi oec d.h.s.r. 99 Werden m.p. ende m.g.

10900 stichten. 1 Dat. 2 B.w. grade hi up g. 4 ware o. ware. 5 an. 7 wert. 9 up. 10 Valt hi w.o. 11 Maer wiste hi. 12 onsen. 13 wie yemene d. 14 Vordernessen ofte stade. 15 Die hem teeren ofte baten. 16 Quame wi s.o. g 17 Of. 18 wie ontbr. 20 verheven. 21 lieder. 22 in ander w. 23 Loselike an d. grote h. 24 vul. 26 orconscepe d. onse l. 57 G.e. helich mede s. 23 verre of bi. 29 wi. 30 Maer. 31 in loechens. 32 hebene. 33 Alse nu so werdic m. 34 So makic coep hoe s. vare. 36 oec wel. 37 h. mine s. 38 Ic b.o. procureirre m. 40 nochtan messit. 41 ambacht eist t. cure. 42 ander lieder orbure. 43 hebdi. 44 So seghtse m.e. weset c. 45 si ontbr., ende. 46 Eist d.i.m. onderwende. 47 dan so hebt g. 48 moet. 49 Maer in m. niemen no p 51 In. 52 No. 53 wille ict. 54 Wat i.s. ofte. 55 wat. 56 W. mine s. so waest hie. 57 In rouke n.d. hermitagien. 58 Dier wostinen no dier bosscagien. 59 Sente. 61 de goede morceele s. 62 die goede w. 63 borghghen. 64 in can wel b. 65 Ende m m. dan i. eene s.A. ere. 66 Mine zale ende m.h. 67 Ic s. ic g.a.s. 68 Om dat ic de w. 69 Ende i.l.i. aermoeden. 70 gheene. 71 W.i.l. mi ende a.A. en. 72 groter feesten. 73 waermen.

10975 gherecht Antkerste. (bode ontbr.) A. gerech. 76 bem. 77 deen. 78 af. 80 als I. vulf. 81 Dus. 82 soner. 83 ende w. 85 de. 86 up ende t. 88 waert. 89 Entie niet k. an m. boort. 90 voort 91 Dat buggers e. catters s.A. Die. 92 Maer die hoort. 93 lieden. 94 mieden. 95 Capoene plumeren. 96 En g. andere l.m. 97 C. limoghen e. pertrise. 98 Gheven si. 99 Weinsch van ate ende van w. 11000 si ontbr., de. 1 Ende d. absolvere ic wel. 2 Wat si doen, eest quaet of fel. 3 E.r.d. of p. 4 D.h.a. waert. 5 nemic up. 6 S.i.v.h. ghevullet s. 7 E.w.o. dies niet wille g. 8 wert. 9 Of wi doense l. berren. 10 S. gevent o. wi doense erven. 11 Of. 12 vor waer. 13 pitance gaven. A. gave. 14 haren h. 15 hare vriende. 16 W. tq. weet niemen d.w.d. 17 daet. A. doet. 21 u ontbr. 23 M.L.e.v. 24 G.w. als keytive. 25 d.s. was upcomen. 26 Ende. 27 weet.

11028 Wi hadden g. de. 29 de w. 30 D. deert mi int herte m. 32 Ons benam dat bouc fatijs. 33 hier of. 34 werden. 35 Nu h. 37 Ondanc. 40 deser. 42 keyserine. 43 Want w.r. in elke r. 44 A.w.r. es m. 45 lieder r. ontdecken. 46 an. 48 an. 50 wine. 51 hem. 52 ons. 53 souden men. 54 D.o.d. grote vor de h. 55 voer de liede. 56 anderen. 57 Als wi h. keeren d.r. 58 So sijn wi ter q.v.A. sie wi. 59 werdichede. 60 Dan te antierne rudders s. 61 Of d. edel liede te minne. 62 an n.t. winne. Vs. 11063-66 bij C:

Ende dat een man houdet mede,
Wat hi ghelooft ende te wat steden,
Ende vorwaerdich tsine openbare,
Ende niet te spaerne dat ware.

67 te scuwene. 68 tvolc. 69 Maer. 70 D. verroeste ghebonden. 71 tabbaerde. 72 aerde. 73 liede v. simpelre. 74 Dese ontbr., an. 75 E.g.h. onder die hande. 76 Den orbore v. den lande. 77 Waert i.p. of. 79 hebbens. 80 Deser eist dat i.m. niet s. 81 En trauwen m. rouc. 82 bringhen.

11083 segghict. 84 v. mi. 85 Oemoedich h. diet. A. dien. 88 D. eenich meinsche. 89 ghevet toemoedeghe. 90 Enter w. niet es q. 91 begheeft. 92 rueden. 95 huut s. 96 E. als h.h. so keert hi weder. In plaats van vs. 11096-98 bij C. de volgende verzen:

Ende hetet weder sinen spu.
Weet wel, heere, dorstic hu
Wel doen dies ghelike,⁺
Ic daet hu zekerlike;
Maer ic en dars niet bestaen.
Maer mochtic, heere, dat verstaen.

99 wert. A. wout. 11100 Ghi h.d.l. openhare. 1 I. die h. 2 God. 3 sonde. 4 A. begonden. 6 E.e. loucher omme b. 7 seide dits I. 8 betrauwene int l. 9 der M. 10 S.g. sijt i. sulken s. 14 Suldi. 15 zweerent hu dat. 16 hu v.n. den d. 17 Getrauweren vant. 18 N. hu houder v.m. 19 H. dat e.j. mine n. 20 Sette hu in d.a. 21 boorghe. 22 Ghine wares te zekere n. 24 sulken. 25 orconscepen. 26 sulken r.d. si tfel. 28 E.v. hare z. 29 niet en. 30 Entie lieden. 31 cleet dat. 32 A. ic ontbr., C. onder. 33 Werken moet.

+ [10925]

+ [10925]

11135 V.q.d. werdic niet s. 36 eis. 37 die ken. 38 So. 39 Hadsoet. 40 Laet. 41 der M. 42 hi. A. knielden si. 43 dancte. A. dankeden. 44 Als. 45 N. es el d.o.g. 46 Ten a.s. beide. 47 Nu toe seide d.G. tier M. 48 Men ghinc wapinen in allen s. 49 als si. 50 Doe ontbr. 51 ordineerden. 52 wilde. 56 Om t.h.h.s. 57 N. segghic hu in corter wilen. 58 V.V.G. sonder ghilen. 59 Ende siere amien Bedect Wesen. A. hebbe. 60 Daer ic have hebbe ghelesen. 61 dat ontbr. 62 beeden. 63 souden. A. woude. 64 E. hoese h.k. niet l. wouden. 66 Over dbeste. 68 Gheveinst. 69 cleedere als. 71 haer m. gersemen douken. 72 soe o.w.c. louken. 73 soe. 74 Soe s. beghine o. 75 souter ende v. soe n. 76 soe dicken. 77 Haer paternoster hincker a, 78 snoere. 79 gaerne. 80 haer e. broeder. 82 soene s.l. 83 dicken. 84 ricorderen. 85 D. lieti n. dor Valsch Ghelate. A. Valschelate. 86 berechtese niet dor k. 88 hoefde. 90 E.h. discipline t. nemen l. 92 taenscijn adsoe. 93 puterlipse. 94 paerde in Apocalipsen. 95 D. men b.A. men ontbr.

11197 dat ontbr., verweloos. 98 E. heeft eene d. verve a. 99 Van sulker verwe van g. 11200 Was gheverwet. 1 Gheveinst. 2 met desen. 3 sterken. 4 Dien haer. 5 oec ontbr. 6 broeders Soyers. A. broede. 7 Anghedaen. 8 S. ansichte s. vul g. 9 ende ontbr. 10 rustelijc. 11 An sine. A. Nane. 12 E.b. simpel ghenouch. 13 cricke al o. 14 Als of h. h crepel w.A. cranc. 15 Ende ontbr., an. 16 E. van Verranessen. 17 ter s. 18 van scerper s. 19 Coupe Geule. 20 beede. 21 wech. 25 voer s. poerte. 26 O. dat h.n. wilde w. 28 so ontbr. 30 herde ontbr. 31 oemoedelike. 33 Groeten eerst waerf dats w. 35 als. 36 O. van h. een twint iet. 38 oemoedich. 39 D.h. wale d.d. 40 kende. 41 Gheveinst. 42 D. haers d. wesen. 43 Maer waendi d.s.v. ghelade. 44 dor ghenade. 46 dien h. vor. 47 Addi g. te. 48 Maer d.h.v. was. 49 maer m. valscheden. 50 E. addemen niet moghen beleden. A. nien. 51 So heymelike 52 sine v.d. 53 Maer dicken hadde hine kennen m.w.G. 55 cleedere alte v. 56 Hi. 57. de g.

11259 van den d. 60 jacopijn. 61 sekerlike h.w. aenscine. 62 liede. 63 qualijc haer ordine. 64 Waer si sulke meesters. 65 M. broeders e. Predekeeren. 66 alle ontbr., dan die b. 67 ordene ja w. 68 D. nes g.h. scijnt. 69 holpt, of. 72 Hebsi h. male. 74 Q.T. doe seit. 75 Doe si neder g.w. 78 Gheveinst. 79 tu ontbr. 80 Al huwe s.m. paerdoene. 81 Wi s. pelegrine. 82 Nalfics. 84 Omme zondaren. 85 Omme h. 86 meneghen. 88 Dan omme G. den c. 90 wi souden. 92 seide mettien. 94 Diene. 97 Gheveinst. 98 mettesen. 99 seit soe. 11301 Of d. een meinsche h.m. 2 Dats d. 3 B.a. wel s.t. 4 Dit s. doen o.e.j. 6 Te zwighene d.t. spreken q. 7 Entie. 8 Segghic d. te G. niet en h. 9 oec g. 10 Ende ontbr. 12 Soe ontbr. 14 Eene t. A. En. 16 Dien g. up teecht datti Scone O. 18 Beede. 19 an. 21 oec ontbr. 22 G. souten. 23 leghet. 24 Dat soete kint Scone O.

11327 ghepeins v. dorperheden. 28 Die c.d. van hovesscheden. 29 Dien ghi hier te ziene plaeght. 30 Hebdi alte male verjaeght. 31 roerde. 32 nemen sijn. 35 peinst. 36 gheefse dan voert. Vs. 11337-42 ontbr. 45 lettel. 46 stonden. 47 Erch n.q. heeft h. in no t. 50 therte ontbr. 51 altoes sijt. 52 vaste hout. 53 vor. 54 muusdi musaert. 55 dooght. 56 E. w g.p. dats om n. 57 na ontbr. 59 bederfs d. Scone O. 60 So t.h.g. loghene a. 61 prisoene. 62 van mesdoene. 64 nemmermeer. 65 dat s. 67 jaechde of biene. 68 of met ysere b. hu hande. 69 Of worpe i. kaerkere als. 70 Ghi vaert i.d. hellen. 71 Ghine hebbets. 72 lieght seide. 73 En trauwen t.q.t. sidi c. 74 H. hu te herberghene benomen. 76 sduvels. 78 Ghi s. 79 van ontbr. 80 beede. 82 E. m.l. up tijt. 83 D. i. de w.w.w. 85 Of, onteert. 86 ghefondeert. 87 En w. 89 twaren. 90 H. hier v. an g. 91 Sekerlike. 92 voert ter. A. vor. 95 Sticken. 99 dueren. 11400 H. sullen w. mijn g. 1 hi hier. A. hi ontbr. 2 Valsch. 4 G. sout hu dus hoghe moyen n. 5 A. Ende. 6 seit.

11407 In hebbe. A. Ende. 8 proeven. 10 W. niemen m. 14 Ter s. 15 doet e. 19 Ghemoet h. hu w.g.g. 20 H. groet e.d. 22 no keeren t. 23 V. h. en sidi twint b. 24 andere m. ende gaen. 25 weet w. pijnde hem sijn h.i. 26 lietem. 27 no t.c. 29 een twint m. hem b. 30 Noch met hem weder Scone O. 31 heeft. 32 wouden si beede. 33. An. 35 gheseit. 36 Loghenen 39 Hine. 40 peinsen. 41 de b. 42 Waer dat h.i.o. achte. 46 D. g. an v.h.w. 47 helle te sine. 48 ende. 49 A. proeveden V.G. 52 berauwenessen. 54 En trauwen W. 55 Hout hu beeden o. goet. 56 N. r.m. na huwen moet. 57 Wat i. best d.i. salt b. 58 sult. 59 H. ende staet v. huwen s. 60 E. met rauwen sult v. 61 een ontbr. 62 Entie hoechste. 64 alst. 65 al ontbr. 66 So ontbr. 67 en ontbr. 68 alse g. 69 bi miere trauwen. 70 huwe s. 71 C. waerven dan u.p. 72 Dies nemic Goede orconscape. 74 also. 75 G. noch a.h. 76 A.A. ic b.

11477 Wat i.s. al b.d. 78 Als. 81 biechtheere ben vercoren. 85 bet r. soude. 87 voort nemmermeer. 88 mochti. 89 doe ontbr. 90 dats w 91 biechtem van sinen s. 92 D. g. nammene t.s. 93 beeden. 94 verworghden. 96 E. s. sijn t. 98 beede m. harer. 11500 B. daer. 1 clappen vele ghert. 2 bereiden si h. wert. 3 hebsi. 4 porte. 5 ghingher in. 6 Soudeniere. 8 so ontbr., beede. 9 verworchdense. A. verwordense. 11 M. v. Miltheit e. Hovesschede. A. Melteihde. 12 in bede. 14 Verbolghelike dis. 15 de q. 16 Scone Ontfaen t. hoeden p. 17 Soe w. van den. 18 D. s.l. si haer s. 19 up. 20 D q. wilde. 21 oemoedelike. 24 ghevanghen h. 25 Hebdi node te sine g. 27 Wine c.h. te hu m. om s. 28 Als de g. 29 T g. altoes ghereet. 30 Want g. waert noit zuur no wreet. 31 Maer goedertiere talre t. 32 Werde m. dor God. 33 Gheret t.d. dor hu doghet. 34 verhoghet. 35 d. zoete Scone O. 37 lettel. 38 hier ontbr., ligghe. 39 Ofte neen. A. nien.

11540 sal. 42 harer beeder. 44 hu e. 45 twent ontbr. 46 Wi sullen s. hu eyghin m. 47 D. g. mede a. help. 48 A. doen sult hu g. 51 hier ontbr. 52 Wilt dese k 54 Die ontbr. 56 Ende sult. 57 miltste. 58 Van h. so. 59 harde ontbr. 60 Hu m. van h.g. al g. 62 Met hu a.e. niet g. 63 Meinschen gheen. 64 So haddi h. allen. 65 hier ontbr. 66 scone b. ane s. 67 L.m. ende draghet h. 61 Dat hijt v.s.w. n 71 M eenigher conste of l.A. listen. 72 A. wisten. 75 M. a. quaet. 76 hijt. 77 In hoornen ende in businen met. 78 Jalousie heftene. 80 roupt h. crijst hi m.g. A. roep. 81 Van ontbr., peinst der m. 82 sijn s. 83 E. dies e. soudi t. l. 84 soudemen. 85 hijt dan. A. sijt. 86 Soe s.m. vermalendien. 88 dort. 89 hem ontbr. 90 E. twent meere c.s. 91 Of n. te d.h. 92 leecht up. 93 Die q.s.e. dat w. 94 94 wert hu b.n. wederseit. 97 zinde. 98 Dan so c.m. gheninde. 11600 Dat niemen w. up erderike. l I.s. hem v. 2 peinzegheen. A pensen. 3 Dan h. sijn ghedachte s.a. A. Dat. 5 V. seide V.G. 6 dort o. gheen. 7 ghijt s. so. s.w. 9 streec t. Scone Ontfane w. A. trec. 10 Dien soe t.s.s. gaert. 11 Soe haest h. wat soe m. 12 t.c. soene s. 13 Upten t. 14 Ten torre u. ende s. 15 ghepeinse.

11616 inz o. 17 doe ontbr. 18 die ontbr. 19 Ende es tebarteert so zeere om hu. 20 O. tghepeins. 21 wilt. 22 so hu t. 23 Scone O. ende d. 24 ghepeinse ontdecken. 25 loechendes haer. 26 alte ontbr. 27 Dies las hi eene valsche lesse. 28 Want hi duchte verranesse. 29 E. hilt haer woert haer g. 30 toeghde haer. 33 T. hets o. 35 L. m. en es niet el. 36 D. om u. 37 tuwaert. 38 Met goeder herte e.m.s. 39 hebdi. 40 Dat segghe ic hu s. 41 hoveschte d.s.d.i. minne. 42 Entie vulmaecste. 43 Die in dese w.A. Di, di. 44 Groet hu ondertwaerf. 45 ghinder. 47 soudu. 50 Wildi mi huwe g. 52 wel. 54 E. d. ghedade. 55 Beghert d.h. dor. 56 waers b. vroech. 57 Scone Ontfaen v.h. 58 dat ontbr. 59 E. h. wilde o. tprosent. 60 W. van d. mochti s.g. 61 sulken. 62 Hine. 65 D. hi omme leeght so g. 66 of w. ghegaen. 67 al brochte toe. 68 goeden ontbr. 69 H.g. hi leeght nu d. 70 Dats b. alte g. 71 Wi s. zeere clappinghen ontfaren. 72 In, paren. 73 A.w. dat h. oec l.w. 75 waerven 76 den h. dats h. 77 draechten dats w. 78 Datti hu m. hebbic wel v. 30 de j. 82 ontsegghet hem also h. 84 Ansouken s. wats g. 85 Sticken. 86 W.h.e. so ghetrauwe twaren. A. es en. 87 Dat niet sijns ghelike en l.

11688 daer hi heeft. 91 A. Orconden. 92 oncuuschede. 94 sede. 94 sulke dorperhede. 95 ane l. 96 Hine w.n. deerste dien hi b. A. Sine, si. 97 E. wart d.k. t horen comen. 99 Dies e. hadde hi. 11701 Sijns g. en v.n. 2 wiene. 3 Ende d. milder dan Alexander. 4 Ofte eenich p. ander. 5 Updat h. alsoe. 6 hevet. 7 alse een coninc g. 9 raden. 10 mochten n.s. scade. 11 waert d. icken. 12 scamen. 13 S. te h. Scone O. 14 wart b.e. onghedaen. 15 sijn verwe ten h. 16 stac hem in de h. 17 wilt hem. A. hare. 19 hande. 20 soe m. mespeinsen. 21 Nochtan haddijt 22 Haddire ghedorren toe c. 23 Soe seide dus h.s.e.h. 24 so ontbr. 25 mijn cleeder verberrent 26 hem. 27 Maer i. micke s.d. icken n. 28 Ent dan ver J. v. 29 dan. 30 Sone. 31 Maer. 32 up m. hooft den h. 33 Te sticken scoren. 35 sals n.n.g. sult. 37 sulles h. onruste. 38 vraecht hu yemen wanen h.q. 39 andwoerden mee dan genouch. 40 J. ghi. 41 Ja ende of soe m.v. 43 andwoerden s.i. haer. 44 seght. A. seggic 45 sult s.l.k. 46 helets. Vs. 11747-48 ontbr. 49 W. i.b.v. sulker n. 51 Scone 0. 52 up t.d. hem w.s. 53 so m. 54 A. ende s. 55 stont.

11758 ghinc soe s. A. gingen. 59 hem. 60 alsoe w.c. 61 Ay l.k. Scone O. 62 sidi. 63 Mine jolise. 64 menich. 65 sere ontbr. 66 In c. niet gaen s.s. 67 Huwe t. 68 e. en w.h. 69 sult besteden. 70 Maer i.b.s. wel d. 72 De v. die v.d. 73 A. wat h.g. 75 D. g. hu in sult b. 78 Dat. 79 H.g. so v. twaren. 80 Alse. 81 als. 82 groet ontbr. 84 wet G. 86 Gherompelt grau e.s.g. 88 W.i. was l. ende w. 89 scoenhede volghede. 93 tgaen ende c. 94 En w. noit n.v. 95 No d.g. voer m.d. 96 voren. 11800 Als. 1 menighe zothede. 2 dicken menig g.b. 3 onruste. 4 Mine dore. 5 Ghesloten sone was. 8 sona a.d. becochte. 9 W. siere l.h. of v. 10 in stride dicken d. 11 E. sulke worder d.g. 12 E up eene berie w.g. 13 staerc e.g. 14 Ende h.m. dan. 16 M.i.v. zottelike t. 17 W.i. jonc was kintsch e.s. 18 in. 20 Maer aert h.m. doen l.k. A. Pratque. 21 Bi expermenten ende g.v. 23 an g. ende a.m.l. 25 Vander consten. 26 Sone s. hu altoes s.g. 27 twivel e. faelgie. 28 W.i. en can al de betaelge. A.batelien. 29 Si daden w. 30 te. A. rieden. 33 met o. 34 de b. te ghelu nu s. 35. esser toe.

11836 meesterigghe. 37 zetelen. 38 onwerden up gheenen d. 39 liede. 40 Altoes v. vijshede. 42 Usagie e.c. daer m. 43 niet. 45 Hebbe ic. A. Hebbickene. 46 Alsickene int strec. 47 teersten openbare. 48 ic was. 49 H. es t.s. onzalic w. 50 es. 51 Mine dore g. up. 52 Nacht e.d.e. smorghins v. 53 N. en c. niemen in no g. 54 Mine dore. 56 behaghel c. die daer quamen. 57 werden. 58 Entie. 59 niet s. ne c, 60 minden s.m. tallen s. 63 liefste. 64 Entie m. meest m. twaren. 65 Up m. een twint en a.s. 66 Verroeste q. heeten si m. 67 daertoe ontbr. 68 mochtu. 69 versegghen. 74 Noch den. 71 draghe. 72 Als mi mijn ghepeins doet k. 73 D. bl. entie v. 75 D. nu al w. es g. 76 Ja e.d. nu niet m. 77 als. 78 vele ontbr. 79 hilden. 80 D. ghiften also. 81 faelgierden e. niet g. 82 hem hare h. 84 in. 85 Hoe i. mi b.m.w. 86 nu. 87 also. 88 also w. up. 89 Als. 92 So lettel. 94 Hem en soude bliven h.n.g. 97 al ontbr., int. 98 deerste. 99 Voeren. 11901 werden. 2 Dien. 3 nemen, 5 souden h. of ic m. 6 H.n. ickene an hem s. 8 aermade. 10 Entie quaethede met becopen. 11 dicke ontbr. A. hebbe. 13 Maer wet G. nu maeght n.d.A. in in.

11914 Dan w. 16 In s. gheenen, 17 H. no n. 18 verroest. 19 D. mijn d. niet o. 20 quade ontbr., van ontbr. 21 dor a. dit v. 22 hem. 23 peinse o. den t. 24 e. omt jolijt. 26 mijn s. 27 E. oec v.a. mijn 1. 28 feeste altoes. 30 was. 31 haers levens. 33 Namelike de g. 34 Tg. te wetene. 36 Hu vrauwen. 37 Omme 38 God ontbr. 40 So m. d dat. 44 Dat. A. Die. 47 sin e. wijshede. 48 gbenoot. 50 D.b. gheere e.v. 51 gheren. 52 u ontbr., helpen. 53 lachtren ben. 54 soe ontbr. 56 alle de w. 57 paden. 58 Die ic. 59 mijn joncheden. 60 M.b.e. scoenhede. 62 D.i.u.t. minne w.t. 63 D. zwech d.q. st. 64 soe. 65 Scoen O. 66 Soe b. langhe soene. 67 die soe l. 68 soe. 69 Wel behaghedem d. soe s. 70 peinsde dat soe. 72 E. b. alsoe h. 74 An d. m i. sal. 75 aert. 76 sult. 77 D.g.n. mocht s.b. 80 niemen m. 81 liden. 83 aert voer oghen. 83 Of h. 84 Wille h. zottelijc. A. sottele. 85 hoert. 86 distorien.

11991 wistijt. 93 V.e. man hu vul g. 95 X gheboden s.s. claer. 96 al ontbr. 97 gheorlove u van de VIII wale. 98 Vanden II maer h. hu te male. 99 W. wie hem volght es i.d. 12000 Ende s.o.l. wel i.s. 1 Ende het verlaet zeere den minnare. 2 Soe wilde d. hi m. ware. 3 teere s. haer. A. tiere. 4 E. dander. 5 Siet dits v. 6 loegh de G. Venns s. 7 so wiere. 8 H.s. of grote s. tontfane. 11 Leght hu h. te v.s. 12 S. salt hu n. te zeere v. 13 teere s.A. tier. 14 En suldi l. hu herte n. 15 Of yemen g. ofte l. 16 Maer vercopen. 17 verdierent. 18 Int l.s.m.v. daghe te daghe. 19 S.d. gheen m.d.l. 20 A. ende h. 21 pointe. 22 Hu h.h. toe als. 23 nemene hoe dat gheven g. 24 D. so sijt even g. 25 zothede. 26 En w. eene lichtelike scoenhede. 27 O. te h. die l. an h. 28 tcleene om. 29 Sulke ghifte. 30 dobbele. Vs. 12031-32 ontbr. 33 Sulke ghiften love ic. 34 Maer w.d. gheft behoeft w. 36 niet. 37 boghen e. vlieken. 38 D. smeinschen h.h. doen wieken. 39 Entie. 41 Vroedelike. 43 So g. scottere so sidi. 44 dicken verren. 45 Nochtan es hu dicke o. 47 vleien. 48 Sulc. 49 Dies.

12050 D. de scottere niet c.b. 51 N.w. niet g. 52 Ic sie e.m.o. 53 An hu maniere e. an hu w. 55 scottere. 56 v. of w. 57 sulc mochte in die s.c. 28 D.u.s. mochte v. 59 Nu willic hu leeren voort. 60 V. pareringhen d.u. behoort. 62 mede mocht b. 63 O. te scijnne v.h.s. 64 An behaghel te sine. 65 G.c. utermaten wel p. 66 So dats hu niemen darf l. 69 G. mochter e. leeren a. 71 Ghine moght b.k. niewer el. 73 E. dien ghi dinct. 74 Maer h. hu h. 75 D.g. an h. niet legghet v. 76 gherne o. 77 ghesinnelike. 78 Entie g. 79 beghinnen d.w. anscijn. 80 Updat. 81 iemen. 82 heymeliker haer g. af trecken. 83 Scone O. 84 anegaen. 85 tooght. 86 al ontbr. 87 G. ende h.a. 88 E. seght d. soe n. es g. 89 winnen. 90 En suldi anderen ghenen k. 91 bi den g. 92 wesen. 93 die es s. waert. 94 Entie s s.e. begaert. 95 Eenen a.g. waert s.r. 96 vonde c. hu g. 97 sidi. 12100 A.q. CC of also v. 1 ghelouft. 2 sultse h. eere. 3 Alleene s. deelen voort. 4 Dus suldine t. an u boort. 5 Ende zweerent. 6 E. ghevens h. hu t.m. 8 Wel w.d.e. twint n.e. dert. 9 sulc s. want o.h. 10 Jupiter lachter omme s. 11 Ende a.d.g. ghemeenlike. 12 lachen a. hoghenlike. 13 Als h. verzweeren. 14 E. oec d. selve Gode twaren. 15 Verzwoeren h. dicken.

12116 D. wile. 18 D. hi s. houden. 19 Tpalais. 21 D.s. peinsen. A. souden. 22 Als si hem jeghen haer l.v.A. Alse, tseggen. 23 zantinnen. 24 Als hem. 25 Dits e. daer si bi v. 26 Die G.e.a. maerteleren. 27 harde ontbr. 28 also help. 29 liede. 30 E. dueren o. 31 houde h.o. den s. 32 Ende lieghen t.e.e.m. 33 wilt. 34 van den f. 37 D.t.m. niet malen c. 38 Hi g.t. andere d. 39 maer. 40 segghu d. haer zorghelijc. 41 Aldus eist van elken wive. 42 Sijn si vrauwen van haren live. 43 so m. 44 d. hem b. 45 soe 46 Ende leidsoe w.t.s. haer m.A. leiden. 47 Maer d. sijn h. maer teenen gheeft. 48 hise niet h. 49 Weder ghereet te haren w. 50 Maer make eenighen l. of s. 51 sulc w. heeft. 52 Altoes i.d. e in p. 53 haer s.s. mesian. 54 D. soe haer. 55 soe. 56 des sijt ghewes. 57 iet ontbr. 58 Die s. de g.d. meest faelgeren. 59 teere s. 60 int ende eist haer s. 61 Willen die man alst hem v. 62 sijs t.s. sijn v. 63 Verdriven van hem die vrauwen. 64 Ende dan blijft hem verdriet en trauwen. 65 machmen an D.

12167 Cartaengen. 68 Soe h.g.a. heer m. 69 An Enease die soe. 70 Werdelic e. grote. 71 haer q. arem. 72 Doe hi v.T.w. ontfaen. 75 Dien soe g. feeste d. 76 gaf soe Eenease. 77 haer. 79 no. 80 Den dach dat hi mochte l. 83 scepen. 85 der. 86 Haer l.w.s. sterft. 88 soe i.v.t. up de herde 89 Sulc mesval sulc o. 90 H. an v. vonden ghenouch. 91 D.i.g. niet en c. 92 zekerlijc weet. 93 S. rebaude e.b. 94 putertiere e.l. 95 allen wiven. 97 proeven w.s. an winnen m. 99 weder te h. 12200 Ende weder h.q. te l. 2 an e.m. leeght m. 3 soudenre h.v.e. ghenouch. 4 D.s. bet s. haer g. 5 doen so dat soe e. behaghe. 6 M. soudsoe hare t. houden a.d. 7 E. niet en heeft gracien sout soe m. 9 soude 10 haer. 12 Maer die ghene die hen rouken n. 13 Hare m.g. no c. 14 sal soe minnen. 15 E. an h. halen waer soe m. 16 E. maken n.e.d. 17 Onruste ghevecht e. sceldinghe. 18 Nes soe n.s.s. 19 zulken 20. moghen. 21 Sach soe o.o. haer. h. 22 Dat soe b.h. 23 Of m. sniden bi o. 24 Of d. hare teenighen s. 25 Bi gramscepen uut ghetroet w. 26 Daerse haer ribaude biden h. 27 Adden g.e. uut g. 28 ghescuert sone adde m. 29 haers. 30 D. sal soe om ander v.s. 31 ront. 33 Of b. zide e. make b.

12234 E. make v. hare f. 35 maken hare hoornen g. 36 so. 37 vint v.e.w. ghenouch. 38 Om te bestriken na haer ghevouch. 39 Maer doent soe dat g.m. 40 An h. ghewerden niet e.c. 41 Gheware no g. an haer g. 42 W. grote v. lagher a. 43 soe 44 h. hooft smal t.s. 45 also. 46 moghe. 47 soe. 48 bedriegheliker. 49 E. dat soe h. de s.g. 50 haer sorcoot. 51 andre ontbr. 52 clenen l. so sals. 54 soe es in elker s. 55 soe o. haer. 56 Soe s.d. 57 an. 59 Heft soe oec de m. 60 Soe salse: 62 D.s. hare d.t. sal m. 63 So sullen si werden. 64 houden reene te a.s. 65 soe ne h. 66 Ghestof ne gheene n. 67 soe n.s. de v. 68 dats de b. 69 dinne. 70 Die soe ontbr. 71 Heeft soe o. haer s. of v. 72 I.r.w.d. soese d. 73 soe. 75 In ontbr., spreken. 76 haer messciede. 77 slapen teenigher s. 78 so vaste h.m. 79 D. soe d.l. niet. 80 Ende eist o. 81 Lachen moet sone lachen n. 82 Al te s.d. soe. 83 Ontsette.

12284 Al loughen si haren m.t. 85 en staet. 86 so. 87 als soe. 88 Sone d.n. ware soe. 89 hadsoe. 90 in. 91 toghet soese. 92 H. soude veronwerden e.m. 93 Ant w. so b.m. 94 Want w.e. den wiven n. d 95 tranen. 96 hare. 97 staet. 98 zoete. 99 hebbelijc. 12300 E.h. so wert 30 l. 2 Sal soe. 3 lettel. 4 soe. 5 Als soe t. taeflen. 6 Sal soe s.e.n. tmes. 7 A. hare d g. 9 E.e. hoede also e. Vs. 12310-23 bij C.:

Dat soe hare vinghere over tlet⁺
Daer in en steke, het ware mesdaen,
Want het soude zeere mestaen;
Ende wachte in alre stont,
Dat soene steke in haren mont
Groete morseele, hets ghierichede⁺
Ende groete oncuusscheit mede.
Ende emmer hoede, also het,
Dat soe hare mont niet make vet,
Sone makene scone wel ghereet,
Want vette leppen zeere mesteet.⁺
Hare morseelen sniden also cleene,
Ende voren met haren vingheren alleene.

24 Ic rade d. soe h. aldus w. 25 Ende voren niet b. haer c. 26 W.s. het mesteet. 28 vul l. 29 en ontbr., up. 30 werden mach g. 31 onghenuchtert.

+ [12130]

+ [12135]

+ [12140]

+ [12130]

+ [12135]

+ [12140]

12332 daer uut. 33 soe w.o. 34 soe. 35 Sone s. soe n.d. 36 Maer s. teerst l. sinken. A. scinken. 37 Tmorseel t. soet in h. gheheten. 39 E.o. soutsoe wachten b. 40 D. haer m. niet v. 42 D. dranc w. 43 E. suverlijc sal soe. 44 staet wel hets h. 45 haer w.v. dronkenscepe. 46 met orconscepe. 47 meesters. 48 niemen es. 49 een ontbr., twint. 50 scint, 51 Die haer v.l. den w. 53 Sine c. 56 D. m.s.h. alle. 57 diere manieren. 59 Van slapene a.s.g. 60 Ter tafelen daer si s.e. 62 sijns. 63 en ontbr., lange ontbr. 64, Sone s.t.m. haer bereiden. A. gereide. 65 W. soe so l. beide m. 66 D. een twint up h.e.r. 67 Soe s. souken. 69 up. 70 soe. 71 doutheit d.w. angheet. 72 E. haer tanscijn. 73 soe. 74 e. al tassaut v. minne. 75 vrucht v. minne s. soe l. 76 Alsoe i.h. juecht. 77 soe verliest alsoe v. 78 Beede. 79 tide dien soe sal laten l. 80 S. van m. haer v. 81 E. doetsoe n.d.r. 82 H.s. comen af. 83 assaelgieren. 85 af. 86 E. hier af h.m.r. 87 T. minsten d.v. willen w. 88 meenen l. 89 Vor m.s. als i.d. bem. 90 Dor, hem. 91 jonste. 92 wel s. 93 Sullen s.v.w. 94 E. in scolen noch ghelesen. A. lesen. 95 harde ontbr.

12397 int. h. 98 S.d. een twint b. niet b. 99 moghet bi minen o.A. binnen o. 12400 alle hove. 2 cancelieren. 3 Beede, spinden. 4 kelres w. ghi c. vinden. 5 delectabel. 6 daer suldi 7 In formen. 8 al de m. 9 niet ontbr. 10 Niet si g.j. alle g.A. sijn. 11 W. so hu min lieden s. 12 So huwe s. wert min u 13 Want liede d.n.s. 14 Up h. pleecht men t.n. 15 No werden ghesocht no b. 16 Gaet dicken t.h.k. waert. 17 E. d.d. uwe ghebede. 18 T. outare ende processie mede. 19 Te f. te d. te r 20 D. suldi hu g.v. 21 W. hu scole leeght. 22 D. singhet huwe messe o.A. singmense. 23 Den G.v.M.e. ziere Godinne. 24 Ende sinen jonghers. 25 E. eer ghire g. suldi. 26 sulken. 27 D. hu best verchieren m. 28 Ende d. al der lieder o. 29 Up hu gapen. 30 Hebt up die straten scoen g. 32 H. staet w.e. hets grote e. 33 Ghingdi te sachte oec waert mesdaen. 34 Ghi sult oec so cuusschelijc g. 35 terden so moylijc die coutsiede. 36 alle. 37 Fatijtse n. gheriede s. 38 So soudi. 39 staet. 40 moylijc g. in goeden t. 41 Sleept hu i.t. langhe. 42 S.d. te v. up d.g. 43 heffet up ende. 45 zuldi. 47 Eist d.e.v. behaecht. 48 soe e. manter. 49 Sone s. haer so. 50 haer. 51 Den m. saut soe m. beeden h. 52 van den lande. 53 E. sulken tijt haer armen o.

12455 peinsen, stert. 56 paeuwe dien h.h. so wert. 58 ghevoedert. A. altemale. 59 cleenen b. al te male. 60 E. toghe haer zelven harde wale. 62 E. die soe up h. merken d. 63 heeft soe, anescijn. 64 te meer. 66 Entie draghen. 67 staet. 68 niet peinsen. 69 Dan, wulvinnen. 70 scapen g.s.e. beghinnen. 71 Winnen o.e.d. soere h. welt. 72 soere C. up dat v. 73 up e. assaelgieren. 74 soe n.e. wille faelgieren. Vs. 12475-76 ontbr. bij C. 77 die wijfs haer. 78 liste entie. A. luste. 79 Omdat soe niet g.c. 80 Dien welke soe hare m. jan. 81 om t. hebben. 82 Soude soe haer nette s. alleene. A. tente. 83 sone. 84 Sone souder. 85 Ofte meer h.b.a. 86 W. die aert helpt s.d.n. 87 D. haer soude slaen d. nodenay. 88 D. soe soude w.g. 89 soere m. dan eene natoghe. 90 wilde in haren. 91 Hoe dat. 92 T.u. niet c.d. 93 S.s. hem hover b.h. 94 Als s. hem t.g. vonden. 95 Soe soudso hem. 96 S.d. siere omme s. sc. 97 D.l.s. wee s. 98 haer. 99 sulc hi m. haer. 12500 haer r.s. twaren. 1 soudse. 3 brincse i. scouden e.i. aermoeden. 4 vare als de v. 5 soe. 6 Ende niemene daerna e.w. 7 Eenen aermen m. sal soe n.

12508 Dat ontbr. 10 Die niet gheven m. een twint. 11 Sone. 12 eenen vremden. 13 Also als h. sijn h. leeght. 14 en ontseeght. 15 herberghen. 16 sijts ghewes. 18 harden ontbr. 19 Maer a. weghen als. 20 E. yet brochte d. soet n. 21 haren coufer. 22 M.s. altoes bloten g. 23 haer o.d. so niet m. 25 behaghelaerde. A. bahagalerde. 26 nemmer. 27 Want s.d.e. doen v. 28 selve ontbr., der a. 29 si. 30 Sine d. maer. 31 E. hem te wriene. 32 ghehoort m. daghe. 34 an. 35 Comt iemen m. ghelovene voort. 36 D. gherne quame an haren boort. 37 haer. 38 Soe s.m.s.s. 40 M.h. dat soe. 41 I. die s. 42 Soene h. teersten. 43 Ombiet h.h. bi l. 44 So. 45 Ende watter in. 46 of soe e.s. beraet. 47 G.e. al up t. 48 de v. 49 Maer dan s. 50 zaene. 51 steect des sijt gewes. 52 minre d.t.l. niet e. 53 also h.v. hem d.b. 54 Ende h. 55 tondecken. 56 Maer salne h.i. de w. 57 niet. 58 Sal soene. 60 E. diese h n.l.g. 61 te m 62 D.h. te voren d.e. 63 dat ontbr. 64 soene. 65 E. soene emmer hopen d. 66 G.d. soere comet toe. 68 Soe s. soe s.o. 69 D.d. die passie m. 70 soe. 71 Iemene g. no en jonste. 72 wel. 73 Wan hu a.l.h. 76 om g.g. 77 Gheenen, so ontbr. 78 M. man h. sijn b.v. 79 Altoes d. 80 E. emmer v. mi ontweeght. 82 H. al te male b.m. 83 tijt.

12585 M. alsoe d. 86 dat soe. 87 Soe es s.d. haer l. [niet p.] 88 sinen. A. haren. 89 wie so. 90 Daer sal soe meest dogheden v.a. 91 Ne g. haers n. goede penewaert. 92 D. diere c. heeft men waert. 93 wel lettel. 95 men. 96 ghenoech. 97 soudsi hem. 98 ant pl. gaet m. 99 Soe, hare joncfrauwe. 12600 Haer joncwijf of hare vrauwe. 1 die ontbr. 2 hare sticken. 3 E. si hem kenlijc s. de s. 4 Sullen si. 5 Cleedre p. voederse. 7 sullen s.h. alle. 8 in der aermoede. 9 teer vele tegaet. 10 Diemen i. menigher h. ontfaet. 12 woort. 15 Cleeder g.s. dat soere. 16 comt d. ghire haer niet en gheeft. 17 Wilde soe d. der sulken dien g.A. Wouden. 18 w. hier b. 19 Soe, zinnen. 20 Ghelijc eere coninghinnen. 21 sambuwen. 23 cleeder teesschene g. hebt. 24 omme sijn e.d. ic s. 25 huwe scamelhede. 26 grote. A. sout hebben. 27 H. heere d. ghijt. 28 H.w. haer der talen b. 29 Soe s. 30 Masscien hine heves gheenen wille. A. si. 31 Ende torent hem d. hi h.g. A. hem. 32 E.h. es s. lettel b. 33 E. alsoe an hem wert g. 34 D.h. wille l. an h. 35 soe neerenstelijc b. alleene. A. si hare. 36 pont. 37 Soe. 38 D. sal soe segghen. 39 Maer het es. 40 Gheeft ment w. alselp mi God. 41 Als c. haer. 42 Dier soe h.v. binden j. 43 Gheenen e. sal soe. 46 persemen e. dat s. 48 Dies e. can ic n.g. 49 So rauwich es haer herte b.

12650 hine m.v. haer. 51 Sticken d.h. van haer b. 52 de cleeder d. so h.w. 53 hine. 54 Of, goet. 56 Up. 57 Ofte s. ander ghelt f. 58 mede s. telivereren. 59 Ende alsoe. 60 S.m. soe doen d. hi w. 61 voeren. 62 heeschen. 63 soe. 64 omme. 65 niet en g. 66 hijs niet en h. 67 zwert. 68 up dien. 69 dats a. 70 soes h. soe. 72 wat si ontbr. 74 Si h.m. waerven. 75 santen v. sijts wijs. 76 Danre nu sijn. 78 hiet. 79 minsten doetem. 81 Of elre gaen c. zaen. 83 E. ga wech ziere s. 84 Ghene e.s. haer blodlelijc ghelaten. 85 als soe haer l. ontfinghe. 86 soudse. 88 soene heeft m. anxte bevaen. 89 Om hare vriende ende m. 90 Die soe. 91 so w. 92 Soe s. laten ten veinstren. 93 Ende heymelike. 94 Of s.i. groeten anxte w. 95 zweere. 96 O. gheene d. 97 En. 98 H.s. vele te mee. 99 soene w.t. haer waert. 12700 Ende hi haer ghiften g. 1 rade ic. 3 ghedincke. 4 Als haer l. t. haer. 5 soe teersten. 6 straten. 7 alsoe niemene. 8 moghe of. 9 sal soe blodelijc. 11 Loepen up. 12 hebdi. 13 ghemert. 14 hebt elre. 16 Dien i. niet w. wien dat soe s. 17 soe s.e. onteert. 18 sijn.

12719 An, an. 20 soe w.w. was. 21 als d.t. hoort. 23 haer comt v. sterker. 24 Diese. 25 haer jalouser. 26 D. Vulcanus was. 27 Venus s. ghetrauden. 29 R. up dat sp. van m. 31 Ende a.h. 33 soe. 34 soe ontbr. 35 smessen. 36 D.v. was scone. 38 Wat s.j. ende d. 39 wilt. 40 wijfs. 41 Ende dit l. es hem ghenomen. 42 Wanneer si te huwene c. 43 heeft. 44 duerne. 45 soe. 46 soe. 47 gheeft Mairoene. 48 Om a.R. 49 Of R. om Maroten. 50 Of Gherberghen om Pyroten. 51 Soe h.o.a.o. 52 Ghemeene g. dats w. 53 Al om a. jeghen w.A. alle omme j. 55 als si t.w. waert t. 58 E.o. de vrucht te voeden m. 59 behendichede. 60 comen in haer vrihede. 61 Sijn si v. of. 62 point hebsi a. 63 vrihede met hare cracht. 64 Willen h. met harer macht. 65 es ave c. 66 N. wel up dat. A. opdat dat. 72 En. 73 sterker es. 74 en lacher. 75 Dicken vochtsire. 76 wiven. 77 haer kindre dwasen. 78 Dat d.t. men. 79 Dat. 81 betaelgie.

12782 sal sijn en trauwen. 83 Also l. als sal de w.d. 84 van der. 85 soe. 86 in den w. 88 pleght sijns wel. 89 singhe. A. singen. 93 daer. 94 D. s.b. alden d. 95 Dits. 99 A. hadde. 12800 Ende d. soe mede was g. 1 eist. 2 gaet in doordine. 3 Tabijt d.h.n. es l. 5 A. waent, nach. 6 peinst h.h. vercoeveren. 8 ordinen. 9 D.w. en s.n. vergaen. 10 houden. 11 twaren. 12 hale coorf. 13 dor de k.e. can n. 14 keeren wats g. 15 Namelijc dusdaen l. 16 de g. 17 caproen so goet. 18 N. en m. 19 want hi es d. 20 Als h. faelgiert sijn vrihede g. 22 in sijn doghen wil. 23 N. lieght n. soe s.v. 24 vrihede kennen d. 27 creaturen. 28 willen te harer n. 29 sullen si. 30 dat ontbr. 32 Ontsculdicht wesen w. soe w. 33 Antieren. 34 allen vrauwen mede. 36 breken si. 38 waert wille. 40 en s.A. no. 41 nauwe ontbr. 42 E. verweendelike ghebroet. 43 E. wertse. 44 soe. 45 Soe. 47 m. gheere s. 48 beeden.

12849 vole wachten w. 50 D. gheene m. 51 Voer d. sine tiden quamen. 52 Entie d.m. namen. 53 te hem g. 54 H. souder l. jeghen s. 55 als. 56 Dit e. es tr. 58 voer. 60 onderlinghe. 61 blessen e.t. blaerde. 62 Hi s.w. anevaerden. 63 E. ane s.e. assaelgieren. 64 lyaerde en. A. ende. 65 Sone s.l.t. lyaerde. 66 Te moreele ende te blessaerde. A. Entie m. entie b. 67 ten eersten die so quame a. 68 Die core soe vor h.m. 69 Soene h. gheenen b. 70 D. dien soe o.s. 71 beyaerde. 72 Van b.e.v. blessaerde. 74 bi allen b. 75 Ende l. 76 souden d. te waren. 78 huweleke. 81 Wanneer g.s. si. t. 83 Also l. als si l. 86 Beede d. houde. 87 Want alle die weghe. 88 haer b. uut desen w. 89 Dat kennic bet. 90 wacht haer zulke. 91 entie o. 93 D. soe o. daer af so s. 93 soe leetse. 94 der b. 95 Dit. 99 begheeret voor. 12900 Ende a. 1 gherne te gane p. 2 Ende ic. 3 toechden.

12904 vervoroyde so mettien. 5 D.i. al m. gherne h. ontfaen. 6 hadden si oec w. mi g. 7 uut moonc no p. 8 portere c. no c. 9 prelate. 10 In h. uut h. religioene. 11 D.s. doe en. 12 N. faelgieren wanen an mi. 13 Maer h. si mi. 14 ordene n. huwelic. 15 een ontbr. 16 S. haddent. 18 leeght. 19 treect, waert. 20 Dat v.o.a.e. begaert. 22 sal. 23 soe milde soe. 24 nature e. ontect. 25 Laten d.m.d. milthede. 26 milde 27 Maer mi en rouc. 28 Vele d.g.g. hiet. 29 Ay lacen dies e.d. twint. 30 tprosint. 34 onwaerdichede. 35 de gone dien. 37 So dat m.n.e. twint. 38 ben arem in weet wat gheven. 39 Minne ghedochte der houthede n. 40 aldus in aermoeden. 42 groet ontbr. 43 bekent. 44 Metten g.h. up ende t. 46 Maer ic en minetse. 47 deen a.d. weetic w. 48 niemen. 49 begaert. 50 haddi mi niet waert. 51 Ic was die zotste d.v. 52 of. 53 onwerde. 54 E.h. mi te menigher t. 55 ghemeene. 56 sleepte. 58 Een w.e.e.c. ware. 60 ende m.l. 61 minde. 62 den r. 63 hadde i. 65 Als hi b.G. dicken d. 66 Hi m. moru al m.l. 68 paerlement. 69 Tussen o. beeden. 70 tachterst in minen s. 71 mi dan g. 72 Ende d.h. nemmermeer. 73 wel g. 74 ende l.

12976 So addi m. an. 77 joiere. 78 Dat s.w. an m.g. 79 D. hijt al ontioyde mi. 80 arem also wart hi. 82 E.g.c. al s.r. 83 ghiften. 84 wilts. 85 gheven ghenouch. 86 oec ontbr. 87 Hi wiste. 88 rentiers. 89 of. 90 M. die w. al g. 91 In h.n. ghetrauden. 92 Maer dor de dooght d.i. hu jan. 95 daer bi. 96 de t. 97 Sult w.p.v. desen s. 98 goeds. 13000 wive. 2 u ontbr. 3 huwe r. verwalket staet. 4 E. hu die oude anegaet. A. doudre. 5 ghiften sullen hu faelgieren. 6 niemen. 7 eift de. 8 Scone Ontfaen. 10 D. hoorde arde gherne al. 11 W. hi hem nu min o. 15 aert. 16 ghetooght 17 hoorde. 18 Scone Ontfane zulke w. 19 Doe s. soe o. den m. 20 vullic. 22 terst. 23 Scone Ontfaen g. hi h.j. 24 Also n. scone liede p. 25 willecome. 26 danctem. 27 minre. 28 waerf also. 30 E.s.d. so w. dat si. 31 D.g. daet. 32 E. sulke e. mi der m. 33 D. ic hu eeghin b.m. 35 Die wile dat. 36 Eere g. 37 Scone Ontfaen. 38 E. ghi s. zeker. 40 V. dinghen. 41 harde ontbr. 42 tontsegghene. 43 ne h. gheene s. 44 icse. 45 moghet. 46 Als d. minre alsulc g. 47 Hoorde.

13048 danctem C. waerven. 50 Sine scoenhede updat hi s. 51 peinsde. 53 dat ontbr. 54 D. sijn h. ane steet. 56 Als. 57 verboot h.D. 58 vileyn. 59 peinsen. 60 de R. 61 H.g. sonder deeren. 62 weeren. 63 An den ghenen diere l. 64 Verbolghen d.t. wachte p. 65 Ende te bescermen als h. werde. 66 W. mi c. up die werde. 67 wech. 68 mocht h.l. bliven n. 70 en s. 71 hu l. 73 Voort g. ende spaerde n. 74 Si q. doe. 75 testoort. 76 E.v. alle in e.a. 77 sijn hande achter waert. 78. Als den ghenen diene hadden onwaert. A. hadde. 79 Qualike condi. 80 doocht d. hu Scone Ontfaen. 81 B. up groete hovesschede. 82 socht h. an dorperhede. A. sochte. 83 verstont a. sijn t. 85 Als. 86 jan. 87 en ontbr. 88 E. so verstoent oec de v. 89 dommen. 90 Ende conterfait. 92 Hine h. herte no m. 95 zeden. 96 hem ontbr. A. gebede. 97 G.h. wel g. 98 D. hi n. soude. 99 maect hu volc. 13100 moght l. dueren n. 1 vullic. 3 sulc in c. 4 bereede. 5 tsticken. 6 siter t.t. quaet. 7 D.g. sout na s. ere st. 8 lieve hadde. 11 nu sijn g. 12 Nemmermeer s. hi v.g. 13 Scone Ontfane. 14 E.s.e. mesvoerdene doe. 17 N. dochtem d.n. ghenouch. 18 S.d. hem meer o. 19 minre diere s.a. 20 weene. 21 Liepen si up a.d.

13122 wie. 23 herte. 25 Hi s.D. hebt m. ghenaden. A. seide, hebs. 26 vergheeft m.m. mesdaden. 27 G.s. so. h.e.s. goet. 29 soe ontbr. 31 vul. 32 In dogheden. 34 moghe. 36 In hu ghevan-ghenesse. 37 bi Scone Ontfane. 38 tontgane. 39 Updat g. ontrauwe v. an m. 40 eenighen dinghen dien g. 42 In allen tiden. 44 Deus, hore ic. 46 Die es s.s. ende s. 47 Ende ontbr., ende ontbr. 48 maniere. 49 ende ontbr., ende ontbr. 50 bider hinne. 51 N.g. wech hu e.b. 53 hu beraet. 55 dies. 56 Nu m. hu w. van minen o. 57 assaelgierden ander waerven. 58 sloeghen. 62 ondaen. 63 hem. A. En. 64 ghenade en h.n. 65 en r.h. 66 E.g. wech en riep. 67 ghesleghen e.g. 68 sorcoersen. 69 D.g.h.w. met g.v. 70 sijs. 71 De g.d.d. sciltwachte daden. A. daede. 72 Ende l.r. alle v. 73 up. 74 minre soccoers. 76 D.p. slane te d. 77 A. ben. 78 leeght e. crijscht so onder h. 79 E.b.g. sonder v. 80 ees d. hi en m. 81 n. hine c. 84 hadden si o. 85 tlijf. 86 E.w.h. therte niet te hulpen c. Vs. 13187-88 ontbr.

13189 Entie minre s.a. 90 betaelge daer b.d. 91 Entie s. 93 theere. 94 Si m.t. gader. 95 zwoeren. 96 D.s. ne s.h. ne g. 98 Also. 99 Dat. 13200 Diere of was. 2 zwoeren. A swoer. 3 heede. 5 sconfieren ende v. 9 V. quam j. Dangiere. 10 D. leelijc w. en onghehiere. 12 mede. 13 so. 15 slouchen tsticken. 17 was verwonnen. A. quamen verwinnen. 18 Als. 19 doe. 20 wapinen e. gheprouft. 21 losch. 22 Ende n.s. machuwe int bosch. A. machwe. 24 taergie. 25 stouthede. 26 addi v. an. 27 ghebort. 28 mochten iemen. 29 Vrihede so. 30 te s. 31 hi voert. 32 so nu voort. 35 Uten f.v. gherechticheden. 36 beeden. 37 Tyser. d. an. 38 D.w. van biddene vaste. A. van ontbr. 39 gheboort m.g. ghelove. 42 Beede m. rauwen e m. beden.

13243 glavie al g. 44 waense haer Miltheit. 45 E. e.s. die wel ghedane. 46 Brochte soe m. haer na minen wane. 47 soe. 48 stont. 49 Voer haer m. overmoeden. 50 Ende s. 51 up. 53 manlijc voer. 54 niet. 55 onwerde. 56 Seide h.h.w. so c. 57 Up. 58 M. slouch hise. 59 onsachte. 62 D. wilen w. 63 E.v. so e.s. 64 haer. 66 Ander waerf gheloft. 69 de R. 70 of q. de g 71 musaert. 73 seidi Dangiere. 74 wapine hiere 76 Vrihede g.v. anxte b. 78 Hi s. 79 alte g. 80 niet. 81 Doch s. dat soe voerder ne m.A. Doe. 82 hi. h. lettel. 84 ende ontbr. Vs. 13281-82 zijn na vs. 13284 bij A. nogmaals herhaald. In het eerste vs. staat evenwel Doch voor doe. 85 Ontfaermichede. 86 hulpe s. bede. 87 gesellinnen w. soe m. 88 Die soe s.t.s. A. Dies. 89 Ontfaermichede d.t.d. hoorde. 91 tranen e.m. ghenen.

13292 soe n. daymans. 93 daet soese. 94 Haer s. 95 groten ontbr. 96 suchten d. woudse. 97 Ontfaermichede. 99 E.s. over al. 13300 Maer d. vylein g. 1 S.d. hie l.d. 2 soe bedauwedene tiere stede. 3 tranen. 4 over b.t. gane. 5 morwene. 7 groot. A. goet. 8 menighen stoot. 9 V.l: ende v. werden. 10 Hem faelgierde sine harthede. 11 waent. 12 E. Scamelhede so r.m. 13 suldi werden. 14 Hier v. tesen s. 15 Scone O. 16 suldi o.b.s. 18 up. 19 En waert d.h.d. leckeren. 20 Ghi. 21 ontverwet e. ondaen 22 sulc. 23 Up dat 24 soude zaen i.s.g. 25 te zeere. 26 onse. 27 E. dan regneerde. 28 mede up. 29 met ontbr. 30 moet. 31 sulc. 33 ane sterven. 34 ontghinc soe s.b. A. ontgin. 36 mingde. 37 bloumen. 38 bladre. 39 Wide over mids clieven d. 40 zade. 41 elc ontbr. 42 dorsaghe. 44 twaren. 45 glottoene i.h. ghewout.

13346 de s. 47 E.J. soude o. ontliven. A. liven. 49 en ontbr. 50 de d. 51 hulpe ontbr. 52 wasser Scamelhede bi. 53 En dreechde s.w. soe m. 54 Ontfaermichede. 55 Haer ghedreech m. eerren m. 56 Scaemte. 57 soe. 58 Soe s. haer den s. dien soe h. 59 sticken. 60 haer. 61 D. soe torloghen n.b. Na vs. 13361 komt bij A. het volgende vs.
Dies was hi blide in sinen moet,
dat niet in den zin hoort. 62 Scaemte soe w. 63 brochte. A. swert goet. 64 soe l.h.e. wert. 65 Ende d.g. was m.o.A. was ontbr. 66 Haer en stont n. te v. 67 taergie alsoe. 69 quade. 70 Dies soe mochte h.b. A. Die. 72 Gheset a.o. ende o. 73 Ontfaermichede sloucse. 74 D. soe tumede up. 75 nalinx. 76 Blijthede. 77 bacheleer sterc. 79 Van bliden levene w. 80 maerc prijsde. 81 S.s. was sterc m. mochten. 82 E. gheboort a. met joien. 83 Scaemte. 84 Dat haer lettel. 85 diet h. harde wel vergout. 86 soe dor slouch hem m. 87 hire jeghen boot. 88 Ende ware daer bleven doet. 90 W.H. hi hadt v. 91 beeden den. 92 Enten aetscap enten n. 93 Wel H.w. een g. orlooghe m. 94 dogheden lach. A. doegenden. 95 stillen. 96 Ne gheen b. was i.h. 97 gader. 98 Al v. ofghesnedenen t. 99 dicken men.

13400 En m. niewers gheen g. 1 al g. 2 Noit en s. man. 3 Ende a. gheboort. 4 of tontfane. 5 hief sijn swert. 6 Scaemten die h. niet v. 7 soe s. voort. 8 verdoort. 9 Scaemte seiti. 10 God ontbr. 11 gheven hier v. 12 Sone sals n. gheweten c. 13 twaren. 15 Hier of. 16 felle ontbr. 17 blijfdi. 18 Ghine mocht m.n. wederstaen. 19 Scaemte soene andwoerde n. 20 hare nichte. 21 V. spranc soe up. 22 noch n.c.v. 23 namaels up. 24 Soe q. ghelopen w. soe m. 25 brocht. goeder. 26 D. so n. 27 Anxt S. e. S. Vervaren. 28 Daer soe haer mede s. verwaren. 29 ontsiene, 32 Soe s.w. H. up. 35 de h. 36 E.q. te hem g.s. 38 E. coene v. herte m. 42 brochte soe m. 43 Zothede. 44 Entie. 45 dien h. slouch. Soe ontbr. bij A. en C. 46 Ende ontbr. 48 soe. 49 hem al. 50 e. ghinckene. 51 ghenade b. dor. 52 Sekerhede ghi blivet d.

13454 plaeght t. hebben in alre s. 55 of andre r. 56 woert C. waerven. 58 Hebdi hu bloethede. 60 zoene. 61 Coenhede d. betaelgie 62 faelgie. 63 tiden. 64 Noch i.t.n.i. striden. 65 om ontbr. 66 vloot, henen. A. vliet. 67 Ofte g.u.v. 68 sult. 69 Sekerhede h.e.s. vaste. 70 stride sine laste. 72 Sijn s. 74 moghen. 75 gheboort met a. 76 slouch so m. woorden. 77 Metten s. A. Vanden. 78 doot ter s. 79 Maer. 80 den s. 81 So d. haer d.s.n.d. 82 ghalt h.w. sijn h. 85 die andre. 86 hem ontbr. 87 wart d.s. groot sonderlinghe. 88 hustine me. 90 over waer. 91 In, no. 92 So dicken vallen al in een. 94 al ontbr. 95 te gheere tijt. 96 V. so v.l. sulken s. 97 emmer. 98 casteele, 99 den. 13500 Sie ontbr. 2 daer ontbr. A. soude. 3 omboet. 5 Zoete. 6 A. quamen, stoeden. 8 pais ontbr. 9 Maer h.g. sijns voerdeels i. 10 hadde des vreden ghehouden n. 11 E.h. hem d.p. 12 O. niet s. 13 G. den v. no s.s. 14 hadde. 15 dicken. 16 werstelen een lettel. 17 Oof b.v. of. 18 machmen n. up. 19 Vanden sticken.

13520 So moet die vrede werden ghenomen. 21 heere. 22 bede d. messagiere. 23 Cyteroene. 25 Cyteroen. 20 Ende leeght in lantscip v. Cartainge. 28 de w. 29 soe. 30 A. ict. 31 D.p. ware t.l. 34 ten s.s. 36 Anthonijs. 37 an. 38 voerders p. 42 In die scade e. namen. A. nomen 43 O. die perde. 44 Ende om die honden die s.s. 45 L.d. ende h. vercoelen. 46 s. in hem bevoelen. 47 H. curien. 50 voghele. 51 D.s. of hoorden. 52 In dat gras d.n. was l. 54 E.h. in haren s. 55 Haer lief e.h. 56 al cussende ontbr., int wout. A. cussede. 57 entie m. 59 Als huwe. 60 Teere b d. hu herte toe s. 61 suldi p. Es d. soe v. 62 So v. 63 de b.d. haer. 65 Ende sijt b. 66 Hets hu v.e. huwe b. 67 coene t. gader. 68 D. e. fel an beeden s. 69 herten denen. 70 Ende h. 72 Want s.s. no w. no f. 73 zwinen. 74 so ontbr., were. 75 bracken.

13577 E. sulke d.j.m. 78 Hebben si d. te menigher s. 79 suldi. 80 Hu m. of c.v.A. of ontbr. 82 Anthonise. 83 peinsde. 85 prijsde. 86 Alt c.d. soe. 87 W. soe c. niet en b. 88 An hem twint no cleene n.g. 89 Maer eist d.h. come v.d. 90 Sone sietene. Vs. 13591-92 ontbr. 93 ever. 94 wilde. 95 rechten up. 96 Anthonise doot. 97 wilt hu. 99 hem. 13600 nu b. 1 sult. 3 Also w. alst. 5 S. hu eenighe d. soe s. 6 ghelovets. 7 soe h. dede. 8 K.s. te Cyteroen w. beede. 9 die ontbr. 10 Ende ontbr., taffere. 11 hoe h. omboot. 13 seide V. 14 mijn cracht so. 15 ver ontbr. 16 V.s. ende blivets gheel. A. Verbermen. 17 mi en. 18 slotelen ic verberrentse s. 19 Oof in p.m.a. 20 eenen penninc. 21 soe. 22 waghene e. deden. 23 met haren vloghele. 24 Die soe hadde van h.v. 25 Ende g.s. up. 26 vederslaghen. 27 vloghen daer m. in de l. 28 sine. 30 niemere. 31 cam. A. si. 34 M. blischepen. 35 d. soe l. 36 en ontbr. 37 No haet no t.s. 38 assaelgierde. 39 betaelgie. 40 sterc s.f. 41 Sulc. 42 oec ontbr. 43 Warp men d.j. om doen faelgieren. A. men ontbr.

13644 ordieren. 45 Hare mure m. horde. 48 Van. 50 afghesneden t. in de herde. 54 ghiften. 56 So w.g. al dat h. 57 met ontbr., eden. 58 Met t.e. met s. 59 die ontbr. 60 Entie p. 61 cleene. 62 haer targien. 63 staerc. A. scarp. 64 dien ontbr. 65 sijn. 67 E.m.I. twint. 68 So w. consten si. 71 no. 72 Voer. 73 soe h.s. in staden. 74 te zeere. 75 D.s. Venus. 76 soe. 77 Suverhede. 78 hiet in allen u. 79 der mede. 81 hu b. 84 naerensto zeere b. 85 dit 86 D. nes niemen. 87 niemen m. 88 Hine m. 89 Of hebbe g. of pleghe, 90 Dit proverbie. 92 haer h. niet g. Vs. 13697-98 ontbr. 99 here de b. 13700 Dit vast te houden ende te d.A. entie d. 1 Up h.b. up h. 2 ander. 3 ende bandoene. 4 doene. 5 up zwoeren. 6 wel ontbr.

13703 scriven. 9 Een lettel, voort. 10 ghehoort. 11 seit. 12 gheene. 13 vroet. 14 goet. 15 Sone w. wankel. 16 onlanghe in eenen r. 17 wijfs. 18 conste g. niet in jeesten. 19 Beede haren s.e. haer m. 20 soe ontbr. 21 Tytus Kneus. 22 Zede e. jeghen haer uus. 23 Gheen dinc. 24 Als w.s. dies s. ghewes. 25 sijn si. 26 quaet van n. 27 vinden e.t. st. 28 tfundament es v. wreetheden. 32 Niemen en sal s. wiven. 34 No sticken. 35 ghemoeten. 36 Want wi d.d. bl. v. 37 so nes, 38 No s.g. van manieren. 39 Sone s. voert. 40 iemen. 41 haer s. dinken s. soet h. 42 soe, of. 43 so w. 44 Alsoe te haren. 45 soet haer. 47 Waert, waert. 48 Soe. 49 Ende d.g.d. seide. A. Op d.g. 50 Dat es gheprouft e.o. 51 of. 52 Soe. 54 liede. 55 So w.h. in wiven betraut. A. betroutwet. 56 hem selven m.b. de h. Vs. 13758 ontbr. bij A. 59 Hi s.h.s. de k. 60 Erret h. 61 Of verbelght. 62 Soe s. haer an den r.m. 63 Updat. 64 heeft v. de. 65 Of. 66 Of eenich sins v.

13767 Maer als gaet. 68 Up. 69 D.h. niet bi g. can. 70 tghepeins d.h. gaet a. 71 heeft. 72 Of ander q.w. verstaen. 73 tlijf. 74 zuchte e. caremt. 75 E.s.w. danne b. Vs. 76 ontbr. bij A. 77 O d. soene tonrusten w.A. hi tsine. 78 soene. 79 leechten s. langher vorsten. 80 Vriendelijc t.h. borsten. 81 gaet. 82 seit. 83 dincti mi h.s.t. 84 Wi s. hier. a. onder o.b. 85 wat hu deert al. 87 light e. caremt. 88 harde s. ontfaremt. 90 Wine h. gheene g. 92 So betraudi hu h. qualijc t.m. 93 wildi. 94 saelt. 96 In dars hu altoes s.n. 97 sticken. 98 Niemen s. no d.g. 99 Ay lieve h. 13800 D.g. bet betrout i.e. 1 D.g. mi d. ic b. 2 Wi s. te r.I.l. 3 E.I.h. zekerlike. 4 huwelike. 5 So h. tuwe e.g. tmine. 6 So s. danne in tuwe niet t.s. 7 R.b. no g. 8 D.m. en sout w.a. 9 soe ontbr. 11 mijn sin t.p. en s.A. sin ontbr. 12 al ontbr. 13 wildijs. A. wils. 14 Wat dinghen. 15 wel in. 17 mi ontbr. 18 al ontbr. 19 gheefdi m.t. kenne. A. gevet. 20 bedrieghenesse. 22 jamerlijc. 24 Dit. 25 u ontbr., en al. 26 sin g. weetse a, 27 hebse hu a. 28 Dit. 29 I.l. hu zuster ende broeder. 30 Ja minen vader ende miere moeder. 31 alle. 32 an. 34 Ghi hebt m.h. so g. 35 minnen moet v. al. 36 uut. A.u. 37 Huwe heimelicheit. 38 yser. 39 D.m. vorten mine beene.

13840 Dan i. ghewoughe woert ne gheene 41 wel. 42 eenighe ontrauwe. 43 sticken d. mochchte. 44 te rusten. 45 ontect h. met hu s. 47 an. 48 manne wel g. 49 Ende h.e. twint niet en h. 50 Maer h.h. hem b. 52 si. Vs. 13853-54 ontbr. bij A. 56 huwen v. 58 En es ne gheene 59 gheene clappigghe. 60 N. fel n. wreet no wrigghe. 61 Die a.m. leden. A Van. 65 man d. hu noit s. 67 Verstaen d.w. selve w. 68 kent. m. bet. 69 Ghi hebbet. 72 hebe. 73 ic ontbr. 74 an hu. 76 u ontbr. 77 So q.b. als. 78 ghi waert v.m. nie g. 79 Al den t. die i. mach l. 81 M.t.e. zekerhede. 82 D.i. ne gheene dinc en sede. 83 Sticken d. g an. 85 Huwe onruste. 86 Ofte. A. Ocht te. 87 D. gaet s.h.m. cussen a. 88 menighen gheveinsden. 89 vallen i. ansichte. A. vielen. 90 ghedichte. 91 D.s. gaet h. met talen an. 92 Ende seght s.v. 93 spraken. 94 als.

13895 Berauwet hem. 96 als si u m.g. 97 woerde e. wech sijn g. 98 M.s. niet weder halen m. 13900 soes en d. gheen g. A hijs. 1 an harde groot o. 2 soe. 3 soe niemen. 4 hem ontbr. 5 Hem g. onder v. 6 als. 7 kent b. 8 Gaet. 9 soene hevet dus. 10 soe. 11 Up h. gremmen no. 13 soe. 14 om h. doen zwighen. 15 M.h.g. ho l. salt. 16 staet. 17 also s. alst was o. 19 souden. A. soude. 20 man d. wiven. 22 D. wel heelt en scaet h.n. 23 wacht. 24 Of g.w. in hu eere b. 25 Nu s. 26 Al te male. 27 N.d. die hu t.h.s. 28 ghire u s. mede verlaet. 29 bloemen. 31 Daer l.i. gras d. h[o]ude s. 32 vent. 53 heimelike. 35 T. dien. 37 G.k. peinst om te vliene. 38 hets. 39 en ontbr. 40 soudu. 41 Ende ontbr., steectem. 42 heeft. 43 D. niet t. can g. 44 N. gheen c. daer jeghen h. 45 die ontbr., was. 46 Sonder n. dat v. 47 sullet n. also v. 48 meeninghe also gaen. 49 sult. 53 Maer en g. hem te v.n.A. Ende g. 54 ghi hem. A. hi. 55 Sticken. 56 suldi. 57 dogheden.

13958 niet gheren huwe d. 59 sult g.d. s antieren. 60. Uwe h. entie p. 61 Eist d. soe comanscepe c. 62 G. dat w.e. man. 63 Of c. soe e. ambocht e. 64 soe m. so. A. machte. 66 Maer n. dat. 67 Gheefdi hare m.b. Gode. 69 sulles hu bewinden te spade. 70 Alsoe toghet. 72 A. Wat. 73 Als w. eerscap ghecrighen c. 74 Soe es soe boven. 76 Dat, ofte. 77 vriendinne. 78 rusten. 79 dat vought w. 80 Ghemeenen orbore. 81 s.h. hu vor o. 82 So w.g. si. 83 zwijcht. A. swich. 84 Waert, woort. 87 Dat m. proeven bi Sampsoene. 88 vrome. 89 Doe D.s.c. wel wist. A Doe ontbr. 90 m. rade. 91 Up, of. 92 D. sine c. al w. mede v. 93 hadden. 94 dede u. de o. 95 D. scade w.e. jamer g. 96 Twijf ontsiet negheene d. 97 Noch den d.i. de helle. 98 Updat soe mach voerdren haren w. 99 exemple. 14000 wilt. 1 vort ontbr. 3 Voort segghic van d. ic l. 4 baroene. 6 wilden. 7 ten a. waert. g. 8 bereet. 9 Ten a.e. ghinc. 10 gaven up te v. 12 Ghine set huwen voet hier binnen niet. 14 Huwe tale Venus wat huw es ghesciet. 15 In ghere huwes goets g. no c.

14016 ware i.h. maer. 17 Sprac Scaemte in ware niet vervaert. 18 onwaert. 19 quade ontbr., staets an. 20 W.m. hier w.n. 21 sult. 22 O.d.s. ghereet. 23 tumen. 24 O. in de gracht. 25 Hine worde mi upghegheven. 26 U allen doe ic n.t. 27 verbueren. 29 E.a.t. alsoet s. 30 Sal ic verbernen God weet. 31 doen ontbr., grachten. 32 E. nederwerpen m. crachten. 33 Ende barbacanen e.p. 34. E. Scone Ontfane openbare. 35. Rose entie bottoene. 36 mede. 37 waert. 38 de w. 40. Beede t.R. ende ten. 41 vorborch. 43 salre b.s. gheheel. 44 Cruut no r. no p. 45 In saelt a.d. assaelgieren. 46 Omme t. doene meere onneere. 48 sal so. A. salse. 49 passagien. 50 Datter. 51 ridders. 52 poerters. 53 Gheen. 54 pytanche. 55 bestreden. 56 Sulc s.c.i. heimelicheden. 57 Dander s.c. openbare. 58 Die c. sal sonder m.A. souden m. 59 liede. 60 Ende. A. En. 61 ver S. 62 cleene. 63 bedwinghen. 64 soe haer. Bij A. staan vs. 14062 en 14063 in omgekeerde volgorde. 66 E. nam. den b. enten b.A. nam ontbr. 67 haeldene i.w. soe m. 68 daer soe e. maysier g.s. 69 I. dat vorborch des casteels slaen.

14070 Dat. 71 Was t. 72 Datmen c.w. gheware. 74 droghen een s.b. twaren. 75 Alst h. 76 compasse. 77 no. 78 gheene. 80 so ontbr. 82 doet of. 83 der b. 84 Die sc. b. 85 sac, ene ontbr. 86 herte. 88 Ende kennen. 89 Vor. 90 Daert 91 mijn bedevaert. 92 vaert. 93 so ic eerst m.t. doene. 94 Met scarpen e.m. bordoene. 95 cleene. 96 sone s. 97 al ontbr., ghenendelike. 98 In d.b. al h. 99 haer negheen e. waert. 14100 Voer. 1 lipen s.n.v. tinne. 2 E.r. zeere wi s.v. 3 Wine. 5 Gawi. 11 oec ontbr. 12. twint. 13 D.n.d.a. vl. si h. 15 E.d.v. ghinc hute breken. 16 E. ghinc. 17 gheblusschen. 18 berrent. A. bernen. 20 Also l. als de. 22 die weerelt. 23 so l. 24 vertheeren. 25 slater an die h. 26 stoket tf. enten b. 27 boorch. 28 Quamen. 29 Hoveshede. 30 haer.

14131 soe. 32 soe. 33 hare. 34 soe s. met h. 35 Vrihede. 36 E. met O. 37 Dies niet en l. in gheenre w.A. Dese. 38 porprise. 39 dor tf. niet. 40 Scone Ontfane zaen. 41 eerst. 42 Scone Ontfaen s. soe. 43 D.i. hebbe g. onraste. 46 Den ghenen. 48 sullets. 50 cleene. 51 G.d.J. niet o. 52 Maer sult m.u. lieve p.A. live. 54 nes n. niemen. A. bleve. 55 of mesdaen. 57 dor. 59 ics, Vrihede. 60 E.m. vr. Ontfaermichede. 61 minre. 62 heeft. 63 al s.l. 64 Emmermeer s.b. 66 u ontbr. 69 den minre. 70 Entie R. 71 Scone O.w.a. bedacht. 72 ghesacht. 73 gi ontbr., vrauwe. 74 tontsegghene. 75 up dese s. 76 hier heimelike. 77 danctem d. minre. 79 E.n. scerp. 80 wille. 81 bedevaert. 83 den. 84 Entie scaerpe. 86 ende ontbr. 87 scerpe e.w. o nit twaren. 90 hadde ontbr. 91 Hadde g.e. hem. 92 haer dancte. A. si. 93 mede. 95 Als hi dede dicken binden j.

14197 Up s. cytole no up sijn aerpe. 98 liever hadde d. sijn. 99 grote. 14200 sulke w. adde doen verstaen. 1 den uus entie s. 2 Daer hi wart. 3 D.h. haer d. te. 4 der ghiften der n. 5 hire dicken hadde ruste b. 6 Te. 7 wilde. 8 Den w. 9 Sinen, stenkene. 10 niet. 11 soukene. 12 bat. 13 Dat hi v. niet e.s. 14 Als hire in. 15. N. sone w. 17 Ofte g. so t.g. 18 niet v. conden. 19 Maer h.h. voert a. ghevaert. 20 maer v.s. vaert. 21 Sal ic u s.a. sijn g. 22 Ternasch, brachte. 23 Peinsdi d.h. steken. 24 An d. helichdom. 25 die II pilare. 27 als e.d. coene. 29 ter b. waert. 30 Als, begaert. 31 Daer voren te sprekene. 32 M. begherten s. 33 helichdom. 34 weder. 35 niet g. 36 En m.n. 37 Als d. peelgrijn d. versach. 39 So. 40 cortine. 41 dwanc hem an thelichdom. 41 wel g.r. 43 met devocioene. 44 staect. 45 scerpe. 46 Up. 47 Addi g. int vleesch g. 49 dicken eerstoken. 50 En constiere n.c. toe. 51 hi daer v. 53 ne s. 54 up den eersten. 55 ghefondeert. 56 W. soe v.b. so gheordineert. 57 Arde nalijx toten boorde.

14258 minre s. up boorde. 59 Sterkelike g. hijt assaelgieren, 60 dicken stoten e. faelgieren. 61 hustijn wel h.g. 62 E. wel h. 63 Herules w. Calculuse. 64 waerf voer sijn. 65 waerf assaelgierde. 66 waerf, waerf faelgierde. 67 waerf. 68 hebben. 69 Sinen. 70 Maer d. minre als. 71 up de. 73 al ontbr. 75 also. 76 Of. 79 Daer h. niet en w.c.b. 86 sterken. 87 S.w.h. hem an d.m. 88 Daert incomen. 89 soe ontbr. 91 D. so croet hi so l. 92 tbordoen i. 93 Maer, daer ontbr. 94 D.h. db. mede i.d. 95 hamerkine. 96 pine. 97 So nauwe w.d.p. twaren. 98 niemen. 99 Te voren ontbr. 14300 M. hine w. of men ne g. 1 I.e. sulc voerdeel de dede, 2 hem up.

14304 haddijt zelve g. 5 begaert. 6 waert. 7 mestrout men l.n.A. mestrowent. 8 eist datmer. 10 Datter t.v. niemen. ll ghesleghen. l2 ter. 13 entreye ne g. 15 D. die pointe of. 16 den b. 18 den cnop. 20 weet. 21 Of. 22 Als ghi comt i. soeten. 23 Ende g. 24 Knoppe. 25 so ontbr., behendelijc. 26 D.g.b. niet en west. 27 also g.h. moght. 28 Updat ghijt niet bet. 29 E.c. niet. A.E.c. bat, wise. 30 love ic. 31 minre d. ghedronghen. 32 An d. maysiere so hi best m. 33 hande wel staken up. 34 Dor d. telgeren t.a. den crop. 35 zeere Scone O. 36 Datter n. 37. Outraghe no gheene o. 38 minre, den. 39 ghelovede. 41 Omme die middele so. 42 Den rosier e. dwanken. 43 telghere roeren. 44 scudden e. hutsen s. mesvoeren. 45 iet. 46 Maer h. conste g. niet. 47 scortse. 48 ander connen ghewinnen. 49 Van den. 50 D. hi wert h.e.l. 51 So verre voert so voer hi. 53 ondaen. 54 E. hi d. 55 bladre. 56 den. 57 Entie. 58 G.h. tsoerken al daer o. 59 Ende d.m.d. de s. 60 Soene h. 61 No m. liste. 62 Maer. A. Daer.

15364 wit. 65 hopendi e. 67 als m. liste. 68 D.h.h. gheenen o.w. 69 N.d. aerch peinsde. 70 Als, niet veinsde. 71 ghedoghede. 72 doene. 73 Maer. 74 al. A. alse. 75 sachten n.w. 76 tebroken h. vorwoorde. A. vorwarde. 77 an. 78 D. hi s. an h. 80 sere ontbr. 81 liet hem. 82 bloemen e. blader. 86 aldus. 87 dancti. 88 enten G. der M. 89 die baroenen. 90 cracie. 93 Redene d. haer. 94 Entiene te c. plach a. 95 E.n. en h. Rijchede. 96 den i. 97 den p. die hi h. 98 Ende h.d. weechs niet vermoedde. 14400 den. 1 Jalousien. 2 Dien G.m. vermalendien. 3. soe de roesen v. den minneren. 4 weeren. 5 Twaren soene s. alleene h.n. 7 dor h. ende lietijs. 8 hem de M. 9 joye. 10 den rosiere d. rosen r.