Die Rose van Heinric van Aken

[p. 80]

[Deel 2]

A. fol. 23. d.-24. a.

⁺Hi so levet in meerren delite
Dan selc doet, sijt seker das,
C. mudde corens in sinen tas;¹
Ende sal u seggen wel ware bi:⁺
Die gene, die so rike si,
Hem bernt binnen altoes sijn moet
Om te gaderne dat grote goet;
Maer die ander, die niet en hevet
Dan dagelix went, daer hi bi levet,⁺
Hine gaderet tgoet niet alsoe.
Alse hijt went dan es hi vroe,
Ende verteret wel blidelike,
Al eist dat hi niet en es rike,
Ende houttere heme eerlic mede,⁺
Ende penst, alse lange alsi sine lede
Heft gesont, sal hi wel winnen
Dat hi verteren sal met sinne.
Eist oec te cout och te nat,
Hi penst wel te lidene dat;⁺
Wert hi siec, sine geburen
Selne wel int gasthuus vuren,
Daer hi van hongere nine bederft;
Ist oec dat hi van ermoeden sterft,
So penst hi dattene halen sal⁺
Onse Here met sinen inglen al,
Want hi gescuwet heft giricheide
Ende wel gehouden dat God seide,
Dat niemen om margen sorge en heeft,
Want al God geeft daermen bi leeft.⁺

Ons seit Pitagoras die clerc,

(Ine weet oft gi noit saget sijn werc,
Diemen die Guldene Vers hiet)
Hi seit: alse hi van lichame sciet,
So vart hi ter heleger locht⁺
Ende laet dese erdsce vrocht:
Daer levede hi alse een God.²
Hi es wel keitijf ende sot,
Die waent dat hier sijn lantscap si;
Neent! nemmer niet, geloves mi.⁺
Onse lantscap en es niet sekerlike
Hier neder in dit erderike,
Maer hier boven eist altemale.
Dat merken wie biden clerken wale,
Die de boke hebben gelesen,⁺
Die wale connen spreken van desen.³

Ende oec die gene die mach leven

Van dien dat hem sine rente geven,
Ende niet en geert van anders goede,
Hi mach wel leven sonder aremoede;⁺
Want die meestre seggen mi,
Dat niemene keitijf no arm ne si,
Hine wille zelve arem wesen,
Eist coninc, eist grave, als wi lesen.
Menich ribaut es die plegt⁺
Dat hi colen met sacken dregt;
Nochtan heft hi dat herte so blide,

+ C. fol. 29. c.d.

1 De lezing van C. is in deze twee verzen de ware:

Dan selc die hevet in sinen tas
C. mudde corens, sijt seker das.

+ [4785]

+ [4790]

+ [4795]

+ [4800]

+ [4805]

+ [4810]

+ [4815]

2 Lees eenigszins gewijzigd met C. in vs. 8460-63:

Alse die siele uten lichame sciet,
So vaert si ter heleger locht
Ende laet dese erdsce vrocht,
Daer si levet alse een God.

Verg. Rose, I. 168, 5750 (5044):

Quant tu du cors départiras,
Tous frans ou saint ciel t'en iras,
Et lesseras humanité,
Vivans en pure déité.

+ [4820]

+ [4825]

3 De fransche tekst heeft misschien onzen vertaler in de war gebracht, die van Boëthius boeken maakt. Rose, I. 5758 (5052):

Ce puet l'en bien des clers enquerre
Qui Boëce de Confort lisent,
Et les sentences qui là gisent.

+ [4830]

+ [4835]

[p. 81]

A. fol. 24 a.b.

⁺Dat hem en deert tegenen tiden;
Want, alse hi die pine heeft leden,
Loept hi en wech met haesticheden⁺
In die taverne dat verteren:
Bleeft hem lange het soude hem deren.
Ende alse hare wenninge es verteert,
Lopen si weder ter marct wart,
Ende dragen die sware ferdele⁺
Met bliscepen ende met spele,
Ende winnen blidelike hare broet,
Daer si stoppen met hare noet;
Ende als sijt hebben dus gewonnen,
Lopen si weder vor dier tonnen⁺
Ende sijn blide ende in hogen,
Ende drinken wat sijs drinken moegen,
Ende wanen genoech hebben ewelike.
En waendi God van hemelrike
En hefse liever van desen arde,⁺
Dan ochte si waren perssemarde?
Want die perssemert sekerlike
En mach nemmermee wesen rike,
Sine herte bernt in sduvels strec,
Dies hi es girich ende vrec¹.⁺

Die coepman hine leeft met aise

Noch oec en genen tijt in paise,
Want sine herte altoes orloget
Om goet te winne ende poeget,
Ende nemmermeer en sal hijs genoech⁺
Hebben vercregen na sijn gevoech,
Noch te winne wesene sat,
Om te meerne sinen scat.
Hi heeft bestaen ene selsane pine:
Hi wilt al twater uten Rine⁺
Drinken, dies hi drinken en mach
So vele, en blives nacht ende dach
Alse vele alst te voren dede:
Dit doet die grote girichede,
Die sijn herte altoes ontstelt;⁺
So hi meer heeft so hi meer welt².
In dit vernoy, in dese bataellie
Blivet hi sijn leven sonder fallie.

Avocate ende fisiciene

Dese gaen alle die straten gemene³,⁺
Ende sijn blide ende sere in hogen
Alsi den penninc winnen moegen
Ende hare const vercopen wale:
Hieran geet hem altemale,
Om datter ute wasdoem scijnt.⁺
Hoe sere die sieke si gepijnt,
Si wouden datter sestich ware;
Ende davocaet woude openbare,
Datter dingeden III warf tiene.
Hoe scone sijt hadden ocht hu siene,⁺
Dat woudense dusentich, weet ic wel:
Dat doet giricheit ende niet el,
Diese bernt in die girichede⁴.
Ende die meestre van divinen mede,
Die predeken gaen van stede te stede,⁺

+ C. fol. 29 d.-30 a.

+ [4840]

+ [4845]

+ [4850]

+ [4855]

1 Rose, I. 169, 5784 (5078):

Tuit cil sunt riche en habondance,
S'il cuident avoir soffisance,
Plus, ce set Diex li droituriers,
Que s'il estoient usuriers:
Car usurier, bien le t'afiche,
Ne pourroient pas estre riche,
Ains sunt tuit povre et soffreteus,
Tant sunt avez et convoiteus.

+ [4860]

+ [4865]

+ [4870]

+ [4875]

2 Rose, I. 169, 5811 (5105):

Cum plus aquiert, et plus li faut.

3 Rose, I. 170, 5812 (5106):

Advocas et phisicien
Sunt tuit lié de cest lien.

+ [4880]

+ [4885]

+ [4890]

4 Rose, I. 170, 5816 (5110):

Tant ont le gaaing dous et sade,
Que cil vodroit por un malade
Qu'il a, qu'il en éust quarente,
Et cil pour une cause trente,
Voire deus cens, voire deus mile,
Tant les art convoitise et guile.

+ [4895]

[p. 82]

A. fol. 24 b.c.

⁺Om ere te hebbene ende rijchede,
Ende om vordeel van den heren
So gaen si den volke leren
Ende seggen wel goede predecaden,
Die hem selven cleine staen te staeden;
Want sijt doen om idele glorie,
Daer hem verblijt af die memorie:⁺
Ende dat es hare ziele verlies.
Menich predect, sijt seker dies,
Sonderlange goede predecade,
Die uten der herten vol van quade
Coemt ende vol sonden mede,⁺
Ende nochtan blijft in hare quaethede.
Van desen lieden latict bliven,
Ende wille hier nu vort bescriven
Van den quaden, vulen tassarden¹,
Die wel geliken den perssemarden,⁺
Die oec noit minnen en wouden
Anders dan hare gelt vaste houden,
Ende werpent te haren groten scatte.
Hoe sere sal op hem wreken datte
God onse here van hemelrike,⁺
Ende dat si sien elker dagelike
Die arme, die si voeden souden,
Sterven van hongere ende van coude.

Altoes hebben si drie pinen

Die gene die gaderen tgoet in scrinen:⁺
Met groten pinen winnen sijt,
Ende houdent met anxten alle tijt;
Si sceden daer af met groten sere,
Nochtan dat hem en dede noit ere.
Dit doet al gebrec van minnen;⁺
Want minnede tsmenscen herte binnen,
Sone ware getrouwe minne niet leden
Die nu verbernen in girichede;
Want wien meer goeds ware bleven,
Hi hads sinen vrient gegeven⁺
Ochte geleent tsire noet
Ende van vrientscepen groet².
Die werelt ware dan even rike,
Ware die minne in dese gelike:
Neen si niet! dats ongeval,⁺
Die minne si es te cope nu al;
Niemene ne mint dan om sine vrome,
Dan hoe hi te groten goede mach comen.
Die wijf vercopen hen oec mede,
Daer si hem mede doen grote lelichede.⁺
Aldus sijn al die liede ondeert,
So sere hebben si gekeert
Hare herte ane die girichede,
Dat si hare grote vrechede
Hebben geleit in eigijndome³.⁺
Alselke liede, alse ic hier nome,
Sijn knecht der penninge, di si houden
Vaster dan si te rechte souden.
Dese maken meester over hen
Den penninc, die in haren sen⁺
Altoes legt, ende dien si geren
Ende en dorren niet verteren.
Nochtan moet verteert al wesen
Biden genen ocht bi desen;
Want waneer hi die ogen luect,⁺

+ C. fol. 30 a-c.

+ [4900]

+ [4905]

1 Rose, I. 170, 5840 (5134):

Mès or laissons tex preschéors,
Et parlons des entasséors.

+ [4910]

+ [4915]

+ [4920]

+ [4925]

+ [4930]

2 Rose I. 171, 5856 (5150):

Ne ce n'est fors par le défaut
D'amors, qui par le monde faut;
Car cil qui richesces amassent,
S'en les amast, et il amassent,
Et bonne amor par tout régnast,
Que mauvestié ne la frégnast,
Mès plus donast qui plus éust
A ceus que soufreteus séust,
Ou prestast, non pas à usure,
Mès par charité nete et pure, etc.

+ [4935]

+ [4940]

3 Lees met C: vrihede, en verg. Rose, I 171, 5879 (5173):

Tant sunt d'avarice lié,
Qu'il ont lor naturel franchise
A vil servitude soumise.

+ [4945]

+ [4950]

+ [4955]

[p. 83]

A. fol. 24 c.d.

⁺En weet hi wie sinen scat ontpluect,
Ochte wien dattene verteren sal,
Dien hi heft lange vergadert al.
Hets riken lieden grote onnere,
Dat si jegen hare nature so sere⁺
Doen, want hare nature es dat.
Dat si souden telker stat
Den lieden secorsen ende lenen.
En verstaet niet dat wi menen,
Dat sijt souden lenen iet⁺
Om persseme ocht om geniet,
Maer om Gode, diet hen verleent.
Mar men pleges nu niet, neent!
Si leggent vaste in groten prisone,
Ende en dinkent niet te verdoene,⁺
Ende houdent met groten onneren;
Want altoes in haer herte keren
Die drie poente, die ic u seide:
Deen es te wenne met arebeide,
Dander es te houdene met sorgen,⁺
Ende terde node af te scedene morgen.
Tgoet sal noch hem selven wreken;
Al eist dat niet en can spreken,
Het slacht wel der coninginnen,
Die inden torre verwracht leit binnen,⁺
Ende hout hare met paise ende in gemake,
Ende laet die keitive in wake
Tote dat comen mach hare ure:
Edan gaet si irsten buten den mure.
Alsoe so sal doen die scat.⁺
Alse sijn here es tslevens sat,
So sal hi den genen bliven,
Diene saen sal overdriven;
Maer die gerechte goede man
Hine houd hem niet hier an,⁺
Maer es vroe ende harde blide,
Ende gevet tsine tallen tiden
Daert hem bestaedt dinct wesen.
Dedalus geleec wel desen,
Die Ycarus sinen sone maecte⁺
Vlogle, die hi wel geraecte:
Dat dedene art ende niet nature,
Ende dedene vliegen die locht dure¹;
Maer die nodichge, girichge man,
Al pijnt hi vliegen, hine can;⁺
Sine ere en mach niet verre comen:
Giricheit heft hem benomen,
Die hem alle doeget doet laten.
Noch sal God onse here meer haten
Den nodichen girichen ongeseedt⁺
Dan dien die afgoden anebeedt;
Mare milde herte, wildijt verstaen,
En wilt met giricheden omgaen,
Maer dore die ere, die hi begert,
Vlieget hi dore die locht vortwert.⁺
Noch heeft liever God onse here
Den milden ende minten mere
Dan hi den vulen girichen haedt,
Dien hi nochtanne sere versmaedt.

Suete rijcheit, alte mordadich,⁺

Waerbi siedi so ongenadich
Den genen die u ane hen lesen,
Dat si moeten u knecht wesen
Ende dienen ende liggen onder voet,
Dattie milde niet en doet?²⁺
Maer selke die hier stoede neven
Mochten seggen ende antworde geven,
Dat grote sekerheit geft die scat.

+ C. fol. 30 c.d.

+ [4960]

+ [4965]

+ [4970]

+ [4975]

+ [4980]

+ [4985]

+ [4990]

+ [4995]

1 Rose, I. 173, 5947 (5241):

A Dédalus prenent exemple,
Qui fist eles à Ycarus,
Quant par art, non mie par us,
Tindrent par mer voie commune.

+ [5000]

+ [5005]

+ [5010]

+ [5015]

2 Rose, I. 174, 5978 (5272):

Hé! douces richesces mortex,
Dites-donc, estes-vous or tex
Que vous faciés bénéurées
Gens qui si vous ont emmurées?
Car quant plus vous assembleront,
Et plus de paor trembleront.
Et comment est en bon éur
Hons qui n'est en estat séur?

+ [5020]

[p. 84]

A. fol. 24 d.-25 a.

⁺An heren, an coningen merken si dat,
Die om hare edelheide groet⁺
Voren met hem groet conroet
Van Heden, die gewapent varen,
Dies hire sijn lijf met wilt bewaren.¹
Dan seggen die lieden verre ende bi,
Dat ene grote coenheit si.⁺
God weet wel, die kent al goet,
Dat hem grote sorge doet,
Die hen dagelijcs doet asaut;
Want sekerleker mach een ribaut,
Waer hi wilt, gaen ende keren⁺
Allene vor die mordeneren,
Ende vore hem dansen ende springen,
Ende lude ropen ende singen
Sonder sorge teneger stont,
Dan die gene die dragen bont,²⁺
Al haddi oec met al datte
Dat behort tsinen scatte,
Gout ende precieuse stene;
Dat namen hem rovers al gemene,
Ende soudene oec dacrtoe verslaen,⁺
Daer die ribaut soude ontgaen,
Omdat si duchten souden thangen,
Wordense van sinen lieden gevangen.
Niet meer en mach een coninc sijn vri
Dan een ribaut, geloves mi,⁺
Allene opdat sine liede en waren:
Sine liede! ic liege tuwaren,
Sie en sijn sine meer no min,
Maer heerscap heeft hi over hen:
Heerscap, neen! dienst maer,⁺
Die tsire vrieit hort, dats waer.³
Si sijn haer selfs, want alse si
Willen staen si den coninc bi,
Ende alsi willen blijft hi allene,
Ende danne so es sine macht clene;
Want hare lijf, hare vromicheit
Es den coninc wel ongereit;⁺
Het es hare, het moet hare bliven:
Nature const wel bedriven.

Die avonture sie en can,

Hoe goet dat si es den man,
Geweten doen bi wat saken⁺
Sijn beste goet hem mochte genaken;
Want davonture si es al blint.’⁴
- ‘Vrouwe, dore God, Marien kint,’
Seide die minnere: ‘nu leert mi

+ C. fol. 30. d.-31 a.

+ [5025]

1 Rose, I. 175, 5988 (5282):

Mès aucuns qui ce m'orroit dire,
Por mon dit dampner ou despire,
Des rois me porroit oposer,
Qui por lor noblesce aloser,
Si cum li menus pueples cuide,
Fièrement metent lor estuide
A faire entor cus armer gens.

+ [5030]

+ [5035]

2 Rose, I. 175, 6001 (5295):

Miex porroit uns ribaus do Griève
Séur et seul par tout aler,
Et devant les larrons baler,
Sans douter eus et lor afaire,
Que li roi o sa robe vaire.

+ [5040]

+ [5045]

+ [5050]

+ [5055]

3 Rose, I. 175, 6012 (5306):

Si seroit-il, ce croi, tué,
Ains que d'ilec fust remué:
Car li larrons se douteroient,
Se vif eschaper le lessoient,
Qu'il n'es féist où que soit prendre,
Et par sa force mener pendre.
Par sa force! mès par ses homes,
Car sa force ne vaut deux pomes
Contre la force d'un ribaut,
Qui s'en iroit à cuer si baut.
Par ses hommes! par foi ge ment,
Ou ge ne dis pas proprement.
Vraiement siens ne sunt-il mie,
Tout ait-il sor eus seignorie;
Seignorie, non, mès servise,
Qu'il les doit tenir en franchise.

+ [5060]

+ [5065]

4 Rose, I. 176, 6032 (5326):

Car lor bontés ne lor proesces,
Lor cors, lor forces, lor sagesces
Ne sunt pas sien, ne riens n'i a,
Nature bien les li nia;
Ne Fortune ne puet pas faire,
Tant soit as homes débonnaire,
Que nules des choses lor soient,
Comment que conquises les aient,
Dont Nature les fait estranges.

[p. 85]

A. fol. 25 a. b.

⁺Welke sake mijn beste goet dan si:⁺
Dat soudic gerne leren kinnen
Ende die const van u gewinnen.’
- ‘Ic leerse u gerne,’ seide Redene doe,
‘Maer en verstaet niet alsoe,
Dat ic meine goet van avonturen,⁺
Lant, huus, cledre ochte paruren,
Noch engeen erdersch goet,
Datmen voren ochte dragen moet;
Maer mine leringe meer ende min
So seldi dragen in uwen sin.⁺
Dats goet dat u niet en sal laeten
Noch ontfallen op dier straten;
En sal u verwegen noch verladen,
Maer altoes vromen sonder scaden.
Al ander goet, dat buten es,⁺
Dan prisic niet, sijt seker des;
Noch gi, no man negeen die leeft
En heeft meer dan hi wijsdoems heeft
Binnen sire herten besloten;¹
Want sine andre goede si moeten⁺
Al ter avonturen staen,
In sorgen ende in anxten gaen,
Daer die sotte blide sijn bi
Ende diekent drove, geloves mi.²
Al dat die avonture doet⁺
En prijst niemene, die es vroet,
Noch en eest te drove no te blide,
Want hets te duchtene tallen tide,
Want si es van ongestaden sinne.
Daer omme sone prisic niet hare minne,⁺
Noch oec vroet man daer mede,
Want sijt te saen verkeren dede;³
Ende daerbi willic dat gi wet,
Dat gi uwe herte nine set
Ane hare: het ware u grote sonde.⁺
Opdat geviele tenichger stonde,
Dat gi den lieden daedt verstaen,
Dat gise minnet sonder afgaen,
Ende gi danne meer minnet hare goet:
Dat es sonde, so wie dat doet.⁺
En soude oec prisen en geen man
Dese minne; si es in den ban
Ende wederseit ende oec waedt⁴
Ende oec van allen lieden gehaed.

Gi segt een dinc die niet en doecht:⁺

Alsic u quaetheit hebbe getoecht,
Segdi dat ic u haten doe;
Nu wijst mi waer, waneer ende hoe.’⁵
Die minneren seide: ‘Gerne, bi wareden.
Vrouwe, gine gerustet heden⁺
Mi te biddene, dat ic versmaede
Minen here, dat ic niet en daede,
Om ene welde minne, die gi
Al te sere vart prisende mi,
Ende diemen nieweringe en weet⁺

+ C. fol. 31 a.-c.

+ [5070]

+ [5075]

+ [5080]

+ [5085]

1 Rose, I. 177, 6057 (5351):

Cil bien sunt tien à droite guise.
As autres biens, qui sunt forain,
N'as-tu vaillant uns viés lorain.
Ne tu, ne nul home qui vive,
N'i avés vaillant une cive:
Car sachiés que toutes vos choses
Sunt en vous-méismes encloses.

+ [5090]

2 Rose, I. 177, 6064 (5358):

Tuit autre bien sunt de Fortune,
Qui les esparpille et aüne,
Et tolt et done à son voloir,
Dont les fox fait rire et doloir.

+ [5095]

+ [5100]

3 In vs. 51 en 52 is de lezing van C te verkiezen.

+ [5105]

+ [5110]

4 Aldus duidelijk in het Hs. Of de tekst bedorven is, dan wel of waedt misschien een woord is dat bestaan heeft, durf ik niet beslissen. Zou waet wellicht eene corruptie zijn van ver-waten, en men aldus moeten lezen:

Ende wederseit ende verwaten,
Endese alle liede haten?

+ [5115]

5 Rose, I. 178, 6092 (5386):

Mès d'autre chose te voi nice,
Quant m'a mis sus itel malice
Que ge haïne te commant;
Or di quant, en quel lieu, comment.

+ [5120]

+ [5125]

[p. 86]

A. fol. 25 b.c.

⁺Van oesten, daer die sonne upgeet,
Tote daer si plegt haer inde te doene,
Noch van middage tote septentrione.
Ic weet wel dat men wandelen soude
Tote dien dat hem bename dat oude,⁺
Eermen vonde alselke minne,
Alse die gi mi wilt bringen inne.
Sint dattie Gode enwech vloen,
Sone hadde die werelt engeen doen,
Ense die gygante assaelgierden.⁺
Ende met crachten so sconfierden,
Dat si voren inden trone
Hier boven woenen, daert es scone.
Recht ende Reinicheit die vrouwe
Voren met hem, so dede oec Trouwe.⁺
Dese Minne es oec gevloen alsoe,
Sint dat Trouwe henen vloe;
Gerechtecheit, die swaer was,¹
Si vloe tachterste, sijt seker das,
Die noit sint en quamen weder⁺
Vanden hemele tons hier neder.
Baraet doetse henen vlien,
Diese horen wilt no sien.
Met sire ondaet, met sire cracht
Heft hise uter werelt bracht,⁺
Ende hout die werelt met gewelt,
Ende esser in so vaste gestelt,
Datse hem sal bliven emmermere,
Hen doe kenleke God onse here.
Tulius, die ter menichger uren⁺
Die heimelicheit der scrifturen
Besochte, hine conste sijn engien
So wel gemaken noch gesien,²
Dat sire mee vonden nie
Dan twee paer, wanic, ine weet drie,⁺
Die alselke minnaren waren,
Alsic u hore hier openbaren.
Binnen Tulius tiden nochtan,
Waen ic, so proeft menich man
Die waren sine vrient met monde,⁺
Maer metter herten engenen stonde.³
Ben ic dan vroeder dan Tulius was
Ochte Gecien ochte Ypocras,⁴
Die selke minne en conste vinden?
Wies soudic mi dan onderwinden,⁺
Ende waer soudicse soeken dan,
Sint datse niemen vinden can,
Ense al die werelt es doresocht,
En ware dat ic in die locht
Vliegen mochte alse een crane,⁺
Ende icker dan mochte comen ane?
Al constic vliegen, ine sochter niet:

+ C. fol. 31 c.d.

+ [5130]

+ [5135]

+ [5140]

1 Rose, I. 179, 6118 (5412):

Justice, qui plus pesans ière,
Si s'enfoï la derrenière.

+ [5145]

+ [5150]

+ [5155]

2 Rose, I. 179, 6128 (5422):

Néis Tulles, qui mist grand cure
En cerchier secrés d'escripture,
Ne put tant son engin débatre, etc.

De lezing bij C is volslagen onzin, zeker ontstaan door engien in den zin van krijgswerktuig op te vatten. Engin is in het origineel, zoowel als bij A., bekwaamheid, vernuft.

+ [5160]

+ [5165]

3 Rose, I. 179, 6135 (5429):

Si crois que mains en esprovast
De ceus qui à son tens vivoient,
Qui si amis de bouche estoient.

Het oorspronkelijke doelt hier op de plaats in Cicero's Amicitia, c. 4: ‘ex omnibus saeculis vix tria aut quattuor nominantur paria amicorum: quo in genere sperare videor, Scipionis et Laclii amicitiam notam posteritati fore.’

4 Vooral bij A schromelijk bedorven. Van de aangehaalde autoriteiten: Gecien en Ypocras, weet het oorspronkelijke niets; doch onze vertaler begreep wederom zijn fransch niet, en zal denkelijk de beide onbekende grootheden uit de volgende verzen van het origineel hebben gefabriceerd (Rose, I. 180, 6146. (5440):

Puis-ge voler avec les grues,
Voire saillir ontre les nues,
Cum fist li cine Socratès?

Li cine, (Gecien) d.i. de zwaan van Socrates. Is dit misschien eene toespeling op Plato's Phaedo, § 77 en 78, verg. Cicero's Tusc. Disp. I. 30? De tekst van C heeft alleen Ypocras.

+ [5170]

+ [5175]

[p. 87]

A. fol. 25 c.d.

⁺Mi mochter af comen groet verdriet;
Die Gode mochten wanen dat,
Dat ic tparadijs hare stat⁺
Willen soude assaelgieren,
Alse die gygante quadertieren
Wilen in ouden tiden daeden.
Ine bem niet alsoe beraeden,
Datse mijn herte te soekene geert.’⁺
- ‘Lieve vrient, nu hort hare weert,’
Seide Redene, ‘sint gi gewinnen
Niet en cont van derre minnen,
Dat gebreect alse lichte ane u
Alse an enen anderen, verstaet nu.⁺
Bi andren willict u tonen waer;
Bi anderen? neen! bi u maer
Willict u tonen harde saen;
Maer gi moet die minne verstaen,
Dat ic u segge, gemeenlike⁺
Ane die arme ende ane die rike,
So, gi selse gemeinlike minnen,
Ende liever den enen niet gewinnen
Dan gi ten andren minnen geert.¹
Hebse even lief ende even weert,⁺
Ende staet hem alsoe gelijc te staeden,
Alse gi wout dat si u daeden;
Ende niemenne en doet meerre scade,
Dan gi wout dat men u daede;
Ende welt n herte aldus minnen,
Groten loen seldire an winnen.
Derre so volcht, radic, u leven:⁺
Si sal u grote bliscap geven.

Om dat alle die lieden laten

Dese minne ende verhaten,
So sijn geset in erterike
Die rechteren al gemeenlike,⁺
Dat si onrecht selen breken
Ende die overdaede wreken,
Die diewile deen den andren doet,
Ochte doet oehte neemt sijn goet,
Ochte vercracht ocht stelet tsine,⁺
Ochte verraeddene stillekine;
Dat souden die rechtren berechten
Ende wel sere daer over vechten.’
- ‘Vrouwe, dore God van hemelrike,
Sint gi mi leert so ernstelike,⁺
So biddic u dat gi mi doet
Een luttel verclaren minen moet.’
- ‘Gerne, waer af? ic secht u.’
- ‘Dat gi mi wilt berechten nu:
Welc dunct u beter in uwen sinne,⁺
So Gerechtecheit so Minne?’
- ‘Welke meindi?’ - ‘Vrouwe, dese,
Daer gi mi heet dat ic in wese;
Want die gene daer ic in ben,
Si blijft vaste in minen sen.’²⁺
- ‘Tatolf!³ic geloves u wale;

+ C. fol. 31 d-32 a.

+ [5180]

+ [5185]

+ [5190]

+ [5195]

1 Rose, I. 180, 6157 (5451):

Biaus amis, dist-ele, or escoute:
Jà voler ne t'en covendra,
Mès voloir, et chascun vodra,
Par quoi, sans plus, croies mes euvres.
Ja ne convient qu'autrement euvres,
S'à ceste amor ne pués ataindre,
Car ausinc bien puet-il remaindre
Par ton défaut cum par l'autrui.
Je t'enseignerai bien autre hui:
Autre, non pas, mès ce méismes
Dont chascun puet estre à méismes,
Mès qu'il prengne l'entendement
D'amors un poi plus largement;
Qu'il aint en généralité,
Et laist espécialité;
Ni face jà communion
De grant participation.

+ [5200]

+ [5205]

+ [5210]

+ [5215]

+ [5220]

+ [5225]

2 Rose, I. 182, 6211 (5505):

De quel Amor dis-tu?

De ceste

Où vous volés que ge me mete:
Car cele qui s'est en moi mise
Ne bé-ge pas à metre en juise.

+ [5230]

3 Tatolf is bij Kil. ‘statua sartoria, stipes vestiarius, cui sartor vestem recens sutam adaptat,’ de ledeman, het mannequin, en overdrachtelijk gek, dwaas. Zie over de afleiding Dr. Halbertsma, in Dr. de Jager's N. Arch. v. ed. Taalk. 245, en over olf Grimm, Gr. II. 331.

[p. 88]

A. fol. 25 d.-26 a.

⁺Maer wildi weten altemale
Van beiden welc dat beter si?
Ic seide: Minne’¹ - ‘So proeft mi.’
- ‘Gerne. Alsmen twee saken vent,⁺
Diemen beide orberlic kint,
Der gere diere te doene best es,
Die es best, sijt seker des.’²
- ‘Vrouwe, dese sake die es waer.’
- ‘Nu hort ende verstater naer,⁺
Ic sal u verclaren bat dien sin:
Minne, daer caritate woent in,
Es beter dan gerechticheide,
Dat salic u proven hier ter stede;
Nu setter toe herte ende moet.⁺
Ic segge dat beter es dat goet,
Dat van selven coemt geresen,
Dan daer hulpe toe moet wesen.
Bi exemple willict u saen
Proven wel ende doen verstaen.⁺
Opdat een scep getrecken can
Bat bi hem selven enich man,
Dan datmen hem dade hulpe engene
Anders dan die sine allene,
Wat mochti hem staen te staeden,⁺
Sint hi niet en ware verladen?’³
- ‘Ic mochte, vrouwe wel gedaen,
Mine hant ane den cabel slaen
Ende hem hulpen trecken iet.’
- ‘Gi segt waer; nu besiet:
Al lage stille Gerechticheit
Ende Minne ware den lieden gereit,⁺
So ware hen die Minne genoech
Om to hebbene hare gevoech,
Sonder te doene enich recht
Van enichger sake nu ende echt;
Want sonder Minne Gerechticheit,⁺
So es verloren al arbeit.
Minne sone heeft hulpe noet,
Dat doet Recht dicwile groet;
Daer omme es Minne beter al.’⁴⁺
- ‘Proeft mi dat, vrouwe.’ - ‘Gerne, ic sal.
Nu swiget ende hort mine tale,
Dat radic ende verstaetse wale.

Recht regneerde, geloeft mi das,

Doe Saturnus coninc was,
Die Jupiterre beide gader⁺
Avesneet, al waest sijn vader,
Sine gegaen, al deedt hem wee,
Ende werpse beide in die zee.
Van den scumen so wart Venus
Geboren, dat seit scrifture aldus.⁺
Al ware Gerechtecheit weder comen,

+ C. fol. 32 a.b.

1 Rose, I. 182, 6219 (5513):

Mès se tu quiers sentence voire,
La bone Amor miex vaux.

Met Minne wordt door den vertaler zeker alleen de goede, ware Minne bedoeld, waarvan Redene hier enkel spreekt. Ook zoude men kunnen lezen: Die goede Minne (in plaats van: Ic seide).

+ [5235]

2 Rose, I. 182, 6221 (5515):

Quant vous trovés

Deus choses qui sont convenables,
Nécessaires et profitables,
Celé qui plus est necessoire
Vaut miex.

Lees in vs. 5289: Die gene.

+ [5240]

+ [5245]

+ [5250]

+ [5255]

3 Rose, I. 184, 6253 (5547):

S'uns hons puet bien une nef traire
Sans avoir d'autre aïe afaire,
Que jà par toi bien ne trairoies,
Trait-il miex que tu ne feroies?

+ [5260]

+ [5265]

4 Rose, I. 184, 6260 (5554):

Se Justise dormoit gisans,
Si seroit Amors soffisant,
Que tu vas ci moult despisant,
A mener bele vie et bone,
Sans justicier nule persone;
Mès sans Amors Justice, non:
Por ce Amors a meillor renon.

+ [5270]

+ [5275]

+ [5280]

[p. 89]

A. fol. 26 a.b.

⁺Diere den wech es al benomen,
Al eist datter te doene si,
Noch wart goet, geloves mi,
Dat hen die liede onderminden;⁺
Want Minne si soude Recht versinden;
Want onderminden hen die liede,
Sijt seker datse om gene miede
Deen den andren iet mesdaeden:
Ende wat stoede dan Recht in staden?’¹⁺
- ‘Vrouwe, ine weet bi onsen Here.’
‘Ic selt u seggen paiselic sere:
Soude staen die werelt in haren dinge,
Wat souden princen ochte coninge,
Ochte provoest ochte baeliu?⁺
Sine dochten niet, dat seggic u.
Daer omme Minne, so dunct mi,
Beter danne Gerechtecheit si,
Recht en gaet jegen quaetheit maer,
Die moeder es, ic segge u waer,⁺
Der heren nu van erderike,
Edelheit vergeet gemeinlike.²
Daer omme en hadde gedaen die sonden
Ende quaetheit, noit en ware vonden
In erderike coninc negeen,⁺
Noch oec rechtere nemmer een.
Nu willen die rechtren qualec weten,
Dat si dat recht al vergeten
Ende doemen die arme lieden,
Ende die rike lieden om mieden.³⁺
Selc rechtre doet hangen den dief,
Daert af ware beter gerief
Datmen heme selven hinge:
So menichge quade, valsche dinge
Heeft hi gedaen ende toebracht⁺
Bi sire willen, bi sire cracht.

Dese sake machmen altemale

Bi Apyuse vertrecken wale,
Die sinen seriant tenen dage
Dede doen ene harde grote clage,⁺
Alse ons seget Titus Livius,
Over die dochter Virginius,
(Virgine hiet die scone maegt.)
Omdat si Apiuse baegt,
So dat hise moeste minnen,⁺
Ende si sins niet en woude kinnen,
Noch sire minnen oec en geerde:
Dit was dat Apiusen sere deerde.
Die seriant quam ende riep sere:
‘Here Apius, rechtere ende here,⁺
Doet mi vontnesse, eer gi gaet,
Van der maegt die hier staet,
Die mine eigine dierne es:
Dat willic tonen, sijt seker des,
Jegen elken man die leeft,⁺

+ C. fol. 32 b.-d.

+ [5285]

1 Rose, I. 185, 6278 (5572):

S'ele iert en terre revenue,
Et fut autresinc bien tenue
Au jor d'ui cum ele estoit lores,
Si seroit-il mestier encores
As gens entr'eus qu'il s'entr'amassent,
Combien que Justise gardassent:
Car puis qu' Amors s'en vodroit fuire,
Justise en feroit trop destruire;
Mais se les gens bien s'entr'amoient,
Jamès ne s'entreforferoient,
Et puisque Forfait s'en iroit,
Justise de quoi serviroit?

+ [5290]

+ [5295]

+ [5300]

2 Rose, I. 186, 6297 (5591):

Dont di-ge que miex vaut Amor
Simplement que ne fait Justise,
Tant aille-ele contre malice,
Qui fu mère des seignories
Dont les franchises sunt péries,

+ [5305]

3 Lees met C:

Ende vanden riken nemen si miede,

en verg Rose, I. 186, 6314 (5608):

Mès or vendent les jugemens,
Et bestornent les erremens,
Et taillent et cuellent et saient;
Et les povres gens trestout paient.

+ [5310]

+ [5315]

+ [5320]

+ [5325]

+ [5330]

+ [5335]

[p. 90]

A. fol. 26 b.c.

⁺Ine roke wiese gevoet heeft:
Ute minen huse bleef si verloren
Onlange sint si was geboren,
Ende wart Virginiuse gegeven:
Alsoe es hem noch bleven.⁺
Doet mi recht, here Apius,
Dat ic mine dierne hebbe aldus.
Si soude mi dienen altoes te rechte;
Wilt oec Virginius ende sijn geslechte
Wederseggen, dat hi en can,⁺
Ic wilt beproven met menichgen man.’¹

Alse dus sprac die verradere quaet,

Die valsche rechtre, die daer steet,
Eer noit Virginius sine tale
Conste geseggen, die nochtan wale⁺
Sine dochter wel bescudden soude
Jegen die gene diese hebben woude,
So gaf Apius sijn vontnesse daer,
Ende hiet die maegt openbaer
Leveren den cnape teygindome.⁺
Doe die riddere, die ic u nome,
Virginius, van sire dochter sach,
Ende hijt verweren niet en mach,
Sine moeste inder quader hande,
Nam hi die scade vor die scande;⁺
Want hi en hads betren raet,
Ende ginc ter dochter, daer si staet,
Die hi vor al dat levede minde,
Ende nam sijn swaert met geninde,
Ende sloech der maegt af dat hoet,⁺
Ende naemt doe met rouwen groet,
Ende bracht gedragen tenen prosente
Den rechtere daer te jugemente.²
Dus bleef die scone Virgine doet;
Ende die rechtere doe geboet⁺
Dat men Virginiuse volleke vinge,
Ende menne doedde ofte hinge.
Nochtan en verdede hijs niet,
Want hem tgemeine volc en liet,
Dies hadden soe jamerhede.³⁺
Daer wart geproeft op die stede
Dat Apius valscheit hadde gedaen.
Doe leitmenne in een prisoen gevaen,⁺
Daer hi hem doedde met enen messe
Eer quam die dach van sinen vontnesse;
Ende Claudius, die de clage ophief,
Was verordeilt alse een dief,
Ne ware dats ontfarmde sere⁺
Virginiuse, den stouten here,
Dies so vele den volke bat,
Dat hi verloest bleef op die stat,
Ende alle dandre bestorvent te waren,
Die orcontscap daeraf waren.⁺

Lucan, die clerc⁴, hi seit dat

In sine boke tere stat,
Die wise meester, in sijn Latijn,
Dat rechteren toverdadich sijn;
Want dueget ende grote macht⁺
Es selden met mannen over nacht;⁵
Ende sijt seker, op dat si bliven

+ C. fol. 32 d.-33 a.

+ [5340]

+ [5345]

1 Rose, I. 188, 6348 (5636):

Tout ce sui-ge prest de prover,
Car bons tesmoings en puis trover.

+ [5350]

+ [5355]

+ [5360]

+ [5365]

2 Rose, I. 188, 6373 (5661):

Et puis au juge présentée
Devant tous en plain consistoire.

+ [5370]

3 Rose, I. 189, 6379 (5667):

Mès ne l'occist ne ne pendi,
Car li pueples le desfendi
Qui fu tous de pitié méus.

+ [5375]

+ [5380]

+ [5385]

+ [5390]

4 Marcus Annaeus Lucanus, de dichter der Pharsalia.

+ [5395]

5 Rose, I. 189, 6394 (5682):

Briefment juges font trop d'outrages,
Lucan redit, qui moult fu sages,
C'onques vertu et grant pooir
Ne pot nus ensemble véoir.

Zie de Pharsalia, VIII, 494:

Virtus et summa potestas

Non coëunt,

[p. 91]

A. fol. 26 c.d.

⁺In die quaetheit die si driven,
Dat siere lettel ane winnen selen;
Wantse die duvel met haerre kelen⁺
Noch selen ter lester stont
Verhangen inder hellen gront.
In neme hier uut, dat verstaet,
Coninc, grave no prelaet,
Noch ter werelt noch geesteliken,¹⁺
Opdat si vanden rechte striken;
Want heerscap was gemaect daeromme,
Dat si dat rechte, niet dat cromme,
Altoes souden trecken vort,
Ende horen der armer lieden wort:⁺
Sijn hebben niet om niet die ere.
Daer omme es gemaect die here,
Dat sine arme lieden souden
Bi hem souden in paise gehouden.²
Dit moeten die rechteren sweren,⁺
Ende datse quaetdien selen deren,
Ende selve hangen metterhant,
Op datter niemen ware int lant,
Diet doen woude van sinen wege.
Hier bi so hebben si vereregen³⁺
Beide hare rente ende hare goet.
Die prince es salich die dit doet.
Nu hebbic u wel doen verstaen,
Na dat mi dochte u vragen gaen,
Ende die redene hebdi versien,⁺
Dat mi dunct dat wel vertien.’⁴

‘Vrouwe, gi hebt mi wel berecht;

Dies dankic u, het es wel recht;
Mare ic horde u onlancs nomen
Saken, die mi dunken comen⁺
Ute ere herten vol dorperheiden;
Want die u woude in oncuescheiden
Betrapen, vrouwe, hi mocht doen wale
Ane u spreken ende ane uwe tale.’
- ‘Ha!’ seide Redene, ‘ic kenne wel⁺
Wat gi meint; ic sal u el
Seggen ende verstaen doen bat,
Alse gi wilt, tere ander stat,
Ende u tonen meer ontscouden,
Op dat gire u ane wilt houden;⁵⁺
Maer mi steet tantwordene eer
Van dien dat gi heden eer
Mi op wilt leggen van hatien.
Mi wondert hoe gi des dorret lien;
Ende weetti niet dat vroetheit si,⁺
Alse een van ere sotheit vri
Ende quite wilt sijn, dat hi dore noet
Ene andre doe, die es alse groet,
Ocht ene meerre een groet deel?⁶

+ C. fol. 33 a.b.

+ [5400]

1 Rose, I. 189, 6403 (5691):

Ge n'en met hors rois ne prélas,
Ne juge de quelconque guise,
Soit séculier, ou soit d'église.

+ [5405]

+ [5410]

2 Verg. C. en lees met eenige verandering:

Dattie arme lieden souden
Bi hem in paise sijn gehouden.

Rose, I. 190, 6418 (5706):

Par eus doivent cil en pez vivre.

+ [5415]

3 Hier volgen de varianten van het IIe fragment van D., dat met aanmerkelijke leemten van vs. 5470-5988 doorloopt.

+ [5420]

+ [5425]

4 Rose, I. 190, 6430 (5718):

Et les raisons as-tu véues
Qui me semblent à ce méues.

Lees met D in vs. 5476: Die, en verg. over vertien, vermelden, LSp. Gloss. en Stoke, VIII, vs. 1272.

+ [5430]

+ [5435]

5 Rose, I. 191, 6442 (5730):

Une autre fois quant tu vorras,
Excusacion en orras,
S'il te plaist à ramentevoir.

+ [5440]

+ [5445]

6 Rose, I. 191, 6464 (5752):

Sès-tu pas qu'il ne s'ensieut mie,
Se leissier veil une folie,
Que faire doie autel ou graindre?

[p. 92]

A. fol. 26 d.-27 b.

⁺Dies gi quiten sout al geel⁺
In u herte die sotte minne,
Willic u haetscap werpen inne.
Gedinct u van Oratiuse niet,
Die so vroet een meester hiet?
Hi seit: die sot, die sinen wille⁺
Op ene quaetheit hout al stille,
Dat goet es dat hi ene andre doet,
Om dirste te werpene ondervoet.¹
In wille u niet verbieden die minne;
Maer verstaet in uwen sinne,⁺
Dat ic die sotte minne verbiede,
Die altoes quelt ende pijnt die liede.
Al es die sake, hets oec waerheide,
Al verbiedic dronkenheide,
Daeromme sone verbiedic niet⁺
Te maten drinken. Vrient, nu siet,
Al verbiedic te grote meltheit,
Die den lieden te swaer aneleit,
Ine hete niet datmen si
Daeromme te vrec, geloves mi;⁺
Want dese sijn al beide quaet.
Ic wille wel dat gi verstaet,
Dat ic dese soude prisen node.’
- ‘Gi doet, vrouwe!’ - ‘Gi lieget, bi Goede!
Ine can u gesmeken twent.⁺
Gi sijt ter wijsheit noch te blent,
Dat gi mi aldus wanet vaen;
Gi ontcopplet u honde te saen
Om te vane den hase mijn:
Gine sijt noch niet so goet logesijn.⁺
Alsoe en lasic niet van minnen,
Alse gi mi nu ane wilt winnen,
Datmen iemenne soude haten.²
Middele minne willic u laten,
Die ic wille wel dat gi ontfaet;⁺
Want si wel te prisene s aet.

Ene andre minne, geloves n i,

Es noch, die naturleker si
In menschen ende in beesten beide;
Want hets gerechte naturlicheide,⁺
Dat elke moeder mint hare kint,
Dat si met haren live wint.
Dat es ene minne gemeine
Allen dieren, groet ende cleine.
Dese minne en es min no mere⁺
Te prisene no te lachterne sere;
Want hen die nature doen doet.
En daeden sijs niet, dies sijt vroet,
Het ware hen lachter alte groet.³
Maer des en es en gene noet,⁺
Dat ic soude hier af tellen,
Want u andre saken quellen,
Die gi te swaer hebt anegenomen.
Wildi diere noch ave comen,
Eer u die pine slaet te doet,⁺
Het ware u salicheide groet
Hier bi sone beginne ics niets,
Dat ic wille dat gi sijt iet
Aldus allene sonder minne;
Maer doet mi in uwen sinne.⁴⁺
Ic bem edel ende scone,
Ende vrouwe van groten lone,
Ende werdich elken goeden man,
Die nie so vele goeds gewan
Noch so vele eren mede.⁺

+ C. fol. 33 b.-d.

+ [5450]

+ [5455]

1 Horat. Satyr. L.I. 2, vs. 24.
Dum vitant stulti vitia, in contraria currunt.

+ [5460]

+ [5465]

+ [5470]

+ [5475]

+ [5480]

2 Rose, I. 193, 6494 (5782):

Onques de ma bouche n'issi
Que nule riens haïr doie-en.

+ [5485]

+ [5490]

+ [5495]

3 Rose, I. 193, 6517 (5805):

Force lor fait, c'est chose voire,
N'el n'a sor nul vice victoire;
Mès sans faille, s'il n'el faisoient,
Blasme recevoir en devroient.

+ [5500]

+ [5505]

4 Rose, I. 194, 6533 (5821):

Met, s'il te plaist, à moi t'entente.

+ [5510]

+ [5515]

[p. 93]

A. fol. 27 b.c.

⁺Al wart den keysere van Romen der stede
Ic mochte hem dienen wel met eren.
Siet, wildi u te miwart keren,
Ic wille gerne u lief wesen.
Nu seggic u wat u van desen⁺
Comen sal, ontfadi mine minne.
U sal gebreken in genen sinne
Dinc negene sekerlike,
Noch mesfallen in erterike.
Gi selt werden so groet here,⁺
Wildi doen dat ic u lere,
Dat noit meerre en wart gesien.
Al u wille sal u gescien,
Indien dat gi mine werke doet
Ende mi minnet dore oetmoet:⁺
Ine hete u werken gene dinc el;
Ende so mogedi u beromen wel,
Dat gi hebt ene amie,
Die en geleec joncfrouwe nie,
Soe wel geboren no soe hoge,⁺
Dat si mi iet geliken moge;
Want ic bem dochter sekerlike
Ons Heren Goeds van hemelrike,
Die mi so scone heeft geformeert.
En sijt des niet tebarenteert:⁺
Spegelt u in mijn clare anscijn,
Dat niet claerre en mochte sijn,
Sone sagedi joncfrouwe noit so scone,
Noch maget negene van selken lone,
Die dies heeft orlof, alsic doe;⁺
Ende mach u wel seggen hoe:
Ic hebbe orlof an minen vader,
Dat ic mi selven mach algader
Geven den genen die ic minne,
Ende wesen sine gestade vriendinne,⁺
Sonder blame ende sonder onnere;
Ende ons beiden soude God onse here
Nemen altoes in sire hoeden
Ende vriendelike tegadre voeden.
Seggic wel, wat dunct u goet?⁺
U God, die u dus minnen doet,
Gelt hi dus wel sinen lieden?
Besiet dese gichten ende mieden,
Ende ontsegt mine vrientscap niet;
Want mageden hebbens groet verdriet,⁺
Alsi hen ontseggen horen
Ende doegens rouwe ende toren.’

Die minnere seide: ‘Sc ne vrouwe,

Ic bidde u dat gi mi segt op trouwe,
Waer af gi wilt dat ic u diene.’⁺
Redene seide: ‘Dat ware onsiene,
Dat gi mi dient; maer ic wille dat,
Dat ic u diene telker stat,⁺
Ende gi getrouwe blijft mijn vrient.
Laet den genen dien gi dient,
Noch en acht te gere uren
Up dat rat van Avonturen;
Doet alse meester Socrates dede,⁺
Die noit niet te gere stede,
Noch om gewin noch om verlies,
Verhaelde varuwe, sijt seker dies,
Hine bleef in enen poente altoes;
Weder hi wan ochte verloes,⁺
Hine was te drover no te blider:
Dies ginc sijn prijs vele te wider,
Want dat scrijft ons Solijn,²

¹

+ C. fol. 33 d.-34 b.

+ [5520]

+ [5525]

+ [5530]

+ [5535]

+ [5540]

+ [5545]

+ [5550]

+ [5555]

+ [5560]

+ [5565]

+ [5570]

+ [5575]

+ [5580]

2 C. Julius Solinus, in de IIIe eeuw n. C., was een epitomator van Plinius en gaf in zijnen Polyhistor eene beschrijving van het merkwaardigste in verschillende landen. In de Middeleeuwen werd hij nog veel gelezen.

1 Hier eindigt het eerste gedeelte van fragment D. II.

[p. 94]

A. fol. 27 c.d.

⁺Dat antworde ende sprac Apelijn,
Dat Socrates al openbare⁺
Die wijste van alder werelt ware.¹
Wat hem deerde, wat hem mesquam,
In enen poente hijt altoes nam,
Nochtanne datmenne te doet sloech,
Omdat hi seide ende droech,⁺
Dat nemmeer en ware dan een God,
Die hadde over al gebod.
Dit so predecte hi altenen,
Datmen gelovede ane dengenen.
Eraclius² ende oec Dyogenes⁺
Hare herte en was niet alsoe duwe es:
Om anxt no om aremoede beide
En haddense te meer noit sericheide;
Maer vaste altoes in enen staet,
Gesciet hem goet ochte quaet.⁺
Aldus so doet, lieve vrient!
Ine wille niet dat gi mi dient
Van enichger saken tenichger uren;
Laet gewerden der Avonturen,
Hoet u dat si u nine sla,⁺
Hoe verre ochte hu na soe ga.
En es geen starc worstelere
Dien dAvonture iet ververe,
Ende hem daer jegen niet en wart,
Dien achtic niet eens pennincs wart.⁺
Niemene en soude hem ververen
Van hare, maer vromelike weren;
Want si qualic worstelen can.
Es hi rike ocht arm die man,
Op dat hi hem wilt weren weder,⁺
Hine werpse saen te neder.
Hi en es niet coene diese ontsiet,
Want der cracht ne heeft so niet,
Dat si den genen mach verslaen,
Die jegen hare in stride wilt staen.⁺
Daerbi en soudmense niet ontsien,
Want si den genen slaet die vlien;
Ende ist niet grote scande dan,
Dat hem verhangen laet die man,
Die hem mochte wel verweren?⁺
Wien soude sine quale deren?
Daer omme, vrient, en ontsiet
U vander Avonture niet;
Laet hare haer rat wel keren,
Den enen nedren, den andren eren,⁺
Ende hout u jegen hare vast;
Sone mach u en genen overlast
Doen noch toren in uwen sinne.
Gi heet die Avonture goddinne,
Ende segt dat si es gecroent,⁺
Ende boven inden hemel woent:
Dat es sceren groet sekerlike.
Sone heeft in hemelrike
Stat negene bi onsen Here;
Want si es sorgelic alte sere,³⁺
Ende dinge die staen ter avonturen
En moegen met Goede niet geduren.

Ene roke so staet in die zee,

Diepe in die middelt min no mee,
Ende die hoge daer boven steet,⁺
Daer die zee dickent jegen sleet
Ende scoed met groten baren;⁴
Nochtan en canse niet tuwaren
Met haren strome die roke verdriven,
Si en moeter binnen bliven⁺
Vaste staende up hare stat;

+ C. fol. 34 b.c.

+ [5585]

1 Rose, I. 196, 6593 (5881):

Ce fu cis, bien le dit Solin,
Qui par les respons Apolin
Fu jugié du mont li plus sages.

+ [5590]

2 Rose, I. 196, 6605 (5893):

Eraclitus, Diogenés.

+ [5595]

+ [5600]

+ [5605]

+ [5610]

+ [5615]

+ [5620]

+ [5625]

+ [5630]

+ [5635]

3 Rose, I. 198, 6655 (5843):

El n'est pas si bien éureuse,
Ains a maison trop périlleuse.

+ [5640]

+ [5645]

4 Rose, I. 198, 6660 (5848):

Contre qui la mer grouce et tance

+ [5650]

[p. 95]

A. fol. 27 d.-28 a.

⁺Maer si maecse dicwile nat
Met haren watre dat opvart,
Maer doch keret achterwart
Dese roke vercleedt hare⁺
Van clederen met menichgen pare,
Van selken blomen, die van verren
Vlinken alse scone sterren.
Die crude staen daer groene gesait;
Maer alse die nordewint wait⁺
Met sire groeter coutheide,
Verdelut hi terut ende blomen beide.¹
Op die roke steet aldaer
Een sorgelic bosch, dat es waer,²
Daer wonderleke bome instaen;⁺
Want deen draget sonder waen
Vrocht, ende die andre negene;
Daer staen groete ende clene.³
Alse deen groit, wart dander droge;
Alse deen tegeet, wast dander hoge.⁺
Daer es wonderlike locht:
Alse deen blaet, draecht dander vrocht.
Alle die bome, die souden sijn
Groene te rechte, staen in scijn
Ochte si alle verdroecht waren;
Ende dandre si souden vervaren
Te rechte, die daer staen al groene.⁴⁺
Hets daer van wonderleken doene:
Die nachtegale singet daer spade;
Maer heft te singenne staede
Jupren ende hulen, die daer singen
Ende haren droven sanc vortbringen.⁺
Hare sanc es drove, dat wetic wale,
Ende selve sijnse drove altemale.⁵
Daer boven lopen alle tijt
Twe vloede, die sijn diepe ende wijt,
Springende uut borne sonderlinge.⁺
Dene gevet in waren dingen
Scone water, getrouwet mi des,
Dat suete ende soe smakelic es,
Dat niemen en es dies gedrinct,
Hine penser omme ende dinct⁺
Hoe hijs noch mochte gewinnen;
Want hijs gesaedt niet van binnen,
Ende ne mach wesen emmermere,
Want hem dorst even sere.
Dies meest drinct, hem dorst meer⁺

+ C. fol. 34 c.d.

+ [5655]

+ [5660]

1 Verdeluwen, Kil. livescere, pallescere. De beschrijving in het origineel is oneindig schooner, gelijk men zal kunnen oordeelen. Rose, I 198, 6674 (5862):

Car quant ainsinc apert par air,
Les floretes i fait parair,
Et cum estoiles flamboier,
Et les herbetes verdoier
Zéphirus, quant sur mer chevauche;
Et quant bise resouffle, il fauche
Les floretes et la verdure
A l'espée de sa froidure,
Si que la flor i pert son estre
Si tost cum el commence à nestre.

2 Rose, I. 199, 6683 (5871):

La roche porte un bois redoutable.

+ [5665]

3 Voor dezen matten regel in onzen tekst heeft het oorspronkelijke, Rose, I. 199, 6693 (5881):

L'une se hauce et ses voisines
Se tiengnent vers la terre enclines.

+ [5670]

4 Rose, I. 199, 6701 (5889):

Là tient sa foille tout flestre
Li loriers qui vers déust estre;
Et seiche redevient l'olive,
Qui doit estre empreignant et vive;
Saulz, qui brehaignes estre doivent,
I florissent et fruit reçoivent.

Vervaren, Kil. perire, deperire. De lezing van C. in vs. 5724-25 is boven die van A. te verkiezen.

+ [5675]

+ [5680]

5 Rose, I. 199, 6709 (5897):

Li rossignos à tart i chante;
Mès moult i brait et se démente
Li chahuan o sa grant hure,
Prophètes de male aventure,
Hideus messager de dolor,
En son cri, en forme et color,

Lees in vs. 5730: hebben.
Juyper, Kil. vetus. Hubris, species a vis nocturnae.

+ [5685]

+ [5690]

+ [5695]

[p. 96]

A. fol. 28 a.b.

⁺Vele dant dede te voren eer.
Wies drinct werter dronken af;
Van dorste en doet geen gelof,¹
So suete eist water, alse wi lesen.
Dats niemen en mach gesaed wesen;⁺
Leckerheit laetse saeden niet,
Diese altoes daerwaert tiet.

Scone ende sachte loept dese riviere,

Ende clinct rechte na die maniere
Ocht timbren waren ocht tamburen:⁺
So lunt si in allen uren.
Die ginge ter rivieren wart,
Si soude van hem so sijn begart,
Dat hire soude willen binnen gaen;
Nochtanne soude wederstaen,⁺
Alse hi quame op dat bort,
Ende hem vervaren te gane vort.
Met pinen so dwaense hare voete,
Soe noede gaen si int water soete;
Maer alsijs drinken een luttelkin,⁺
Dunket hen soe suete sijn,
Dat sire gerne gingen inne
Tote den halse ochte tote den kinne.
Dan liden si den ingane saen
Ende vort in dat diepe gaen,⁺
Ende drinken sere ende baden;
Ende danne coemt ene vloet met staden,
Diese weder drijft te lande.
Dan hebbense gere menicherande
Noch te drinkene vander vloet,⁺
Die hem therte verbernen doet.²

Ic sal u seggen, hoert na mi,

Wele dat die nature si
Van diere andre rivieren.
Si es van selker manieren,⁺
Dat si es donker ende bitter sere,
Ende rokende min no mere
Ocht ene chemencie ware,
Ende van vuelheden openbare
Scuemse harde onsuverlike;⁺
Ende si loep so stuerlike,
Dat si maket selken tempeest,
Dat si geliket alre meest
Den eiseleken swaren donder.
Op dese vloet, dat es wonder,⁺
Wait selden suete wint van west;
Want si es altoes ongerest
Metten nordene winde swaer,³
Die altoes hout dat water daer
Ongestade met groten baren,⁺
Die niet en mindren no vervaren,
Maer wentelen met bergen groet:

+ C. fol. 34 d - 35 b.

1 Rose, I. 200, 6728 (5916):

Mès nus de soif ne s'i délivre.

+ [5700]

+ [5705]

+ [5710]

+ [5715]

+ [5720]

+ [5725]

2 Vs. 5757-5776 zijn door den vertaler hoogst onnauwkeurig weergegeven. Verg Rose, I. 200, 6739 (5927):

N'il n'est nus qui cele part voise,
Que tous li cuers ne li renvoise.
Maint sunt qui d'entrer ens se hestent,
Qui tuit à l'entrée s'arrestent,
Ne n'ont pooir d'aler avant.
A peine i vont lor piés lavant,
Envis les douces iaues toichent,
Combien que du flueve s'aproichent.
Un petitet, sans plus, en boivent;
Et quant la douçor aparçoivent,
Volentiers si parfont iroient,
Que tuit dedens se plungeroient.
Li autre passent si avant,
Qu'il se vont en plain gort lavant,
Et de l'aise qu'il ont se loent,
Dont ainsinc se baignent et noent.
Lors vient une ondée légière
Qui les boute à la rive arrière,
Et les remet à terre seiche,
Dont tout li cuers lor art et seiche.

Van de twee soorten van bezoekers, waarvan het origineel spreekt, heeft onze dichter niets gemaakt en alles dooreen geward.

+ [5730]

+ [5735]

+ [5740]

3 Rose, I. 201, 6773 (5961):

Mès li dolereus vens de bise
A contre li bataille emprise

+ [5745]

[p. 97]

A fol. 28. b.c

⁺Nie en sach man dies genoet.
Vele lieden sitten in dese beke
Ende weenen harde jamerleke;⁺
Van haren swaren meswende
Ende hare weenen en wart geen ende.
Menich mensche geet hierinne
Niet toter herten, maer toten kinne,
Ende sijn daer in anxten swaer;⁺
Ende menich wart vanden baren daer
Geworpen weder toten lande
Ende weder int water altehande.
Dese vloet coemt so sere draiende
Ende met so starken wende waiende,⁺
Datse hare venijn quadertieren
Werp tote indie suete rivieren,
Ende testort al daer mede
Hare doeget ende hare suethede,
Ende maecse swart ende onreine,⁺
Die te voren was scone ende reine.

Ane dese montaenge boven steet

Ene herberge, cranc ende ongereet
Gemac te hebbene sekerlike.
Het wait, het binscht daer dagelike,⁺
So sere dat scijnt dat met allen
Die sale te neder soude vallen.¹
Daer comen sorgen ende tempeesten,
Die altoes houden daer hare feesten;
Ende die suete westene wint⁺
Wait daer selden al ommetrent;
Maer grote, eiselike baren
Comen daer dickent stuer gevaren.
Dene partie so steet die sale
Op den berch, ende dandre hangt tale,⁺
Dat rechte scijnt dat si souden saen
Vallen ende te stucken slaen.
Ic weet dat sekerlike wale,
Dat noit so wonderliken sale
En wart gesien te gere uren,⁺
Alse es dat huus ter Avonturen;
Want in dene side, dats waerhede,
Sijn van selvere ende van goude mede
Die mure ende scone gemaect,
Ende metten selven dake gedaect:⁺
Noit en was scoenre zale negene.
Oec so wasse met menegen dieren stene
Beset, die scenen bernende claer.²
Wie thuus siet, heeft openbaer
Genoech te prisene sine warde.⁺
Mijn vrouwe ver Hovarde
Hout hare gerne in allen tiden
Om die scoenheit in dese siden.
Dander deel van deser woninge
En es niet van selken dingen;⁺
Want die mure, God weet,
En sijn niet ere palme breet,
Ende es gedect harde qualike,

+ C. fol. 35. b.c.

+ [5750]

+ [5755]

+ [5760]

+ [5765]

+ [5770]

1 Rose, I. 202, 6815 (6003):

En haut, ou chief de la montaingne,
Ou pendant, non pas en la plaingne,
Menaçant tous jors trébuchance,
Preste de recevoir chéance,
Descent la maison de Fortune;
Si n'est rage de vent nésune
Ne torment qu'il puissent offrir.

Het bij A. in vs. 5822 gebezigde ww. binscen (lees: binsen, zonder de c) is een wisselvorm van bijsen, biesen, Kil. furente ac violento impetu agitare, van waar ook bijse, tempestas horrida, boreas. Door Kil. wordt als van gelijke beteekenis: brumsen = bijsen opgegeven. Misschien is bij Kausler te lezen: brums; hoezeer ook bruusch (d.i. bruist) een zeer goede zin oplevert. Zie over biesen, Graff, III. 216; Benecke, Mhd. Wtb. I. 168; Grimm, D. Wtb. II 3.

+ [5775]

+ [5780]

+ [5785]

+ [5790]

2 Rose, I. 203, 6837 (6025):

Si r'est toute la coverture
De cele méisme féture,
Ardans de pierres précieuses
Moult cleres et moult vertueuses.

Over de tooverkracht der kostbare steenen, waaraan in de Middeneeuwen zooveel geloof werd gehecht, zwijgt onze vertaler.

+ [5795]

+ [5800]

[p. 98]

A. fol. 28. c.d.

⁺Ende scijnt niet ene zale rike;
Maer bevende ende sere tebroken,⁺
Cranc ende met groten croken,
Ende gescort tor meneger stat,
Ane hare gedane scijnt wel dat,
Dat si nine soude staen ene ure:
Selke woninge hout dAvonture.⁺
Alse dAvonture geert wilt sijn
Trect soe in hare paleis guldijn,
Ende gaet hare daer bereiden
Met wel groter behagelheiden,
Ende gaet haren lichame sieren⁺
Met cledren van menichgen manieren,
Met selvere, met goude ende met siden,¹
Met dieren gesteente ende gesmiden;
Ende set alse ene coninginne.
Dan dunct hare in haren sinne,
Dat al dat in die werelt leeft
Jegen hare niet en heeft⁺
Eren noch werdicheiden twint.
So groet si hare selven kint,
Dat niemenne en es in erterike
Die hare dunct dat hare gelike:
So waent si vrouwe sijn boven al,⁺
Sine ontsiet engeen mesfal.
Dan geet si den sale al omme,
Elken muer ende elke colomme
Besien utermaten wale.
So verre geet si in dien zale,⁺
Alse ene die hare niet ontsiet,
Dat si valt, eer sijs weet iet,
In die cranke zale daer neder,
Daer hare vercoveren kume es weder.
Dan drijft so droefheit ende rouwe,⁺
Die te voren so grote ene vrouwe
Was ende hadde hare so verwaent.
Dan herpense ende hermaent
Hoe wale, hoe scone dat hare stont
Hare gout, hare selver ende hare bont,⁺
Dies si nu es al quite bleven:
Si scijnt van allen wel verdreven.
Dus blijft hare rouwe een groet deel.
Dan geet si crupen in een bordeel,
Vol rouwes, met wenenden ogen,⁺
Daermen hare rouwe groet siet togen.²
Dat grote goet heeft si verloren,
Dat si hilt ende hadde te voren;
Ende bedi, omme dat si es
So verkeert, geloeft mi des,⁺
Dat si die goede werp ter neder
Ende die scalke verheffet weder,
Ende hen gevet grote volheit,
Goet ende ere ende werdicheit;
Ende oec neemt sijt weder hen,⁺
Alst haer coemt inden sen,
Ende en willes niet meer gedogen.
Hier bi sijn hare verbonden dogen,
Omdat si weten niet en sal

+ C. fol. 35 c.d.

+ [5805]

+ [5810]

+ [5815]

1 Hier begint wederom fragment D, dat met eenige lacunes tot vs. 5987 doorloopt.

+ [5820]

+ [5825]

+ [5830]

+ [5835]

+ [5840]

+ [5845]

2 Vs. 5879-98 zijn door den vertaler zeer onnauwkeurig teruggegeven. Zie Rose, I. 204, 6881 (6069):

Puis va tant roant par la sale,
Qu'ele entre en la partie sale,
Foible, décrevée et crolant,
O toute sa roe volant;
Lors va soupant et jus se boute,
Ainsinc cum s'el ne véist goute;
Et quant illec se voit chéue,
Sa chière et son habit remue,
Et si se desnue et desrobe,
Qu'ele est orfenine de robe,
Et semble qu'el n'ait riens vaillant,
Tant li sunt tuit bien défaillant.
Et quant el voit la meschéance,
Si quiert honteuse chevissance,
Et s'en vait au bordiau cropir
Plaine de duel et de sospir.

+ [5850]

+ [5855]

[p. 99]

A. fol. 28 d -29 a.

⁺Wien si doet goet ochte mesfal;⁺
Ende bidie dattie Avonture
Werp op ende neder in menichge ure,
Biden kere van haren rade,
Beide die goede ende die quade,
So laet u gedinken dat ic seide⁺
Van Socratesse, die alle beide
Die Avonture goet ende quaet
Altoes hilt in enen staet.
Menich exempel mogedijs vinden,
Wildi te sokene u geninden,⁺
Daer gijt bi proeft al sonder spel.
Bi Senica so proeft men wel
Ende bi Nero den coninc;
Mar daeraf cortic nu die dinc,
Om dattie redene openbare⁺
U daer ave te lanc ware:
Van Nero, den quaden wrage,¹
Die dede binnen enen dage
Rome verbernen, die goede stat,
Ende doeden dedi oec na dat⁺
Van Romen die senature.
Hi was wreet ende fel ter cure,
Doe hi doedde sinen broeder,
Ende oec ontleedde sire moeder,
Omdat hi die stat anesach,⁺
Daer hi IX maent in lach;
Ende daermense te stucken sneet,
Daer besach hi ele let gereet,
Die scoenheit die dar lach an.
Wie sach noit so quaden man?⁺
Doe hi aldus besach die lede,
Dede hi in sine camere mede
Den wijn langen ende woude drinken,
Ende dede hem den nap al vol scinken.
Bi sire suster hi oec lach.⁺
Hi nam, daert menich toesach,
Tenen wive enen man;
Daer na dedi die cledre an,
Ende cleedde heme alse een wijf,
Ende leverde enen man sijn lijf.⁺
Te Seneca, sinen meester goet,
Seide hi dat hi sterven moet;
Maer hiet hem dat hi kiese dat,
Wat doeden dat hi gerde bat;
Want hi emmer sterven moet.⁺
Doe dat sach die meester vroet,
Dedi hem laten an elken arm
Ende sitten in een bat al warm,
Ende seide: ‘Laet mi hier tote tien,
Datmen mine ziele moege sien⁺
Blidelike sceden van mi,
Ende varen ten hogen coninc vri,
Diese hadde mi gesent,
Sonder te hebbene meerre torment.’²
Dus starf daer die goede man,⁺

+ C. fol. 35 d.-36 a.

+ [5860]

+ [5865]

+ [5870]

+ [5875]

1 Rose, I. 206, 6925 (6113):

Les fais Néron, le cruel home.

Ware het HS. minder duidelijk, ik zou aan de juistheid mijner lezing twijfelen. Nu hebben wij zeker met een tot nog toe onbekend woord te doen. In Diefenbachs Vergl. Wtb. I. 234, δ wordt een Nederduitsch woord wrägel, ‘widerspenstiger mensch.’ en wrägeln, ‘widerspenstig sein, mürren.’ vermeld. Stürenburg (Ostfries. Wtb. 336) heeft: wrögel, ‘Grobian, Taugenichts.’ Dit wrägel, wrögel is zeker een afleiding bij wijze van diminutivum van wrage, dat dus ook deugniet, lastige kerel beteekend moet hebben. Het zal zijn grond hebben in het AS. vrîgan, vrîgjan, ‘tendere, conari, niti’, en dus in het gronddenkbeeld wederspannig, en bij uitbreiding lastig, beroerd. Zie Ettmüllers Lex. AS. 153.

+ [5880]

+ [5885]

+ [5890]

+ [5895]

+ [5900]

+ [5905]

+ [5910]

2 Rose, I. 207, 6956 (6144):

Et que m'ame joieuse et baude
A Dieu qui la forma ge rende,
Qui d'autres tormens la défende.

+ [5915]

[p. 100]

A. fol. 29 a. b.

⁺Daer mesdaet engene was an,
Dan dattene die keyser plach
Ere te doene, waer dat hine sach,
Gelijc scolier den meester doet.
Dies seide die keyser: ‘En es niet goet⁺
Noch werdich, dat hi iemenne ere,
Die van Romen es keysere ende here,
Ende oec vander werelt mede,
Maer hem te eerne so es sede.

Maer op dat gi altemale⁺

Mine wort verstaet hier wale,
So mogedi merken dat rijchede,
No goet, no ere, no werdichede,
Noch gracie negene der Avonturen
Den mensce maect goet van naturen,⁺
Hine blivet altoes in sinen staet,
Es hi goet ocht es hi quaet.
Ende es hi machtich, so toent hi bat
Sine quaetheit telker stat
Dan hi arm ende neder ware,¹⁺
Ende lage in davonture sware:
So conste hijt getonen qualike,
Dat hi wel soude tonen, ware hi rike.
Nu segt men ene domme tale,
Die gi moeget merken wale,⁺
Dat ere ende rijcheit mede
Verwandelen doet tsmenscen sede.
Dat es logene al te groet!
Maer goet ende ere toent al bloet,
Van wat seden dat si waren⁺
Eer hen dat goet quam toegevaren.
Alse een heeft ere, es hi dan fel,
So mogedi danne weten wel,
Dat hi was fel te voren,
Eer hi ter eren waert vercoren.⁺
Dit en es engene moegentheit,
Maer het es ene felle quaetheit;
Want scrifture seit, diet verstoede,
Dat moegentheit en es maer in goede;²
Want niemenne en laet te doene goet,⁺
En sie dat hem armheit doet;
Ende men mach wel sien hierbi,
Dat quaet te doene niet ne si;³
Ende dat willic u proven wale.
Men segt, ende hets ware tale,⁺
Dat alle dinc vermach onse Here.
Nu mochte iemenne seggen mere:
God en vermach geen quaet.
Dats waer, ic wille gijt verstaet;
Nochtanne vermach hi alle saken.⁺
Hier bi willic dit waerheit maken,
Dattie quaetheit niet en es twint,
Sintse Goeds cracht niet en kint.
Nu willic dit nederleggen
Ende vort van der Avonture seggen.⁺

En siedi niet hoe wonderlike

DAvonture wert op erterike,
Datsi den quaetsten die iemen dachte
Talsoe groeter eren brachte,⁴
Dat hi was here verre ende na,⁺
Ende dede den goeden Seneca
Doeden sonder sijn verdien.
Men sal op dAvonture niet sien
Noch achten op hare geloven,⁵

+ C. fol. 36. b. c.

+ [5920]

+ [5925]

+ [5930]

1 Einde van fragment D.

+ [5935]

+ [5940]

+ [5945]

+ [5950]

2 Rose, I. 209, 7027 (6215):

Si n'apelé-ge pas poissance
Pooir mal ne desordénance:
Car l'Escripture si dit bien
Que toute poisaance est de bien.

+ [5955]

3 Rose, I. 209, 7033 (6221):

Et qui seroit bien cler véans,
Il verroit que maus est néans.

+ [5960]

+ [5965]

+ [5970]

4 Rose, I. 210, 7079 (6267):

Or vois comme Fortune sert
Cà-jus en ce mondain désert,
Et comment el fait à despire,
Qui des mauvès eslit le pire.

+ [5975]

5 Bij Kausler: ghoven, dat hij zoekt te verklaren door het fr. gober, lichtelijk gelooven, voor zoete koek opnemen. Het is zeker eene schrijffout voor gheloven.

[p. 101]

A. fol. 29. b. c

⁺Weder si werp onder ochte boven⁺
Den mensche, ochte waer sine laedt,
Dies willic dat gise haedt,
Ende van haren geloven vliet,
Ende op hare en achtet niet.

Claudius hi plach sere⁺

Te lachterne den God den here,
Die nie den scalken verhoef
Ende goeden gaf bedroef;¹
Maer selve so antworde hi mede,
Dat elre om God niet en dede,⁺
Dan dat hi vallen soude te meer
In tormente ende in seer,
Daerment hem loent altemale.
Ende gi, wildi mi dienen wale,
Alse gi hort ane die tale mijn,⁺
So mogedi mijn vrient wel sijn,
Ende u gebreect danne nemmere
Goet, no raste², noch oec ere.
Ende wat es danne dat gi meent?
Ic sie dickent dat gi weent⁺
Ende traenoget vau rouwen,
Gelijc datmen mach drupen scouwen
Ene clocke, wel lieve minne,
Daermen rose water maect inne.³
In houde u over engenen man,⁺
Want hers geen man die niet en can
Hem bedwingen van dien saken,
Diene te scanden mogen maken.
Die duvel selve uter hellen
Doet u dus u selven quellen⁺
Ende u selven dus verslaen.
Dat gi weent so menegen traen,
Dit doet u God, dien gi te voren
Hebt te dienne dus vercoren;
Hi brinct u toe al dese martire,⁺
Hi vercoep u harde diere
Sine manscap die gi gewont;
Hi berst ende jaget alse een hont,
Ende houd u van herten fadde.⁴
Enen man die sen hadde⁺
Soude hijt qualijc gedoen moegen.
Laet varen, goet man, u doegen,
Ende hort na mi; het sal u mindren,
Ende laet weenen wijf ende kindren
Ende die cranc sijn van daede,⁺
Ende sijt starc selve ende gestaede,
Al siedi die Avonture comen
Jegen u, ende niet tuwen vromen;
Want si keren moet haer rat

+ C. fol. 36 c. d

+ [5980]

+ [5985]

1 Rose, I. 211, 7091 (6289):

Claudius néis s'en soloit
Merveiller, et blasmer voloit
Les dieux de ce qu'il consentoient
Que li mauvès ainsinc montoient
Es grans honors, ès grans hautesces,
Es grans pooirs, ès grans richesces.

Lees in vs. 6139:

Datti den scalken verhoef
Ende den goeden gaf bedroef.

Verg. met den ongebruikelijken imperfectvorm het Hd. heben, hub.
Claudianus, een Romeinsch dichter uit de IVe eeuw, die bloeide onder Theodosius en zijne zonen, wordt hier bedoeld, waar hij zegt (In Rufinum, I. 23):

Jam non ad culmina rerum

Injustos crevisse queror. Tolluntur in altum,
Ut lapsu graviore ruant.

+ [5990]

+ [5995]

2 In de variant staat volgens Kausler ruscu, dat hij verklaart door ‘eng. rescue, nfrnz. recousse, vom mlt. reexcutere, Befreiung, Freiheit, Wohl-behäbigkeit.’ Zoowel de verklaring als het juiste lezen van het Hs. meenen wij te mogen betwijfelen.

+ [6000]

3 Rose, I. 212, 7118 (6306):

Je vois maintes fois que tu plores
Cum alambic sus alutel.

+ [6005]

+ [6010]

+ [6015]

4 Deze twee regels komen in het oorspronkelijke niet voor, en zijn bij C. wederom jammerlijk verknoeid. Fadde, bij Kil. vaddigh, ons vadsig, is flaccidus, languidus, ignavus, torpidus, en vadde, ignava mulier.

+ [6020]

+ [6025]

[p. 102]

A. fol. 29. c.d.

⁺Waer si wilt, te wilker stat:⁺
Dat en mach hare niemene verbieden
Van hogen, no van nedren lieden;
Ende dat machmen merken wale
Bi Nero, daer ic die tale
Af hebbe geseit, die felle, die quade.⁺
Alse hi hadde al sine mesdade
Gedaen ende gehent sine quaetheide,
Alse ic u hier voren seide,
So haettene dat volc soe sere,
Dat sijt gedoegen wouden nemmere,⁺
Ende jagedene al uter stat.
Die te voren so hoge sat,
Dat hi was al der werelt here,
Ruemde nu die stat met sere,
Ende versochte sine vriende;⁺
Mar hine conste niemen vinden die hem diende,
Sine sloten jegen hem hare dore,
Ende lietene vaste vlien daer vore;
Ende hem volgede menich man,
Die hem gerne ware comen an⁺
Om te nemene hem sijn lijf.
Aldus vloe henen die kaytijf
Met III knechten in enen vergiere.¹
Daer bat hem die ongehiere,
Dat sine wouden slaen te doet:⁺
Sine meshope was so groet,
Dat hi emmer doet woude wesen.
Hem selven soe doedde hi met desen,
Maer eer bat hi, dat si hem sloegen
Sijn hoeft af ende hene droegen⁺
Iwerinc van daer omtrent,
Dat hi niet en worde bekent.
Ende hier inde dat keyserrike
Van sinen geslechte sekerlike;
Nochtan segmen vorwaer,⁺
Dat hi sine irste vif jaer
Dat keyserrike berechte so wale,
Dat noit en wart te genen male
So berecht alst van hem was;
Want alse hi ene sentencie las⁺
Dat ane minscen lijf ginc,
So ontfarmde hem soe die dinc,
Dat hi weende vol beide sijn ogen;
Maer sint viel hi van dus hogen
Bi sire quaetheit die hi dreef,⁺
Dat hi doet in aremoeden bleef.

Noit en conste te gere uren

Cresus gehoeden der Avonturen,
Die coninc waa van al Liden,
Hine was onder te selken tiden⁺
Ende selken tijt boven mede.
Dese Cresus hi was tere stede
Gevaen ende men brochtene ten viere,
Daer hi in soude bernen sciere.
Doe quam een regen gevallen so groet,⁺
Dat hi dat vier al utegoet;
Ende die lieden vloen den regen,
Ende Cresus vloe oec, die degen,
Wat hi henen mochte gevlien,
So dat hi cortelike nadien⁺
Weder quam in sijn rike
Ende wart coninc machtelike.
Doe maecti weder nuwe orloge,
Daermenne vinc ende hinckene hoge.
Doe wart hem gediet sijn droem⁺
Van II goeden, die op den boem
Hem dienden alle beide gader.²

+ C. fol. 36. d-37 a.

+ [6030]

+ [6035]

+ [6040]

+ [6045]

+ [6050]

1 Rose, I. 213, 7171 (6369).

Si se mist por soi herbergier
O deus siens sers, en un vergier.

+ [6055]

+ [6060]

+ [6065]

+ [6070]

+ [6075]

+ [6080]

+ [6085]

+ [6090]

+ [6095]

2 Rose, I. 215, 7240 (6428):

Quant li songes li fu rendus
Des deux diex qui li aparoient,
Qui sus l'arbre en haut le servoient.

[p. 103]

A. fol. 30. a.b.

⁺Jupiter, onse God, onse vader,
Die hilt een vat ende dede hem dwaen;¹
Phebus wasser bi gestaen,⁺
Ende hilt hem die dwale mede.
Dese ere, diemen hem hier dede,
Maectene int herte so groet,
Dat hem niemene sijn genoet
En dochte in die werelt wesen.⁺
Phanie sine dochter sprac met desen,
Die hare wel an drome verstoet,
Ende noit en smeecte enen voet:
‘Lieve vader,’ seide die maegt,
‘Dese droem es rowech dien gi saegt.⁺
U grote hovarde die es quaet.
Die Avonture, dat verstaet,
Maect haer sceren sere met u,
Alse ic u mach seggen nu
Bi desen drome, diese ti toende,⁺
Al waest dat si u verscoende.
Si meint daermede, vader mijn,
Dat gi sult verhangen sijn,
Ende op u dan rechgenen sal,
Ende daerna suldi drogen al⁺
Metter rayen van der sonnen.
DAvonture heeft dit begonnen
Alse u te wisene ane die galge;
Ende alse gi hanget met uwen balge,
Salse u nemen die guldine crone,⁺
Die u hoeft versiert soe scone,
Ende salse geven enen andren man,
Daer nu cleine geleit an,
Ende daer gijs op en moedet twint.
Here coninc, here, ic bem u kint,⁺
Wat soudic vort met smekene gaen?
Aldus so moetti sijn verdaen,
Ende om dat ic dat ware
U wille ontbinden openbare,
So seggic die dienst groet,⁺
Die Jupiter die God boet:
Dats die locht, die u sal
Dienen vanden watre al,
Van regene, van blixeme ende dondre.
Phephus die God vanden wondre,⁺
Die u aldaer die dwale hilt,
Dats die sonne met haerre gewelt,
Die sal u emmer weder drogen.
Die boem, daer gi op saet, wel togen
Die galge daer gi an hangen selt.⁺
Niet el, vader, u droem en spelt;
U steet te lidene dese pine.
DAvonture, die joncfrouwe fine,
Wrect die arme liede over u,
Die gi so sere quellet nu⁺
Met uwer groeter overmoede,
Daer gise niet met goede
Laten en wilt met gemake.
Dits der Avonture sake:
Dus werpsoe menichgen hogen man⁺
So onder voet, dat hine can
Op weder nemmerme gecomen,
Sine hebbe hem goet ende ere genomen,
Ende werrebalt met hem vele
Alse ene die sot es van spele.²⁺
Aldus so deilse goet ende ere,
Alse ene die en roect niet sere
Wien sijt neemt ochte geeft,
Indien dat doch iemenne heeft.
Niemene so en prise ene not⁺

+ C. fol. 37 b.c.

1 Rose, I. 216, 7243 (6530):

Jupiter, ce dist, le lavoit.

Doen is hier als het Eng. to do een hulp-werkwoord ter omschrijving van het imperf.

+ [6100]

+ [6105]

+ [6110]

+ [6115]

+ [6120]

+ [6135]

+ [6130]

+ [6135]

+ [6140]

+ [6145]

+ [6150]

+ [6155]

2 Rose, I. 217, 7293 (6580):

Ainçois s'en joe à la pelote,
Comme pucele nice et sote.

+ [6160]

+ [6165]

[p. 104]

A. fol. 30. b.c.

⁺Noch om hereit, noch om gebot,
Sonder haerre dochter wart;
Edelheiden, diese heeft begart,
Ende mint vore die werelt al
Hare naeste nichte, dat es Geval;⁺
Mare Avonture niemenne geeft
Haerre dochter, hi en heeft
Sine herte gesuvert wale
Van dorperheiden altemale;
Want niemenne en es so groet here,⁺
Mint hi quaetheit, sine hatene sere.¹
Edelheit soe es ene dinc,
Die noit in dorper herte en ginc.
Dies biddic u, lieve vader,
Laet u dorperheit algader⁺
Ende u grote hovardicheit;
Sijt den riken gerne gereit,²
Ende hovesch onder uwe maisniede,
Ende ontfarmt uwer armer liede.
Dit soude sijn conincs manieren:⁺
Hovesch ende milde ende goedertieren,
Ende hier met wart hi liefgetal
Onder dat gemeine volc al,
Ende sonder dit en es hi maer
Gelijc enen andren man, dats waer.’⁺

Aldus castidene Phanie;

Mar sot en gelovede nie,
Dat hi elre sin an leide
Dan allene an sine sotheide;
Want Cresus liet al gewerden⁺
Sire sotheit ende sire hoverden,
Ende seide: ‘Dochter, gi hebt onrecht,
Dat gi mi aldus berecht
Ende minen droem aldus bediet;
Ic hadde liever dat gijt liet,⁺
Dan gi mi dus van logenen dient.
Die Goede sijn bat mijn vrient,
Si selen hier beneden comen
Te mire eren, te mire vromen,
Ende mi doen alsonder waen⁺
Den dienst, dien si mi verstaen
Daeden in minen edelen droem,
Daer ic sat op den hogen boem.’
Dus troeste hi hem selven daer,
Doch quam dAvonture daernaer,⁺
Diene niet en liet ontgangen,
Hine moeste bi sire kele hangen.³
Ende hiermet moegedi altemale
Proven, vrient, ende merken wale,
Dat hare rat ongestadich si.⁺
Laet hare ende houd u ane mi;
Want sint gemessen die grote heren,

+ C. fol. 37. c.-38. a.

+ [6170]

+ [6175]

1 Rose, I. 217, 7299 (6586):

Car ses graces, quant les despent,
En despendant si les espent,
Que les giete en leu de poties,
Par putiaus et enfangeries;
Qu'el ne prise tout une bille
Fors que Gentillesce, sa fille,
Cousine a prochaine Chéance,
Tant la tient Fortune en balance.
Mais de cele est-il voirs sans faille
Que Fortune à nul ne la baille,
Comment qu'il aut du retolir,
S'il ne set si son cuer polir,
Qu'il soit cortois, preus et vaillans:
Que nus n'est si bien bataillans,
Se de vilonie s'apresse,
Que Gentillesce ne le lesse.

Van deze plaats in het origineel, die in onzen tekst zeer onduidelijk is weergegeven, zijn de eerste vier aangehaalde regels geheel weggelaten. In het bij A bedorven vs. 6217 leze men met C:

Niemene so en prijst si ene not.

+ [6180]

2 Rose, I. 218, 7320 (6607):

Aiés, por enseignier les riches,
Large cuer, et cortois et gent.

+ [6185]

+ [6190]

+ [6195]

+ [6200]

+ [6205]

+ [6210]

3 De hier aan Croesus toegedichte droom en het daarop gevolgd uiteinde wordt door Herodotus (L. III. c. 124 en 125) van Polycrates den tyran van Samos verhaald.

+ [6215]

[p. 105]

A. fol. 30 c.d.

⁺Wies sal hem darme volc toekeren?¹
Ende wildi des geloven niet,
So gelovet doch dat gi siet⁺
Van Menfrote, die lange wile
Hilt tconincrike van Sisiele
In paisen ende in vreden groet.
Sint so slogene Karle doet,
Van Angou ende van Provencen grave,⁺
Daermen seit vele duechden ave,
Ende behilt sijn conincrike;
Ende Coenradine cortelike
Dedi aveslaen sijn hoet,
Nemmer en moestens danc groet⁺
Hebben die princen van Alemaengen.²
Heinric, sconincs broeder van Spaengen,
Vol van hovarden ende van traisone,
Dien dedi sterven in sinen prisone.
Dus verloes Menfroet tspel,⁺
Alse wi alle sagen wel,
Ende die grave bleef coninc ende here.³
Sint duchte hi die quaetheit sere
Van Mersaelie, ende dede vaen
Die beste ende thovet afslaen,⁺
Ende wart coninc daer gecoren.⁴
Soudic u allen laten horen
Sijn gevaren van inde torde,
Een lanc boec daer toe horde.
Besiet, vrient, hoe n baegt⁺
DAvonture, diet al draegt,
Den enen boven, den anderen onder.
Die Avonture si es een wonder;
En es hi sot die hare geloeft
Of daeromme verdroeft thoeft?⁺

Ende gi die eens cusset die rose,

Twi makedi so grote nose,
Ende daeromme so sere gaet weenen?
Waendise cussen altenen
Ende driven uwe weeldicheide?⁺
Lieve vrient, dat was sotheide;
Maer om dat u sal troesten te meer,
So penst om dat ic seide eer
Van Menfrode ende van Coradine,
Die quader waren dan Sarrasine,⁺
Ende jegen die helege kerke swaer;
Ende penst vort van daer
Van Cresus ende van Nero,
Hoe hem dAvonture ginc to,
Ende werpse van groter rijcheit⁺
In aermoeden ende in elendicheit.
Waertoe soe es hovarde goet,
Die de hoge man pinen doet?
Hie soude harde node sien
Hoe dat Cresus ende van wien⁺
Wert gewerpen in daremoede.⁵
Penst oec om die vrouwe goede,
Ecuba, daer ic af las,

+ C. fol. 38 a.b.

1 Rose, I. 219, 7365 (6652):

Puisque li grant seignor i faillent,
Li petit en vain se travaillent.

+ [6220]

+ [6225]

+ [6230]

2 Rose, I. 220, 7392 (6679):

De Corradin parler ne quier,
Son neveu, dont l'exemple est preste,
Dont li rois Karles prist la teste
Maugré les princes d'Alemaigne.

+ [6235]

3 Zie over de hier bedoelde lotgevallen der Hohenstaufen van 1266-69 von Raumers Gesch. d. Hoh. IV. 198-391. Vs. 7399-7462, waarin eene vergelijking der strijders met schaakspelers en eene uitweiding over den uitvinder van dat spel voorkomt, zijn in de vertaling weggelaten.

+ [6240]

4 Marseille stond in 1262 voor de tweede maal tegen Karel van Anjou op, en Boniface de Castellane, de aanlegger, werd onthoofd. Dit geschiedde dus niet later, zooals de vertaling verkeerdelijk heeft. Zie Rose, I. 224, 7468 (6655):

Cil donta l'orguel de Marseille,
Et prist des plus grans de la vile
Les testes, ains que de Sezile
Li fust li roiaumes donés.

+ [6245]

+ [6250]

+ [6255]

+ [6260]

+ [6265]

+ [6270]

5 Rose, I. 225, 7501 (6689):

Par foi! frans hons qui tant se prise,
Qu'il s'orguillist por sa franchise,
Il ne set mie en quel aage
Crésus li rois vint en servage.

[p. 106]

A. fol. 30. d.-31. a.

⁺Die coninginne van Troien was,
Ende Hectors moeder ende Parijs.⁺
Oec leest distoren van Sincabrijs,¹
Die hoge coninginne vri,
Darius moeder van Persi,
Hoese dAvonture onder leide
In wel groter ermoedicheide.⁺
Mi wondert sere bander side,
Dat gi, die hebt tallen tide
Gestudert in uwe boken,
Dat uwe studeren ende uwe soken
U en doet engenen stade,⁺
Gi vergetes bi onrade.
Wat diet u studeren? siet,
Gi vergetes, gine houdes niet.
Ic segge u dat leren souden
Vroede lieden diet behouden⁺
Diet leggen in hare herte vast;²
Want const es ene lichte last
Te dragene ende sonder pine;
Want die hadde altoes int herte sine
Sine exemple ende sine lerin e,⁺
Hem en mochte in waren dingen
Niet gescien engene blame,
Die hem van Avonturen quame;
Noch hine gave niet op dAvonture,
Wart goede, wart quade, wart sachte, wart sure,⁺
Hine soudse al laten varen.
Mar gi, lieve vrient, tuwaren,
Mi dunket u niet int herte en gaet;
So dickent gi u hoeft omslaet.
Dese ongeordeneerde minne⁺
Hout so gebonden u vif sinne,
Dat ic u niet en can bekeren;
Doch willic u een exempel leren.³

Jupiter onse hogeste God,

Die overal heeft sijn gebod,⁺
Heeft altoes bi hem gelegt,
Alse ons die clerc Omerus segt,
In sinen huse II volle tonnen.⁴
Henne leeft minsche onder dier sonnen,
Man no wijf, out no jonc,⁺
Hine moeter af drinken sinen dronc;
Want het es ene taverne,
Daer Avonture niet in scerne
Taverniere al ave si.
Selc drinkes meer, geloves mi,⁺
Ende selke drinkens min,
Na dat hare coemt in haren sin
Ende gelust der tavernieren,
Ende jegen datse es goedertieren.
Hets iemene cume, hine drinkes daechs⁺
Ene pinte of meer des gelaechs,
Nadat sijt hem giet inden mont.
Hens mensce so blide te gere stont,

+ C. fol. 38. b.c.

+ [6275]

1 Rose, I. 225, 7507 (6694):

Ne tient-il pas en sa mémoire
Ne de Sisicambris l'istoire.

+ [6280]

+ [6285]

+ [6290]

2 Vs. 6341-43 is ongetwijfeld bedorven. Door eene kleine verandering kan althans de zin eenigermate hersteld worden. Misschien moet er gelezen worden:

Vroede lieden ende al behouden
Ende leggen in hare herte vast.

Rose, I. 226, 7527 (6714):

Si devroient tuit homme saige
Et si fichier en lor coraige,
Que jamès ne lor eschapast
Tant que la mort les atrapast.

+ [6295]

+ [6300]

+ [6305]

3 Rose, I. 226, 7543 (6730):

Merveilles est que ne l'entens
Qui ta cure as mise tant ens;
Mès tu l'as autre part tornée
Par ceste amor désordenée,
Si la te voil or ramentoivre
Por toi faire miex aparçoivre.

De vertaling is wederom min nauwkeurig.

+ [6310]

4 Zie Homerus, Ilias, XXIV, 527 vlgg.

+ [6315]

+ [6320]

+ [6325]

[p. 107]

A. fol. 31. a.b.

⁺Mar hort hi dinc die hem wanhaget,
Hine wart drove ende versaget,⁺
Ende weenter omme ende heeft rouwe.
Daeromme soude elc sijn getrouwe
In sijn herte op onsen here,
Ende soude der Avonture kere
Laten varen ende hare lone,⁺
Al warense quaet, goet ocht scone.

Nu willic u te deser uren

Laten varen vander Avonturen
Ende van haren swaren rade.
Al haddics harde wale die stade,⁺
Ine conste u al niet vertellen
Beide hare hulpen ende hare quellen.
Dies willicker swigen af vort meer;
Mar ic wille u seggen eer
Drie poente, die mi gaen⁺
Int herte; nu horse saen.
Want men seit ter meneger stont,
Dat es in moede dat spreect de mont,
Hort ende verstaet mine redene wale;
Ende laetise varen altemale,⁺
So doedi u lachter in allen sinnen.
Deen es dat gi mi wilt minnen;
Dander poent es, dat gi haet
Den God van Minnen ende versmaet;
Terde es dat gi niet en priset⁺
DAvonture, wat van hare riset.
Lieve vrient, duncti u wesen
Te cranc ende tonmechtich tesen,
Drie poente te houdene al,
Doet minen raet, ic sal⁺
U dat irste lichten sere.
Doet dat irste, so help u ere,¹
Ende mint mi al moederene.
Doedi dit dinc allene,
So seldi der andre quite wesen.⁺
So mochti vaste ane desen:²
So wie dat in sinen sinne
Redene heeft, Avonture ende Minne
So versmaet hi altemale.
Dat sceen an Socratesse wale,⁺
Die mijn vrient was getrouwe;
Hine hadde noit bliscap no rouwe
Om Minne no om Avonture mede.
Dies radic u: hout sinen sede,
Ende plant u herte in dat min:⁺
Gi selter andre quite al sin.
Dit eischic u al moeder ene,
Dit es ene bede clene.
Seldise doen, wat seggedi?
Ontpluect uwen mont, antwert mi!⁺
Hi heeft te lange toe gestaen;
Berecht mi, seldijt anegaen?’

Die minnere seide: ‘Vrouwe fijn,

Dit en mach niet anders sijn,
Ic moet dienen al mijn leven⁺
Minen meester sonder begeven;
Want hi mi riker op enen dach
C werven maken mach,
Dan gi ocht iemene die nu leeft,
Alse hi mi die Rose geeft.⁺
In hebbe wat doen van andren goede.
Ic wille met herten ende met moede

+ C. fol. 38. c.-39. a.

+ [6330]

+ [6335]

+ [6340]

+ [6345]

+ [6350]

+ [6355]

+ [6360]

1 Rose, I. 229, 7614 (6801):

Pren la première solement,
Et se tu m'entens sainement,
Tu seras des autres délivres.

Over de uitdrukking: so help u ere, zie Huydec; op St. II. 470.

+ [6365]

2 Lees met C.:

Ghi moghet wel verstaen an desen.

Verg. Rose, I. 229. 7617 (6804):

Car se tu n'es ou fox ou yvres,
Savoir dois, et bien le recorde,
Quicunques à Raison s'acorde,
Jamès par amors n'amera,
Ne Fortune ne prisera.

+ [6370]

+ [6375]

+ [6380]

+ [6385]

+ [6390]

[p. 108]

A. fol. 31. b.c.

⁺Minen meester sijn convent
Houden ende bedriegene twent.
Mine herte en soude niet genoegen,⁺
Dat si die Rose soude wisselen moegen
Om u ocht om iemenne el:
So wert heft hise, dat wetic wel.
In prisene niet een broesch gras,
Socratesse, hoe rike hi was;⁺
Ic en wilre nemmeer af horen.
Te minen meester alse te voren
Willic keren ende hem houden
Sijn gelof; et wart vergouden.
In ginge hem ave lude no stille,⁺
Al soudi mi leden in die hille.
In mach hem mijn herte ontrecken niet,
So wat so mi daerna gesciet.
Mijn deel so esser ave smal,
Want Suete Ontfaen hi heefse al,⁺
Ende wilse hem gerne laten.
Die Rose en mochtic niet verhaten,
Ende u minnen, bi onsen Here,
Want gi dunct mi dorper sere,
Dat gi cullen dorstet nomen;⁺
Want selke wort es selden comen
Ute monde van hovesscer maegt.
Ic segge u dat mi sere wanhaegt,
Dat gise nomet so overgrof;
Gi wares met min comen of,⁺
Want gi haddet omgaen wale
Ende verhoveschst bet uwe tale,
Alse een hovesch wijf doen soude.¹
Men siet dicke dese voestren boude,
Alsi hare kindre baden ende dwaen,
Dat sijt al nomen ende nine omgaen,
Want si sijn boud in hare tale:
Seggic waar, dat siedi wale.’

Alse dit Redene hadde gehort,

Loech si sere ende seide vort:
‘Lieve vrient,’ seitse, ‘ic mach wel⁺
Nomen die dinc, - waen soudic el? -
Die niet en sijn dan al goet,
Gelijc datmense nomen moet
Properlec met haren name.²
En geens dincs en hebbic scame,⁺
En ware dat sonde ware vor Goede:
Dies soudic mi scamen ende doen noede,
Want sonde sone dedic nie
Noch en begerde dat si gescie.
Wat waendi dat es sonde,⁺
Dat ic properleke metten monde
Die dinc nome, gelijc dat si
Heten, - neent niet, geloves mi! -
Ende die mijn vader van hemelrike
Met sinen handen sekerlike⁺
Maecte in hare figure,³
Om dat menscelike nature
Daer bi soude bliven ende gestaen?
Anders sout te niewete gaen.

+ C. fol. 39 a.b.

+ [6395]

+ [6400]

+ [6405]

+ [6410]

+ [6415]

+ [6420]

1 Rose, I. 230, 7676 (6863):

Ne sai comment nomer l'osastes,
Au mains quant le mot ne glosastes
Par quelque cortoise parole,
Si cum prode fame parole.

+ [6425]

2 Rose, I. 231, 7688 (6875):

Biaus amis, ge puis bien nomer,
Sans moi faire mal renomer,
Apertement par propre non
Chose qui n'est se bone non.

Lees in vs. 6484 met C: wat soudic el.

+ [6430]

+ [6435]

+ [6440]

3 Rose, I. 231, 7699 (6886):

N'encor ne fais-ge pas péchié,
Se ge nome, sans metre gloses,
Par plain texte les nobles choses,
Que mes pères en paradis
Fist de ses propres mains jadis.

De tekst van A. is, gelijk uit de varianten blijkt, geheel onverstaanbaar.

[p. 109]

A. fol. 31 c. d.

⁺Bi naturen maecte onse Here,⁺
Ende bi sinen wille sere,
Inden vede ende in gegaden
Dingen die nu staen te staeden;
Ende die cracht van tonfane
So leit altemale hier ane,⁺
Om dat deen vanden andren sal comen.
Die werelt hadde inde genomen
Cortelike, en hadde gedaen
Die dinge, die ic u doe verstaen.
Aldus eest oec in stomme diere:⁺
Al steerfter een, sine maniere
Ende sine materie blijft in andren,
Wat si sterven ofte verwandren.’

Die minnare seide: ‘Na mijn horen

So ist nu quader dan te voren.⁺
Gi wilt mi scelden ende castien,
Ende sijt selve vol van ribaudien.
Hets waer, God maecte, onse here,
Die dinge die gi nomet ere,
Maer die lodderheit, die gi spraect,⁺
God en heeft die niet gemaect.
Gi sijt sot dat gise noemt gerne.
Mi dunct, gi wilt mi driven tscerne.’
- ‘Vrient,’ seide Redene die wise,
‘Sotheit en steet in minen prise,⁺
Noch noit in niemens prijs en stoet,
Al es mi in minen moet,
Dat ic u minne gerne name;
Mare sint u es onbequame,
So steets mi te swigene wale;⁺
Maer besiet mi altemale,
Dat gi quadere niet anegaet,¹
Al eest dat gi mi bestaet
Ane te sprekene uwe sotticheide,
Om dat gi wout dat ic seide⁺
Enich dorperleec gescal,
Dies ic mi wel hoeden sal.²
Wet wel, vrient, dat ic u
Hebbe gecastiet tote nu,
Dat hebbic om goet gedaen.⁺
In ben met u so niet bevaen,
Dat ic scelde om u sprake;
Want scelden es ene cranke sake,
Ende quaet spreken, geloves mi,
Seggic dat noch quader si.⁺
Wet dat ic mi wreken soude
Anders, op dat ic selve woude
Want doverste rechtere hi sal
Mi daer af wel rechten al.
In wille scelden noch oec striden,⁺
Noch oec mensce te genen tiden
Doen scaemte ocht verhalen bloet,
Es hi quaet ocht es hi goet.
Hi belijs selve ochte hi wille:
Wat hi belijt, ic swige stille;⁺
Want quaet seggen en wart nie
Els dan gerechte duvellie.³

+ C. fol. 39. b. c.

+ [6445]

+ [6450]

+ [6455]

+ [6460]

+ [6465]

+ [6470]

+ [6475]

1 Rose, I. 233, 7739 (6926):

Mès que te gardes de pis faire.

+ [6480]

2 Rose, I. 233, 7741 (6928):

Si semble-il par fois que tu vueilles
Que je te responde folie;
Mais ce ne le ferai-ge mie.

+ [6485]

+ [6490]

+ [6495]

+ [6500]

3 Door de groote kortheid der vertaling is de zin min duidelijk, daar er volstrekt geen geleidelijke overgang in het gesprek van Redene is [xx] vinden. Bij A ontbr. in vs. 6559: Hi.
Rose, I. 234, 7770 (6967):

Port chascuns endroit soi son fès,
S'il vuet, si s'en face confès.
S'il ne vuet, jà ne s'en confesse,
Ge ne li en ferai jà presse.
N'ai talent de folie faire
Par quoi ge m'en puisse retraire,
Ne jà néis n'iert par moi dite:
Si r'est taire vertu petite;
Mès dire les choses à taire,
C'est trop grant déablie à faire.

[p. 110]

A. fol. 32. a. b.

⁺Die tonge soude gebreidelt wesen,
Want wi in Tolomeus lesen,¹
Van Almageste int begin,⁺
Ene redene die vele heeft in:
Die man es wijs die pine doet
Hoe hi sine tonge gebreidelen moet,
Sonder die spreekt van Gode allene;
Daer af en es gene redene clene,²⁺
Want Goede van hier boven
En machmen te sere niet loven,
Noch te sere ropen genaden,
Noch te dienne maken staeden,
Noch gebenedien te sere,⁺
Noch hem gedanken al die ere,
Die hi den mensce heeft gedaen;
Want Catoen doet ons verstaen
Van sinen boke int begin,
Ine weet ocht gire laest noit in,⁺
De irste doeget, est out ochte jonge,
Es dat hi breidele sine tonge.³
Daer bi, lieve vrient, doet soe,
Dwinget u tonge ende en spreect toe
Te niemene engene overdaet⁺
Soe doedi wijsheit, dat verstaet.

Een dinc magic seggen u

Sonder hatie, wildi nu,
Ende wale sonder blame mede.
Mi dochte wale dat hi mesdede,⁺
Dien ic gemint hadde gerne,
Dat hi in nerrenste, niet in scerne,
Mi hiet vol ribaudie sotte,
Mi te lachterne ende te spotte,
Sonder verdienste, sijt seker des.⁺
Mijn vader, die coninc es
Vanden inglen in hemelrike,
Hi es hovesch sekerlike,
Ende alle hovescheit ute hem vloit,
Ende alle doeget in hem groit,⁺
Ende mi gevoedt heeft al mijn leven;
Hi heft mi ene maniere gegeven,
Dat ic die dinc nomen mach
Properleke sonder ommeslach
Ende sonder te doene mesdaet.⁺
Die mi versprac, hi dede quaet;
Ende van dien dat gi op mi legt,
Daer gi mi met wedersprect,
Dat God onse here maecte beide
Die saken, die ic voren seide;⁺
Maer hine maecte niet die namen,
Dies soudic mi te rechte scamen.
Gi segt waer: God maecte al
Dat is ende was ende wesen sal;
Maer der namen en maecte hi niet.⁺
Maer mi beval hi ende hiet,
Dat icse noemde na mijn begeren,
Dat ic dede al sonder sceren,
Elc also alst es genoemt,
Na dat in die redene coemt,⁺
Ende hebt edelecke gedaen.
Bi Plato mogedijt oec verstaen,
Die seit dat ons gegeven si
Wort ende tale daer bi,
Dat wi tonen selen gereet⁺
Dinc, die ons in therte geet.
Ende nu, daer gi mede opvart,
Ende segt dat sijn lelecke wart
Ende oec dorper, die ic segge,
Berecht mi, dies ic u vort legge,⁺
Ochtic, die hen gaf die name,
Na dat mi best was ende bequame,

+ C. fol. 39. d.-40. a.

1 Claudius Ptolemeus, een astronoom uit de IIe eeuw na Chr., schreef o.a. eene Syntaxis mathematica, ook onder den arabischen titel Almagesta bekend.

+ [6505]

2 Rose, I. 234, 7784 (6971):

sages est cis qui met paine
A ce que sa langue refraine,
Fors, sans plus, quant de Dieu parole;
Là n'a-l'en pas trop de parole.

+ [6510]

+ [6515]

+ [6520]

3 Cato, Dist. I. 3:

Virtutem primam esse puta compescere linguam.

+ [6525]

+ [6530]

+ [6535]

+ [6540]

+ [6545]

+ [6550]

+ [6555]

+ [6560]

+ [6565]

+ [6570]

[p. 111]

A. fol. 32. b. c.

⁺Hadde cullen geheten helichdoem,
Ende soe weder jegen stroem
Helichdoem cullen geheten,⁺
Soudi danne wel willen weten,
Dat cullen waren een hovesch wort,
Ende helichdoem den dorper gehort;¹
Ende soudemen danne hebben gepleghen
Cullen tanebedene, ende beslegen⁺
In selvere ende in goude goet,
Gelijc men helichdoem nu doet,
Ende gecust soude hebben die?
Nu hort, dat u goet gescie,
Ende berecht ten besten mi,⁺
Ocht dat wort nu quader si,
Dan ocht helichdoem hadde geheten.
Neent niet! dat mogedi weten.
Ic maecte twort, dies seker ben,
Dat noit en quam in minen sen⁺
Noch in mine herte oec dorperheide.
God onse here die maecte beide,
Die so hovesch es ende so vroet:
Het dochte hem selven harde goet.
En magic niet nomen die dinc algader,⁺
Die God maecte, onse hemelsce vader?
Gine moet mi daeromme opvaren.
Ochte si te nomene bleven waren,
Wat men meende, en soudemen weten.
Datse die vrouwen anders heten⁺
In Vrankerike, dats bi costumen.
Men sout anders niet heten cume
Dan bi haren properen namen,
Het ware dat bi costumen quame;
Ende nomense dwart met vollen monde,⁺
Sine daeder an en gene sonde.²
Costume si es sere van machte,
Want menichge dinc maect si sachte,
En daet costume openbare,
Ende goet, die onscone ware.⁺
Die lieden geven, dats grote scame,
Desen dinge menichgen name:
Si hetent borsen, si hetent harnasch,
Oec heetmen hapertasch;³
Ende dat es omgaen crankelike.⁺
Men sout nomen properlike,
Gelijc dat sine name si:
Dat ware beter, geloves mi.

In onse scole men dicke segt,

Ende bi gelijcnessen legt,⁺
Dat in die lettre niet en steet
Alle die saken, dire an geet.
Dat ic u seide van gegaden,
Wildijt horen al met staeden,
Ic salt u seggen altemale⁺
Ende ontbinden harde wale.⁴

+ C. fol. 40. a.-c.

+ [6575]

1 Rose, I. 236, 7858 (7045):

Tu, qui si m'en mors et dépiques,
Me redéisses de reliques
Que ce fust lais mos et vilains.

+ [6580]

+ [6585]

+ [6590]

+ [6595]

+ [6600]

+ [6605]

2 Rose, I. 237, 7878 (7065):

Nons convenoit-il qu'il éussent,
Ou gens nomer ne les séussent,
Et por ce tex nons lor méismes
Qu'en les nomast par ceus méismes.
Se fames n'es noment en France,
Ce n'est fors désacoustumance;
Car li propres nons lor pléust,
Qui acoustumé lor éust:
Et si proprement les nomassent,
Jà certes de riens n'i péchassent.

In vs. 6660 verkeerdelijk: Dattie.

+ [6610]

3 Rose, I. 237, 7893 (7080):

Les apele ne sai comment,
Borces, hernois, riens, piches, pines,
Ausinc cum ce fussent espines;
Mès quant les sentent bien joignans,
Ne les tienent pas à poignans.

De laatste aardigheid is in de vertaling niet weergegeven.

+ [6615]

+ [6620]

+ [6625]

4 Rose, I. 238, 7904 (7091):

Si dist-l'en bien en nos escoles
Maintes choses par paraboles,
Qui moult sunt beles à entendre;
Si ne doit l'en mie tout prendre
A la letre quanque l'en ot.
En ma parole autre sens ot,
Dont si briément parler voloie,
Au mains quant des couilles parloie,
Que celi que tu i vués metre;
Et qui bien entendroit la letre,
Le sens verroit en l'escripture
Qui esclarcist la chose oscure.

[p. 112]

A. fol. 32. c. d.

⁺Die scone loegenen vanden auctoren
Ende vanden poeten moegedi hoeren,
Diere om studeren oit ende ie.
Hare hemelicheit, hare philosophie⁺
Salic u seggen nu wildi.
Tuwaren, mi dunct gi moegter bi
Leren, dies gi mocht verhogen.
Segt mi, vrient, sal iet doegen
Ochtic u noch bet ontbinde⁺
Ende lere, gelijc enen kinde,
Alle die saken diere anegaen,
Segt mi, vrient, waert wel gedaen?’

‘Vrouwe, gine dorret u niet pinen.

Die wort sijn selc als si scinen;⁺
Hens niemen diene versteet dese tale,
Hine machse kinnen harde wale;
Men daerse anders niet ontbinden.
Dat wi oec in poeten vinden,
Hare logene ende hare bispele,⁺
Daerop en achtic niet vele;¹
Want ic niet mach genesen,
Hen moet bider Rosen wesen;
Ende mochtic die noch vercrigen,
Ic liete al die glose swigen;⁺
In hebbe des onbindens niet te doene.
Sint gi te seggene sijt soe coene
Dat wort al properlike,
So houdic u, vrouwe, sekerlike
Onsculdich vanden worden beide,⁺
Die u mont ten minen seide.
Het es goet, het dunct mi ere,
Ine dunker te pensene om nemmere;
Mar, vrouwe, doer God, genade!
Bem ic sot, dats mine scade,⁺
En lachter mi niet te sere.
Mi dunke ic dede mi selven ere,
Dat ic die manscap ontfinc
Van also hogen coninc.
Ben ic sot, wat geets ane u?⁺
Ic wille minnen, daer ic tote nu
Hebbe gemint, den Rosen cnop;
Nemmermee sone gevickene op.
Ende gavic u danne mine minne,
Ende niet en ginge ute minen sinne⁺
Die scone Rose diere in steet,
So waer ic danne, weet dat gereet,
Jegen u in groter valschede,
Ende jegen minen meester mede.
Hier so blijft mine herte te lone⁺
Altoes an die Rose scone.
Dies latet staen u castien,
Want een twint nine mach dien;
Want wildi meer des spreken wort,
Gi siet mi vlien van u vort.’⁺
Ende alse Redene dat verstoet,
Maecte hare enwech die vrouwe goet,
Ende sciet van mi ende liet mi staen
In swaren gepense, ende sere bevaen
Met rouwen ende met sericheíden.⁺
Doe gingic henen sonder beiden
Te minen vrient ende telde hem al
Mijn vernoi ende mijn mesfal
Van inden torde, gelijc dat gi
Hier voren hebt gehort van mi.⁺
Doe seide Vrient: ‘Geselle, laet varen
Uwen rouwe ende u mesbaren,
Want gi sijt om niet ontaen.
Al es gevangen Suete Onfaen,
Sint hi u een cussen onde,⁺
So salne harde onlange stonde
Enich prisoen gehouden moegen,
Hine sal u sciere verhogen;
Maer wildire af comen in vrauden,
So moetti u vroedelijc houden,⁺
Ende ghetroost u hier bi zaen;
Want, twaren, hi sal wel ontgaen.’

+ C. fol. 40. c. d.

+ [6630]

+ [6635]

+ [6640]

+ [6645]

1 Rose, I. 239, 7936 (7123):

Dame, bien les i puis entendre,
Qu'il i sunt bi légier à prendre,
Qu'il n'est nus qui françois séust,
Qui prendre ne les i déust.
N'ont mestier d'autres déclarences,
Mès des poëtes les sentences,
Les fables et les métafores
Ne bé-ge pas à gloser ores.

+ [6650]

+ [6655]

+ [6660]

+ [6665]

+ [6670]

+ [6675]

+ [6680]

+ [6685]

+ [6690]

+ [6695]

+ [6700]

[p. 113]

A. fol. 32 d.-33 a.

⁺- ‘Neent, vrient, hets buten spele!
Ic hebbe nu viande alte vele,
Al waert ware Quade Tonge allene,⁺
Die mi therte dorebijdt al rene.
Met rechte woudic dat hi vervore,
Want hise alle heeft bracht in rore.
Sorge ende Scande si hadden wale
Geholen ende Dangier altemale,⁺
En warre die duvel niet toe comen,
Diet mi al nu heeft benomen;¹
Want die quade, vule glottoen
Hadde alle dandre vergadren doen,
Dat mi sal deren al mijn leven.⁺
Die Suetonfane hadde sien beven,
Alse hem ver Jalosie ane riep,
Die quade quene, die niet en sliep
Ende diene versprac in lanc so mere,
Hem souds ontfarmen harde sere.⁺
Doe vloe ic met deser spraken.
Doe dedemen den casteel maken,
Daermen dat suete kint in dede.
Nu raedt, vrient, dore hoveschede,
Ochte sekerlike ic blive doet,⁺
Want mine rouwe es so groet.’

Doe sprac Vrient, als een die wel

Conste al der minnen spel,
Ende seide: ‘Nu en mestroest u niet,
Al eist dat gi doegt verdriet;⁺
Maer dient den God vander Minnen
Getrouwelike in allen sinnen,
Dat hi u niet in ontrouwe
En vinde; want het soude u rouwen,
Vonde hi u gelovich in enichgen saken,⁺
Sint hi u sinen man woude maken,
Dat hi nie verradre en dede.
Peinst op die grote hoveschede,
Die hi u noch hier na doen sal,
Alse hi uwen wille doen sal,⁺
Al mert hi u te lange een deel,
Ongeval en doet al geel,
Also alse segt die Avonture.²
Peinst te dienne, al werdet tsure,
Den hogen God vander Minnen,⁺
Gi selter af groten loen gewinnen.
Set in hem al uwe gedachte:
En es dinc gene so sachte.
Het ware lachter ende grote onnere,
Lietti uwen gerechten here,⁺
Die u noit, lude no stille,
En heeft te latene engenen wille.³

Nu salic u seggen wat gi doet,

Dat gi in langen uwen voet
Niet en set om te gane⁺
Tien castele te scouwene ane,
Dese wint en si al gelegen,
Ende die niemare een deel geswegen.
Geviele oec soe die avonture,
Dat gi ledet biden mure,⁺
So hout u soe al u gedane,
Alse ochte u ane Suete Onfane

+ C. fol. 40 d.-41 b.

+ [6705]

+ [6710]

1 Rose, I. 242, 8011 (7198):

Tuit trois s'estoient coi tenu,
Quant li déable i sunt venu,
Que li glous i fist assembler.

+ [6715]

+ [6720]

+ [6725]

+ [6730]

+ [6735]

+ [6740]

2 Rose, I. 243, 8046 (7233):

Tous ses comans gardés; car jà
A son propos, combien qu'il tarde,
Ne faudra hons qui bien les garde,
S'il ne l'i meschiet d'autre part,
Si cum Fortune se départ.

In vs. 6803 is segt stellig bedorven. Misschien moet men lezen:

Also alse delet die Avonture.

+ [6745]

+ [6750]

3 Rose, I. 243, 8054 (7241):

Por ce seroit trop grant folie
Du lessier, puisqu'il ne vous lesse.

+ [6755]

+ [6760]

[p. 114]

A. fol. 33 a. b.

⁺Niet en gelage, groet no clene;
Maer gevielt dat gine allene
Staende vore enichge venstre siet,⁺
So siet op hem, en lates niet,
Ontfarmelike metten ogen;
Dat seldi so heimelike togen,
Dat niet ne si al openbare.
Eist dat hi uwes wart geware,
Hi sals vele te blider sijn,
Al keert hi van u sijn anscijn,
Ende lueet die venstre, daer hi staet.
Hi salre loken, dat verstaet,
Om u te siene, daer hi wel
Dore die wrogeren die sijn fel.¹

Hoet u, geselle, dat es mijn raet,⁺

Waer gi coemt ochte gaet,
Dat u Quade Tonge niet en sie,
Die God onse here vermaledie.
Gevalt oec dat gine ontmoet,
Mijn raedt es dat gine hovesscelike groedt,
Ende niet en verwandelt uwe gedane,
Noch geeft hem niet te verstane,⁺
Dat gine haet om dat hi seide;
Want vroet man dect sine gramheide.
Wet dat alle vroede minneren,
Die bliscap vander minnen geren,
Quade Tonge ende sine geslachte,⁺
Die nu sijn van groter machte,
Dienen, ende also seldi,
Ende eren mede, geloves mi,
Ende bieden hem, siedi oec vroet,
Met sueter tale have ende goet,⁺
Daer gi hen met sout dienen gerne.
Men mach den dief wel driven tscerne,²
Want Quade Tonge es altemale
Verradere ende dief, dat wetic wale;
Want hi steelt den minsce sine ere,⁺
Die en mach hi nemmermere,³
Ende sine goede name daermede.
Mi dunct dat ware beter sede,
Datmen dien ane die galge hinge
Dan die stelen der liede penninge,⁺
Ocht cleder, ochte coren in scuren.
Dese sijn quite talre uren,
Updat sijt virevout weder gelden;⁴
Mare van quaden tongen tselden
Soe neemt den minsce sine ere,⁺
Die hi hercriget nemmermere.

+ C. fol. 41 b. c.

+ [6765]

1 De tekst van C geeft het oorspronkelijke getrouwer weer dan die van A.

+ [5785]

+ [6790]

+ [6795]

+ [6800]

2 Rose, I. 245, 8105 (7292):

De ceus bouler n'est pas péchiés
Qui de bouler sunt entechiés:
Male-Bouche si est boulierres,
Ostés bou, si demorra lierres.

De woordspeling is bij de vertaling natuurlijk achterwege gebleven.

+ [6805]

3 Lees met C, doch eenigszins gewijzigd:

Die hi weder mach geven nemmere.

+ [6810]

4 In het origineel (Rose, I. 245, 8120 (7307) is er bijgevoegd:

Selonc les lois qui sunt escrites,

en dit doelt op de Instituten, IV. Tit. 1, Art. 5: ‘Poena manifesti furti quadrupli est, tam ex servi, quam ex liberi persona, nec manifesti dupli.’

+ [6815]

[p. 115]

A. fol. 33 b. c.

⁺Dat doet die tonge vuel ende quaet,
Die daerin werp tsduvels saet;
Mare gelt dat machmen wale
Met gelde betren altemale.⁺

Quade Tonge eest vleien goet,

Watmen siet wat menich doet,
Dat hi die hant custe openbare,
Hi woude dat si verbornen ware,¹
Ofte dat hi ware in Tartarie,⁺
Datti daer mochte clappen die!
Daeromme woudic dat Quade Tonge
So verre in die zee ware gesprongen,
Dat si meer en quame te lande,
Om te seggene iemene scande.⁺
Quade Tonge ende sine mage,
Die sere wassen alle dage,
Moetmen houden met barate,
Met dienste ende met sconen gelate,
Met smekene ende met salvene mede,⁺
Geminget met valscher genemichede,
Ende nigen ende gruten met;
Want hets goet, ic wille gijt wet,
Den hont tsmeken te sire steden,
Tote dat een man den wech es leden.²
Dus machmen breken sine clappinge,
Ende met dusdanichgen dingen
Seldi noch te boven al comen
Der stucken, die gi hebt ondernomen.⁺

Der quenen, die hoet Suetonfane,

Diere pijnt altoes te dienste te stane,
Ende daertoe met ver Jalosien,
Die God moete vermaledien,
Dies si so scale es ende so quaet,⁺
Dies si te benemene staet
Den lieden bliscap ende spel.
Gonneert werdsoe, si doet niet el,
Dat si so quaet es ende soe onrene,
Dat si die dinc wilt hebben allene:⁺
Al naems elc man sijn gevoech,
Nochtanne so bleves daer gnoech.³
Die de dinc spart, hine es niet vroet,
Die nine mindert, wat menre afdoet.
Hets alse die kerse in die lanterne,⁺
Daermen ane al sonder scerne
Dusentich kersen mach ontsteken,
Nochtanne salre af niet gebreken
Lichts, noch mindren niet dat vier:
Vander saken eist aldus hier.
Wat ic meine versteet elc man,
Die evel ende goet bekinnen can.⁺
Hebben desen te doene ondienst,
So dient danne, dat es u tsienst,⁴
Ende doet hem ere, dat es mijn raet,
Ende doet so emmer, dat verstaet,

+ C. fol. 41 c. d.

+ [6820]

1 Rose, I. 246, 8129 (7819):

Bon fait Male-Bouche apaisier:
Aucunes fois seult-l'en baisier
Tel main qu'en vodroit qu'el fust arse;
Car fust ores li glous en Tarse!
Si janglast là quanqu'il vosist.

+ [6825]

+ [6830]

+ [6835]

2 Rose, I. 246, 8144 (7331):

Il fait trop bon le chien chuer
Tant qu'en ait la voie passée.

+ [6840]

+ [6845]

+ [6850]

3 Rose, I. 246, 8157 (7344):

Ele est crueuse et si gloute,
Que tel chose vuet avoir toute,
S'el en lessoit à chascun prendre,
Qu'el ne la troveroit jà mendre.

+ [6855]

+ [6860]

4 Rose, I. 247, 8167 (7354):

Se cestes ont de vous mestier,
Servés-les de vostre mestier.

Lees in vs. 6919:

Hebben dese te doene u dienst.

[p. 116]

A. fol. 33 c. d.

⁺Dat sijs geware werden niet,⁺
Dat gise wilt bedriegen iet;
Want selc helst solken openbare,
Hi woude dat hi verhangen ware⁺
An ene galge met sire kelen;
Nochtanne gaet hi met hem spelen,
Om te vorderne sinen wille,
Dien hi draecht in therte stille.

Ende alse gi coemt tien portieren,⁺

Dien seldi hovesscelike antieren,
Ende geven hem scoenheide, alselc alse gi
Hier selt horen nomen mi:
Rosen hoeden, alle maniere,
Die niet en sijn van coste diere,⁺
Ende siden huvekine van cleinen drade,¹
Op dat gijs wel hebt die staede,
Ocht iet dat hen onfangelic si.
Ende dan radic u daerbi
Hen te vertreckene al u leet⁺
Ende die pine die u versleet,
Ende tdogen dat gi hebt van minnen;
Ende en condi oec niet gewinnen
Gichte, sie en sie u te swaer
Ochte en liggen alsoe naer,⁺
So doet gelof groet op die stede:²
Gelof en breect gene lede.
Geloeft u, dat wart vergouden,
Ende swert diere, dats al behouden;
Want logene so heeft die maniere,⁺
Dat soe wilt sijn gesworen diere;
Ende eer gi ongenerent gaet,
So gevet uwe trouwe, dats mijn raet,³
Ende bidt hem dat si u geraden,
Ende oec mede staen in staden.⁺
Weent vol u ogen met heten tranen,
Sone salmen gere loesheit wanen;
Knielt ende legt te gadre uwe hande,
Bidt ernstenlic, hens gene scande;
Sucht van herten ende wel gedichte,⁺
Ende vaget van tranen u ansichte;
Want tranen muruwen, dats wel inscijn,
Herten die ontfarmich sijn.
En condi oec geweenen niet,
So net uwe ogen, daert niemenne siet,⁺
Met ure spekelen over ancun,
Ochte stoet ontwee enen enguun,
Ende metten sape bestrijct u ogen:⁴
Gi selt dan wel weenen mogen,
Want het doet weenen elken man.⁺
Menich trufferre diet wel can,
Ende weenen met groten barate,
Ende scinen minnende bi gelate,

+ C. fol. 41 d-42 b

+ [6865]

+ [6870]

+ [6875]

+ [6880]

1 Lees in vs. 6937 met C: almoniere. Rose, I 247, 8187 (7374):

Chapiaus de flors en esclicetes,
Aumosnières ou crespinetes,
Ou autres joélés petis.

De crespinetes zijn fijne krippen sluiers, en in de vertaling door siden huvekine zeer juist teruggegeven.

+ [6885]

+ [6890]

2 Rose. I. 249, 8197 (7384):

Et se vous ne poés doner,
Par promesse estuet sermoner.

+ [6895]

3 Rose, I. 249, 8201 (7389):

Jurés fort et la foi bailliés,
Ains que conclus vous en ailliés.

+ [6900]

+ [6905]

+ [6210]

4 In het Hs. staat zeer duidelijk: antun, of ancun (ancun), dat stellig bedorven zal zijn. Het origineel geeft geen licht over het ontstaan der corruptie. Zie Rose, I. 249, 8215 (7403):

Et se vous ne poés plorer,
Covertement, sans demorer,
De vostre salive prengniés,
Ou jus d'oignons, et les prengniés.
Ou d'aus, ou d'autres liquors maintes,
Dont vos paupières soient ointes

+ [6915]

[p. 117]

A. fol. 33 d.-34 a.

⁺Die nochtan noit en minden
Anders, dan si hier met vinden
Die vrouwen in sachten wille,⁺
Die hens ontfarmet lude ende stille.
Wisten die vrouwen wat si jagen,
Si ontfarmder te genen dagen.¹
Ende es u soe die wech benomen,
Dat gi gaen en dort no comen,⁺
Daer si sijn, no daer no hier,
So moettiere senden enen messagier,
Diet gerne doen om uwe lieve,
Of met talen ofte met brieven;
Ende scrijft hare, dats u betame;⁺
Maer en set niet uwen name,
Want daer mede es menich bedroghen,
Die wel waende wesen in hoghe.
Hoet u oec dat ghi niet
Met kinderen doet u ghebiet⁺
Want het es der kinder sede,
Dat sire gerne spelen mede
Met dat si hebben onderhanden,
Ende dat vergaet hem diewile te scanden,
Alst coemt onder die vrogeren fel,²⁺
Die altoes en geret niet el
Dan te breidene der liede onnere;
Dies geve hem lachter God onse here.

Dese portieren sijn alle uren

So ontfarmich van naturen,
Eest dat si u gichte ontfaen,
So selense u te hulpen staen,⁺
Gelike dat die loder maect
Den valke, alse hi daes gesmaect,
Diene ter hant comen doet.³
Aldusso maect gichte ende goet
Die portiere van sachten sinne⁺
Jegen diegene die dragen minne.
Ende geviele dat gise oec vont
So overmoedich talre stont,⁺
Dat gise met gichten noch met beden,
Noch met weenen, noch met geneden,
No met smeken en cont verwinnen,
Hine verstake u in allen zinnen,
Beede met worden ende met daeden,⁺
Keert dan wech ende wacht ure staeden,
Ende laetse in paise bliven hier.⁴
En smalt noit case jegen tfier

+ C. fol. 42 b. c.

+ [6925]

1 Rose, I. 250, 8224 (7411):

Ainsinc l'ont fait maint bouléor,
Qui puis furent fin améor,
Qui les dames soloient prendre
As las que lor voloient tendre,
Tant que par lor miséricorde
Lor ostassent du col la corde.
Et maint par tel barat plorèrent
Qui onques par amors n'amèrent;
Ains décevoient les puceles
Par tiex plors et par tiex faveles.
Lermes les cuers de tiex gens sachent,
Mès que, sans plus, barat n'i sachent;
Mès se vostre barat savoient,
Jamès de vous merci n'auroient.

+ [6930]

+ [6935]

+ [6940]

2 Rose, I. 251, 8256 (7443):

Tous jors vuelent enfant ragier,
Gengler, ou monstrer ce qu'il portent
As traïtors qui les enortent.

+ [6945]

+ [6950]

3 Rose, I. 251, 8270 (7457):

Car si cum li loirres afaite,
Por venir au soir et au main
Le gentil espervier à main.

De lezing bij C is geheel en al bedorven.

+ [6955]

+ [6960]

+ [6965]

4 Rose, I. 251, 8278 (7465):

Et s'il avient que les truissiés
Si orguilleus, que n'es puissiés
Fléchir par dons ne par prières,
Par plors, ne par autres manières,
Ains vous regietent tuit arrière
Par durs fais, par parole fière,
Et vous lédengent durement,
Partés-vous-en cortoisement,
Et les lessiés en ce saïn.

[p. 118]

A. fol. 34 a. b.

⁺Alse sere alsi selen doen,¹
Omdat gi hen sijt ontfloen,⁺
Ende en wanen u meer vererigen.
Dies moetti een stuc swigen;
Want die dorper heeft so behagel een herte,
Diene meest mint, doe hi meest smerte,
Ende die hem meest onderdanich es,⁺
Dien scuwet hi meest, sijt seker des;²
Mare alse een man geet sire verde
Ende bliven laet, sinct sine hoverde,
Ende het dunct hem quaet gedaen,
Dat hine dus heeft laten gaen,⁺
Ende sijns te doene en heeft nemmeer:
Dan prijst hine diene lachterde eer.
Dus moetmen soeken menichge manire,
Ende doen gelijc den marniere,
Die vart op die welde zee.⁺
Ene sterre soect hi ende nemmee,
Daer hi mede wille varen.
Sijn seil trect hi op te waren,
Ende dorezelt wel menich lant,
Beide Potau ende Ingelant.⁺
Hine zeilt bi enen winde al niet,
Hi strijct tseil als hi storm siet
Dore den tempeest ende den wint:³
Dus moet hi doen, die gene die mint,
Sal hem van minnen goet gescien;
Hi moet connen jagen ende vlien.
Noch seggic u ene maniere,⁺
Het doet goet bidden desen portiere,⁴
Want niet verliest men daermede
Dan een man verlore sine bede,
Ende sine pine ende sine stonde
Van dat hise irst minnen begonde.⁵
Sidi ontfaen, dat es u genoech,
Want so hebbedi al u gevoech;⁺
Ende en sidi oec niet ontfaen,
So seldi hovesscelike enwech gaen,
Ende engene gramscap togen
Noch met manieren, no met ogen;
Maer gelaet u blidelike.⁺
Nochtanne eist onmogelike,
Datmen u verdriven sal,
En doe kinlic ongeval.
Hoe erre hen dese portiere gelaten,
Om anesoeken si niemene haeten,⁺
Maer sijns blide ende wel gemeet,
Ende pensen dat met hem wel steet,

+ C. fol. 42 c. d.

1 Rose, I. 251, 2885 (7472):

Onques fromage de gaain
Miex ne se cuit qu'il se cuiront.

+ [6970]

+ [6975]

2 Rose, I. 252, 8291 (7478):

Cil qui plus les ont en chierté,
Plus les prient et mains les prisent,
Plus les servent, plus les desprisent.

+ [6980]

+ [6985]

+ [6990]

3 Rose, I. 252, 8300 (7487):

Li mariniers qui par mer nage,
Cerchant mainte terre sauvage,
Tout regarde-il à une estoile,
Ne queurt-il pas tous jors d'un voile;
Ains le treschange moult souvent
Por eschever tempeste et vent.

+ [6995]

4 Rose, I. 252, 8313 (7500):

Bon fait ces trois portiers prier.

5 Vs. 7055-56, die geenen zin hebben, vervange men door de twee verzen bij C:

Want sine bede moet in desen
Emmer ontfaen of ontseit wesen.

Verg. Rose, I. 252, 8314 (7501):

Car nule riens cil n'i puet perdre
Qui se vuet au prier aerdre,
Combien qu'il soient bobancier,
Et si se puet bien avancier;
Prier les puet séurement.
Car il sera certainement
Ou refusé ou recéu:
N'en puet gaire estre décéu.
Riens n'i perdent li refusé
Fors tant cum il i ont musé.

+ [7000]

+ [7005]

+ [7010]

[p. 119]

A. fol. 34 b. c.

⁺Ende datmen hem doet grote ere,
Alsmen hen anesoect hare minne sere.
Men sal den portieren niet
Doen verstaen, datmen wilt iet
Die Rosen plucken ochte lesen;
Maer datmen getrouwe sal wesen
Beide met herten ende met sinne,
Ende els ne geert dan goede minne;
Want si hen altoes ontsien,
Datmen mach na hare Rose spien.
Nochtanne est sonder twifel waer,
Diese wel besoect ende naer,
Hi salse vinden goedertieren;
Ende si sijn al van dien manieren,
Hoe fier si sijn in hare gelaet,
En sochte mense niet, dat verstaet,
Dat sijs selve soeken souden
Dies men hem bidt, ende onlange houden,
Ende gevens harden goeden coep.¹
En ware niet soe nieloep²
Die haestichge ende die sotte melde,
Hen te gevene van haren gelde,
Dar si verdiren met die rosen;
Want sire hem selven sere met nosen,
Si soudense hebben al ongecocht,
En warense te voren niet besocht;
Endedrogense al wel overeen,
So dat besokere en ware negeen
Van haren Rosen, ende lietense staen,
Tes hare scoenheit ware vergaen,
Ende te valuwene begonsten hare blader,
- Maer sine dragen niet te gader:
Dat es hem ene grote scade! -
Si haddent om niet, hilden sijs staede.
Sekerlike dat woudic wale,
Dat die liede altemale⁺
Haren mont hilden ende swegen,
Tote dat si haren tijt gecregen,
Si soudens comen te betren lone,
Ende lieten hem hebben hare Rosen scone
Ende houden den poertieren.⁺
Mine dochte noit in gheere manieren,
Dat hi hadde wel mans name,
Die comanscap maecte van sinen lichame;

³

+ C. fol. 42 d.-43 a.

1 Rose, I. 254, 8360 (7547):

Et si sunt tuit de tel manière,
Combien qu'il facent fière chière,
Que se requis avant n'estoient,
Certainement il requerroient,
Et se doneroient por noiant,
Qui si n'es iroit asproiant.

2 Bij A. verkeerdelijk: waret. Over nieloop zie men Dr. de Vries, Mnl. Taalzuivering, 121.

+ [7050]

+ [7055]

3 Het laatste vs. is door mij uit de twee verzen bij C aaneengevoegd. Verg. Rose, I. 254, 8374 (7561):

Por quoi chascuns autel féist
Que nus avant n'es requéist;
Et s'il se vosissent loier,
Il en éussent bon loier,
Se trestuit à ce se méissent
Que tiex convenances féissent,
Que jamès nus n'es sermonast,
Ne por noiant ne se donast,
Ains lessast, por eus miex mestir,
As portiers lor roses flestir.
Mès por riens hons ne me pleroit
Qui de son cors marchié feroit,
S'il ne me devroit mie plaire,
Au mains por tel besoingne faire.

[p. 120]

A. fol. 34 c. d.

⁺Maer daer bi en seggics niet,
Dat ic wille dat gi iet⁺
Met versoekene beidt so lange,
Dat si u daer met ontgange;
Maer soect vaste an hare minne,
Recht hare tnette, daersi inne
Valle ende blive gevaen.⁺
Gi mocht so lange laten staen,
Te hare soudenre comen scire
Een ocht twee, drie ocht viere,
Ja twewerf sestich dosinen
In enen jare, wouden sijs pinen,⁺
Ende souden hen keren elre warde,
Op datmense te lange sparde.¹
Ine rade niet dat so lange een man
Beide, dat hem een wijf soket an
Sine vrientscap ende sine minne;⁺
Want hare dunct in haren sinne,
Datse hem te scone es, getrouwes mi,
Hoe lelic ocht hoe swart sie si.
Daer omme seldi vroech ende spade
U wachten dat gi spreect bi rade;
Want hoverdich sijn die vrouwen.²
Dies radic elken man entrouwen,
Dat hi na sinen poente ontbeide
Ende staden wachte, dat es vroetheide,
Eer gi soect te verre die minne.
Al es ene vrouwe fier van sinne,
Daer omme en laetse te minne twent;
Want tscepman altoes havene vent,
Op dat hi heme wiselike keert.
Geselle, nu hebbic u geleert,
Hoe gi sult varen mettien portieren.
Vindise fel ende quadertieren,
Dan en seldi hen bidden niet;
Maer alse gise in hogen siet,
Dan so eist hem bidden goet:
Dat in droefheiden niet en doet.⁺
En ware Droefheit niet geboren,
Ver Jalosie hadde selden toren;
Maer die vule, quade Droefheide
Maecse verwoedt ende erre beide.

Vrient, oec so mochti comen⁺

Wel tselken poente, dat u vromen
Soude sere, ic segge u dat,
Vondise in ene heimelike stat,
Daer gi en ducht niemens gaen,
Ende verlost ware Suete Onfaen⁺
Van daer hi om u gevangen leit;
Ende hi u dan daede hovescheit
Ende van minnen goet gelaet.⁺
Dan pluct die Rosen, daer si staet
Op haren stele in dien rosier.
Al bolge hem die vilain Dangier,
Ochte Vrese, ochte Scande sone lates niet
Vort te gane, wat uwes gesciet,
Opdat si hen blodelike weren;
Ende als si verwonnen danne geberen,⁺
Dan mogedi wel werden geware,
Alse Vrese beeft van groten vare,

+ C. fol. 43 a. b.

+ [7060]

+ [7065]

+ [7070]

1 Rose, I. 255, 8396 (7583):

Tost seroient aillors torné,
Se trop aviés séjorné.

+ [7075]

2 Rose, I. 255, 8412 (7599):

Car trop en sa biauté se fie,
Qui atent que fame le prie;
Et quiconques vuet comencier,
Por tost sa besoigne avancier,
N'ait jà paor qu'ele le fiere,
Tant soit orguilleuse ne fière.

+ [7090]

+ [7095]

+ [7100]

+ [7105]

+ [7110]

[p. 121]

A. fol. 34 d.-35 a.

⁺Ende Scande wart roet ende Dangier weent,
Dan moegedi weten watmen meent;
Ende al weenden alle drie,⁺
En achtes niet ene quade slie,
Mare hebt vaste in uwe gedachte,
Dat gi plucket die Rosen met crachte;
Ende toent dat gi sijt een man:
Daer leit al uw vordeel an;⁺
Want hens dinc dat hen bat haget
Danmense tien spele nine verdraget,
Ende men met crachte plucket die Rose,
Al weenen si ende maken nose.
Si doen gevensede gelaet verstaen,
Datment met crachten heft gedaen;
Nochtan dat sijt bi willen gedogen.
Wat si seggen ende togen,
Hen ware leet dat si ontgingen
Bi enichgen warne, dat si vortbringen;
Ende ontgingense u oec in desen,
Eer die Rose ware gelesen,
Voert meer souden si u haten,
Ende niet so na hem comen laten,²
Sie sijn som al van selken seden,
Dat si die dinc die hem gebeden
Niet en doen noch toe en comen,⁺
En sie hem met crachten genomen;
Maer wardi ane die portier geware,
Dat si u tonen al openbare⁺
Bolgenscap ende grote were,
Ende u spel hebben onmere,
Dan so seldise niet bestaen,
Ende selt ontbeiden dat enwech gaen
Die III portieren, die u dus nosen,⁺
Die dicwile hoeden vaste hare Rosen,
Ende Suete Onfane hebben gelaten,
Die vaste te voren bi hem saten,
Die hem al gevet tuwen doene;
Dan proeft u vort alse die coene.³

Besiet Suete Onfane dat kint:

In wat poente dat gijt vint,
In dien so pijnt u oec te sine,⁺
Al sout u geven een deel pine.
Es hi blide, sijt blide mede;
Es hi erre, hebbet oec errede.

¹

+ C. fol. 43 b. c.

+ [7115]

+ [7120]

2 Rose, I. 256, 8446 (7633):

Car maintes fois sunt coustumières
D'avoir si diverses manières,
Qu'il vuelent par force doner
Ce qu'il n'osent abandoner;
Et faingnent que lor soit tolu
Ce que souffert ont et voulu.
Et sachiés que dolent seroient,
Se par tel desfence eschapoient,
Quelque léesce qu'en féissent;
Si dout que ne vous en haïssent,
Tant en seroient correcié,
Combien qu'en éussent groucié.

+ [7125]

+ [7135]

+ [7140]

3 Rose, I. 257, 8463 (7650):

atendés

Jusques cil trois portier s'en aillent,
Qui si vous griévent et travaillent;
Et Bel-Acuel tous seus remaingne,
Qui tout abandoner vous daingne.

Lees in vs. 7211: Die u al gevet.

+ [7145]

1 Rose, I. 256, 8430 (7617):

Tout véés-vous néis Dangier
Qui vous acuelle à lédangier.
Ou que Honte et Paor en groucent,
Mès que faintement s'en corroucent,
Et que laschement se desfendent,
Qu'en desfendant vaincu se rendent,
Si cum lors vous porra sembler;
Tout véés-vous Paor trembler,
Honte rougir, Dangier frémir,
Ou tous ces trois plaindre et gémir:
Ne prisiés trestout une escorce,
Cueillés la Rose tout à force.

In vs. 7174 verkeerdelijk bij A.: si plucken.

[p. 122]

A. fol. 35 a. b.

⁺Gi moet allen tijt besien
Hoe hi hem hout, ende in dien
Poente ende in dien gelate
Seldi u houden: het sal u bate
Wesen utermaten groet.
Es hi blide, weset sijn gnoet;
Emmer hout u na sine manieren;
Es hi kinchs, gi moettene antieren
Kintcheit oec, dat es mijn raet;¹
Weent hi ende heeft drove gelaet,
So weent mede, dats wel gedaen:
Na sinen sede hout u bevaen.
Dien hi mint, dien seldi minnen,
Hier bi seldi u lief gewinnen;
Dien hi blameert, blameertene mede,
Ende hout u vaste na sine sede.

Waendi dat ene scone vrouwe⁺

Enen sotten knecht op trouwe
Minnen soude van selken gelate,
Die nacht ende dach liepe op die strate
Dansen, reien ende springen,
Ende lude ropen ende singen,
Alse ochte hi uten sinne ware?
Het soude hare hebben harde onmare;
Want si soude ontsien, dat si
Haer ere soude verliesen daerbi,
Ende warden te niemaren:
Si ware sot, daede sijt tuwaren,
Want selke minne sone mach niet
Verholen bliven, wats gesciet.

Soect enich vroet man minne⁺

An ene vrouwe dom van sinne,
Ende hi toent dat hi es vroet,
Si en sal herte, sen noch moet
Ane hem keren, wats gesciet,
Alse lange alse hi der vroetheiet pliet;
Mare tone sine seden gelike den haren,
Ochte si sal wanen te waren
Altoes van hem gehoent wesen,
Ende danne so verstoet si desen,
Ende keert hare ane enen andren man,
Daer si hare nedert an,
Ende steect den getrouwen henen,⁺
Ende houde hare vort anden genen,
Daer si gekeert heeft haren moet,
Nochtan dat hi haer en doet
Nemmer goet, raste noch ere:
Dus kiest si tquaetste van beiden sere.⁺

Geselle, ist dat Suete Onfaen

Jegen u wilt enich spel bestaen,
Eist van taflen, ist van scake,⁺
Emmer begaedt also die sake,
Dat hi te boven si int spel,
Dat sal hem genogen wel;
Ende verliest al dat gi set,
Ende al maect hire sijn sceren met,⁺
Dies en seldi achten niet.
Prijst al dat gi ane hem siet,
Ende dient hem, dat es wel gedaen.
Ende sal hi oec versitten gaen,
So brinct een cussin ocht een cleet,⁺
Ende dat legt onder hem gereet.

²

+ C. fol. 43 c. d.

1 Rose, I. 257, 8477 (7664):

Et s'il se contient nicement,
Nicement vous recontenés.

+ [7155]

+ [7165]

+ [7175]

+ [7180]

+ [7185]

+ [7190]

+ [7195]

2 Rose, I. 257, 8488 (7675):

Cuidiés que dame à cuer vaillant
Aint un garçon fol et saillant
Qui s'en ira par nuit resver,
Ausinc cum s'il déust desver,
Et chantera dès mienuit,
Cui qu'il soit bel, ne cui qu'anuit?

[p. 123]

A. fol. 35 b. c.

⁺Hinge sijn cleet oec in die moude,
Dat heft ute oec alse houde:⁺
Het sal hen genogen wale,
Ende dat hem baget, doet altemale;
Ende ontsiet u niet van desen,
Dat gi sult verstoten wesen;
Mar gi sult tuwen vromen⁺
Van uwen saken te boven comen.’

‘Lieve vrient,’ die minnere seide,

‘Dits ene gerechte duvelheide,
Dat gi mi hier verstaen doet,¹
Ende dat u dunct wesende goet;⁺
Ende wilt dat ic lieve ende ere
Hem doe, die ic hate so sere,
Ende alle verradere sijn gemene,
Sonder Suete Onfaen allene.
Es uwe raet aldus gedaen,⁺
Dat ic soude dienen ende doen verstaen
Hem ere ende doeget ende alle houde,
Daer icse met verraden soude,
Verradre soudic wesen dan.
Ic wille dengenen, dien ic mesan,
Te voren warnen ende ontseggen,⁺
So en machmen lachter leggen
Op mi in enichgen hove;
Ende laet sijn bi uwen orlove,
Dat ic hen ontsegge te voren,
Eer ic hen doe enichgen toren;
Ocht dat ic Quade Tonge daede
Seggen dat hi mine mesdaede⁺
Betren wille na mine genoge;²
Ocht rietdijt dat ickene sloge
Ende mine wrake selve neme,
Ocht clagen den rechtere over heme?’⁺

‘Geselle, geselle, dit soude togen

Die gene die sijn vol orlogen.³
Quade Tonge es sere bedect:
Ic segge, dien hi smeect ende lect,
Dien so sal hi heimelike achter
Spreken blame ende lachter.⁺
Hi es verradere, God moetene scaden,
Dies soudemen weder te rechte verraden;
Want manne, dat verradere es,
En gelovic niet, sijt seker des,
Want hi haet die liede van binnen,⁺
Dies hi buten nine laet kinnen.
Al lacht hi ende toent goet gelaet,
Hi penst int herte mort ende quaet.
Selc man en behagede Gode nie,
Want quaet was hi oit ende ie.⁺
Hets recht datmen verradre hone,
Ende met verradenesse weder lone.
Niet eerleker en machmen wreken
Over die gene die quaet spreken;

+ C. fol. 43 d-44 a.

+ [7200]

+ [7205]

1 Rose, I. 259, 8547 (7734):

Nus hons, s'il n'est faus ypocrites,
Ne feroit ceste déablie.

+ [7210]

+ [7215]

+ [7220]

+ [7225]

2 Rose, I. 260, 8560 (7747):

Souffrés au mains que ge desfie
Male-Bouche qui si m'espie,
Ains qu'ainsinc l'aille décevant,
Ou li prie que de ce vent
Qu'il m'a levé, que il l'abate,
Ou il convient que je le bate;
Ou, s'il li plaist, qu'il le m'amende,
Ou g'en prendrai par moi l'amende.

+ [7230]

3 Rose, I. 260, 8570 (7856):

Compains, compains, ce doivent querre
Cil qui sunt en aperte guerre.

+ [7240]

+ [7245]

+ [7250]

[p. 124]

A. fol. 35 c. d.

⁺Ende ochte gi over hem claegt sere,⁺
Waendi dat u God geve ere,
Daermet tgeruchte bliven sal?
Neent, al mocht gijt proven al
Met orconden goet, dat logene ware,
Hi sout houden al openbare,⁺
Ende meer sine tande cotren mede,
Dan hi noit te voren dede,
Ende soude vernuwen al die saken,
Ende uwen lachter meerre maken;
Want selc waent mindren sine scande,⁺
Die hem wast al vore die hande.¹
Daeddi hem oec bidden mede,
Dat hi minderde dat hi dede,
Hine daeds niet, hi es so gedaen.
Dat ware al te sere mesdaen,⁺
Daeddine uwen vrienden slaen,
Ende sout cranke sone ontfaen,
Ende ontseitdine van sinen live,
Ende hijt dan seide den quaden wive,
Ver Jalosien, ende si dan daede⁺
Suete Onfane meerre scade,
Ende leidene in twee vingerline,
Daer hi in een pleget te sine,
Ochte verborne in een viere,
Ochte verdronkene in ene riviere,⁺
Ocht hildene alsoe vaste beclaecht,
Dat gine nemmerme ne saegt,²
So souddiere dan om sijn in meerren sere
Dan noit Karle was, die here,
Om Rolande, die in Roncevale⁺
Verloes sijn lijf, alsmen weet wale.’
Die minnere seide: ‘Dit en soec ic niet:
Den duvel bevelict diet hem riet;
Ic wildickene hadde selve gehangen,
Die mine bliscap dus doet ongangen.’⁺
- ‘Geselle,’ seit hi, ‘nu vrient, nu hort,³
Ende laet varen nu dese wort:
Anders moetti wrake nemen;
Te hangene en soude u niet betemen
Enegen mensce, wat hi wrachte,⁺
Want het behort niet tuwen ambachte.
Het behort den rechtre toe tuwaren.
Nu laet u gedreich al varen,
Ende met verraetnesse hem weder loent:
Anders so blijfdi gehoent.’⁺

Die minnere scide: ‘Vrient, verstaet:

Ic wille doen al uwen raet
Ende werken utermaten gerne.
Mi es beter dat icse drive tscerne,
Dan si mi te scerne dreven.
Mocht gi mi enichgen raet vergeven,

+ C. fol. 44 a-c.

+ [7255]

+ [7260]

+ [7265]

1 Vs. 7336-7346, Rose, I. 261, 8858 (7874):

Et se de li vous volés plaindre,
Li cuidiés-vous sa gengle estaindre?
N'el porriés espoir prover,
Ne soffisans garans trover;
Et se provés l'aviés ores,
Ne se teroit-il pas encores.
Se plus provés, plus janglera,
Plus i perdrés qu'il ne fera:
S'en iert la chose plus séue,
Et vostre honte plus créue;
Car tex cuide abessier sa honte,
Ou vengier, qui l'acroist et monte.

Coteren, bij Kil. Koteren de tanden met de penne. Dentes levare penna.

+ [7270]

+ [7275]

+ [7280]

2 Vs. 7350-62 zijn naar het oorspronkelijke zeer onnauwkeurig teruggegeven. Zie Rose, I. 261, 8606 (7894):

Jà voir amende n'en prendroie,
Bien l'offrist, ains li pardonroie;
Et s'il i a desfiement,
Sor sains vous jur que vraiement
Bel-Acuel iert mis ès aniaus,
Ars en feu, ou noiés en iaus,
Ou sera si fort enserrés,
Qu'espoir jamès ne le verrés.

De lezing van C is in vs. 7361 en 61 boven die van A. te verkiezen.

+ [7285]

+ [7290]

3 Lees met C:

Geselle, seide Amijs, nu hort.

+ [7295]

+ [7300]

[p. 125]

A. fol. 35 d.-36 a.

⁺Ochte gewisen enichge, wijshede,
Daer ic lichteleker mede
Don casteel mochte vererigen,⁺
Ic soude noch beiden ende swigen.’
Amijs seide: ‘Ja ic, wel sekerlike,
Maer men moet wesen alte rike.¹
Geselle, wie dat wilt sconfieren
Desen casteel in allen manieren,⁺
Ende velne neder, van daer hi stont
Altemale tote in den gront,
Ende si hem allen sonder waen
Van daer binnen geven gevaen,
Dat portier noch portenere⁺
En soude doen engene were:
Die wech heet Te vele geven.²
Dese name so es hem bleven
Van Sotter Meltheit, diene dede
Maken ende stichten mede.
Sotto Meltheit die geft sonder were,
Die hevet ontgoet menichgen minnere,
Dat wetic bi mi selven wale.
Dien wech hebbic altemale⁺
Gemeten ende lange gegaen;
Dies machickene u wel doen verstaen,
Want pelegrijm so hebbic daer
Selve geweest wel menich jaer.
Meltheit seldi ter rechter siden⁺
Laten ende vorwert liden
Ter slinker hant een luttel bat:
Daer suldi vinden enen pat
Groene ende scone: dien seldi gaen.³
Eer gine iet verre hebt bestaen
Seldi breken sien die mure
Ende vallen neder al dure en dure,⁺
Ende canseleren oec tier stede
Torren ende tornelen mede,⁴
Ende die porten openstaen,
Ende alle die lieden sere ontaen.
In die side es die casteel⁺
Cranker vele dan een wasteel
In vieren te deilne ware.⁵
Die daer coemt siet openbare
Dien casteel vele eer gewonnen,
Eer een wasteel soude sijn ontgonnen.⁺

In desen wege, daer ic af spreke,

En mach comen sekerleke
En geen arm man die leeft,
Want men hem verboeden heeft
Den wech geellec altemale;⁺
Maer haddene, dat wet wale,
Iemenne geleidt tote daer binnen,
Hi soude te hants den wech kinnen,
Also wel als ic doe,
Diene hebbe gheleert langhe en hoe.⁺
Ende wildijt, gi seltene connen saen,
Want vroech gnoech hebdijt bestaen,⁶
Opdat gi hebt een groet goet,
Ende gijt in overdaede verdoet;
Mar ine leider u niet, Godweet,⁺
Want Ermoede heeft mi, dats mi leet,

+ C. fol. 44 c. d.

+ [7305]

1 Rose, I. 262, 8636 (7922):

Oil, un chemin bel et gent,
Mès il n'est preus à povre gent.

+ [7310]

+ [7315]

2 Rose, I. 263, 8647 (7933):

Le chemin a non Trop-Doner.

+ [7320]

+ [7325]

3 Rose, I. 263, 8656 (7942):

Vous n'aurés jà plus d'une archie
La sente batue et marchie.

In de vertaling is de zin van het oorspronkelijke volstrekt niet wedergegeven.

+ [7330]

4 Rose, I. 263, 8659 (7945):

Et chanceler tors et torneles.

+ [7335]

5 Rose, I. 263, 8663 (7949):

De cele part est li chastiaus
Si fiébles, qu'uns rostis gastiaus
Est plus fors à partir en quatre,
Que ne sunt li mur à abatre.

+ [7340]

+ [7345]

+ [7350]

6 Rose, I. 264, 8680 (7966):

Et s'il vous plest, vous le saurés,
Car assés tost apris l'aurés.

+ [7355]

[p. 126]

A. fol. 36 a. b.

⁺Den pas verboden, dat mi deert,
Want dat mine es al verteert,
Ende al dat ic elre wan
Hebbicker mede geleget an;⁺
Mar sint ic meer en weet wat geven,
So bem ic altemale verdreven.
Sie seiden: ‘En coemt nemme hier,
Sint idel es u almenier;
Want gi ons nemmeer ne docht,⁺
Als gi ons niet geven en mocht;
Want hier en mogedi nemmeer minnen,
Rijcheit en ledre u weder binnen;’
Ende wien sore Rijcheit binnen leidt,
Hu scone dat sijt hem voren spreidt,⁺
Alse hi keert, ontseise hem beide
Wandelinge, vrientscap ende geleide.¹
Ende weet oec wel soe wire coemt inne,
Dat hi met engenen sinne
Daer ute weder can gecomen,⁺
Ermoede en hebbene genomen,
Ende leidene ute metter hant,
Alse enen verstoetenen trewant.
Dit selve so was mi gedaen,
Daeromme doe ic u verstaen;
Doe ic mijn goet hadde al verteert,
So togede mi Aremoede haren steert,
Ende ontfinc mi na hare wesen,
Alse die selden blide mach wesen;
Ende Sotte Meltheit sine geert el
Danne altoes bliscap ende spel,
Ende overtellichgen cost te doene
Van heecten en van venisoene,
Geliker wijs dat niet en coste.
Sone woude niet dat hare geborste
Een morseel, dat lecker ware,
Om X florine, en quame te hare.²

Ermoede soe woent banderside,

Vol scanden groet in allen tide,
Si ducht rouwe ende ongenede,⁺
Want si in anxten doet menichge bede,
Ende hort menich ontseggen swaer,
Dat haerre herten leit te naer.
Ermoede en es met niemen wart,
Men steecse altoes achterwart;
Ermoe9e doet den mensce versmaden
Ende haeten ende leven met ongenaden;
Ende si en doet nemmer so wale,
En si gelachtert altemale.³⁺
Van hare en hebdi te doene niet el,
Dan gi moegt altoes pensen wel,
Dat quaet doet vallen in ermoede.
Dat wetense wale die van goede
Sijn in ermoeden comen.⁺
Het heeft menichgen tlijf genomen
Ende doen hangen bi sire kelen,
Ende selken heeft oec doen liggen quelen
Op sijn stroe van groter noet,
Van breken, die hi heeft te groet.⁺
Dit souden weten ende kinnen
Met rechte wel die gene die minnen;

+ C. fol. 44 d.-45 a.

+ [7360]

+ [7365]

+ [7370]

1 Rose, I. 264, 8696 (7982):

Mès à tous ceus qu'ele i conduit,
Au retorner lor griéve et nuit.
A l'aler o vous se tenra,
Mès jà ne vous en ramenra

+ [7375]

2 Rose, I. 264, 8708 (7994):

El despent ausinc ses deniers
Cum s'el les puisast en greniers,
Sans conter et sans mesurer,
Combien que ce doie durer.

In de laatste regels wijkt de vertaling geheel van het oorspronkelijke af, zoodat wij er voor de verklaring van het woord heect geen licht vinden. Is dit misschien een wisselvorm van hecht, Kil. Ger. Sax. snoeck Lucius? Verg. Dieffenbach, Gloss. Lat. Germ., 338, waar heget, heket als Nederduitsche vormen zijn opgegeven.

+ [7385]

3 Rose, I. 265, 8719 (8005):

Jà ne sera si bien fesans,
Que chascuns ses ovres ne blasme.

+ [7390]

+ [7395]

+ [7400]

[p. 127]

A. fol. 36 b. c.

⁺Want arm man en heeft toedaet,
Daer hi die minne meede ontfaet.¹
Dore Gode, geselle, sijt wel bedacht,
Hoet u van aremoeden ende wacht;
Van hare te hoedene u wel behoeft.
Verstaet mi, ic hebs geproeft
Ane mi selven, dat ict wel weet
Algader hoet met ermoeden steet.
Daeromme biddic u dat gi
Geloeft dat gi hort seggen mi;
Want ic segt u om goet.
Hoedes u, soe siedi vroet;
Hi es van Goede gebenedijt,
Die hem bi andren castijt.

Nu hort, geselle, ende werdes vroet:

Men plach mi te hetene hovesch ende goet,
Ic was wart man ende rike;
Men vant cume iewer mine gelike,
Ende ic was harde liefgetal⁺
Onder die gesellen al
Die wile ic gaf boven mate.
Nu doet Aremoede dat ict late,
Want bi minen groten verterne
Bem ic comen in swaren derne;⁺
Want ic met pinen gecrigen mach
Daer ic gelide met dien dach,
Van etenne ende van drinkene mede,
Ende cledre, dat ic gedecke mine lede.
DAvonture dede mi dit al,⁺
Die mi warp in dit mesfal,
Daer si mi met sere mesdiende,
Want ic verloes al mine vriende,
Die mi afgingen alle gemene,
Sonder, dat waen ic, een allene.⁺
DAvonture datse mi al nam
Metten Aremoede, dat met hare quam.
Nam? sine dede! ic liege, dats waer;
Ic en namse mi selven maer,
Want ic seter bem van desen,⁺
Hadden si mine vriende gewesen,
Om hare en haddense mi gehaten
Niet noch altemale gelaten.²
Sine dede jegen mi gene dinc,
Dat si haers selfs vriende vinc:⁺
Haers selfs? ja, ic en wist twint;
Metten swarsten hebbict bekint,
Met herten, met live ende met goede,
Dies mi swarlic es te moede.
Ic wanetse hebben gehadt wel al,³⁺
Mar nu, als ic bem in den val,
Sone haddickere niewerinc niet:
Dus jamerleke es mi gesciet.
Nu vliense mi, dien ic dede trouwe,
Ende maken van achter op mi die mouwe,⁴⁺
Omdat ic onder bem dat rat
Gevallen, van daer ic boven sat.

+ C. fol. 45 a. b.

1 Rose, I. 265, 8736 (8022):

Car povres n'a dont s'amor pesse,
Si cum Ovides le confesse.

Bij Ovid. Remed. Am. 749:

Non habet unde suum paupertas pascat amorem.

+ [7425]

+ [7430]

+ [7435]

+ [7440]

+ [7445]

2 Rose, I. 267, 8774 (8060):

Fortune ainsinc les me toli
Par Povreté, qui vint o li.
Toli? par foi non fist, ge ment,
Ains prist ses choses proprement;
Car de voir sai que se miens fussent,
Jà por li lessié ne m'éussent.

+ [7450]

3 Rose, I. 267, 8782 (8068):

Siens, voire; mès riens n'en savoie,
Car tant achatés les avoie
De cuer et de cors et d'avoir,
Que les cuidoie tous avoir.

+ [7455]

4 Rose, I. 267, 8790 (8076):

Et me firent trestuit la moe.

Zie de verklaring dezer uitdrukking in mijn Wapene Mart. 158.

+ [7460]

[p. 128]

A. fol. 36 c. d.

⁺Met rechte en soudic engene ure
Clagen over die Avonture,
Die mi gedaen heeft openbare⁺
Meer duechden dan ic jegen hare
Noit verdiende: ic meret in dien,
Dat si verclaert heeft so mijn sien
Met haerre specien die sire ingoet,
So dat ic kinne nu al bloet⁺
Mine vriende, ende hebbe gedaen
Sint ic met Ermoeden was bevaen,
Die mi mine vriende heeft benomen,
Daer ic toe en ware meer comen.
Getoent mine vrient so heeft si mi⁺
Biden Ermoede, dat mi es bi,
Die ic niet en hadde gekint
Te voren, want ic was so blint.
Si boeden mi lijf ende goet,
Ende seiden: ‘Here, nu doet⁺
Al uwen wille metten minen,
Sonder vragen ende pinen;
Want geen vrient, dat weet wale,
En gert thoudene tenegen male
Jegen sinen vrient, Godweet,⁺
Goet dat ter Avonture steet,
Noch sijns selfs lijf daer mede;
Ende sint so groete vriendelichede
Ende trouwe es tusscen u ende mi,’
So seit die vrient, ‘ic wille dat gi⁺
Mi gebiet nacht ende dach,
Ende over al dat ic vermach,
Bedie men can niet gekinnen
Die getrouwe vrient van binnen,
Men heeftse ter noet geproeft.
Opdat gi enichge stucke behoeft,
Doet mi vore u liggen gevaen,⁺
Ochte vor u te borge staen;
Neemt mijn goet, vercopet al,
Besiet oft ict iet willen sal.’²
Hier met sone liethijt niet varen,
Hine dede mi nemen sonder sparen⁺
Dine die was van cleinre warde,
Dies hi te smekene mi begerde;³
Mar die scande heeft luect dien mont,
Ende daerne ontpluken tegere stont,
Mar nemt sinen omville in goede,⁺
Dat niemene en kinne sine ermoede;
Maer wilt in hem selven sluten
Ende tonet altoes tscoenste van buten,
Also alse ict doen moet nu.
Lieve geselle, dat seggic u,⁺
Dats nu vergeten altemale,
Mire vrienden irsten tale,
Daer si mi smeecten mede,
Scuwen nu mi in elke steede.⁴
Dus en doen die gene niet,⁺
Diemen papelarde siet
Ende achter lande lopen ende gaen;
Dese doen van buten verstaen
Hare gebrec van hare ermoede,
Ende binnen leven si met goede,⁺

¹

+ C. fol. 45 b.-d.

+ [7465]

+ [7470]

+ [7475]

+ [7480]

+ [7485]

+ [7490]

+ [7495]

2 Rose, I. 268, 8834 (8120):

Car moi por vostre garison
Poés, dist-il, metre en prison,
Por plevines ou por ostages;
Et mes biens vendre et metre en gages.

+ [7500]

3 Rose, I. 268, 8838 (8124):

Ne s'en tint mie encor à tant,
Por ce qu'il ne m'alast flatant;
Ainçois m'en fist à force prendre,
Car n'i osoie la main tendre.

+ [7505]

+ [7510]

4 Vs. 7612-16 ontbreken in het origineel, waar zij natuurlijk na het gesprek van den waren vriend geene beteekenis zouden hebben gehad.

+ [7515]

+ [7520]

1 In beide Hss. vindt men overal van schijnvrienden gesproken, terwijl er in het origineel slechts sprake is van éénen getrouwen vriend die overblijft. Rose, I. 267, 8807 (8093)

Car Fortune tantost en place
La bone amor a plaine face
De mon bon ami me monstra,
Par Povreté qui m'encontra.
Onc ne l'éusse congnéu,
Se mon besoing n'éust véu.

[p. 129]

A. fol. 36. d.-37 a.

⁺Ende hebben penitancie goet
Ende vet, diese leven doet,¹
Ende gaderen wel groten scat,
Ende buten so seggen si dat,
Dat si hebben honger ende breke.⁺
Nu willic, eer ic te verre spreke,
Swigen vort ende latent varen;
Want dat seggic u tuwaren,
Dat altoes haten ypocriten,
Datmen iet seit van haeren viten.⁺

Men seit, geselle, ende dats waer:

Sotte herte bringt in pine swaer
Ter menichger tijt haeren here,
Dat weet ic bi mi selven sere;
Want die minne heft mi verraden⁺
Ende bracht in scanden ende in scaden.²
Sonder enichge andre dinge
So hebbic alle sonderlinge
Verloren, die waren mine vriende,
Wat ic noit jegen hem verdiende:⁺
Dat blijft altemale verloren,
Maer ic weet wel te voren,
Dat gi mijn getrouwe vrient sijt,
Ende wesen sult tote diere tijt
Dat u die ziele scede van live;⁺
Want ic seker alsoe blive
Die wile dat ic mocte leven;
Maer die doet doet al begeven.
Die doet doet menich geselscap sceden,
Diet noede doen onder hem beeden.⁺
Getrouwe minne al sceedt si
Metter doet, geloves mi,
So blijft gestaede metten genen,
Die niet en es gesceden henen;
Want al wart dat ic nu⁺
Versciede, ic soude nochtan met u
Int herte bliven sonder vergeten;
Ende so moegedi van mi wel weten,
Gelijc dat leefde Pirotheus
In dat herte Theseus,⁺
Diene so minde na sine doet,
Dat hine met pinen groet
Levende sochte inder hellen:
So sere ginc hire hem omme quellen.
Dese mindene, weetmen wel,⁺
Maer Ermoede es noch alsoe fel
Dan die Doet, dat es waerhede;
Want ziele ende lijf doet si mede,
Alse lange alse si te gadre duren,
En laet si cume in ere uren
Leven ende verdoemesse beide.
Dies proeftmen wel die waerheide
In dieften ende in verswerne mede,⁺
Ende in menichge andre quaethede.³
Dit en doet die Doet niet,
Want alsmense comen siet,
Hoe swarlike si coemt toegegaen,⁺
Op ene ure eist al gedaen.
Lieve geselle, dat u God lone,
Gedinke u van Salomoene,

+ C. fol. 45. d.-46 a.

1 Rose, I. 269, 8858 (8144):

Et vont disant que povres sont,
Et les grasses pitances ont.

Lees met C in vs. 7623: pytantie, ML. pictantia, portio monachica in esculentis ad valorem unius Pictae; lautior pulmentis, quae ex oleribus erant, cum Pictantiae essent de piscibus et hujusmodi. (Du Cange (ed. Henschel), V. 246.)

+ [7525]

+ [7530]

+ [7535]

2 Rose, I. 269, 8867 (8153):

Si sui par mon fol sens traïs,
Despis, diffamé et haïs,
Sans ochoison d'autre déserte,
Que de la devant dite perte
De toutes gens communément.

Lees in vs. 7637 met C:

Want mijn waen heft mi verraden.

+ [7540]

+ [7545]

+ [7550]

+ [7555]

+ [7560]

+ [7565]

+ [7570]

3 Rose, I. 271, 8906 (8192):

Car ame et cors tormente et mort,
Tant cum l'un o l'autre demore,
Non pas, sans plus, une sole hore;
Et lor ajoute à dampnement
Larrecin et parjurement,
Avec toutes autres durtés,
Dont chascuns est griément hurtés.

Door den vertaler is de zin van het oorspronkelijke niet juist begrepen. Vooral de laatste verzen zijn in onzen tekst onzin. Men leze in vs. 7672-73:

Ende laetse cume in ere uren
Leven si en verdoemesse beide.

+ [7575]

[p. 130]

A. fol. 37. a. b.

⁺Die van Jherusalem was coninc,
Ende sereef menichge wise dinc.⁺
Hi seide: ‘Lieve kint, hoet u
In allen tijt ende oec nu
Jegen ermoede, dats mijn raet;
Want ermoede, dat verstaet,
Doet enen broeder den andren haeten⁺
Ende verstoeten ende laeten.’
Hi seit: hi hadde liever die doet
Dan te sine in ermoede groet,
Ende om sorgelic ermoede ende swaer
So spreect hi vort oppenbaer⁺
Van gebreke, die over hare
Viande wrect hare entare;
Want noit man en was sakerleke
So onwart alse die hadde breke.
In loye gelijctmenne ende anders niet⁺
Gelijc diemen in scanden siet.¹

Alte quaet soe es ermoede,

Maer waert, geselle, dat u soe stoede,
Dat gi hadt in uwer gewelt
So groeten scat, so groet gelt,⁺
Dat gi mocht geven wale
Wat gi wout altemale,
Ende meer dan gi const geloven,
Gi quaemt al uwes dinges te boven,
Ende sout cnoppe ende rosen lesen,⁺
Hoe vaste dat si besloten wesen;
Maer ic weet wel sekerlike,
Dat gi niet en sijt so rike;
Ende gi en sijt so nodich niet,
Gine sout gerne geven iet⁺
Daerbi geeft so cleine scoenhede,
Dat gire niet en vallet meede
In ermoede, datmen u versmaede,
- Gi soudes hebben verlies ende scade, -
Ende daertoe houden over sot⁺
Ende met u maken sceren ende spot,
Dies gi hadt bi uwen aneverde
Gecocht die dine boven haerre warde.
Ic rade oec wel dat gi sent
Van nuwen oefte scoene prosent,⁺
In dwalen ocht in pendren mede,²
Want het es grote hoveschede,
Alse apple, criken ende peren³:
Dusdane gichten en mach u deren.
Al eist dat gijt hebt gecocht,⁺
Segt emmer dat het u es bracht
Ende gesent te hants op die stede,
U gichte salre sere werden mede.⁴

+ C. fol. 46 a. b.

+ [7580]

+ [7585]

+ [7590]

+ [7595]

1 Rose, I. 271, 8931 (8217):

Et por la povreté douteuse
Il parle de la souffreteuse,
Que nous apelons indigence,
Qui si ses hostes désavance;
Onc si despite ne vi gens
Cum ceus que l'en voit indigens.
Por tesmoings néis les refuse
Chascuns qui de droit escript use,
Por ce qu'il sunt en loi clamé
Equipolens as diffamé.

De vertaling is hier wederom zeer onnauwkeurig en zonder het oorspronkelijke de ware zin niet op te maken. De fransche dichter doelt hier op de onbevoegdheid van hen die onvermogend waren of geen grondbezit hadden, om getuigenis af te leggen. Verg. Novellen XC. cap. 1 princ.: ‘Sancimus autem, et praecipue in hac maxima et felicissima civitate, ubi plurima constitit m ultorum bonorumque copia virorum, bonae opinionis esse oportere testes, et aut carentes hujusmodi derogatione per dignitatem aut militiae, aut divitiarum, aut officii causa, aut si non tale conscitant, ex utroque tamen quia fide digni sunt, tostimonium perhibere.’
Verg. ook Lud Pii Add ad Capit. III. § 16; Lex Bajuvar. Tit. 16 c. 1 en 2; L. Lonjob II. Tit. 51, Art. 13, Richthofen, Fries, Rechtsquellen, 172.

+ [7600]

+ [7605]

+ [7610]

+ [7615]

+ [7620]

2 Rose, I. 273, 8959 (8245):

Il affiert bien que l'en présent
De fruit novel un bel présent
En toailles ou en paniers.

3 In onzen tekst is de lange vruchtenlijst van het origineel (Rose, I. 273, 8963-70) geheel weggelaten.

+ [7625]

4 Rose, I. 273, 8971 (8257):

Et se les avés achetées,
Dites que vous sunt présentées
D'un vostre ami, de loing venues,
Tout les achatiés-vous ès rues.

[p. 131]

A. fol. 37 b. c.

⁺Roede rosen soutdi occ bringen,
Occhte violetten met desen dingen,⁺
Ochte van bloemen scoene hoede;
Dit en mach u bringen in gere ermoede.

Wet wel dat gichten verwinnen

Quaetsprekeren in allen sinnen;
Ende al wistense enich quaet⁺
Vanden gevere, dat verstaet,
Si soudent dore sine gichten decken,
Ende alle doeget van hem vertreeken.
Menichgen so behout gichte sine ere,
Die gelachtert soude wesen sere,⁺
En wart biden gichten niet.
Bi gichten men oec dicken siet
Menichge goede provende geven,
En daedt gichte het ware bleven.
Die gichte, diemen plegt te gevene,⁺
Geft orcontscap van goeden levene.
Overal so heeft geven stat,
Al heeft sijt tere stede bat
Dan sijt tere andre hebben can.
Geven maect den gevre goet man,⁺
Geven prijst den gevre sere,
Ende den nemre doet onnere.
Die sine edele vrieit goet
In anders dienst lient ende doet,
En dinct mi beraden niet wale⁺
Nu no te gheenen male.¹
Wat help dat ic hier af vele diede?
Met gichten veetmen aldie liede.²
Geselle, verstaet wel dese wart,
Die ic u hebbe geopenbart.⁺
Eist dat sake dat gise doet,
Het sal u wesen harde goet;
Want u die God van Minnen sal
Houden u gelof wel al,
Ende hine saels n twent faelgieren,
Alse hi den torre sal asselgieren
Met ver Venuse der goddinnen,⁺
Die brinct met hare dien brant van minnen.
Si selen verstriden die portiere,
Ende werpen te neder sciere
Dien casteel, ende dan mogedi
Nemen die Rose, hoe vaste dat si⁺
Es besloten, des sijt gewes;
Ende tierst dat si gewonnen es,
So es meesterrie boven al,
Hoe datmense bohouden sal,
Dat gire lange bi duren moegt;⁺
Want hens gene meerre doegt,
Dan dat die liede behouden connen
Die dinge die si hebben gewonnen,
Willen sire bliscap af ontfaen;
Want die virtut es soe gedaen,
Dat mere es, sijt seker des,
Te hoedene dat gewonnen es,
Dan es dat winnen no dat bejagen.
Kevtijf mach hi hem wel clagen
Die verliest sine vrientdinne
Bi sire scout in enichgen sinne.
Het es een harde groet bevroeden,
Die sine vrientdinne wel can hoeden,
So dat hise niet en verliest,
Ende elre en genen vrient en kiest,

+ C. fol. 46 c.-d.

+ [7630]

+ [7635]

+ [7640]

+ [7645]

+ [7650]

+ [7655]

1 Rose, I. 273, 8991 (8277):

Dons donent loz as donéors,
Et empirent les prenéors,
Quant il lor naturel franchise
Obligent à autrui servise.

2 De lezing bij C is boven die van A te verkiezen. Verg. Rose, I. 274, 8996 (8282):

Par don sunt pris ct Dieu et home.

+ [7660]

+ [7665]

+ [7670]

+ [7675]

[p. 132]

A. fol. 37 c. d.

⁺
Namelike alse onse Here geeft,
Dat si duecht ende scoenheit heeft,
Ende sonder vercopen geft hare minne
Met trouwen ende met gestaden sinne.
Minne vercopen en was noit vonden
Van wive in engenen stonden
Dan bi gerechter ribaudien.
So wie der waerheit wille lien,
Sone es minne engene int wijf,
Die omme gichte geeft hare lijf.
Alselke minne moet sijn gescent,
Ende oec die wijf daermense ane vent.
Nochtan sinse alle wel naer
Gereet te nemene, dat es waer,
Ende al te rovene, die si kinnen
Vaste gevaen met haerre minnen.
Juvenael hi doet ons cont,¹
Dat Hiberne seide tere stont,
Dat si vele liever woude
Hare ogen verliesen, dan si soude
Hare houden an enen man allene,
Sine soude met andren sijn gemene:
Bi enen sone woutsi niet duren,
So heet was si van naturen.
Hen es wijf so goet van sinne,
Noch so getrouwe in hare minne,
Sine wille hebben van haren vrient,
Hoe getrouwelike hi haer dient,
Alle staense na ontcleden:
Aldus wilt elc den sinen leden.
Wat souden doen dan die wijf,
Die om gelt dan geven hare lijf,
Sint men cume can enichge venden,⁺
Die hem els can onderwinden
Dan van goede te nemene dwonder,
Hoe sere si hebben den man tonder?²
Juvenael dese regle visiert,
Maer en es regle sine faeliert⁺
Selc wile an ene onder hondert:
Die goede sijn altoes gesondert,
Vanden quaden waest dat hijt seide,
Doe hi dese sentencie uutleide:
Maer es een wijf van selken sede,⁺
Getrouwe van herten, simpel mede,
Hovesch ende wetende van manieren,
Ende daertoe hovesch ende goedertieren,
Een man machs hare trouwe te bat;
Maer boven al soe hoede hem dat,⁺
Hi nine legge al sine cure
An hare gedane, an hare figure,
Noch oec an hare scoenheit met;
Want hi blever oec bi gelet.
Maer die wilt sijn engien maken,
Hi moet versien al dese saken,

+ C. fol. 46 d.-47 a

1 Juvenalis, Sat. VI, 53:

Unus Iberinae vir sufficit? Ocyus illud
Extorquebis, ut haec oculo contenta sit uno.

+ [7725]

2 Vs. 7821-32 in de Rose, I. 275, 9044 (8330):

Car jà fame n'iert si ardant,
Ne ses amors si bien gardans,
Que de son chier ami ne vuelle
Et les deniers et la despeulle.
Or vez que les autres feroient,
Qui por dons as homes s'otroient.
Nésune ne puet-l'en trover
Qui ne se vueille ainsinc prover,
Tant l'ait home en subjeccion;
Toutes ont ceste entencion.

+ [7730]

+ [7735]

+ [7740]

[p. 133]

A. fol. 37 d.-38. a.

⁺
Dat es hare sede, hare wijsheit,⁺
Eer hire sijn herte vaste an leit;
Maer die scoenheit alleene anesiet,
Hi werp hem selven in verdriet;
Want scoenheit onlange steet
In enen poente, si en tegeet;⁺
Want si es van diere naturen
Gemaect, dat si van uren te uren
Mindren moet, nacht ende dach.
Mar die sen ende conste vererigen mach,
Dat blijft hem altoes gerect⁺
Die wile hi op die werelt geet,
Ende doetene eren alle dage,
Ende hoecht daer hi vriende ende mage.⁺
Daer bi die gene, die es vroet,
Sal altoes merken wat hi doet
Ende werken met sinne alle tide.
Die vrouwe si sal wesen blide
In haer selven ende harde vroe,⁺
Dat si hare herte bestaedt alsoe
An ene, die es scone ende wijs,
Ende van doegeden hevet prijs.

Waer dat sake dat mi te rade

Iemen quame, ende hi mi bade,⁺
Dat ic hem seide ocht ware goet,
Dat hi keerde al sinen moet
Ende sine herte daertoe sette,
Dat hi liedekine ende motette
Ende rime makede ende screvetse in brieve,
Ende sendetse sinen sueten lieve:
Ay las! dat mach luttel vromen;
Maer die de borse swaer doet coemen,
Met florinen wel gespect,
Hi es wel ontfaen ende natreet;
Want sine geren el, dats waer,
Dan die borse met gelde swaer:
A1 hare gedachte so leit daer ane,
Mi es leet dat ics hermane,
Ende te meer soe waers mine clage;⁺
Maer ic siet argeren alle dage.

In den tijt ons irsts vader

Ende onser moeder beide gader,
Naerdat ons de lettre seghet,
Daert in bescreven leghet,
Doe vantmen getrauwe minne
Sonder giricheit van sinne.
Deen en geerde den andren niet

¹

+ C. fol. 47 a. b.

+ [7745]

+ [7750]

+ [7755]

+ [7760]

+ [7765]

+ [7770]

+ [7785]

1 De zin van het origineel is in vs. 7873-87, hoewel zeer uiteenloopend, in beide Hss. goed teruggeven. Rose I. 276, 9088 (8374).

Neporquant s'il me requéroit
Consel, savoir se bon seroit
Qu'il feist rimes jolietes,
Motez, fabliaus ou chançonetes,
Qu'il vueille à s'amie envoier
Por li chevir et apoier:
Ha las! de ce ne puet chaloir,
Biaus diz i puet trop poi valoir.
Li dit, espoir, loé scront,
D'autre preu petit i feront;
Mès une grant borse pesans,
Toute farsie de besans,
Se la véoit saillir en place,
Tost i corroit à plaine brace;
Qu'eles sunt mès si aorsées,
Que ne corent fors as borsées.

[p. 134]

A fol. 38. a. b.

⁺Te rovene, alsmen nu pliet;
Die lieden so weeldich niet ne waren
Van cledren noch van spisen, tuwaren.
Sie raepten castaengen in dat wout
Ende ander cruut menichfout,
Dat si aten vore visch, vore vleesch.
Na wijn en daedense en genen eesch:
Si dronken borne simpelment,
Sine wisten van claerheit een twent.
Nochtoe en hadde gegaen noit ploech:
Dierde bi hare selven droech,
Gelijc datse God pareerde
Ende al bi sinen wille visierde,
Daer si af namen oec hare noet.
Si en aten coken no broet,
Salm no store, noch selke ware.
Sie cleedden die velle metten hare,
Gelijc si vanden beesten quamen.
Crude ende lovren dat si namen,
Ende maecten loedsen daer si in lagen;
Ende in die roken dat si plagen
Hole te makene, daer si in meest
In plagen te vliene dor den tempeest.
Anders so sliepen si upt gras
Of upt hoy datter bi was;¹
Mar alse leden was dat weder,
Ende scone ende suete die lucht wart weder,
Soe dat elc vogel dien dach
Smargens gruette, alse hine sach,
Die hem therte vervroien deede;

+ C. fol. 47. b. c.

1 Vs. 7901-20 komen nu eens bij A, dan bij C, meer met het oorspronkelijke overeen.
Rose, I. 277, 9115 (8401):

Il coilloient ès bois les glandes
Por pain, por char et por poissons,
Et cerchoient par ces boissons,
Par vaus, par plains et par montaingnes,
Pomes, poires, noiz et chastaingnes,
Boutons et mores et pruneles,
Framboises, freses et ceneles,
Fèves et pois, et tex chosetes
Cum fruis, racines et herbetes;
Et des espis des blés frotoient,
Et des roisins ès chans grapoient,
Sans metre en pressouer n'en esnes.
Li miel décoroient des chesnes,
Dont habundamment se vivoient,
Et de l'iaue simple bevoient,
Sans querre piment ne claré;
N'onques ne burent vin paré.
N'iert point la terre lors arée,
Mès, si cum Dieu l'avoit parée,
Par soi-méismes aportoit
Ce dont chascuns se confortoit.
Ne quéroient saumons ne luz,
Et vestoient les cuirs veluz,
Et faisoient robes de laines,
Sans taindre en herbes ne en grajne,
Si cum el venoient des bestes.
Covertes ierent de genestes,
De foillies et de ramiaus,
Lor bordetes et lor hamiaus,
Et fesoient en terre fosses;
Es roches et ès tiges grosses
Des chesnes crués se rebotoient,
Quant les tempestes redotoient.
Et quant par nuit dormir voloient,
En leu de coites aportoient
En leur casiaus monceaus de gerbes,
De foilles, ou de mousse, ou d'herbes.

Vs. 7921-22 ontbr. bij A.

[p. 135]

A. fol. 38. b. c.

⁺Ende Zepharus die wint dan mede
Uten suden waiende quam,⁺
Ende dat Flora sijn wijf vernam,
Die Goddinne es vanden blomen,
Dede sise scone utespringen comen,
Ende tallen staeden bloien wel;
Want siene kinnen niemen al⁺
Over meester dan dese twee,
Noch hier int lant noch over zee;¹
Dese geven hem varuwe menichgerande,
Nadat si wassen achter lande.
Van desen blomen dus gescapen⁺
Soe maken mageden ende cnapen
Menichgerande hoedekine,
Fraie, scone ende fine;
Van desen blomen altemale
Makense hare bedden, die roken wale,⁺
In praiele ende in vergiere:
Dit was ene al te suete maniere.
Dan stoet die erde so in hogen
Van haren blomen, dat si orlogen
Woude den hemel sceen, dies si
Blomen hadden meer dan hi
Sterren ochte planeten deede:
So overmodich was sire mede.²

Op selke bedde, alse ic segge,

Sonder van giricheden vlegge
Iet te hebbene, tien tiden lagen
Die gene die der minnen plagen,
Ende onderhelsden hem ende custen;
Ende alsi wouden mede rusten,⁺
Hare omgange ende hare gordine
Waren die bome, daer doer scinen
Niet der sonne raien en conde:
So dicke waren si tien stonden.
Daeronder si hare danse dreven⁺
Ende hare spel sonder begeven;
Si en rochten om dinc negene
Dan hoe elc sijn lief allene
Mochte helsen ende cussen mede,
Ende al bi groter vriendelichede.⁺
Noch toe en hadde noit gewesen
Noch coninc, noch prince, hebbic gelesen.
Sie waren alle even gelijc
Van goede, van haven, ende even rijc.
Niemen en hadde proper goet:
Het was gemeine al wart stoet.
Herscap ende gerechte minne⁺
En bleven noit gestade van sinne.
Die gene diese wilt meestrien,
Hi doese sceden ende ontvrien.³
In huweleke machment sien
Bi waren expelemente gescien,⁺
Alse die man waent wesen vroet,
Ende hi sinen wive mesdoet,
Mesprijst ende sere sleet.
So dickent sleet hise, dat si geet
Menichwarf daert hem es leet,⁺
Daer si te voren, Godeweet,
Luttel om pensede ochte gaf;

+ C. fol. 47 c.-48 a.

+ [7835]

+ [7840]

1 Rose, I. 279, 9162 (8448):

Cil dui font les floretes nestre,
Flors ne congnoissent autre mestre.

+ [7845]

+ [7850]

2 Rose, I. 279, 9172 (8458):

De floretes lor estendoient
Les coustepointes, qui rendoient
Tel resplendor par ces herbaiges,
Par ces prés et par ces ramaiges,
Qu'il vous fust avis que la terre
Vosist emprendre estrif et guerre
Au ciel d'estre miex estelée:
Tant iert par ses flors revelée.

+ [7860]

+ [7865]

+ [7870]

+ [7875]

3 Rose, I. 280, 9199. (8485):

Bien savoient cele parole,
Qui n'est mençongiere ne fole:
Qu'onques amor et seignorie
Ne s'entrefirent compaignie,
Ne ne demorèrent ensemble;
Cil qui mestrie, les dessemble.

+ [7880]

+ [7885]

[p. 136]

A. fol. 38. c. d.

⁺Ende hi en cans niet comen af,
Hine tie hare ane menichge sake,
Ende doetse leven met ongemake.
Aldus sone can minne geduren,
Daermense leven doet met suren,
Ende meester wilt sijn over haer goet,
Ende over haer selven, wat sijs doet.⁺
Dan seit die sot: ‘Dierne quaet,
Gi maect mi te groet baraet;
Alsic ben te minen labure,
So hebbedi wel uwen wille ter cure;
Dan gadi baleren ende springhen,⁺
Ende als eene merminne zinghen,¹
- God die geve u quaden dach! -
Ende alsic ben om onse bejach
In Poitau ochte in Ingelant,²
Soe behagele noch soe achemant⁺
En vintmen in die stat dan niet;
Ende alse u dan iemen siet,
Die vraget die sake, waerbi
Gi sijt so behagel, dan segdi,
Dat gijt doet om uwen man:⁺
Nochtan so liegedi daer an.
O mi, lase! ende wat weetti
Ocht ic doet och levende si?
Ic ben alre onneren wert,
Dat gi tmine aldus verteert:⁺
Ic bem u onghevalleghe cnape:
Met eer blase van eenen scape
Souden mi de quade knechte
Int aensichte werpen met rechte!³
Ic moet u anders castien gaen.⁺
Gi hebt mi grote ere gedaen,
Dat gi vore waerheit lijt,
Dat gi dore mi behagel sijt.
Wie dat hort hi weet wale,
Dat gi dan lieget altemale.
Om mi, lase! omme mi
Seggedi dat altemale si:⁺
Ic was op dien dach verscoven,
Dat ic u trouwe ginc beloven,
Ende ic nie u man wart.
Met mi soe maecti den boebart;
Nochtan en hebbic die macht niet⁺
Te volbringene dies gi pliet;
Noch ic en cans oec niet gesien,
Gelijc dat dese ribaude plien,
Om hare puten daer si gaen.
Alsoe tu soe coemen si saen,⁺
Alsi u sien in enichgen wege,
Ende geleiden u alle wege.⁴
Dore wien dragedi dese gewaden,
Die mi sere deren ende scaden?
Gi segt dat om mi al si:⁺

+ C. fol. 48 a. b.

+ [7890]

+ [7895]

1 De bij A. ontbrekende verzen komen in den Franschen tekst voor: Rose, I. 281, 9218 (8504):

Quant sui en mon labor alés,
Tantost espringués et balés,
Et démenés tel esbaudie,
Que ce semble grant ribaudie,
Et chantés come une seraine.

2 De lezing bij C. komt met het origineel overeen. Rose, I, 281, 9224. (8510):

Et quant vois à Rome ou en Frise
Porter nostre marchéandise.

+ [7900]

+ [7905]

+ [7910]

3 Wederom ontbreken bij A. de vier laatste verzen, die wij uit C hebben ingevoegd. Rose, I. 281, 9237 (8523):

L'en me devroit flatir ou vis
Une vessie du mouton.
Certes ge ne vail un bouton,
Quant autrement ne vous chasti.

+ [7915]

+ [7920]

+ [7925]

+ [7930]

4 Rose, I. 282, 9250 (8536):

Por moi menés-vous tel bobant?
Qui cuidiés-vous aler lobant?
Jà n'ai-ge mie le pooir
De tiex cointeries véoir,
Que cil ribaut saffre, friant,
Qui ces putains vont espiant,
Entor vous remirent et voient,
Quant par ces rues vous convoient.

Vs. 8030 is in de vertaling geheel onjuist teruggegeven. Bobant toch is: vertooning, praal, luxe. Ook de overige verzen zijn onduidelijk en slecht vertaald.

+ [7935]

[p. 137]

A. fol. 38. d.-39. a.

⁺Ine ben niet el dan gi van m
Altoes maect u omcleet,
Dat mi es van herten leet.
Gi wart beter harde vele
Met desen wimple om u kele⁺
Dan metten baruren, die gi draecht,
Daer gi mi met qualec behaget.¹
Bi Goede, waer ic u dicwile bi,
Die viere bisante gave mi,
Hoe hovesch ic bem, hoe goedertiere,⁺
Mi soude verwandelen mine maniere,
Ende soude u slaen vort ende weder,
Om uwe hovarde te leggene neder,
En lietict niet dore die scande.
Ende weet oec wale dat ict ande,⁺
Ende anden sal, gine latet bliven.
In wille met mannen no met wiven
Dat gi ten danse waert sijt verdich,
Ic en bem daer jegenwerdich.
Ende banderside, ine caent gehelen,⁺
Want het doet mine herte quelen,
Tusscen u ende Robine
Metten groenen hoedekine,
Die tuwen boede es soe gereet,
Segt mi, vrouwe, Godeweet!⁺
Hebdi scape onder u beden
Te deilne,² dat gi niet gesceden
En cont, hine coemt alden dach,
Daer hi u sien ende spreken mach?
Ine weet wat dieden mach u spreken:⁺
Hets ene maniere van quaden treken;
Maer biden Here van paradise
Ende biden goeden sinte Denise,
Spreecti meer jegen heme
Iewerinc, daer ict verneme,⁺
Gi seles hebben blau danscijn;
Ja gi, het sal swarter sijn
Dan enichge cole wesen mach,³
So menichgen overdadichgen slach
Salic u geven, groet ende swaer.⁺
Wat hebbedi te doene hier ocht daer
Met desen ribauden vuel ende quaet?
Gi selt mi dienen, dat verstaet,
Ende die quadien laten gaen,
Ochte, bi Goede! ic sal u slaen⁺
In goede vaste vingerline.
Die duvel hi maect u te sine
So welbekent metten ribouden,
Die u met rechte niet en souden
Kinnen noch oec met u wandelen;⁺
Gi sout u anders te rechte handelen.
Ic nam u bidi dat gi
Mi trouwe sout doen ende dienen mi.
Waendi gecrigen daer met mine minne,
Dat gi u hout wel van bekinne⁺
Met desen ribauden, die u naer
Altoes volgen hier ende daer?
Hi dede sonde ende harde quaet,
Die gene die mi gaf den raet,
Dat ic u noit te wive nam
Ende met huweleke ane u quam!

Haddic Orestresse wel verstaen,⁺

+ A. fol. 48. b. c.

+ [7940]

1 Bij C. meer overeenkomstig het oorspronkelijke. Rose, I. 282, 9260 (8546):

Vous faites de moi chape à pluie.
Quant orendroit lés vous m'apuie,
Ge voi que vous estes plus simple
En cel sorcot, en cele guimple,
Que torterele ne coulons;
Ne vous chaut s'il est cors ou lons,
Quant sui tous seus lés vous présens.

+ [7945]

+ [7950]

+ [7955]

+ [7960]

2 Rose, I. 283, 9280 (8566):

Avés-vous terres à partir?

+ [7965]

+ [7970]

3 Bij C. wederom meer met den Franschen tekst overeenkomende dan bij A.
Rose, I. 283, 9287 (8573):

Par iceli Dieu qui ne ment,
Se vous jamès parlés à li,
Vous en aurés le vis pali,
Voire certes plus noir que more.

+ [7975]

+ [7980]

+ [7985]

+ [7990]

+ [7995]

[p. 138]

A. fol. 39. a. b.

⁺Ine hadde huwelic noit gedaen.¹
Hine houd niemene over vroet,
Die een wijf ondertrouwe doet.
Hi segt: hets alte grote pine
Man in huwelic te sine;
Hets vol vernois ende vol torments,⁺
Vol sceldens ende vol perlements,
Om die sotte wijf hoverdich,
Die hem alre eren dinct werdich,
Ende die vol clagen sijn altenen:
Hem dinct al goet dat si meenen.⁺
Neemt oec een arm wijf een man,
Voeden ende cleden moet hise dan,
Ende doen hare behoefte al diegelike;
Neemt hi oec ene die es rike,
So es si wilt ende overmodich,⁺
Ende te bestierne ongerodich;
Neemt hi oec een scone wijf,
So blijft hi oec altoes keytijf;
Want hare menich joncman
Geet in allen siden an;⁺
Sie gruetense ende doen hare ere,
Ende pinen hare te dienne sere;
Sie comen ende gaen te hare,
Ende begerense openbare.
Dickent soe comense in hare gemoet⁺
Ende geloven hare groet goet,
Ende seggen dat sijs hare wel onnen,
So datse int inde werden verwonnen;
Want selden enich borch ontsteet,
Daermen in allen sinnen togeet.²⁺
Neemt hi ene lelecke, so welt si
Alden lieden, geloves mi,
Hare doen behagen, op dat si can.
Enege sake neemt si dan
Die de lieden besien gerne.⁺
Men mochte sieren ene lanterne
So, si souts te scoenre wesen.
Dat lelicke wijf hout hare na desen,
Dat si gerne geprijst ware sere
Ende gesocht van elken here.⁺
Bi Penelope machmen dit wel,
Sonder te nemene iemen el,
Merken wel, geloeft mi das,³

+ C. fol. 48. c. d.

1 Hoewel in beide Hss. de naam des aangehaalden schrijvers duidelijk verknoeid is. verdient de tekst van C. wegens de grootere overeenkomst met het Fransch verre de voorkeur.
Rose, I. 284, 9310 (8596):

Ha! se Theofrates créusse,
Jà fame espousée n'éusse;
Il ne tient pas home por sage
Qui fame prent par mariage,
Soit bele, ou lede, ou povre, ou riche;
Car il dit, et por voir l'afiche,
En son noble livre Auréole,
Qui bien fait à lire en escole, etc.

Het hier aangehaalde werk van Theophrastus, den schrijver der bekende Characteres, is thans verloren, doch wordt vermeld door Jan van Salisbury, bisschop van Chartres, in zijn Policraticon, L. VIII, c. xi: ‘Fertur authore Hieronimo, aureolus Theophrasti liber de Nuptiis, in quo quaerit an vir sapiens ducat uxorem: et cum diffinisset, si pulchra esset, si bene morata, si honestis parentibus orta; si ipse sanus et dive, sic sapientem aliquando inire matrimonium, sta tim intulit: Haec autem raro in nuptiis concordant universa. Non est igitur uxor ducenda sapienti.’ Zie de aanteekening bij Méon, II. 203, Francisque-Michel, I. 284.

+ [8005]

+ [8010]

+ [8015]

+ [8020]

+ [8025]

2 Rose, I. 285, 9348 (8634):

Car tor de toutes pars assise
Envis eschape d'estre prise.

+ [8030]

+ [8035]

+ [8040]

3 Noch de lezing bij A. noch die bij C, geeft in vs. 8135-47 den zin van het oorspronkelijke terug, en de vertaler schijnt de bedoeling niet gevat te hebben. Vs. 8140 en 41 bij A. zijn letterlijk onzin.
Rose, I. 285, 9350 (8636):

S'el r'est lede, el vuet à tous plaire;
Et comment porroit nus ce faire
Qu'il gart chose que tuit guerroient,
Ou qui vuet tous ceus qui la voient?
S'il prent à tout le monde guerre,
Il n'a pooir de vivre en terre;
Nus n'es garderoit d'estre prises
Por tant qu'el fussent bien requises.
Pénélope néis prendroit
Qui bien à li prendre entendroit.

[p. 139]

A. fol. 39. b. c.

⁺Die ene dat beste wijf was,
Diemen in al Grieken vant.⁺
Noch te Rome in al dat lant
Sone was soe goede soe Lucrese,
Daer ic af gescreven lese,
Alse ons seget Titus Liveus,
Datse tsconincs sone Tarquineus⁺
Vercrachte ende dede ongevoech,
Daer si haer selven om versloech.
Dies en conste benemen niet
Vader no moeder, dat sijt liet,
Om pine die sijs gedaeden,⁺
Dat hare die lachter was beraden;
Nochtan seiden si hare te waren
Scone redene dat sijt liete varen.

Ende oec so seide hare man,

Datter en gelage niet an,⁺
Ende hi vergaeft hare altemale,
Ende seide hine wouds meer horen tale,
Ende spracker scone redene toe
Hare te troestene, ic segge u hoe:
‘Lieve,’ seit hi, ‘nu laet varen:⁺
Ghi en hebs scout te waren
Van aldien datter es gesciet;
Want die lichame en sondicht niet,
Die herte sine gert meede.’
Wat si seiden, hare droefhede⁺
En minderde niet no haren rouwe.
Een mes so nam die joncfrouwe
Om hare te doedene heimelike.
Te haren man seit soe drovelike:
‘Lieve here, wie mi vergeeft⁺
Den lachter, diemen mi heeft
Gedaen, ine vergeves mi selven niet;’
Ende eermens conste geweten iet,
Nam si dmes met droven sinne
Ende staect te haerre herten inne,⁺
Dat si viel vor hem doet;
Maer eer si verstarf in die noet,
Bat si hen in liever sake,
Dat si hare bitter doet noch wraken.
Dit exempel doet ons verstaen,⁺
Dat vrouwen moegen coenleke gaen
Waer si willen ende wesen coene,
Sonder hem cracht te doene;¹
Want wie so vrauwen doet cracht,
Werter omme ter doot bracht;⁺
Ende Tarquinus, als ict vende,
Warter omme in ellende
Ghesent ende sijn sone mede,
Ende sint en wilden die van der stede
Van Rome gheenen coninc.⁺
Gheselle, weet oec wel de dinc,
Dat men in de weerelt niet
Negheene Lucrese nu en ziet
Noch in Grieken Penolope,
Noch goet wijf, dats noch mee,⁺
En vintmen in al erdrike:
Also segghen ghemeenlike
Die heidine, wantse niemen vonde,
Al zochtemense langhe stonde.
So hebbicker omme verteert mijn goet,⁺
Dat icse mede blameren moet.
Nochtan lachtert menich, gheloves mi,
Dat gheens lachters wert en si,
Ende so mach mi sijn gesciet
In lachtere, dats wert en es niet;⁺
Want men soude allen hoveschen vrauwen
Alle eere doen, bi miere trauwen.²

Mi wondert sere van ere saken,

+ C. fol. 48 d.-49 b.

+ [8045]

+ [8050]

+ [8055]

+ [8060]

+ [8065]

+ [8070]

+ [8075]

+ [8080]

+ [8085]

1 Vs. 8193-8216, die bij A. ontbreken, kunnen zonder storing van den zin niet gemist worden, gelijk reeds aanstonds uit vs. 8189-94 blijkt. Rose, I. 287, 9396 (8682):

Cest exemple volt procurer
Por les fames asséurer
Que nus force ne lor méust,
Qui de mort morir ne déust.

+ [8090]

+ [8095]

+ [8100]

+ [8105]

+ [8110]

2 Vs. 8209-16 zijn een invoegsel van den vertaler, die zeker de al te krasse uitspraak over de vrouwen wilde verzachten. De overgang in het oorspronkelijke is veel geleidelijker Rose, I. 287, 9404 (8690):

Si n'est-il mès nule Lucrèce,
Ne Pénélope nule en Grèce,
Ne prodefame nule en terre,
S'il iert qui les séust requerre.
Ainsinc le dient li paien,
N'onques nus n'i trova moien;
Maintes néis par eus se baillent,
Quant li requéréors desfaillent;
Et cil qui font les mariages,
Si ont trop merveilleus usages.

[p. 140]

A. fol. 39 c. d.

⁺Dats vanden genen die brulucht maken,
Dat si enen man een wijf
Doet coepen, die hi hout sijn lijf,
Sonder proven ende sien,
- Dit sietmen alle dage gescien, -
Dat hise gekinnen niet en mach
Vor dat comen es die dach,
Dat hise heeft onder trouwe gedaen.
Dan laet si hare seden verstaen
Haren man, den quaden sot,
Diese moet houden, also help mi God,
Al coemt datse hem sere mesbaecht.
Ende cochte hi een paert, hi saecht
Te voren ende sout oec willen proven,
Alse vele alst hem soude boven,
Eer te voren eer hire om gave
Enich goet ocht enichge have.

Goet wijf, sijt seker des,

Dier es men dan fenix es,
Alse ons Valerius doet orconde,
Dat si en minnen en gene stonde,
So vele hebben si te doene⁺
Van sorgen in allen saisoene.¹
Men dan fenix vintmer goet,
- Mi es leet dat ict seggen moet -
Ocht dan men doet raven wit:
So sere scinen si besmit;⁺
Ende daerbi met die kinnen wille
Enich wijf, lude ochte stille,
Die goet sijn, ende leren kinnen,⁺
Hi soeke eirst die werelt binnen
Dese vogle, die ic vermane,
Ochte enen swarten swane:
Even gereet so eest hem beide.
Weetti wat Juvenel seide?⁺
So wie een reine wijf gewint,
Ga inden tempel alse hise kint,
Ende kniele vore Jupiterre den here,
Ende danne ga vort in Junoes ere,
Ende offere hare coe guldijn;⁺
Want meerre wonder sone mach sijn.²
Ende daeromme moet men die quade minnen,
Salmenre enichge lief gewinnen.³
Valerius hadde groten rouwe,
Dat Ruffin, sijn geselle getrouwe,⁺

+ A. fol. 49 b. c.

+ [8135]

1 Beide Hss. geven den zin van het origineel zeer onduidelijk terug. Rose, I. 288, 9438 (8724):

Prodefame, par saint Denis,
Dont il est mains que de fenis,
Si cum Valerius tesmoigne,
Ne puet nus amer qu'il n'en poigne
De grans paors et de grans cures,
Et d'autres meschéances dures;
Mains que de fenis, par ma teste,
Par comparoison plus honeste,
Voire mains que de blans corbiaus,
Combien qu'el aient les cors biaus.
Et neporquant, quoi que g'en die,
Por ce que ceus qui sunt en vie
Ne puissent dire que de queure
A toutes fames trop aseure,
Qui prodefame vuet congnoistre,
Soit séculière, ou soit de cloistre,
Se travail vuet metre en li querre,
C'est oisel cler-semé en terre,
Si légièrement congnoissable,
Qu'il est au cine noir semblable.

+ [8140]

+ [8145]

+ [8150]

+ [8155]

2 Juvenalis, Sat. VI. 47.

3 Vs. 8295-60 geven wederom een geheel anderen zin dan het oorspronkelijke, en dragen blijk van de slordigheid des vertalers. Rose, I. 289, 9468 (8754):

Et qui vuet les males amer,
Dont deça mer et delà mer,
(Si cum Valérius raconte,
Qui de voir dire n'a pas honte,)
Sunt essains plus grans que de mousches,
Qui se recuillent en lor rouches,
A quel chief en cuide-il venir?
Mal se fait à tel rain tenir;
Et qui s'i tient, bien le recors,
Il en perdra l'ame et le cors.

+ [8160]

[p. 141]

A fol. 39 d.-40 a.

⁺Huwen wilde, hi doe seide:
‘Lieve geselle, dore God, ontbeide,
En werp u niet in wives bedwange;
Want hets ene quele die doert lange.’

Juvenael bescrijft, die oude,⁺

Postumusse, die huwen woude:¹
‘Postumus, gi wilt nemen wijf:
En vindi niet, segt mi, keytijf,
Wissen te cope ochte corden,
Ende laet u ane ene galge vermorden?⁺
Ochte en condi in engenen dingen
Van enen hogen torre gespringen,
Och in een water u vallen laten?
Dat quame u vele meer te baten.’
Die coninc selve Foreneus,⁺
Daer wi ave lesen dus.
Dat hi was die gene die sette
Binnen Grieken dirste wette,
Doe hi in sinen doetbedde lach,
Ende hi sinen broeder sach,⁺
Seidi: ‘Broeder, ic hadde mijn lijf
Behouden noch, en haddic wijf
Noit getrouwet int leven mijn.’
Leonce vragede, hoet mochte sijn.
Hi seide: ‘Bruder, die manne alle,⁺
Die noit lagen in wives valle,
Weten die waerheit altemale;
Ende gi sels oec weten wale,
Als ghi daer toe sijt comen,
Dat ghi wijf hebt ghenomen.’⁺

Pirs Abeliart liet in sin lesse,

Dat hi woude trouwen die abdesse,
Heilewigen van Parijt, sine vriendinne;²
Maer sine woude engenen sinne,
Dat hise genomen hadde te wive⁺
Ende gehouden te sinen live;
Want die vrouwe, die hare verstoet
Wel ende oec ten lettren goet,
Si castiene met redene goede,
Dat hi hem van huwene hoede,⁺
Ende proeft hem bider scrifturen
Ende bi redenen telker uren,
Wat dinge dat huwelic ware,
Ende te houdene hu sware.
Oec dede hem die vrouwe goedertieren⁺
Verstaen alle wives manieren,
Hoe goet dat si nemmer scenen;
Want wel so wiste die gene
Ane hare selven, want an hare
Wisten sie die seden openbare;³⁺
Maer minne en verboetse hem niet,
Sine wille wale dat hire pliet,
Ja met al selken sinne,
Dat hire so vaste niet valt inne,
Dat hi si soe ongemate,⁺
Dat hire omme sine scole late
Ende oec sijn studeren varen;
Want soe seide heme tuwaren,
Datmen meerre bliscap pliet
In minnen, diemen selden siet,⁺

+ C. fol. 49 c. d.

+ [8165]

1 Juvenalis Sat. VI. 28. ssqq.

+ [8170]

+ [8175]

+ [8180]

+ [8185]

+ [8190]

2 Rose, I. 291, 9510 (8796):

Pieres Abailars reconfesse
Que seur Héloïs, l'abéesse
Du Paraclet, qui fu s'amie,
Acorder ne se voloit mie
Por riens qu'il la préist à fame.

Dat de naam van het klooster, de Paracleet, door den vertaler niet begrepen is, blijkt uit de verknoeide namen: Parijt, en Paradijs.

+ [8195]

+ [8200]

+ [8205]

3 Lees in vs. 8312 met C.

Wiste si die waerheit openbare.

Rose I, 201, 9526 (8812):

Et les meurs féminins savoit,
Car tous essaiés les avoit.

+ [8210]

+ [8215]

+ [8220]

[p. 142]

A. fol. 40 a. b.

⁺Dan diemen siet in allen tiden,
Ende maect die gelieve meer blide.
Nochtan Pirs die minde sere
En liets daer omme min no mere,
Hi en trowese sint te wive,⁺
Ende was met haren live,
Ende deedse uten cloestre gaen,
Daer si professie hadde in gedaen.
Daer na so quam een ongeval,
Daer meester Piers sere of qual,⁺
Want hem worden bi wareden
Sine gegaden ave gesneden
Op enen nacht binnen Parijs.
Doe wart hi monec tSinte Denijs;
In enen cloester sint daer naer⁺
So coesmenne abt, dat was waer.
Doe dedi enen cloester stichten
Beide met beden ende met gichten,
Die vernaemt es verre ende wide,
Ende hietene Paradijs tien tide.¹⁺
Daer maecte hi abdesse in
Joncfrouwen Heilewigen, daer sijn sin
Op hadde gerust, geloeft mi das,
Ende die te voren nonne was.
Si bescrijft ons selve dat,⁺
Die wile si abdesse sat,
Dat si Pirse haren vrient hiet
Here ende vader ende anders niet;
Ende dit was selsiene te verstane,
Die hare dinc nine hadde ane⁺
Gesien noch hare affere geweten,
Hoe siene vader ende here mochte heten.
Nadien dat ic noch verneme,
So screef si ander dinc ane heme,
Al sint dat si abdesse was:⁺
‘Lieve here, geloeft mi das,
Al ware dat sake dat selve quame
Die keyser van Rome, ende mi name
Tenen wive ende gave sine trouwe,
Ende maecte van alder werelt vrouwe,⁺
So haddic liever sekerlike,
Dat ic hiete gemeinlike
U pute, hoe sere het ware onscone,
Dan te dragene keyser crone.’
In gelove niet tuwaren⁺
Dat noit alselke wive waren,
Die soe wel nature kinde;
Ende sint nochtanne dat si minde,
Soe was hare harde leet der trouwen;
Mar hadde Pirs geloeft der vrouwen,⁺
Ic segge u al sonder waen,
Hine hadde huwelic niet gedaen.
Huwelic es een quaet bant:
Also moete mi helpen de zant
Sente Julien, dies men rouct,⁺
Als men goede herberge souct,
Ende oec Sente Ledenaert,
Daer menich ghevanghene bi ontfaert.²

Huwelic si vermalendijt,

Dat ic noit huwede enichgen tijt!⁺
Mi hadde geweest beter vele,
Haddic gehangen mine kele,
Dan dat ic nam so behagel wijf,
Die parert aldus hare lijf.
Hulpe! ic bem meer dan doet,
Wat baet mi u behagelheit groet,

+ C. fol. 49. d.-50 b.

+ [8225]

+ [8230]

+ [8235]

1 Rose, I. 292, 9552 (8838):

Une abbaïe renomée,
Qui du Paraclet fu nomée.

+ [8240]

+ [8245]

+ [8250]

+ [8255]

+ [8260]

+ [8265]

+ [8270]

+ [8275]

2 De bij A. ontbrekende regels komen wederom bij C. voor, en kunnen blijkens het oorspronkelijke niet gemist worden. Rose, I. 293, 9582 (8868):

Mariages est maus liens,
Ainsinc m'aïst sains Juliens
Qui pélerins errans herberge,
Et sains Lienars qui desferge
Les prisonniers bien repentans,
Quant les voit à soi démentans.

S. Julianus, een heilige uit de IV eeuw, ‘pauperum perigrinorumque susceptor, inde a viatoribus pro bono invocatus hospitio, dicitur Julianus cognomine Hospitator.’ Zie Acta SS. Januarii, II. 974 (29 Jan.). De H. Leonard, in het midden der VI eeuw gestorven, gebruikte de goederen, hem door Theodebert, koning van Austrasie, gegeven, om gevangenen los te koopen. Zie Jac. de Voragine, Aurea Legenda, cap. CL.

+ [8280]

[p. 143]

A. fol. 40. b. c.

⁺Ende uwe cledre goet ende diere,⁺
Diere gi hebt drie pare ocht viere;
Waertoe es goet dese behagelhede?
Het es ene grote sothede:
Mi en canse twent gebaten.
Het ware mi liever vele gelaten;⁺
Want si letten mi in dien,
Alsic gerne soude plien
Ure vrinscap ende uwer minnen,
So lettense mi in allen sinnen,
Ende combren mi soe, dat ic en can⁺
Comen tote dies dat ic began;
Ende oec en wildi liggen rechte,
Mar wert u met allen gevechte,
Ende met armen ende met beenen,
Dat ic en weet wat gi wilt menen⁺
Anders, dan mi dunct dat wel,
Dat u niet en begaedt mijn spel.¹
Savons alsic bi uwen live
Slapen ga alse man met wive,
Soe ontcleeddi u altemale,⁺
Ende u en blijft, dat weet ic wale,
Ane noch omme dat noch dit
Dan ene lakenne huve wit,
Die u al dat hoeft bedecke.
Die cledere hanctmen op die recke,⁺
Die hangen tote dien dage daer
In die locht, dats seker waer.
Nu besiet wat si mi vromen:
Sdages en latense mi tu niet comen,
Ende snachts en doen si mi gene bate.⁺
Ay, ondanc hebbic, ochtic late,
Sint si mi en doen geen profijt,
Ic en salse in corter tijt
Vercopen ochte te pande leggen:
Dan sal mi niemene wederseggen.⁺

Ware oec iemene die dat seide,

Dat behagele cledre ocht scoenheide,
Ochte enichge sierheit van andren saken
Die vrouwen scoenre mochte maken,
Dat seggic dat logene si:⁺
Nu hort hier die sake waerbi.
Besiet die scoenheit vanden rosen,
Van violetten, tidelosen,
Van guldinen cledren, van andren dingen,
Daermen vele mach vortbringen,
Es in hem selven iet die vrouwen,
Dat sijs iet die scoenre sijn entrouwen.²
Ic wille dat alle wive verstaen,
Dat si meer scoenheden moegen ontfaen
Nemmerme in al hare leven,
Dan hem onse Here heeft gegeven.
Ic woude dat elke wel verstoede:
Sie soudens te meer sijn op hare hoede.

+ C. fol. 50 b. c.

+ [8285]

+ [8290]

+ [8295]

+ [8300]

1 Rose, I. 294, 9603 (8889):

Car quant me voil à vous déduire,
Ge la trueve si encombreuse,
Si grevaine et si anuieuse,
Que ge n'en puis à chief venir;
Ne vous i puis à droit tenir,
Tant me faites et tors et ganches
De bras, de trumiaus et de hanches,
Et tant vous alés détortant,
Ne sai comment ce va, fors tant
Que bien voi que ma druerie
Ne mes solas ne vous plaist mie.

+ [8305]

+ [8310]

+ [8315]

+ [8320]

+ [8325]

2 Lees in vs. 8435-36:

Es in hem selven, niet in vrouwen,
Dat sijs iet scoenre sijn entrouwen.

Rose, I. 295, 9646 (8932):

Car la biautés des beles choses,
Soient violetes ou roses,
Ou dras de soie, ou flors de lis,
Si cum escrit ou livre lis,
Sunt en eus et non pas ès dames.

Tidelose, bij Kil. tijd-loose, narcissus, en ook: colchicum, hermodactylus, bulbus agrestis: Graece ephemeron, et Germ. z itloss dicitur, quod florem habeat momentaneum fugacissimumque, qui uno die marcescit. Zie Dodonaens, Cruydt-boeck, 356, vlgg.

[p. 144]

A. fol. 40 c.

⁺Besiet ene kemeneye swart⁺
Ende sere beroect ende hart,
Sierse met sidinen cledren wale,
Ende parert wel altemale,
Siene sels te scoenre wesen niet
Diese onder parment wel siet,⁺
Al scijnt si behagel int danescouwen.¹
Aldus pareren hem die vrouwen,
Omme die manne te makene blint;
Maer siene sijns selve te scoenre twint.
Maer hadde die mensce alse claer die ogen
Alse doet linx, hi soude dan moegen
Sien vrouwen scoenheit openbare,
Hoe sere si buten bedect ware.
Linx es een dier dat siet aldore
So wat dat hem coemt te vore:
So starc sien heeft in doegen.
Maer onse sien hout ons bedrogen:
Het es so cranc, hen cant gedoen.
Daeromme soe lieget visioen
Ende ontweecht ons therte van dien,
Dat wi die dinc niet binnen sien.²

Ic segge dat noit en was die tijt,

Hen was orloge ende strijt
Tusscen Scoenheit ende Reinichede;
Want daer en was noit tusscen vrede,
So dat deen den andren en laet
Enen voet lants, daer hijt gevaet;
Mar Reinichede, dat is waer,⁺
Ende hare partie hebbent te swaer,
Want si en can niet wale striden;
Ende dandre gaet hare in alle siden
Toe met groeten ongemake,
Dat Reinicheit verliest hare sake;⁺
Want Lelicheit hare cameriere
Coemt oec daer, dats hare maniere,
Die te rechte hare dienen soude,
Ende jagetse henen met gewoude
Ute haren eyginen huse aldaer.⁺
Dan soe heeft hare onmaer,
Mochtse, dat sise soude verlemen,
Ochte andersins haer lijf benemen.³

+ C. fol. 50 c. d.

+ [8335]

+ [8340]

1 Rose, I. 295, 9657 (8943):

Qui vodroit un femier covrir
De dras de soie ou de floretes
Bien colorées et bien netes,
Si seroit certes li femiers,
Qui de puir est coustumiers.

Femier is, hoewel zonder schade voor den zin, door schoorsteen vertaald, en als fumier, fumarium aangezien, terwijl de oorsprong van het woord niet in fumus maar in fimus, mest, te zoeken is.

2 In den oorspronkelijken tekst is eene lange uitwijding over den lynx van vs. 9680-9705, welke in beide Hss. zeer is bekort. Dat de tekst van C weder meer met het origineel overeenkomt, blijke uit Rose, I. 297, 9698 (8984):

Ainsinc le raconte Boëce,
Sages hons et plains de proëce,
Et trait à tesmoing Aristote,
Qui la parole ainsinc li note;
Car lins a la regardéure
Si fort, si perçant et si dure,
Qu'il voit tout quanque l'en li moustre,
Et defors et dedans tout outre.

+ [8365]

+ [8470]

+ [8375]

3 In vs. 8477 bij C verkeerdelijk: Ledicheit Rose, I. 298, 9723 (9009):

Leidors néis, sa chamberière,
Qui li doit honor et servise,
Ne l'aime pas tant ne ne prise,
Que de son ostel ne la chace,
Et li cort sus, au col la mace,
Qui tant est grosse et tant li poise,
Que merveilleusement li poise
Dont sa dame en vie demore
La montance d'une sole hore.

Verlemen in vs. 8483 is bij Kil. mutilare, truncare.

[p. 145]

A. fol. 40 c. d.

⁺Dus heeft tachter Reinicheide;
Alsise assellieren beide⁺
Ende hare gaen ane in allen siden,
Soe moetense vlien ende latense liden;
Al hadsoet ghezworen diere,
Soe moet laten in diere maniere;
Want hare vechten en mach niet dieden⁺
Jegen die macht van so vele lieden.¹

Gonnert warde Lelicheide,

Dat si nie op Reinicheide
Orlogede dus al sonder noet.
Tusscen themde ende tfleesch al bloet⁺
So en legt hare mesquame,
Daer si ane huet die name.²
Scoenheit es blamerens wart,
Want si soude hebben lief ende wart
Reinecheden, ende soude maken
Tusschen hem paixs van alle saken;
Ten minsten soud sijs doen haer macht.
Waer sijs vroet ende wel bedacht,
Si soude hare manscap doen ende ere,
Alse man es sculdich sinen here;
Want wie vinden gescreven dus
Int seste boec Virgilius,⁺
Van Sibillen auctoritheit:
So wie dat leeft in reinicheit,
Hine mach niet sijn gedamnert.³
Gi vrouwen, dit exempel leest!
Daer omme seggic, geloeft mi das,[8405]
Dat noit en geen wijf en was,
Die hare selve scone woude maken
Met bestrikene van enichgen saken,
Ende pareerde hare dagelike
Emmer even behagelike,
Ende in spegle sach na dat,
Om hare te parerne bat,⁺
Dat sijt elre om en dede,
Dan sire Renicheden mede
Orlogen woude ute haren lande.
Reinicheit heeft vele viande:
Beide in cloestren ende abdien⁺
So hebben si alle met partien
Gesworen jegen hare te male
Hoe vaste gesloten ende hoe wale
Si sijn, si haetense nochtan al,
Ende ver Venus heeft tgeval;⁺
Want si hare doen manscap alle.
Sine pensen twent van mesfalle,
Groete behagelheit si alle plien,
Dats om dat, alse wi sien,
Dat onse herte sal binnen⁺
Al ontsteken van haerre minnen.
Hier omme so gaen si behagelike

+ C. fol. 50 d.-51 a.

+ [8380]

+ [8385]

1 Lees in vs. 8488 met C.:

Soe moetsi vlien ende latense liden.

Rose, I. 298, 9734 (9020):

Si n'a de nule part secors,
Si l'en estuet foïr le cors;
Car el se voit en l'estor seule.
S'el l'avoit juré sus sa gueule,
Séust néis assés de luite,
Quant aucuns encontre li luite,
N'oseroit-ele contrester,
Si qu'el n'i puet riens conquester,

Vs. 8489-90 ontbreken wederom bij A.

+ [8390]

2 De zin van vs. 8496-98 is in beide Hss. onverstaanbaar, en misschien door het uitvallen van een paar regels geheel bedorven. Het origineel levert een goeden zin op. Rose, I. 298 9742 (9028):

Laidors ait ores mal dehé,
Quant si guerroie Chastéé,
Que desfendre et tenser déust;
Néis se mucier la péust
Entre la char et sa chemise,
Si l'i déust-ele avoir mise.

+ [8400]

3 Rose, I. 299, 9760 (9046):

Que nus qui vive chastement
Ne puet venir à dampnement.

+ [8410]

+ [8415]

+ [8420]

+ [8425]

[p. 146]

A. fol. 40 d.-41 a.

⁺Achter straten dagelike,
Omdat si besien willen die man,
Ende weder van hem besien sijn dan.⁺
Te waren sie soudens hem ontien,
Lietmense gaen sonder besien.¹
Dese wijf doen lachter ende onnere
Goede, onsen lieven here,
Sonder redene ende met onmaten,⁺
Dat si hem niet genogen laten
Metter scoenheit al haer leven,
Die hem onse Here heeft gegeven;
Mar dragen cireit menichfout,
Bont, graen, selver ende gout,⁺
Hoede van bloemen om hare scoenhede,
Om hare hoverde te drivene mede.
Si dragen gerne dat hem best steet,
Maer hem es utermaten leet,
Dat onse Here van hemelrike⁺
Noit maecte van scoenheiden haer gelike,²
Ende verwerkenre mede Goede,
Ende breken oec die tiene gebode.
Sonder twifel ic lachtre sere
In menegen man, in menegen here,⁺
Dat si hen met behagelheiden
Scoenre willen vele bereiden,
Danse heeft gemaect onse here God.
Sekerlike, sie sijn wel sot
Ende mesgripen harde sere,⁺
Dat si boven onsen Here
Hem selven scoenheit willen geven.
Ic wille cledren al mijn leven
Dragen, die gevoegelic sijn.
Aexgrau ende lambijn³⁺
Soude im alse wale sonder sceren
Coude ende regen weren,
Alse mi soude bont ende scarlaken;
Mar gi die wilt maken
Die goede mantele sabelijn,⁺
Scarlaken cleder ocht camelijn,
Die u sloien achter straten,
So dat gi die liede gelaten
Niet en cont neven u geliden,
Voren, noch achter no besiden,⁺
Gi en stieft hem dogen vol mouden:
Desen cost soe moet ic houden.⁴
Mar snachts, alsic bem gegaen
Slapen ende hebbe utegedaen
Mine cleder, ende dan gi⁺
Sijt gelegen neven mi,
Ende ic jegen u speelde gerne,
So pijndijs u altoes te werne,
Ende maect u siec ende croent mede.
So vele maectijs dat mi die lede⁺
Vercolen ende ic liggende blive,
- Dits die nature van uwen live -
Soene dar ic u niet assellieren,

+ A. fol 51 a.-c.

+ [8430]

1 Rose, I. 300, 9783 (9069):

Car jà nule ce ne féist,
S'el ne cuidast qu'en la véist,
Et que par ce plus tost pléust
A ceus que décevoir péust.

+ [8435]

+ [8440]

+ [8445]

2 Rose, I. 300, 9803 (9098):

Et se pense en son fol corage,
Que moult li fist Diex grand outrage,
Qui, quant biauté li compassa,
Trop négligemment s'en passa.

+ [8450]

+ [8455]

3 Aan den voet der bladzijde bij A. leest men:

Ascgraeu ende lamberijn,

welke lezing beter is dan die in den tekst.

+ [8460]

+ [8465]

+ [8470]

4 Rose, I. 301, 9827 (9113):

Mes deniers, ce me semble, pers
Quant ge, por vos robes de pers,
De camelot ou de brunete,
De vert ou d'escarlate achete,
Et de vair et de gris la forre;
Ce vous fait en folie encorre,
Et faire les tors et les moes
Par les poudres et par les boes,
Ne Dieu ne moi riens ne prisiés.

+ [8475]

+ [8480]

[p. 147]

A. fol. 41 b.

⁺Dat ic ten spele soude faelieren.¹
Maer alte sere so wondert mi
Welc dat u gelaet dan si,
Alse comen in u gelede⁺
Die ribaude, ende metten cleede
Nemen ende danne met hem gaet,
Ocht gi hem toent sele gelaet,
Ende selc gewranc ende selc verdrach,
Alse gi mi toent nacht ende dach.²⁺
Negi! gine sijt dan niet cranc,
Gi gaet met hem al makende sanc,
Ende al springende, dats u maniere,
In die bossce ende in vergiere,
Met uwen onwarden putieren,⁺
Die dat hebben van manieren,
Dat si dese gehude vrouwen
Leiden met hem te haren rouwen
Achter bossche den dau afslaen.
Met luder stemme si singen gaen:⁺
‘Ondancs hebs die vilain wihot,³
Die es so jaloes ende soe sot!
Tvleesch es nu den wulven gegeven,
Die beene sijn den honden bleven.’
Dese scande, pute, ende dit verdriet⁺
Es mi algader bi u gesciet.
Ghedsat hebbe u quade vel,
Vule vrouwe, dat gi so wel
Levert u lijf den putieren,
Dat so vuel es van manieren.⁺
Acharme, lase! ende bi al desen
Soe doedi mi in dordine wesen
Van sinte Arnouts broederscape,⁴
Daer menich ongevallich cnape
Mede daer binnen es ontfaen,⁺
Die wettegen huwelic heeft gedaen;
Want van M., die ic meene,
So vintmenre binnen cume ene,
Sic en spelen al dat spel
Die wile sire toe doegen wel;⁺
Ende alsiere toe en doegen meer,
Sone hadden si den wille noit eer
So groet als si hebben nu.
Juvenael segt, dat seggic u,
Die wel spreect van desen ambachte,⁺
Dat engene sonde so sachte
Noch mendre dan dese en si:
Die wive houdenre hem an bedi,
Want het raed hem hare nature,
Ende hare herte soe es al ure⁺
In dien gepense, dat verstaet,

+ C. fol. 51 c. d.

1 Rose, I. 301, 9846 (9132):

Tant souspirés, tant vous plaigniés,
Et faites si le dangereus,
Que g'en deviens si paoreus
Que ge ne vous ose assaillir,
Tant ai grant paor de faillir.

+ [8485]

2 Rose, I. 301. 9851 (9137):

Quant après dormir me resveille,
Si me vient à trop grant merveille,
Comment ces ribaus i avienent,
Qui par jor vestue vous tienent,
Se vous ainsinc vous détortés
Quant avec eus vous déportés,
Et se tant lor faites d'anuis
Cum à moi de jor et de nuis.

+ [8490]

+ [8495]

+ [8500]

3 Wihot, hoorndrager, bij Roquefort. Gloss. II, 742: ‘Whihot, homme dont la femme est infidèle, cocu.’ Verg. Du Cange. (Ed. Henschel) VI. 919, i.v. Willot, waar verscheidene plaatsen zijn vermeld.

+ [8505]

+ [8510]

4 Rose, I. 302, 9877 (9163):

Par vous, par vostre lécherie
Sui-ge mis en la confrarie
Saint-Ernol, le seigneur des cous.

Waarom juist Sint Aernout de patroon der bedrogene echtgenooten is, kan niet met zekerheid gezegd worden. Verg. de aanteekening bij Méon. II. 228; Francisque Michel, I. 302; Du Cange (Ed. Henschel), I. 404, i.v. Arnaldus, waar de volgende plaats wordt aangehaald uit Joan. Venettens. Carmel. in de Hist. trium Mariarum, waar de H. Joseph aldus sprekende wordt ingevoerd:

Helas dolent, et que feray,
Pour ly de tous gabbé seray,
Et sire Hernoux aussi clamé.

Zie nog Barbazan, Fabliaux et contes, III, 30 Le Grand d'Aussy, Fabl. et contes, II. 322.

+ [8515]

+ [8520]

+ [8525]

+ [8530]

[p. 148]

A. fol. 41 b, c.

⁺Altoes te doene na quadere quaet.
Men heeft gesien gehuwe liede,
Dat hen duvelie gesciede,
Ende sie bi haren stiefsoene lagen,⁺
Ende broedere ende kindre van hem dragen.¹

Alle wive so sijn puten,

Ic en latre engene buten,⁺
Ocht in daede, ocht in wille,
Datter engene en swiget so stille.²
Dit voordeel hebben alle wijf.
Het es hem te doene harde stijf
Hier af te keerne tenichgen dage,⁺
Noch dore stote noch dore slage;
Maer scande doet hem dicke laten,
Dat si hem daer af gematen.
Mar uten wille met genen dingen⁺
Soe en machse niemen bringen,
Sine wildenre vrouwe af sijn algader.³
Nu helpe God, die hemelsce vader,
Wat magic doen met dien putieren,
Die mi dus dagelics asselgieren⁺
Ende doen hebben dus swaren moet?
Dreidicse, waertoe waert goet?
Sine geven om mijn dreigen niet.
Vechtic jegen hem oec iet,
Soe mochten si mi lichte verslaen:⁺
Mi es dan beter tlaten staen;
Want sie sijn in quaetheiden stout,
Ende jonc ende sot, ende ic bem out.
Hare joget si onstecse sere,
Dat si waenen weesen here,⁺
Jaes Rolant ochte Hercules,
Ochte Samsoen, dies sijt gewes.
Hercules hi was nochtan
Een die stoutste, starcste man,
Diemen in die werelt vant.⁺
Hi versloech met sire hant
XII vreseleke dicre,
Die wonderlic hadden die maniere;
Mar dat dartiende en conste hi
Niet verwennen, geloves mi,⁺
Dat was Dyanira sine amie:
Hine conste noit verwinnen die;
Maer si dede hem selke pine
Met enen hemde van venine,
Dat hi hem warp in een viere,⁺
Ende verberne hem selven sciere.
Dus bleef doet die starke degen,
Die menegen kempe hadde verslegen;
Ende Samsoen al die gelike
Bleef oec doet jamerlike⁺
Onder die heidine, fel ende wreet,

+ C. fol. 51 d. 52 a.

+ [8535]

1 Rose, I. 304, 9895 (9181):

Car lor nature lor commande
Que chascune au pis faire entende.
Ne voit-l'en comment les marrastres
Cuisent venins à lor fillastres,
Et font charmes et sorceries,
Et tant d'autres grans déablies,
Que nus n'es porroit recenser,
Tant i séust forment penser.

+ [8540]

2 Deze beruchte uitspraak van Jean de Meung luidt aldus in het origineel, Rose, I 304, 9903, (9189):

Toutes estes, serés, ou futes
De fait ou de volenté putes;
Et qui bien vous encercheroit,
Toutes putes vous trouveroit.

De lezing van C in vs, 8652 is verre boven die van A te verkiezen.

+ [8545]

+ [8555]

3 De bij C ingeschoven verzen zijn denkelijk om de te harde uitspraak te verzachten. Rose, I. 305, 9907 (9193):

Car qui que puist le faire estaindre,
Volenté ne puet nus contraindre.
Tel avantage ont toutes fames
Qu'el sunt de lor volenté dames;
L'en ne lor puet le cuer changier,
Por batre ne por lédengier;
Mais qui changier les lor péust,
Des cors la seignorie éust.

+ [8560]

+ [8565]

+ [8570]

+ [8575]

+ [8580]

+ [8585]

+ [8590]

[p. 149]

A. fol. 41 c.-42 a.

⁺Omdat hem Dalyda afsn eet
Sijn haer, want alst was bescoren,
Haddi al sine cracht verloren.
Hier bi doe ic sotheit groet,⁺
Dat ic mi pine teneger noet
U te castiene iet een twent;
Want alse gi uwe ribaude vent,
So seldi over mi hen clagen:
So magic lichte worden geslagen⁺
Mijn hoeft outwee oft mine arme.
Ay mi lase, owi wacharmen!
Dat ic u noit met ogen sach,
- Dat was mi een drove dach, -
Ende ic in scanden dus moet leven.⁺
Bi Gode, ic duchte, ic sal u geven
Noch so grote sware slage,
U en selen u buren noch u magen
Gehelpen noch mi genemen connen.
Ay lase, alse gi mi sijt ontronnen,⁺
Ende coemt onder uwe putieren,
Die u smeken, dats hare manieren,
So sijn si meester ende here van u,
Dat ic met rechte soude wesen nu,
Die u voede, scoie ende cleede;⁺
Mar in ben te minen leede;
Mar die ribaude mindi sere,
Die u doen lachter ende onnere,
Die u nemen u goeden name;
Maer gine ontsiet scande no blame,⁺
Alse gi te gadre sijt gelegen,
Ende hebt arm om hals geslegen.
Dan tonense u wel grote minne,
Daer si luttel hebben inne;
Want achter u soe eist ute,⁺
Eude heten u danne quade pute.¹
Waendi om die joie van uwen live
Ocht van enen anderen quaden wive,
Dat si daeromme uwes iet geren?
Neen si niet, si maken haer sceren⁺
Met u ende met uwen gelike,
Die hem dunct van haven rike,
Ende bliven ane u om die juwele,
Die gi hem geeft to haren dele,
Gordele, borsen ende vingerline,⁺
Ende goede broeken diere ende fine.²
Waendi dat mi niet ne deert,
Dat tmine vart dus hinderwart?
Jaet, en trouwen, dat verstaet!
Maer alse gi ter feesten gaet,⁺
Eest ten danse och tandren spele,
So dragedi cledre met u vele,
Ende thoeft bewart gelijc ere hoere
Met huven ende met doresnoren,
Ende met chapielen met guldinen sparken,³⁺
Die wert sijn te LX merken,
Dat ic u gecocht hebbe al.
Hier bi es mine bliscap smal,
Dat gi des niet en wilt ontberen:
Bi Gode, can ic, ic saelt weren.⁺
Nu segt mi, waertoe es mi goet
Die scone garlange, die gi doet
Op u hoeft te meniger stede,
Ende die guldine huven mede,

+ C. fol 52 a. -

+ [8595]

+ [8600]

+ [8605]

+ [8610]

+ [8615]

+ [8620]

+ [8625]

1 Rose, I. 307, 9989 (9273):

Par devant dient qu'il vous aiment,
Et par derrier putain vous claiment.

+ [8630]

+ [8635]

2 Rose, I. 308, 10004 (9290):

Ains est por ce tant solement
Qu'el ont le déduit des joiaus,
Des fremaus d'or et des aniaus,
Et des robes et des pelices.

De fremaus d'or, d. i, agrafes, zijn in A zeer goed vertaald door broeken, of wel broken, Fr. broches; bij C door vetsel, Hd. vessel, Mhd vezzel, Eng. fetter, samenhangende met ons veter, bij Kil. catena.

+ [8640]

3 In het origineel veel korter. Rose, I. 308, 10012 (9298):

Vous i portés qui vaut cens livres
D'or et d'argent sor vostre teste,
Et commandés que l'en vous veste
De carnelot, de vair, de gris.

De doresnoren in vs. 8748 vindt men denkelijk terug in vs. 10020:

Ces coiffes à dorées bendes,

d.i. huiven met vergulde banden (snoeren).

+ [8645]

+ [8650]

[p. 150]

A fol. 42 a. b.

⁺Die scone camme van yvore,⁺
Ende die spiegle goet ter core,
Ende die capiele wel geraect,
Ende die crone van goude gemaect,
Beset met goeden steenen diere,
Robine, mirauden ende saphiere,⁺
Wat vromet mi dat gi hebt ghenoech,
Diere gordele na u gevoech,
Ende die gi draecht alden dach,
Ende daer so vele af coste tbeslach?¹
Alle dese behagelheit groet,⁺
Soe helpe mi God ende sinte Benoet,
Salic vercopen in drien dagen,
Hoe sere gi weenen moeget ende clagen;
Ende meer laten tuwer noet
Dan enen roc ende een surcoet,⁺
Ende enen doec van groven webbe,
Oec vanden groefsten dat ic hebbe,
Ende enen rieme van witten ledre,
Ende u surcoet oec sonder vedre.
Ende oec sal ic u maken doen⁺
Twee groete gebondene scoen
Van minen alder oudsten hosen:
Dan so seldi sijn vercosen
Van desen ribauden, die u volgen
Ende al tmine gerne verswolgen.⁺
Nu segt mi dies ic u vrage:
Die cleder, die gi in Sondage
Daedt ane, doe gi ten danse ginct,
Van wien waest dat gise ontfinct?
Van mi, bi Gode, en quamense u nie!⁺
Gi seit mi dat u gaf die
U vader, ende sworet sere
Bi Gode onsen lieven here,
Dat hise u gaf, omdat hi woude
Dat ic mijn gelt sparen soude;⁺
Maer dits al logene ende sagen.²
Bi mire sielen, ic sals vragen.
Mar wat soude mi helpen dat?
U moeder, die quene, die Godsat
Hebben moete op al hare lede,⁺
Heeft met u ter meneger stede
Geweest, si souts lien al.
God die geve hare ongeval!
Die quade, oude, verleide pute,
Die u so dickent geleit heeft ute⁺
In pelegrijnmaedsen, in bedevart,
Si wilt u houden na, haren art
Ende leren u van haren spele,
Dies si heeft geplogen vele,
Ende nu moet altemale vergeten.⁺
Menich hont so heeft gebeten
An haren staf in menich dorp,
Maer nu laetse u den worp
Ende leid u over al te stiere.³
Verbernen moetse in quaden viere,⁺

+ C. fol. 52 c. d.

+ [8655]

+ [8660]

1 Rose, I. 308, 10019 (9305):

Que me revalent ces gallendes,
Ces coiffes à dorées bendes,
Et ces dioré trecéor,
Et ces yvorin miréor,
Ces cercles d'or bien entaillé,
Précieusement esmaillié,
Et ces corones de fin or,
Dont enragier ne me fine or,
Tant sunt beles et bien polies,
Où tant a beles perreries,
Saphirs, rubis et esmeraudes,
Qui si vous font les chières baudes?
Ces fremaus d'or à pierres fines
A vos cols et à vos poitrines,
Et ces tissus et ces ceintures,
Dont tant coustent les ferréures
Que l'or, que les pelles menues?

+ [8665]

+ [8670]

+ [8675]

+ [8680]

+ [8685]

+ [8690]

2 Rose, I. 309, 10070 (9356):

Vous m'avés juré saint Denise
Et saint Philebert et saint Père,
Qu'el vous vint de par vostre mère,
Qui le drap vous en envoia;
Car si grant amor à moi a.

Waarschijnlijk moet men lezen in vs. 8791: U moeder en in vs. 8793:

Dat sise u gaf, omdat si woude.

Van een vader is in het origineel geen sprake.

+ [8695]

+ [8700]

+ [8705]

3 Rose, I. 310, 10093 (9389)

Autrefois à ceste hart torse
De maint mastins a esté morse,
Tant a divers chemins traciés;
Mès tant est ses vis esfaciés,
Que ne puet riens faire de soi,
Si vous vent ores, bien le soi.

+ [8710]

[p. 151]

A. fol. 42 b. c.

⁺Datse hier coemt so dicke ende geet.
Nuwe bedevart si menichge weet:
Ic weet algader hare covine:¹
Si pijnt hare makereel² te sine;
Omdat soere selve nine doech toe,
Soe houtse u geparert alsoe
Gelike den orse op den stal,
Om datment vercopen sal:³
Aldus vercoepse u uwen putier.⁺
Helpe, hoe magic langer hier
In dusdane scande geduren,
Ine slae u doet nu ter uren?

Dan geet, geselle, dat weet wel,

Die wantrouwele dorper fel⁺
Ende gegrijpse in dat haer,
Ende trecse daer met hier ende daer,
Achter huse ende achter vlore,
Ende geeft hare menichge quade hore,
Ende kerijt met hare den eren.⁴⁺
Hare onsculdichgen ende hare sweren
En can hare niet in staeden gestaen,
Hine gaese blouwen ende slaen,
So dats hare wart te vele.
Dan laet si utegaen hare kele,⁺
Ende roept, wat si verluden can,
Hulpe over haren man.
Dan coemen die geburen toe,
Diese scieden, wisten si hoe,
Daer hi hare geeft menichgen stoet;⁺
Doch nemense hem met pinen groet,
Dat hise niet te doet en sleet.
Daer verwijtse hem al datse weet,
Ende en spares een twent niet
Vore die gene diese daer siet,
Ende die quamen ten gescede,
Diese over sotte houden beede.

Ende alse dit die vrouwe versteet,

Dat mense dus torment ende sleet,⁺
Waendi dat sine mint te meer?
Neen si niet, si woude vele eer,
Dat hi den duvel volen ware
Ende hi meer en quame te hare,
Ende hi hinge met enen draede
Ane die wolkine in Gods genaden.
Al heeft hi twee hondert jaer,
Hine mochte gepensen niet dien vaer
Noch tvernoy daer hi in heeft

+ C. fol. 52 d-53 a.

1 Rose, I. 310, 10090 (9385);

El vient céans et vous emmaine
Trois fois ou quatre la semaine,
Et faint noviaus pélerinages,
Selonc les anciens usages,
Car g'en sai toute la covine.

Covine, convine is pratique, arrangement, intrigue. Zie Roquefort, Gloss. I. 294.

2 Maquerelle, koppelaarster, in dien zin nog tot in de XVIIe eeuw in Frankrijk bekend, is waarschijnlijk van Ned. oorsprong en met ons makelaar, onderhandelaar, verwant. Zie Diez, Etym. Wtb. 681.

3 Bij C vindt men in vs. 8223 ghetesu wet, waarschijnlijk in de beteekenis van gereinigd, geroskamd. Tesuwen zal dan samenhangen met teesen, dat in den zin van uitpluizen, uitkammen bij Plantijn voorkomt: wol teesen, minutatim explicare lanam. Zie Kil; Wdb. op Bredero, enz.

+ [8715]

+ [8720]

4 Zoowel hore bij A, als clute bij C in vs. 8832 moeten slag beteekenen. Elders zijn mij deze woorden in dien zin niet voorgekomen.
Kerien is een wisselvorm van keeren, bij Kil. Kerien, vetus = keren, verrere; eren, of met voorgevoegde n neren, bij Kil. aere, ere, nere, pavimentum.

+ [8725]

+ [8730]

+ [8735]

+ [8740]

[p. 152]

A. fol. 42 c.

⁺Ingeworpen, opdatse hem leeft.¹
Opdat hi met hare slapen geet,
Ic segge u sekerlike, dan steet⁺
Sere sijn lijf ter avonture;
Want si penst ter meneger uren,
Dat sine doedde; want hare en rochte
In wat manieren dat wesen mochte:
Ochte vergeven ocht steken doet.⁺
Want dat enen wive int hoet
Coemt, dat wilsi doen te hande;
Want si ontsiet ere noch scande,
Si en volende hare quade were;
Want ons scrijft Valerius die clerc,⁺
Dat wijf sonder conciencie es
Van wat si gert, geloeft mi des,
Ende behendich in quaetheide
Jegen vriende ende viande beide.’²

‘Geselle, die sotte man kaytijf,⁺

Die dus den wolven geeft sijn lijf,
Ende vol jalosien es,
Hi bedruct, des sijt gewes,
Onder hem sijn wijf te sere,
Ende wilt wesen altoes hare here,⁺
Ende en laetse niet sijn vrouwe,
Gelijc hi hare gelovede trouwe,
Ende si hem, dat si hen souden
Altoes even gelijc hem houden
Alse geselle ende gesellinne,⁺
Gelijc dat huwelic hevet inne,
Sonder al meester ende here te sine:
Dan leven si al sonder pine.
Mar alse hi willet here wesen,
So coemt dese ramp toegeresen,⁺
Die hare wanhaget alte sere,
Dats hem te hetene altoes here.
Minne sone wilt niet geduren
Daermense sleet ende doet mesfuren.³
Men machse houden niet met crachte.⁺
Ende vrouwen sijn in die gedachte
Ende in dien moet ende in dien sin,
Dat hare man soude boven him
Wesen meester ende here,
Dat soude hem vernoyen sere,⁺
Hoe scone hi ware, hoe welgeboren,
Den genen dien si wel te voren
Mochte gebieden, ende diese hiet
Vrouwe altoes ende anders niet,
Ende haddene alse vaste bedwongen,⁺
Met enen worde haddi gesprongen;
Mar alse hise heft lude ende stille

+ C. fol. 53 a. b.

1 Rose. I. 312, 10133 (9419):

Et quant la dame sent et note
Cest torment et ceste riote.
Et ceste déduiante viele,
Dont cil jonglierres li viele,
Pensés-vous qu'el l'en aint jà maius?
El vaudroit or qu'il fust à Miaus,
Voire certes en Romanie.
Plus dirai, que ge ne croi mie
Qu'ele le voille amer jamès.
Semblant, espoir, en fera; mès
S'il pooit voler jusqu'as nues,
Ou si haut lever ses véues,
Qu'il péust d'ilec, sans chéoir,
Tous les fais des homes véoir,
Et s'apensast tout à loisir.
Si faudroit-il bien à choisir
En quel péril il est chéus,
S'il n'a tous ses baras véus,
Por soi garantir et tenser,
Dont fame se set porpenser.

De vertaling drukt wederom geheel iets anders dan het oorspronkelijke uit.

+ [8750]

+ [8755]

+ [8760]

2 Rose, I. 313, 10166 (9452):

Fame n'a point de conscience
Vers quanqu'el het, vers quanqu'el ame;
Valérius néis la clame
Hardie et artificieuse,
Et trop à nuire estudieuse.

+ [8765]

+ [8770]

+ [8775]

+ [8780]

3 Rose, I. 314, 10191 (9477):

Amor ne puet durer ne vivre,
Se n'est en cuer franc et délivre.

+ [8785]

+ [8790]

+ [8795]

[p. 153]

A. fol. 42 d.

⁺Vaste getrouwet te sinen wille,
Daer hi te voren omme qual,
Wilt hi sijn hare meester al,⁺
Ende wilt dat si heme diene,
Die hi so sere plach tonsiene,
Ende rekeninge vore hem doe
Van sinen goede, spade ende vroe.
Dan hout hise cort ende en wilt niet,⁺
Dat si ga daermense siet,
Nochten spele nochten tanse.
Dan so dunct der vrouwen hare canse
Sere meswisselt in dat spel;
Mar hare herte penst al el,⁺
Want sone weet an wien ghetrauwen,
Dies soe es bevaen met rauwen;
Dies hare man aldus wilt slaen,
En es si hem niet onderdaen.¹
Aldus so wast die evelmoet,⁺
Die de minne sceden doet.

Mar, geselle, die sonder bant

Ende sonder dienst sijn int lant,
Die moegen hebben weeldicheide,
Also als ic hier voren seide
Van hen die waren dirste lieden,
Die sonder dienst ende sonder mieden
Waren altoes onderlinge
Met groten paise sonder gedinge;
Want sine hadden hare vri leven
Om tgoet van erterike niet gegeven;
Noch doe sone was gene bedevart,
Ende niemene en ruemde sinen art,
Die enich ander lant besochte.²
Jason was die irst vortbrochte
Op die see met scepe te gane,
Ende datse maken, na minen wane,
Om te varne om tguldine vlies,
Starc ende goet na sijn kies,
Diene op die zee souden vuren,
Diermen noit tote diere uren
En hadde varen sien in die zee.⁺
Neptunuse was te moede wee,
Die van der zee es coninc,
Ende waende wel in warre dinc,
Dat hi soude sijn bestreden.
Soe waende oec wel in waerheden⁺
Triton ende Toris tier stede,
Ende alle sine dochtre mede
Waenden wel sijn verraden,

+ C. fol. 53 b. c.

+ [8800]

+ [8805]

+ [8810]

1 Rose, I. 315, 10227 (9513):

Lors se tient cele à mal-baillie,
Quant se voit ainsinc assaillie
Du meillor, du plus esprové
Qu'ele ait en ce siècle trové,
Qui si la vuet contrarier;
Ne se set mès en qui fier,
Quant sor son col son mestre esgarde,
Dont onques mès ne se prist garde.
Malement est changiés li vers;
Or li vient li gieus si divers,
Qu'el ne puet ne n'ose joer.
Comment s'en puet-ele loer?
S'el n'obéist, cil se corroce,
Et la lédenge; et s'ele groce,
Estes-le-vous en ire mis,
Et tantost par l'ire, anemis.

+ [8815]

2 Rose, I. 315, 10243 (9529):

Por ce, compains, li ancien
Sans servitute et sans lien,
Pésiblement, sans vilenie,
S'entreportoient compaignie,
N'il ne donassent pas franchise
Por l'or d'Arrabe ne de Frise:
Car qui tout l'or en vodroit prendre,
Ne la porroit-il pas bien vendre.
N'estoit lors nul pélerinage,
N'issoit nus hors de son rivage
Por cerchier estrange contrée,
N'onques n'avoit la mer passée.

+ [8835]

+ [8840]

[p. 154]

A. fol. 42 d.-43 a.

⁺Doe si sagen comen bladen.
Die scepe, die si noit ne sagen⁺
Dan op die uren binnen haren dagen.¹

Mar voren dien, alsic seide,

En wiste men niet van scip geleide.
Die lieden vonden in haren lande
Hare begerte menichgerande,⁺
Ende waren alle even rike,
Ende even hoge ende even gelike,
Die simple, lieden ende die vrie.
Doe was al sonder symonie
Die minne, die nu es al quaet;²
Want also alse quam Baraet
Ende Sonde ende Quade Avonture,
Die so fel es ende soe sture,
Ende Hoverde ende Leckerede,
Ende Felheit si quam mede
Ende Nidicheit met erren moede:
Dese daeden vortcomen Aremoede
Uter hellen, daer si in lange
In hadde geweest bi bedwange.
Ter quader tijt quam si so saen!
Ermoede brachte al sonder waen
Dieften haerre dochter met hare,
Die om soccors loept harentare
Also lange dat mense veet
Ende mense voervoets hangen geet,
Om te soccorsene haerre vrouwen,
Daer si draecht so vele trouwen;
Ende danne canse hare gehulpen niet,
Al waest dat sijt hare riet,
Ver Laveine, dies sijt gewes,⁺
Die goddinne vanden dieven es,
Ende hare baraet dect ende wacht
Altoes metter donker nacht;
Want sine dorren hare daet niet baren,
En sie dat sire mede bevaren⁺
Werden ende het si geproeft:³
Dan est tijt datmenre om droeft,
Ende hem die corde es om die kele,
Weet God, dan geet hem uten spele.

Ermoede heeft Gerecheit bracht,⁺

Die in die werelt heeft grote macht;
Want Gierecheit heeft gedaen

+ C. fol. 53 c d.

+ [8845]

1 Rose, I. 316, 10260 (9546):

Tritons redut vif erragier,
Et Doris et toutes ses filles,
Por les merveilleuses semilles,
Cuidèrent tuit estre traïs,
Tant furent forment esbaïs
Des nés qui par la mer aloient
Si cum li mariniers voloient.

Bladen, bij Kil. pandere, curvare; en het bij C. voorkomende besen, bij Kil. baesen, Sax. Fris. errare, oberrare, vagari.

+ [8850]

2 De lezing van C: eerscapie, is boven die van A te verkiezen. Rose, I. 317, 10274 (9560):

Lors iert amors sans seignorie.

+ [8875]

+ [8880]

3 De tekst van C wint het hier weder in nauwkeurigheid van A.
Rose, I. 317, 10289 (9575):

Povretés, qui point de sens n'a,
Larrecin son filz amena,
Qui s'en vet au gibet le cors
Por faire à sa mère secors;
Et s'i fait aucune fois pendre,
Que sa mère n'el puet desfendre.
Non puet ses pères Cuers-faillis,
Qui de duel en r'est mal-baillis,
Néis damoisele Laverne,
Qui les larrons guide et governe:
C'est des larrecins la déesse
Qui les péchiés de nuit espesse
Et les baras de nues cueuvre,
Qu'il n'aperent dehors par euvre,
Jusqu'à tant qu'il i sunt trové,
Et pris en la fin tuit prové.

Zie over Laverne Hor. Epist, I. 16, 60.

+ [8885]

[p. 155]

A. fol. 43 a. b.

⁺Dickent menichgen man verslaen,
Ende gemaect menich orloge
Tusschen coninc ende hertoge.⁺
Borge doetse maken ende stede groet,
Daermen en hadde en gene noet,
Opdat Giricheit en daede,
Die altoes eens anders scade
Gerne sage ende hare bate:⁺
Dit doet maken menich gesate
Ende gadren gout ende scat:¹
Gonnert werde die irst opbrachte dat!
Bi desen lieden waren testort²
Die irste, die gi hebt gehort,
Ende lieten al dat goede leven,
Dat hem nature hadde gegeven,
Ende en daeden noit sint goet;³
Want valscheit ende overmoet
Dede hem proper goet gewinnen,
Ende deilden tlant in allen sinnen,
Ende setten pale ende sekere mere,⁴
Ende bi wilen vochten si sere:
Die starke namen den cranken thare.
Doe si dit worden geware,
Sie vergaderden algemene
Ende coren den starcsten onder hem allene,⁵
Ende maectene princhen en here;
Ende hi swoer hen dat hi vortmere
Bescermen soude vanden quaetdien,
Ende so dwingen ende castien,
Dat si met vreden souden leven,
Ende hise ter doet nine soude begeven
Doe gaf hem elc vanden sinen
So vele, dat hi sonder pinen
Met groten eren leven mochte,
Na dat hem alle gadren dochte.
Dit ambocht hilt hi enen tijt,
So dats die roveren hadden nijt,
Ende droger so vele overeen,
Dat si goet en lieten negeen,
Sine stalent ende rovent tallen stonden;
Ende alsi dien prince allene vonden,
Slogen sine dicke ende menich werven.
Doe moeste hem tfolc anderwerven
Hem selven setten algemene,
Beide die grote ende die clene,
Ende gaven den prinche rente so groet,
Dat hi vele seriante onboet,
Die hem holpen in allen tiden
Beide vechten ende striden,
Ende waren heme onderdaen,
Nadat wie die boke verstaen.
So waren dic die irste dingen,
Daer af princen ende coninge
Irst af quamen ende lantsheren,
Die nu hare arm volc onneren.

Te waren, ic en gave niet

Op dese vilaine, diemen siet,⁺
Enen quaden vulen bottoen,
En ware dat si hen minnen doen
Dese edele vrouwe ende dese scone,
Die met rechte dragen crone
Mochten wel van hovesheiden,⁺
Van dogeden ende van edelheiden,
Om hare gelt dat si hem geven.⁶

+ C. fol. 53 d.-54 a.

+ [8890]

+ [8895]

1 Gesate is hier belegering, Mhd gesaeze, (Benecke, Mhd. Wtb. II, 2, 340.)
Rose, I. 318, 10312 (9698):

Quant virent gens mener tel vie,
S'escorsèrent par toutes terres,
Semans descors, contens et guerres.

Deze geheele passage is in onzen tekst meer naar den zin dan woordelijk vertaald.

2 De geheele uitweiding over het ontstaan der vorsten, die bij C is weggelaten, zooals blijkt uit vs. 9014, dat door geen rijm wordt gevolgd, is in het oorspronkelijke veel uitgebreider, en loopt van vs. 10335-10412.

3 Rose, I. 318, 10335 (9621):

Tantost cum par ceste mesnie
Fu la gens malmise et fesnie,
La première vie lessièrent.

4 Rose, I. 319, 10341 (9627):

La terre méismes partirent,
Et an partir bones i mirent,

Mere, bij Kil. meer, = pael, terminus, meta, limes, Eng. meere.

5 Rose, I. 319, 10357 (9643):

Un grant vilain entre'eus eslurent,
Le plus ossu de quanqu'il furent,
Le plus corsu et le greignor,
Si le firent prince et seignor.

Het geestige van het origineel is in de vertaling vrij wat te loor gegaan!

+ [8900]

+ [8905]

6 Rose, I. 321, 10413 (9699):

Sans faille des vilains gloutons
Ne donnas ge deus boutons;
Combiens que bon cuers lor fausist,
De tel faute ne me chausist:
Bien s'entr'amassent ou haïssent,
Ou lor amor s'entrevendissent.
Mès c'est grans diaus et grans domages,
Quant ces dames as clers visages,
Ces jolives, ces renvoisies
Par qui doivent estre proisies
Loiaus amors et desfendues,
Sunt à si grant vilté venues.

[p. 156]

A fol. 43 b.-d.

⁺Het sal mi deren al mijn leven
Ende heeft gedeert, dat edel wijf
Om enich gelt vercoept hare lijf.⁺
Het es jamer ende grote scade;
Want minne soude bi hem gestade
Wesen ende in groter eren,
Woudense hem na tgelt niet keren.
Mijn raet so es spade ende vroe,
Dat hem elc knape sette daertoe,
Dat hi emmer een ambocht lere,
Heeft hijs te doene, dat hire toe kere,
Ende hem ende sine vriendinne mede⁺
Generen moege telker steede,
Alse si van node sijn verladen;
Want minne en steet nu niemen staden.
Oec radic elken harde wale,
Dat hi merke dese tale,⁺
Dat ic hier sal bringen inne.
So wie vername sine vriendinne
Ochte sijn wijf, datse enege stonde
Elre te minne begonde,
Ende woude kiesen een ander lief,⁺
Oft hadt vercoren na hare gerief,
Hine salse daer omme scelden niet,
Noch lachtren, wat sijns gesciet,
Maer saelt hovesscelike gedogen;
Ende al waert oec dat hise met ogen⁺
Met haren vrient te gadre sage,
Ende hi hare dies speels plage,
Datmen heet dat grote quaet,
Hi soude sine ogen, dat verstaet,
Van hare keren elre wart,⁺
Ende weder maken den papelart,¹
In die gelike alse dat hi niet
En twent en weet van dat hi siet;
Ende sentmen hare oec enichgen brief,
Eist hare maech och hare lief,⁺
Dien sone sal hi niet lesen:
Hi laet sijn alst mach wesen.
Hine sal te gere tijt begeren
Te wetene dinc, die hare mach deren
Ochte jegen haren wille gaen,⁺
Ochte hare verholenheit verstaen.
Men laetse gaen daerse wille,
Men dwingese twent te sittene stille;
Alsi wille, come ende ga,
Ende anders niet en vrageter na;⁺
Want wie begert alle gerieve,
Eist van wive ocht van lieve,
Hine salse niet te sere dwingen;
Want ic segge u in waren dingen:
Die sijn lief hout in bedwange,⁺
Die minne en duert daer niet lange.
Men sal oec een twent den vrouwen
Engereande sake mestrouwen;
Watmen verneemt ende watmen siet,
Men sals een twent geloven niet.⁺
Al coemt iemene ende brinct niemare
Van hare, die niet scone en ware,
Dan sal hise onsculdichgen sere,
Ende sweren bi Gode onsen here,
Dat wijf van lichame en es so rene⁺

+ C. fol 54 a. b.

+ [8910]

+ [8915]

+ [8920]

+ [8925]

+ [8930]

+ [8935]

1 Rose, I. 322, 10445 (9731):

S'il la trovoit néis en l'uevre,
Gart que ses iex cele part n'uevre;
Semblant doit faire d'estre avugles,
Ou plus simples que n'est uns bugles.

+ [8940]

+ [8945]

+ [8950]

+ [8955]

+ [8960]

+ [8965]

[p. 157]

A. fol. 43 d.

⁺In erterike alse soe es ene.
Hine salse oec een twent niet blameren
Van dingen die si wilt anteren;
Hine salse slaen noch driven,
Om dat si hem soude te vriender bliven,
Ende daer omme te minne meer;
Ende dat es een verloren keer,⁺
Want wie sijn wijf te slane begint,
Om meer van hare te sine gemint,
Slacht den genen die sine catte
Sleet ende roepse weder na datte,
Om te bendenne ende te vane:⁺
Aldus betert een wijf van slane;
Want mach die catte hem ontspringen,
Sine coemt weder meer int thingen.¹
Hi salse laten comen ende gaen
Na haren wille, dats wel gedaen;
Want die gene die wive besluten,
Dat si en moegen comen buten,
Eist sijn wijf, eist sine amie,
Si valt in selke mirancolie,
Dat hi verliest te hants haer minne.
Hi sal hem houden van selken sinne,
Wat hi van hare hort ende siet,
Dies en sal hi achten niet.
Al ware hi oec van hare geslagen,
Dat sal hi hovesscelike verdragen,
Ende danken hare van allen goede,
So hoe dat hem si te moede,
Ende seggen dat hi doegen soude
Alle die slage die si woude,
Indien dat hi in enegen sinne
Mochte verdienen van hare die minne.³

Gevalt oec dat hise sleet⁺

Bi torne, die hem overgeet,
So radic up mijn beste dat,
Eer si iet ga vander stat,
Dat hi hare spele tspel van minne,
Ende doet hare so vrendelike kinnen,⁺
Dat hire sinen paixs make mede.
Dat es ene grote behendichede,
Namelic enen armen man,
Die en heeft wat leggen an;
Want darme hi mach lichte mesdoen,
Dat alte cleine ware dockisoen,
Daer sine omme laten soude,
Hine behilde saen hare houde,⁴
Dies de rike wat doen en heeft,
Al es dat si in onpaise leeft,
Die de gichten heeft gereet;

²

+ C. fol. 54 b. c.

+ [8970]

+ [8975]

1 Rose, I. 323, 10485 (9771):

C'est cil qui por aprivoisier
Bat son chat, et puis le rapele
Por le lier à sa cordele;
Mès se li chas s'en puet saillir,
Bien puet cil au prendre faillir.

Hingen, bij Kil. hinghene, hinghe, Fland. Hamus, cardo, Ang. hinge.

3 Rose, I, 323, 10490 (9776):

Mès s'ele le bat ou lédenge,
Gart cil que ses cuers ne s'en change:
Si batre ou lédengier se voit,
Néis se cele le devoit
Tout vif as ungles détrenchier,
Ne se doit-il pas revenchier,
Ains l'en doit mercier et dire,
Qu'il vodroit bien en tel martire
Vivre tous tens, mès qu'il séust
Que ses servises li pléust,
Voire néis tout à délivre,
Plus lors morir que sans li vivre.

+ [8995]

+ [8990]

4 Rose, I. 324, 10510 (9796):

Méisment li povres hons;
Car le povre, à poi d'achoisons,
Porroit-ele tantost lessier,
S'el n'el véoit vers li plessier.

2 Vs. 9145-54 ontbreken in het origineel even als bij C.

[p. 158]

A. fol. 44 a.

⁺Want men heme node ontgeet.

Vonde een man oec elre minne

Dan sijn wijf ocht sine vriendinne,
Ende elders ware ene andre kiesen,
Ende hise nochtanne nine woude verliesen,
Emmer sal hi vorhoeden dat,
Als hi mint tere ander stat,
Dat hi sire nuwer vriendinne
En gene dinc en gheve die dandre kinne,
Eist broke, borse ocht gordelkin,
Eist chapiel ocht vingerlijn;⁺
Want het soude hare sere meshagen,
Alse sijt sage ere andre dragen.
Ende emmer voerwachte hem een man,
Die andere minne nemet an,
Hine sette hare engenen dach,
Daer die andre te comenne plach.
Quamense daer, ense dandre vonde,
Hens niemene diet gepaisen conde;
Want hens ever noch ander dier,
So vreselic noch so ongohier,
Noch tigre, no bere, noch lewinne,
Diemen jaeget in allen sinne,
Noch serpent dat soe gebeert,⁺
Alsmen tart op sinen steert,
Alse doet een wijf, die vinden can
Ene nuwe vriendinne biden man,
Die te voren hare vrent was.¹
Dan warp si uut, geloeft mi das,⁺
Vier ende vlamme; dan es dat wijf
Gereet te latene ziele ende lijf.
En es te prisene niet een twent,
Alse deen den andren aldus vent.
Gevalt oec, hi smeke dan sere⁺
Die irste, dat es wel sine ere,
Soe dat die andre wech ga,
Ende spele der irster dan daerna
Vander minnen tsuete spel;
Ende es si hem oec alte fel⁺
Van worden ende te podersam,
So sal hi sweren dat si quam
Te hem te sijns ondancs sere,
Ende hem gesciede noit mere,
Noch nemmerme en soude gescien.²⁺
Ende mochte sise oec wedersien,
Die quade vernoierde vrouwe,
Hi wilde wale, selp sine trouwe,
Dat si hare dogen beide uutstake,
Ocht hurte dat hare therte brake.⁺
Met dusgedanen smekernien
Moet hi anegaen sire amien;
Sonder laten ende verdrieten
Moetmen thoeft vol logenen gieten.
Oec sal hise helsen ende cussen mede,⁺

+ C. fol. 54 c. d.

+ [9010]

+ [9025]

1 Zie Ovid. Art. Am. L. II. 373.

+ [9030]

+ [9035]

+ [9040]

2 Rose, I. 325, 10554 (9840);

Et s'el n'a pas prise provée
D'eus deus ensemble la covée,
Mès bien en chiet en jalousie,
Qu'el set ou cuide estre acoupie,
Comment qu'il aut, ou sache ou croie,
Gart soi cil que jà ne recroie
De li nier tout plainement
Ce qu'ele set certainement,
Et ne soit pas lent de jurer;
Tantost li reface endurer
En la place le geu d'amors;
Lors iert quite de ses clamors.
Et se de tant l'assaut et angoisse
Qu'il convient qu'il li recongnoisse,
Qu'il ne s'en set, espoir, desfendre,
A ce doit lores, s'il puet, tendre
Qu'il li face à force entendant,
Qu'il le fist sor soi desfendant;
Car cele si fort le tenoit,
Et si malement le menoit,
C'onques eschaper ne li pot,
Tant qu'il orent fait ce tripot,
N'onc ne li avint fois fors ceste.

In de vertaling zijn de beide gevallen niet juist uit elkander gehouden en teruggegeven.

+ [9045]

+ [9050]

+ [9055]

[p. 159]

A fol. 44 b.

⁺Ende dan spelen daer tier stede
Dat spel der minnen, eer si kere:
Anders en werdet nemmermere
Van hare vergeten sonder sceren,
Noch dore spreken, noch dore sweren.⁺

Ic rade oec elken sekerlike,

Die mint nu op erterike,
Dat hi in engenen sinnen
Hem en berome van vriendinnen;
Want menich so heeft hem beroemt,⁺
Die van Gode mote sijn verdoemt,
Om te hebbene meer den name,
Dien ongereet was den lichame.¹
Al leet soe moet hem ghescien!
Ic wane, noit en was ghesien⁺
Quader sonde noch quader daet,
Dan roem die ane minne gaet;
Want minne si wilt sijn verholen,
Gelijc den dief, die heft gestolen;
En ware och iemen seide⁺
Sinen geselle in hemelicheide,
Diet alse gerne alse hi dan hale:
Hem so machtijt seggen wale.

Waer oec siec eens mans vriendinne,

Hi sal pinen in allen sinnen,⁺
Hoe dat hi dicke bi hare mach wesen:
Si sals hem danken, alse es genesen.
Om hare sal hi dickent weenen
Ende suchten ende geloven altenen
Bedevarde te doene in vremden lande:⁺
Dat so sal hi seggen te hande
Cleinlecke spise om hare eten;
Ende alse hi es bi hare geseten,²
Sal hi logenen ende borden pensen
Van nuwen dromen, die hi sal vensen,
Ende sal hare seggen overwaer,
Dat hem droemde al openbaer,
Dat hise in sinen arme al bloet
Hadde ende dreef bliscap groet,
Al genesen ende al gesont,
Ende dat hi haren roden mont
Cussede menichwarf vriendeleke.
Dusdanichge boerden ende diere geleke
Sal hi haer tellen ende doen verstaen:
Hi sals te meer hare gracie ontfaen.
Wat hare lust seldi hare bieden,
Wat rade sijs heeft van andren lieden.

Nu hebbic u geleert, vrient, al

Hoemen een wijf houden sal,
Beide siec ende oec gesont,⁺
Vroech ende spade ende talre stont;
Want met lichten, wet te voren,

+ C. fol. 54 d.-55 b.

+ [9060]

+ [9065]

1 Rose, I. 327, 10602 (9288):

Si se sunt maint vanté de maintes,
Par paroles fauces et faintes,
Dont les cors avoir ne pooient,
Lor non à grant tort diffamoient.

+ [9070]

+ [9075]

+ [9080]

+ [9085]

2 De lezing van C is oneindig beter, daar vs. 9264-65 geen zin opleveren.
Rose, I. 327, 10622 (9308):

Lez li le veic demorant,
Et la doit baisier en plorant,
Et se doit voer, s'il est sages,
En maint lontains pèlerinages,
Mès que cele les veus entende.
Viande pas ne li desfende,
Chose amère ne li doit tendre,
Ne riens qu ne soit dous et tendre.
Si li doit faire noviaus songes
Tous fareis de plésans mençonges, etc.

+ [9115]

4828 H.l. meer in d. 29 Danne sulc die hevet in sinen tas. 30 C.m.c. sijt zeker das. 31 wel ontbr. 32 r. van haven si. 33 H. staet a. herte ende m. 34 Omme te versamene groet g. 35 andre. 36 wint. 37 H.g. gheen goet a. 38 Ne waer als hi yet wint d. 39 wel ontbr. 40 en ontbr. 41 Hi houter hem eerlike m. 42 E. penst also l. alsi sijn l.A. alse hene. 43 Hevet ghezont s.h. winnen. A. gewont. 44 m. minnen. 45 of. 47 oec s. 48 Sulne int g. voeren. 49 niet. 50 Eist. 51 S. peinsti dattem God h.s. 52 Met sinen i. in de bliscap a. 53 Omme datti sonder g. 54 Sinen tijt levede als G. dede. 55 D.n. goet verborghen sal. 56 W. onse Heere si ghevet al. 57 zeghet P. de c. 58 In w. of. 59 Datmen dat. 60 als de ziele huten l. sceet. 61 vaert men. 63 D. men levet als. 66 N. niet des ghelovet m. 67 O.l. es int hoghe rike. 68 Niet h.n. 69 Ne waer h. eist nu a. 71 dese bouken. 72 wel. 73 oec ontbr. 74 die r. 75 ne ghert v. andren. 76 Die 77 meesters. 78 D. niemen arem no kaytijf s. Vs. 79 en 80 ontbr. bij A. 81 es ontbr., pleghet. 82 in sacke draghet. 83 Nochtanne heefti therte.

4884 tide. 85 alsi de p. 86 en ontbr. 88 langher h. soudem. 89 E. als de wininghe. 90 Loept hi. 91 draghet d.s. fardeele. 92 riveele. 93 E. wint b. dat b. 94 D. hi mede bedraghet sinen n. 95 hijt dus hevet. 96 Loept hi w. toter t. 97 E. es b.e. zeere i.h. 98 drincket ende eet na sijn vermoghen. 99 waent. 4900 Ne. 1 Ne heefse. 2 D. hi doet dese p. 3 de persemier. 4 Ne m. nemmer sijn so r. 5 ne berrent. 6 Want h.g. es e.v. 7 D.c. es oec niet tayse. 8 No ne levet in gheenen p. 9 Sine h. om winnen ende poghet 10 Daer hi pine ende rauwe om doghet. 11 en sal hijs ontbr. 12 Ne hevet na s.g. 13 Hine wil winnen verstaet dat. 14 meersen. 15 Dus hevet hi heewelike p. 16 wille a.t. vanden R. 17 dat h. niet d.m. 18 Enne blivets. A nach. 19 Also v. als t.v. was mede. 20 D.d. al de ghierichede. 21 sine h. daer toe stelt. 22 hevet in sire ghewelt. 23 So hi meer hebben wil sonder faelge. 24 Aldus levet hi in bataelge. 26 Gaen desen wech al g. 27 Si s. 29 conste. A. vercope. 30 H.a. setten si sin ende tale. 31 O.d. waesdom u.s.A. scient. 32 ziele. 33 wilden wel. 34 Die advocaet wilde oec o. 36 si adden of hoe s. 37 D. wilden si M.w.i. wale. 38 Ende dit d.g. al te male. 39 Die si in therte draghen beede. 40 Die meesters v. divine m. 41 steden te steden. Vs. 43 en 44 ontbr.

4945 Si segghen goede woert ende predicken. A. predecaren 46 Die si selve niet ne doen bliken. 47 Ne waer doent. 48 D. si of verbliden in haer m. 49 E. dit e. al der zielen v. 51 Goede woert van p. 52 D. comt uter h.q. 53 Ende vul van s.m. 54 Die niet betren haer q. 55 Ne waer v d. latic b. 56 E.w. hu v.b. 57 Van desen v.t. 58 wel ontbr. 60 A. danne tghelt v.h. 61 E. te meersen hare s. 62 H s.s. noch w.d. 64 Dat si wel s. in desen rike. 65 Van h. laten st. e.v. couden. 67 Die ghene die goet in scrinen. 68 Altoes gadren hebben III pinen. 69 groeter. 70 anxenen talre t. 71 sceeder of. 72 h. noit dede e. 73 ghelaet. 74 Ware die herte ontsteken b. 75 Ende g.m.n.l. 76 berrent in ghiericheden. 77 Van wien meest w.b. 78 Goets souts s.v. gheven. 79 Ende leenen te ziere n. 80 E. ware de vrienscap dus g. 81 So w. de w. even r. 85 Adde ghetrauwe m. elkerlike. 83 Ne waer neen. 84 si ontbr., nu ontbr. 85 Niemen m. 86 Ende h.h.t.g.g. come. 87 wive. 88 grote ontbr. 89 alle de l. 90 Die hare herte hebben g. 91 So vaste an d.g. 92 vrihede. 93 Gheleit h. in e. 94 Sulke. 95 knechte des scats. A. knech. 96 doen s. 97 heere. 99 begheeren. 5000 E. selve niet d.v.l.N. moeti v w. 3 W. welken tijt h. toghe l.

5005 No wie. 6 D.h. hevet v.a. 8 haer. 9 haer. 10 van haren scat. 11 D.l. sockoersen l. 13 sijt hem s. 14 of te sine ghemiet. 15 Ne waer omme G.d. al v. 16 M. menne plegets niet n. 17 groten ontbr. 18 dinkens n. ten v. 19 Ne waer houdene m.o. 20 Ende a.i.h.h. meeren. 22 Teen e.t. winnene. 23 Tander te h. 24 Terde n. sc. daer af m. 26 niene c. 27 goddinnen. 28 tor l. verwrocht b. 29 Die haer in p. hout e. te g. 30 den k. 31 haer. 32 Ende danne g. soe b.m. 33 Ende a. sal d.s. 34 slevens es s. 36 over sal driven 37 gherechtege m. 38 Ne h.h.n. der a. 39 Hine e. altoes v.e.b. 40 dat sine. 41 D.h. sal dincken besteet w. 42 D. dincket wel van d. 43 Ycaruse. 44 Vloghe. 45 Maer dat dede a 46 Diene de l. vl. dede d. 47 Ne waer d.g.m. 48 hem te vlieghene. 49 Sijn. 50 hevet. 52 salne, mee. 53 onghezedet 54 Danne die afgode ane bedet. 55 Ne waer. 56 Wille niet m. ghiericheit omme g. 57 Ne waer dor deere. 58 V.h. in de lucht voer w. 59 N. hevet vele l.o.H. 60 mintene. 62 nochtan. 63 Ay zoete. 65 Die ghene d. hem a. hu l. 66 Si m. huwe kechte w. 67 Te dienne e. te legghene o. wet. 69 M mi mach zulke haer pleghen. 70 Segghen ende der anwoerden jeghen. 71 gheeft sat.

5072. A. den coninghinne m. wi d. 73 haer edelheit. 74 Met h. voeren g.c. 75 g. sijn. 76 Diese bewaren dits anscijn. 77 Danne s. liede. 78 D. het. 79 kint. 81 Datsi gheven groet saut. 82 Men siet wel dat een r. 83 W. h wille gaet zonder k. 84 A. daer sijn d.m. 85 Hi gaet d.e.s. 86 Ende ontbr. 87 Hine zorghet niet te gheere s. 88 Datti verliesen mach yet si hu cont. 89 Ne waer addi a.d. 90 D. coninc b. ende sinen s. 91 G. ghelt p. s 92 Die r. nament al reene. 93 oec mede v. 95 souden d.t. 96 Waren si. 97 en ontbr., A. sijn ontbr. 99 up dat s. lieten varen. 5100 S. 1. diene altoes bewaren. 1 Ic lieghe sine sijn mee n. m. A. Sie en sienne m.n.m. 2 Ne waer eerscap heefti o. him. 3 Hertscap n.d. dats waer. 4 Diene vri hondet aldaer. Vs. 5105 en 6 ontbr. 7 Want a 8 so ontbr. 9 haerl. 10 E.d.c. arde o. 11 Hets h. ende m. hem b. 12 N. soe c. 13 D.a. diene c. 14 H. g d. soe si d.m. 15 Te wetene d. 16 S. goet alre best sij te g. 17 W. die avonture es b. 18. dor. 19 Sprac d.m. no 1. m.

5120 Wel dat m.b.g. si. 22 conste. 23 leert g.s. Reden d. 24 Ne waer v. dit n.a. 25 goet meene. 26 cleedren of scuren. 27 N. ne gheen aerdsch g. 28 of. 29 M.m. l verstaet haer in. 30 Dat ghi sult hebben i.u.s. 31 Es g. niet dat hu s. baten. 32 No o. up de s. 33 Ende s u.v. no v. 34 ende niet s. 36 Ne wasic in prise sijts gewes. 37 No ne gheen m.d. levet. 38 Ne hevet mee dan hem ghevet. 39 Wijsdom int herte b. 40 Al dat wi haer blucken ende bloten. 41 Vun andren goede, doe ic hu verstaen. 42 Moet alte male an de avonture gaen. 43 D.d.s. dicke verbliden b. 44 E. in anxenen met rauwe si. 46 Ne p. niement. 47 Ende esser of no t.d. 48 W. te d. es t.t. 49 Dat onghestade es alsict kinne. 50 Hier o. ne p.n. de m. 51 No ne gheen man die es vroet. 52 W. soet varinc keeren doet. 53 E.d. eist recht ende w. 54 D. niemen sine h. ne s. 55 An dat goet h.w.g.s. 56 Ende ghi oec dat t.s. 57 Den 1. verstaen sonder waen. 58 D. ghise niet ne sout of gaen. 59 mint haer g. 60 Dan hem selven s.w. dit d 61 Het ne s.p. gheen m. 62 si ontbr. 63 E. weder gheseit dat verstaet. 64 oec ontbr. 65 G.s. al niet dit ne doocht. A. doech. 66 Dat ic hu segghe ende hebbe g.A. getoech. 67 Ende secht dat ic hu de minne h.d. 68. N. secht m.w. af e h. 69 D. minre s. bi w. 70 rustet. 73 wilde. A. di. 74 A.t.s. nu priset m. 75 niewerinx.

5176 de s. 77 Ten westen d. soe ruste pliet te d. 78 No m. 79 dat een. 80 T. dat h.b. de houde. 81 al sulke. 82 Als ghi m.w.b. an inne. 83 Sident d. goede wech v. 84 de w. gheen d. 85 Ende datse. 80 M. crachte ende s.s. 87 i. hoghen t. 89 de v. 91 oec ontbr. 92 Sider. 94 Vlo oec tachterst gheloeft mi d. 95 D. sider n. quam w. 96 V.h. haer n. 97 Gheraet. 98 wille. 5200 Hevet. 1 de w. 2 E.e. so v. in g. 3 Datsoe. 4 Het en doet kenlic o.h. 5 T. te m.u. 6 heimelichede. 7 B. ende ne c. bi e. 8 Ne gheen dat soe ghemaect sceen. 9 Datsi tghescutte mochten vlien nic. 10 D.t. pare w. ofte d. 11 D. alle sulke minres w. 12 hier hore. 13 Tullius. 14 So vant men menighen m. 15 D. vriende w. metten m. 16 herte te gheere s. 17 Bem i.d.v. nu merct das. 18 Dan Tullius of Ypocras. 19 D. sulke m. niet c.v. 20 Wat. 21 vinden. 22 Na dien d. 23 Ende soe de w. es dorsocht. 24 Ende w.d.i. vlieghen mochte. 25 In de lucht ghelijc eenen c. 26 danne. 27 in.

5228 Want m.m. of c.v. 29 Ende d. 30 D.i. int paradijs den scat. 31 Soude willen. A. souden. 34 Ic ne b. alse noch n.b. 35 soucken beghert. 36 wert. 37 S.R. ende vant bekinnen. 38 Sint hu herte niet stact ter minne. 39 Die alte l.g. an hu. 40 een andre so merket n. 41 B.a. lieden willic vorwaer. 42 Proeven dese redene claer. 43 Die ghi selve sult lien saen. 44 de m. 45 Die i. u s. ghewaerlike. 46 an d.r. 47 Hoe ghise ghemeenlijc sult minnen. A. minne. 48 E. den e. niet l.g. 49 D. eenen anderen dat verstaet. 50 Hebbe elken e. l. hoet gaet. 51 Te doene dattu wilt datmen di dade. 52 Eist van ghewinne eist van scade. Vs. 53 en 54 ontbr. 55 Wilde hu h. 56 So soudi weder 1. ghewinnen. 57 Ende danne volghen al u l. 58 Die gr. b. hu soude g. 59 Omme dattie 1.1. 61 S.s. si g. ghemeenlike. 62 Den rechters in aerdrike. 63 Omme overdaden te wreken. 64 Die si jeghen dat recht breken. 65 Die deen jeghen d.a.d.A. Ende diewile. 66 Eist doet te slane of te nemen s.g. 67 Met crachten ofte stillekine. 68 Of verraet omme dat sine. 69 Dit s. de rechters dan b. 70 E. daer jeghen striden ende v. 72 Na dien dat g.m. so neerenstelike. 73 Leeret s.b. dat ghi d. 74 E. deel. 75 seght. A. segge. 76 Vrauwe berecht mi nu. 7 7 W. hu best dinct i.u.s. 78 gherechtiehede. A. gerecheit. 79 W. dinct hu best v.d. 80 D.g.h. dat ic mi in vreese A. daer. 81 bem. 82 Die b. altoes i.m.s.

5284 Ne waer. 85 beeden w.d. beste s. 86 I. seght hu. 87 Thoerhe alse men - vint. 88 beede 89 Ende die ghene die best te d.e. 90 D. dinct mi b. 91 die ontbr. 92 N.h. wat ic segghe al claer. 93 Dat ic bet mede verclare den sijn. 94 es in. 95 danne. 96 Ende wilt hu p. voer waerhede. 97 So. 99 hem selven. 5300 Danne - moete. 1 exemplen. 2 Verclaren e.d.v. 3 Van eenen scepe dat hem selven c. 4 Bet betreken dan e.m. 5 Al dade men h.e. 6 Andre die sijn a. 7 mochtem s. in s. 8 In dien dat n. Vs. 9 en 10 ontbr. 11 Datmen h. hulpe trucken i. 12 Segghic w. hoe dinctu b. 13 ghiericheit. 14 E.m.d.l. ware g. 15 hem de. 17 eenighe. 18 V.e.s. die men verplecht. 20 Es al v.a. 21 M. hevet gheere hulpen n. 22 D.d.r. dit weet al bloot. 23 Hier o. 24 Proevet m. dit g.i.s. 25 hoert mijn. 26 Ic saelt hu prouven w. 27 ghelovet d. 29 Jupiter beede. 30 Af s.a. was hi s.v. 31 S. ghegade. 32 warpse daerna in de z. 34 G. die scr. orcont dus. 35 A. gerecheit.

5336 Dien d.w. al es b. 37 A. si dat zake d. 38 Nochtan wert g. dat dincke mi. 39 hem d. lieden. A. onderminde. 40 Ende dat recht wel onderkinden. A. versinde. 41 hem d. lieden. A. onderminde. 42 datsi o.g. mieden. 43 dus A. mesdaede. 44 E.w. soude r. dan scaden. 46 paisivelic. 47 de w. sonder dinghen. 48 W.s. dan p. of coninghen. 49 Ofte profeste ofte ballieuwe. 50 dat weet nuwe. 51 D.o. dinct m. beter m. 52 Danne gherechtichede s. 53 tquade daer. 54 Maer die vroeder es voer waer. 55 Nu int herte hier in e. 56 Edelhede vergaet. 57 D.o. ne waren de s. 58 Niet in e. ghevonden. 59 No quaethede comen ne gheen. 60 Rechtere ne ware niet e. 61 Dit w. de rechters q.w. 62 Die dat rechte a.v. 63 liede. 64 E. van den riken nemen si miede. 65 Sulc rechtere es die h.d.d. 66 Het ware vele minder grief. 67 hem. 68 quade ontbr. 70 wille met s.c. 71 wale. 72 vertellen te male. 73 cnape. 74 een g.c. 75 Lyneus. 76 Virgilius. 78 Omme d. soe Apius wel behaghet. 79 Ende h. emmer wilde m. 80 E. soe sijns n. wilde h. 81 No s. minne niet begherde 82 Hads Apius grote onwerde. 83 D. cnape. 84 rechte here. 85 vonnesse. 86 deser maghet. 87 Dat. 88 Ende wille wel betoghen d.

5390 In roucke 91 Huut m. huus b. soe v. 92 O. dat soe. 93 E. was Virgilius gheheeten gheven. 94 Ende altote noch es so hem b. 96 ghewinne dus. 97 Soe s.m.d. met r. 98 Virgilius. 99 datti ne c. 5400 I. wederroupt. 1 Aldus s.d. verrader. 2 staet. 3 Virgilius dese tale. 4 C.g. weet w. 5 Die s. dochtere b.s. 6 J. hem d. 7 vonnesse. 8 Hi h. datmen den cnape vorwaer. 9 Die dochter gheven theghindomme. 10 D. dit hoerde de deghen vrome. 11 Virgilius v.s.d. ende s.A. sire ere d. 12 Dat hijs gheen recht hebben m. 13 Sone moet comen in scnapen handen. 14 de s. voer de s. 15 Ende vant in hem selven desen r. 16 T. d.g. hi d. so s. 17 voer a.d. levet. 18 S. zweert n. hi m.g. 19 thovet. 20 E. ghinc ten rechtere ghelovet. 21 Di daer stont ten jugemente. 22 Ende bracht hem teenen prosente 23 Aldus. 24 rechtre hiet ende g. 25 D. Virgiliuse vinghe. 26 E. mene stappans h. 27 N. ne constijs ghedoen n. 28 W. die ghemeente hem ne l. 29 Niet ghedoen die j. 30 Doe w.g. ter s. 31 D.A. valsch vonnesse wijsde. 32 Ghevaen wart hi ende zeere mesprijsde. Tusschen vs. 32 en 33 bij C. de twee volgende regels:

Datmenne leide in prisoene
Dor sire quaetheit ocusoene.

33 met I.m. 34 E. de d.q. 35 uphief. 36 verordeelt als. A. verdeilt. 37 dat. 38 Virgiliuse d. goeden h. 39 Die d.v. so v.b. 40 Datti v. wart up de s. 41 E.a. die orconde w. 42 Worden daer ghedoot sonder sparen. 43 de cleerc seghet d. 44 sinen bouc. 46 rechters toverdadich s.A. toverdich. 47 Goet te sine alse men heeft m. 48 Siet men selden in manne geacht. 49 Datsi daer in gestade b.

5450 Ende geene q. daer in en d. 51 Daer si l. an w.s. 52 bider k. 53 N. verhanghen sal si hu cont. 54 Ten laetsten in. 55 Inne n.h. hute. 56 Coninghen hertoghen graven n.p. 57 No t.w. no gheestelike. 58 Eist datti v. rechten s. 59 W. eerscapie w.d.o. 60 Ghemaect d.s. recht n. crommen. 61 Den luden souden doen voert. 62 E. den aermen alse den riken haer woert. 63 Horen omme niet hebben si de heere. 64 Hier o. was g. de h. 65 Dattie a.l. bi hem s. 66 In payse van den riken sijn g. 67 Ende die rechters moeten s. 68 Datsi quaetheit sullen verweeren. 69 E. die quade s.m.h. 70 Hanghen ware daer niemant i. l. 71 wilde, weghen. 72 H. b.h.s. die heere v.D. Hijr. 73 Ende die r. van den lieden e. tgoet. D. haer-haer. 75 hu ghedaen v. 76 hu vr. d.g. 77 E.d. waerheit also si sijn. D. gesien. 78 Daer ic hu af make den fijn. D. Die. 80 D. ic hu danke hets r.D. hets. 81 Ne waer i.h. hu n. 82 Eene zake d.m. dochte c. 83 Uter h. vul d. 84 Die hu begripen wilde van den zeden. 85 Hi mochte hu verspreken w. 86 Dat ghi spreket alsulke t.D. u.t. 87 Ha ha. D. kinne. 88 Dat g. meent i.s. hu segghen e. 89 Wel die dinc te verstane d. bet. 90 Als. D. Als. 91 E. salt hu toghen met o.C. en D. onscouden. 92 C en D. Updat. C hu an. 93 Ne waer ic moet segghen eer. 94 V. dat ghi mi h e. D.d. ghi mi h.e.A. dat ic. Vs. 5495-5505 weggesneden bij D. 95 Up w.l. 96 ghijs durt l. 97 E. ne w.n.d. vrecheit s. 98 Als e.v.e. dinc wille sijn v. 99 Datti danne eene zotheit dor n. 5500 Doet e. ander d.e. also g.

5502 Ofte m. dit weet gheheel. 3 Omdat blusscen soude een d. 4 Wildi mi hu hatie maken in i. 5 Ne g. 6 D. vroeden. 9 datti een ander. D. ander. 10 deerste te werpen. 11 u ontbr. D. Ic w.v. niet d.m. 12 Ne waer. 14 pijnt e. quelt de l. 15 dat es w.A.A.e. dat s. 16 Datmen verbiedet d. 17 Men verbiedet daer omme n D.D. en v. 18 T. m.d. dus besciet. 19 A verbiedmen t.g. miltheit. 20 Den l. die t.s. es God weit. 21 Men heet hem n. dat si. D. In. 22 Te v. sijn g.m. 23 Van desen es beede q.D. alle. 24 ghijt. 25 pr. s.n. 27 In smeekem niet I. twint. D. In co... Vs. 5527-38 weggesneden bij D. 28 w. ombekint. 29 a yet sult v. 31 Alse omme. 32 so ontbr. 33 ne l. hu n 34 nu w. doen bekinnen. 35 iemen. 36 A. Middelen. 37 wel ontbr. 38 soe w.t. prisen. 39 ander m. 40 Die n. also naturlic s.D. naturlec. 41 meinschen e.i.b. mede. 42 het es n 43 haer. 44 D. soe m.h. lichame w.D. hare. 45 C. en D. Dit. 46 Alle creaturen. 47 D.m. dat es. D. men. 48 T. lachterne no t. prisen s.D. noch. 49 W. hem n. 50 n. ic wils hu v. 51 Maken h.w. hem l.g. 52 Want dies nes gheen n. D.M.d. soe nes. 53 Dat i. hu h.a. soude t.D. Dat i. u s. hijr. A. Die. 54 zake. 55 D.g. u t.s. an h.g. 56 Woudire n.D. Woudi. 57 hu de p. brochte ter d. 58 H w. wel hu zalicheit. 59 beghinnix. D. Hijr b.s. begin. Vs. 5 60-71 bij D. weggesneden. 61 Alte male. 63 arde sc. 65 E. met e.m. werdich dan. 66 D. mee s.v. dogheden g.

5568 waert de keyser v. Rome. 69 In mochtem wel d.m.e. 70 S.w. hu te mi waert k.A. mi te uwart 71 hu l.g.w. 72 N willic hu s. van d. 73 Ontfadi m. m goet. A. ontfaet. 74 Dat hu de zinne verlichten doet. D. U en s. 75 Ende niet gebreken sal s. 76 Dinc negheen in aerderike. 77 G. sult hebben doghet ende eere 78 Ende sijn een gheweldich heere. 79 W.d. den wille mijn. 80 Al dat ghi wilt mach met hu sijn. 81 mijn ghewerke. 82 E. hu mine minne dinket goet. A. en D. minnen. 83 In h. hu doen g.d.e.D. In h. u w. en g.A. Ene ine. 84 E. ghi moghet hu b.w. 85 de beste a. 86 D. vrauwe ghedaen adde n.D. vrouwe. 88 soe. 89 die d.s. 90 Gods ontbr. 92 Ne s.n. tebarteert. 93 Spegel hu. C. en D. claer. 94 scoenre m.s. 95 Ghine saghet noit vrauwe s.s. 96 No m van so groten l. 97 hevet o. dat ic d. 98 E. ic m. 99 van m.v. 5600 Mi s. te gheven a. 1 Den g.d.i. met herten m. 2 E. te wesene s.v. 3 S.b. te hebben emmermeere. 4 E.o. beeden sal o.h. 5 Altoes n.i. sine hoede. 6 E. te gadre sijn met goede. 7 Nu seght wat dinct hu g. 8 Die G. 9 wel dus sine l. 10 ghiften die ic hu biede. 12 groet ontbr. 13 Ende groten rauwe ende toren. 14 Alsi hem ontsegghen horen. 15 minre. 16 biddu up rechte t. 17 Dat ghi mi seght van wat dienste 18 Ghi wilt dat ic doe tuwen zienste. Tusschen vs. 5618 en 19 bij C. de volgende verzen:

Redene seide het ware onscone,
Dat ghi mi dient sonder hone.

19 Ne waer ic w. al d. 20 d. verstaet dat 21 E. g.b. mijn ghestade v. 22 Ende d.g. laet d.g.d. 23 Ende niet ne lacht teenigher uren. 25 als. 26 D.n. te g.s. 27 Omme g. no o v. 28 Vernieuwede sijn blie. 29 A. Hi. 30 ghewan ofte. 31 drouver. 32 D. sin p. ghinc te w. 33 W. ons so bescrivet S.

5634 Die sprac ende andwoerde A. 36 wiste v.d.A. werel. 37 d. ofte m. 39 Ja al daer men de d.s. 40 voert dr. 41 D. niet dan I.G. ne ware. 42 D. ghebod hadde harehentare. 43 Ende d.s.p. al theenen. 44 an anderen g. 45 Heraclides e. D. 46 H.h.w.n. als die hu e. 48 Ne adden si noyt s. 49 Ne waer hilden hem in I. ghelaet. 50 Ghesciedem 52 In. 54 die A. 55 Ende wacht hu hoe soet ga. 56 Dat hu haer rat niet omme sla. 57 E.e. so s worstelare. 59 ne wert. 60 Dat ickene prise I. denier wert. 61 Niemen ne soudem vervaren. 62 varen. 63 soe. 64 ofte arem m. 65 Up datti h.w. wille w. 66 H.w. te hant wel n. 67 die hem Vs. 5668 ontbr. bij A. 69 soe. 70 haer te s. daer gaen. 71 D. omme soude mense. 72 so de ghene. 73 So eist wel g. s d. 74 de m. 75 D.h. wel m. 76 Wildemen hem scaden of d. 77 sone o. 78 der avonturen. 82 S.m. hu doen ghen o. 83 Nochte t. 84 de A. 85 E. seecht daer soes es. 87 D.e. gheloghen s. 89 negheen. 90 soe e.s. zeere. 91 E. die dinghen s. 92 Ne connen. 93 rootse st. in de z. 94 Diep in de middele verstaet mee 95 Die h. boven den water s. 96 D.d.z. stroem j. sclaet. 97 E. scoeter ieghen metten zee b. 98 N. ne c. soe n. vervaren. 99 scoten d. rootse. 5700 Sone m. emmer b.b.

5702 soe m. dicken. 3 water datter up waert. 4 M. emmer moet keren a. 5 rootse verchiert h. 6 Met cleedinghen van m.p. 7 sulken bloemen. 8 Blecken also s. als s. 9 scone ghesprait. 10 als d. noerdene w w. 12 Verdervet h. cruut e. bloemen mede. 13 Up d. rootse die staet daer. 14 Staet e.s.b. voer w. 16 die een. 17 Vrucht - ne gheen. 18 Die d.s. groet e. cleen. 19 Als deene g. es d. d, 20 Als deene tegaet. Vs. 5721 en 22 ontbr. bij C. 23 de boeme d. daer s. 24 met r. 25 Of. 26 E. die andre of s.s. tevaren. 27 Die st. daer al dore g. 29 De. 30 M. singhende hebben daer wel stade. 31 hulden. 33 Haer s.e.d. weet w. 34 E. leelijc te hoerne a. 35 talre t. 36 d. diep sijn. 37 huten b. 38 Deen hi hevet. 39 S.w. ghelovet das. 40 D. claer c. wel smakende e. 41 diet drinct. 42 peinster o.e. ghedinct. 43 H.h. mee m.g. 44 W.h. niet verzaet b. 45 No ne m. werden nemmermeere. A En m. 46 durst so lanc so meere. 47 D. m.d. heeft meest derst.

5748 Ende v. mee danne t.v. eerst. 49 Ende w. die d. 50 V. deerste ne d.g. ghelaf. 51 zoete es dwater also. A. twater. 52 D.n. verzaet can w. 53 Leekerhede ne l. verzaden n. 55 zochte l. de r. 56 clincket recht in der m. 57 Of - of. 58 Dus ludet daer i.a.u. 59 ghinghen. 60 Si ontbr. 61 binnen s.w.g. 62 Nochtan soudi. 63 Als. 65 M.p. dwaen si. 67 lettelkijn. 68 Dinket hem. 70 Toten h. of toten k. 71 Danne 72 E. sijn v.i.d.d. ghegaen. 73 E. danne d. si e.b. 74 Dan c. een v. 76 h si. 78 D.h.t. binnen vertheeren d. 79 A. hoert ontbr. 80 Wat d. 81 V. der andere riviere. 82 So e. v sulker maniere. 83 D. so d. es buter zede. 84 E.r. eenparlike mede. 85 Ofte e. kemeneye. 86 Die v.v. harentare. 87 Scumende es. 88 E. so loept so soept s.s. 89 so maect sulc. 90 D. het es ghelike. 91 A. Dan. 92 Up d. vloyt so wayt selden onder. 93 Die soete. 94 W. altoes es soe. 95 Maer m. noerden. 96 So hout so haer lopen d. 93 D.n.mn. tevaren. 99 wintelen alse baren g.

5800 Noit ne. 1 die b. 2 Die w. wel j. 3 Ende haers weenen ne wert gheen ende. 4 So zeere sijn si in meswende. 5 meinsche gaet 6 T.h. ende niet t.k. 7 anxenen. 8 Ende ontbr. 9 weder ontbr. 10 te hande. 11 A. draende. 12 E.m. zulken winde. 13 Dat soe haer v. quadertiere. 14 Werpt t.i.d. riviere. 15 E.t.a. hier ter stede. 16 ende scoenhede. 17 maketse. 18 was so reene. 19 An. 20 onbereet. 22 bruusch d. eenparlike. 23 scijnt m.a. 24 Of d. s neder s.v. 25 commen sorghe e. tempeeste. 26 D. daer a.h. de f. 27 zoete. 28 W. selden daer omtrint. 30 dicken toe g. 31 Die eene p. van der s. 32 Staet up d.b.e. te dale. 33 So hanghet tander ende s. oft soude vallen. 34 Ende tander slaen te sticken met allen. 36 D.n. man so wonderlike s. 37 Ne sach. 38 Al eist thuus der A. 39 bi w. 41 D.m.e. die steene g. 43 N. sach man s. zake gheene. 44 No met so m.d. steenen. 45 B.d. daer berrenden c. 46 W. thus s. over waer. 47 Hevet g.t.p. daer ane. 48 M.v. H. sonder wane. 49 tallen t. 50 O.d.s. sonder vermiden. 51 Tander d.v. der woninghen. 52 Nes n.v. zulker d. 54 palmen.

5856 E. ne s. ne bore r. 59 ghescoort te. 60 An. 61 D. soe niet. 62 Sulke. 63 de Aventure gheheer wil s. 64 Trec s.i. haer. 65 E. hare g. soe d.b. 66 behaghelheide. 67 lechame verchieren. 68 M.c. menighertieren. Vs. 69 en 70 ontbr. bij C. 70 D. diere. 71 sit. 72dinct. D. dunct. A. Dat. 73 de w. levet. 74 ne hevet. 75 no werdichede. D. twent. 76 so haer. D. kent. 77 niemen ne e.i. erderike. D. nieman. 78 haer hiet dincket g. 79 Ende w. sijn v.b.a. 80 Sone o. gheen ongheval. D. Sine. A. Si. 81 Danne gaet soe de s. D. die s. 82 D. en. 83 Besiende harenthare alte male. 84 gaet soe in de s. D. die. 85 die h. niet en o.D. haer nien o.A. iet. 86 Soe d. soe v.e. so es w.i. D. Datse. 87 die helt n. 88 C.D. haer. 89 Danne d.s. groten r. 90 D.t.v. was so g.v.D. soe groten. Vs. 5891-5901 bij D. weggesneden. 91 Ende so zeere oec v. 92 bepeinst so haer e. vermaent. 93 wel. 94 Van zelvere van goude van bont. 95 D. so n. al q. es b. 96 Ende wel v.a. scijnt v. 97 Danne hevet so r. 98 Ende gaet henen c. 99 Vul van r. ende m.w.o. 5900 Men ziet haer vele jammers t. A. si t. 1 Hare grote rijchede es al v. 2 Die soe adde ende bezat te v. [x] E. hier bi dat daventure es. D. bi die omdat. 4 So wandel ghelovet d. 5 soe D.D. si g. werpt. 6 C. en D. verheft. 7 So dat hem toecomt groet goet. 8 Eere werdichede ende heet vroet. 9 Nochtan neemsoet weder hin. D. nemt. 10 haer c.i. haren zin. D.A. hare. A. hem. 11 E. nemmer ne wille g. D. wils. 12 Bedi s.h.v. de oghen. D. Hijr. 13 Omme dat soe niet w. ne s.

5914 W. so goet ghevet so m.D.W. dat s.g.d. 15 E. hier omme d. A D. dat d Avonture. 16 Den eenen ghevet tsoete dandre tsure. D. werpt. 17 Beede den goeden ende den quaden. 18 Bi den keerenden van den rade. 19 wat i.s. 20 Socrates. Vs. 5922-35 weggesneden bij D. 23 moghedi. 24 Wildijs hu te zouken onderwinden. 25 proeven moghet w. 26 B.S. wat dat hem ghevel. 27 E. van N. 28 M.d. willic corten de d. 29 Omme. 30 Daer af al te l. te telne w. 31 N. die felle ende die quade. 32 Dede bernen bi sinen rade. 33 R.d. werdelike s. 34 E. dede mede doden n.d. 35 Die rike heeren d.s. 36 H. dede oec te diere ure. D. fel e.w. 37 Ontliven s.b. 38 E. ontleden dedi s.m.D. ontleden. 39 d. stede an s. 40 maende. 41 sticken. 42 Bisach h.e.l. dat onderscect. 43 Ende hoe die vincture gelach. 44 Noyt man so quaet noyt sach. D. Wis. nie. 45 Ende daer hi dus. D. Alse h. alsus. 46 Dede i.s.c. ter stede. 47 D.w. bringhen e. scinken. 48 In den n. daer sinc uut drinken. 49 mede l. 50 Oec nam hijt daer ment anzach. D. daer m. toe gesach. 52 Ende d.d. cl. a.D. dede hi d. cleder. 53 Die hem cleededen a.e.w. 54 Eenen m. te leverne s.l. 55 vroet. Vs. 5956-67 weggesneden bij D. 56 Dedi segghen datti s.m. 57 Ne waeir hi gave hem te kiesen ter stat. 58 Hoe hi te sterven gherde bat. 59 Ende Seneca die meester goet. 60 Hi coes te sitten in I cupe die stoet. 61 Al ghereet met watre waren. 62 Ende dedem laten in elken harem. 63 E.s. nu l.m. sitten te dien. 65 te scedene. 66 E. also varende daer so begherende si. 67 Dus es hi al lachende ghehent. D. Die h. in mi g. 68 eenich t.D. hebbenne. 69 Ende aldus doedi den goeden m.

5970 negheen. 71 Danne dat hem de k.p. 72 dat ontbr. D.d. hi mach. 74 Doe s. de k. 75 Dat men iemene doe e. 76 Danne die v. Rome es h.D. Rome e.k. en h. 77 E. keyser v.d.w.m. 78 Hem t.e. es wel s. 79 Ne waer est dat ghi mine tale. D. Daer. 80 Wel verstaen wilt altemale. D. wart. 82 Van goede eere. D. Noch - noch - noch. 83 Niemen geven mach die Aventuren. D. engene. 84 Vaste te blivene bi n.D. en m. 85 H. blive in eenen vasten s.D. blive. 86 of. D. ochte. 87 Want es een m.s. toghedi b. 88 verstaet dat. 89 Danne of hi nedre ende kaytijf w. 90 E. dan l. 91 ghedoghen. 92 D.h.w. toonde. 93 secht mi. 94 merken moghet. 96 doen smeinschen. 97 Dit e. eene l.g. 98 Ne waer g. toghet a.b. 6000 E. hem tgoet toe q.g. 2 S. machmen dan. 3 fel was. 4 eere was. 5 D. nes gheene moghenthede. 6 M. hets e. quade felhede. 8 D.m. niet dan i.g. 9 Nes w. niemen t.d.g. 10 Ne hevet e. si d. daermoede d. 11 m. segghen h.b. 13 dit. 14 seit e. het es. 16 yemen. 17 G. diene v. 18 Dits. 19 Nochtan. 20 w. de w. 21 nes t. 22 S. God onse heere n. ne k. 23 d. al n. 24 Aventuren. 25 Ne 26 Die A. 27 Hoe soe d.q.d. nie man d. 28 Te also. 29 Datti h. so groet was v.e.n. 30 Nero die d.g.S. 31 D. dede s.v. 33 No niet daer up a. no ghoven.

6034 W. soe den eenen onder werpt of b. 35 Of waer dat soene mede l. 36 Ne waer ic wille g.h. 37 ghelove. 38 E. up haer doen ne acht n. 39 Claudijs die. 40 T. l. Gode onsen h. 41 Datti den schalc te verheffene plach. 42 Ende den goeden mesvel up eenighen dach. 43 Nochtanne so sprac hi m. 44 D.G. nieuwaer omme ne d. 45 D. hi tevallen s.m. 46 groot s. 47 D. hijt h. mede l.a. 48 Nu hebdi ghehoert mine tale. 49 Wildi noch ghevolen den woerden mijn. 50 S.m. wel m.v.s. 51 E. hu ne g. nemmermeere. 52 No g. no ruscu no e. 53 es danne d. 54 dicken. 56 G. men m. scauwen. A. sien d. sc. 47 Ute eene c. dropele comen. 58 D. water maect van blomen. 59 Ende ne houdu o. gheenen m. 60 No die hem niet bedwinghen can. 61 Sine V sinne no sine s. 63 selve ontbr. 64 D. hu s. aldus q. 65 Die hu dus wille doen verlaen. 67 D.d. de G. die hu t.v. 68 Hem t.d. hevet v. 69 toe dese martiere. A. des matire. 70 u ontbr. 71 S. manne d.g.g. 72 Hi j. alse men doet e.h. 73 flau. 74 Waerdi een man hi soude sulc een pau. 75 Hu qualike g.m. 78 Laet w. de wive ende de kindre. 79 daden. 80 Ne waer ghi die sterc sijt in rade. 81 Al eist dat dAventure es c. 83 Laet varen so mach haer raet.

6084 Wel keeren teere andre staet. 85 D. haer niemen m.v. 86 Eist v.h. eist v.n. l. 87 dit 88 ic hu d.t. 89 f. in rade. 90 Als h. alle s. mordade. 91 Ghehent adde ende s. felhede. 92 Als ic hu hv. verstaen dede. A. wi. 93 sine lieden s.s. 94 ne wilden meere. 95 Die j.u.s. 98 Ende nu moeste sijn verdreven m.s. 99 Hi zochte vriende harenthare. 6100 Ende die sijns te voren name ware. 1 Ne waer si loken voor hem haer doren. 2 v. lopen voren. 3 Na hem liep de menighe ende ran. 4 D. te voren was sijn man. 5 O. hem t.n.s.l. 6 Dus moeste doe vlien de k. 7 cnapen. 8 D. hem b. Nero d. quadertiere. 9 D. s. sl. souden t.d. 10 S. wanhope w. gr. 11 D. hijs niet ne waende ghenesen. 12 So doedi hem zelven na d. 13 Ne waer e.b.h. datmen sloeghe. 14 wech droghe. 15e Daer niet worde bekent. 16 Datti dus sijn leven adde ghehent. 17 E. h. nam ende tkeyserike. 18 gheslachte eewelike. 19 N. wilt men weten v. 20 eerste V. 22 Als n. was. 23 Berechten alse men wel waent das. 24 eeneghe dinc. 25 Die hem dochte gaen ant lijf. 26 Ontfaermdem dat sonder blijf. 27 D. hire omme w. met o. 28 Ne waer sident v.h. van h. 30 D. h. van aermoeden d.b. 32 voerhoeden. 33 vele lieden. 34 H. w. tonder horen wi ghebieden. 35 E. zulken tide te b.m. 36 hi ontbr. 37 Ghegaen daer menne brochte sciere. A. men ontbr. 38 Ende bernen soude in een viere. 39 D. q. daer e.r. so g. 40 Die d.v. 41 liede. 42 vlo wech sire weghen. 43 mochten vlien. 44 Ende weder curtenlijc n.d. 45 Quam te sinen goede eerlike. 46 E. w. hare moghendelike. 47 Ende d.m. noch o. 48 hinc. 49 Dus was hem vergaen s.d. 50 Die hem dochten dat II Gode up I b. 51 Die h.d. beede g.

6152 J. sijn G. sijn v. 53 D. e.v. hilden e. deden d. 54 Phebeus diere b. was g. 55 Ende ontbr. 56 hier ontbr. 58 D. n. sijns g. 59 In de w. ne d.w.A.E.d. hem in. 60 sijn d.s. na d. 61 D. h. an d. wel v. 62 E. niet ne s. dor gheen goet. 63 sprac. 64 D. d. mi zeere wanhaghet. 65 Huwe hoverde. 66 Ende d. A. 67 Die hout h.s.m.u. 68 Als ic hu wel m.s.n. 69 die hu t. 70 soet v. 71 Soe meent. 72 E. dat up hu d. reinen s. 74 verdroghen. 75 M. hitten. 77 Om hu t.w. an d.g. 78 Ende als ghi anghet bi huwen halse. 79 Sal soe u n. de g.c. 80 D. hu hevet verchiert. 82 lettel gheleghet. 83 up bewaent t. 84 here ontbr. 85 W.s. hu voert smecken g. 86 ghedaen. 87 E. omme d.i. wel weet tware. 88 Hebbict hu ontbonden al clare. 89 Ende gheseit wat de d.g. 90 Bediet die hu J. dus b. 91 Dat es d. lucht. 92 Van groten watre dienen a. 93 V. reine v. blexemen e. van donder. 94 Ende Phebus d.G. van w. 95 D. hu de d. so wel h. 96 D. de s. die met ghewilt 97 Up den boem sal danne d. 98 Daer g.o. sat in dit vertoghen. 99 Es d.g. 6200 N. anders v. hu d. 1 Hu staet wel te doghen d.p. 2 die ontbr. 3 Wil wreken de aerme l. A. Werct. 4 Dien. 6 Dat. 7 Ne wilt 1. no m.g. 8 Dit es d. Aventuren wrake. 9 A. werpense. 10 Onder v. die daerna ne c. 11 Weder n. up comen. 12 Ende g.e.e. heeft al g.A. hebben. 13 Dus w. soe so v. 14 Met menighen als een s. met s. 15 A. deelt soe. 16 Ende ne roeket met haren keere. 17 soet n. ofte. 18 yemen. 19 Niemen prijst soe I odt.

6220 No omme eerscaps g. 21 Ne acht soe niet al hevet soe waert. 22 Hare dochter Hedelhede begaert. 23 Diese m. vor de w.a. 24 ende heet G. 25 Ne waer A. niemen g. 27 S.h. verchiert w. 28 V. dorpernien. 29 W. niemen es s. grote h. 30 sone haten. 32 Daer dorpers h. noit mede ne g. 33 Hier omme b.A. Die. 34 huwe. 35 huwe g. hoverdichede. 36 Ende anevaet goedertierheide. 37 E. weest h. huwen lieden. 38 huwer meisnieden. 39 souden. 40 H.m.e. goedertiere. 41 E.h. bi so werdi l. 42 O. hu ghemeente over a. 43 E.s.d. weet al claer. 44 Sone es hi niet dan I ander daer. 45 A. so castiede doe P. 46 Haren vader maer hine achtes n. 47 Die zot dat hi ieuwer ane l. 48 Sinen zin dan ane de s. 49 Te doene C. die onvervaarde. A. liet niet g. 50 Hine bleef vaste in sine hovaerde. 52 doet b. 53 Van minen drome dat b. 54 ghi. 56 gode die s. bet. 57 Die h.b. sullen c. 58 Mi te heeren ende te v. 59 E. te doene a. 60 die mi si daden v. 61 Daer ic lach in minen d. 62 Ende mi dochte dat i. s up I.b. 64 Ne waer die A. zwaer. 65 Quam d.n. liete ontgaen. 67 E. hierbi proevic hu a. 68 Lieve v. die dinc w. 69 onghestade. 70 comt te m. 71 In dien dat mesvalt so groten h.

6272 Waer an sal hem tarem v. keeren. 73 E. ne w. mi g.n. 74 ghelooft. 75 Meinfrote. 76 dat c.v. Cisile. 77 paise e. met werdecheden g. 78 slouchen Karel te d. 79 van ontbr. 80 D. vele dogheden seide a. 81 beblo van sinen rike. 82 E.C. diere ghelike. 83 afslaen s. hovet. 84 N.n. moets sijn ghelovet. 85 Die prinche. 87 Vul. 88 Dedi s. i vasten p. 89 Mainfrote dat s. 90 Dat w.a. toe s.w. 92 Sident ontsach h. hem wel s. 93 Die quaetheit ende d. van Marcelis v. 94 e. thovet of s.A. sijn hoet. 95 E. waert daer die c.g. 96 hu al. 97 Sine ghescienesse. 98 E. groot b. het wel behoorde. 99 Siet v.h. hu dit behaghet. 6300 Die Aventure. 1 A. aderen. 2 Siet of so werct menich w. 3 Hier omme es h.s. die g. 4 Hare ende d. crauwet thovet. 5 Dat ghi e.c. 6 dies s.g.n. 7 Dat ghire dus omme g.w. 9 E. mede d. 10 dit es al zothede. 11 Naer omme dat ic hu seide eer. 12 Van Mainfrote so suldi te meer. 13 Troosten e.v.C. 16 E. peinst mede over waer. 17 Cresuse. 18 die Aventure g. toe. 19 Diese warp van g.r.A. in g. 21 W. es h. dan g. 22 te pinen d.A. pinen ontbr. 23 Hi s. hier up wel n.s. 24 die so machtich sceen. 25 Gheworpen wart in die aermoede. 26 Peinst o omme de. 27 E. die so grote vrauwe was.

6328 E.v. Tr. c.w. 29 Ende ontbr. 30 O. leest men in distorie s. aub'is. 32 Perchi. 33 Hoese die A.A. Hoe. 34 keytivicheide. 35 tallen tide. 36 D.g.h. so wide in allen ziden. 37 huwen boucken. 38 Ende niet so vele cont ghesouken. 39 Dat hu hiet can staen in staden. 40 Ende vergheten cont dese ontraden. 41 Nu merct wat hu dit s. diet 42 G. verghetet al ende ne houts n. 43 Dat ghi leert bi huwen scouden. A. soude. 44 Dat v.l. gherne houden. 45 haer. 46 Wat cost hem een licht l. 48 Die vaste hilde i.h.s. 49 Goede e.e.l. 50 waren d.A. lichten d. 51 N. lichte g. eenighe b. 53 Ende hine achte niet te diere ure. 54 Weder soe hem goet waer of s. 55 Ende sout. 56 Maer l.v. mi dinct te waren. 57 Dat u i.h. niet e.g. 58 dicken g. u h. omme s. 59 onghestadeghe. 60 Hout hu so g. hu s.A. Houtse. 64 hevet g. 65 Hevet a b.h. gheleghet. 66 Als o. de cleere Omerius zeghet. 67 vule. 68 En levet man o. der s. 69 No meinsche es hi hout of j. 72 dAventure. 73 Tavernierigghe af ne s. 74 Sulc drinx. 75 E. sulc drinckets oec m. 76 hem c. in den s. 77 E. hem die lust daer toe draghet. 78 Jeghen dAventure ende wanhaghet. 79 Ens niemen c. 80 mee dies g. 81 Dat soe h. 82 Ens meinsche s.b. doe ic u cont.

6383 Ne hoerti d. 84 wert drouve. 85 E.w.o. van rauwen. 87 I. sine h. up die h. 88 E. zonder d. 89 haer. 90 Want si q. sijn ende met hone. 92 Varen laten. 93 daden. 94 A. waert dat ics wel adde s. 95 Te vertelne die dinc al van hare. 96 Het soude mi sijn al te zware. 97 Bedi willix s.v.m. 98 Ende hu s. sonder wederkeer. 99 int herte g 6400 Ende die ic hu voert wil doen verstaen. 1 seit ontbr. 2 Seghet dat in therte dat in den m. 3 Nu hoert die dinc e.v.w. 4 Die ic hu segghen sal a. 5 Ende hebter toe huwe s. 6 Dat een es d.g. sult m. 7 Ende dat ander d.g. oec h. 9 Ende dat derde e.d.g.n. prijst. 10 Die A. ende dat v. haer rijst. A. wiset riset. 11 dochti mi w.A. dunct. 12 T.c. te houdene van desen. 13 Eenighen pointe die ic hu rade. 14 Ic sal hu doen to bet ghenade. 15 Te verlichtene hu grote s. 16 Doe d. eerste van dat ic hu leere. 17 E.m.m. vor al de ghene. 18 So suldi sonder twifel ghene. A. Dodi. 19 Van alle dandre q.w. 20 Ghi moghet wel verstaen in d. 21 Datter in es wildijt kinnen. 22 R. ende A 23 Ende ne v. niet mine tale. 24 An Socrates so sc. dit w. 25 es. 26 H. no b. 27 bede. 28 Hierbi r. hu h. sine s. 29 E.p. mijn h.i.d. mijn. 30 Der ander suldi q. sijn. 31 Ende inne heesch hu dinc negheene. 32 Danne ghi mi mint alleene. 33 Wat segghedi wildi dit doen. 34 O.u.m. sonder mesdoen. 35 Ende seght hets goet ghedaen. 36 Wat sullen wi hier langer bestaen. 37 mijn. 38 Het ne m.a. niet s. 41 up I d. 42 Ondert waerven ende mee gheven m. 43 Danne g. ofte yemen d.l. 44 Als hi. A. gi. 46 I.w. met ghestaden m.

6447 M.m. houden s.c. 48 Ende niet bedrieghen si hu bekent. 49 M.h. mochte n. ghedoghen. 50 Die r. te latene willic hu toghen. De laatste woorden van vs. 4649 en 50 zijn bij A uitgewischt. 51 Omme hu ofte om iemen el. 52 S. waert hebbicse verstaet w. 53 I. prise n. ghelovet das. 54 Socrates hoe vroet dat h.w. 55 Ende ne wille daer af nemmee h. 56 van te v. 57 W. mi k.e. vaste h. 58 belof het wert noch v. 59 ghines h. of dor niemens wille. 60 leede. 61 Mine herte ne mach van hem n. 62 Wat so mijns. 63 Diet heeft het moet hem bliven al. 64 Scone O. diet mi stal. 65 E. ic wilt h. harde g.l. 66 D.r. ne wistic hoe haten. 67 bi eenighe keere. 68 dinct mi dorperlijc. 69 D.g. ghedaen (lees ghegaen) dorst n. 70 W. sulke worden zelne c 71 Uten m. v hoofscher m. 72 segghu d.m.s. meshaghet. 73 ghise noomt A. gi. 74 G. warets wel m. mi c.o. 75 Ende ghesproken verstaet wale. 76 Met hovescheden b. die t. Vs. 6477-82 ontbr. bij C. 84 L. soe e. sprac dese woert. 85 seitse ontbr. 86 Die d.n. wat s.e. 87 Dat n. nes d. 88 Ghelike. 89 bi haerre. 90 Dies ne hebbic gheene scamen. 91 En w. grote s. voer G. 92 D. ic mi dan mochte s. ode. 93 dede ic. 94 None begheere d. soe g. 95 dat het es 96 properlijc. 97 Die dinc nome alsoe si. A. Ende die saken g.d.s. 98 Ende bi namen g.m.A. Hetent niet g.m. 99 E. daer die God v.h. Bij A tweemalen geschreven. 65[x]0 M.s. woerden properlike. 1 M. ane die creaturen. 2 meinschelike. 3 soude vaste bl. staen. 4 soude te nieute.

6505 Die meinschelike nature o.h. 6 Maecte b.s.w. meere. 7. I. v. ende cullen e.i.g. 8 Dat sijn d.d.s. in s. 9 Der naturen cracht te o. 10 Daer a. leghet a. 11 Dat, sal ontbr. 12 ende. 13 Curtelike. 14 dede 15 Dus eist o.i. stommen d. 16 sterveter e.s. manieren. 17 in dander blivet. 18 So wat datter de doot verdrivet. 19 minnere. 20 eist n. aergher. 22 E. selve sidi vul r. 23 Het ware goet. 24 D. dinc d.g. neemt metter e. 25 Ne waer d.lodderhede. 26 Ne hevet G. selve n.g. 27 G. s.s. ende diese noumt g. 28 M. drivedi daer mede te scerne. 29 de w. 30 staet niet. A. en ontbr. 31 No n.i.n. prise s. 32 A. eist dat ic hebbe i.m.m. 34 Ende in dien dat soe hu es bequame. 35 So dinct mi dat lachter ware. 36 Dat ics meer maecte mare. 37 Ne waer ziet dat g.n. angaet. 38 Dinghen die hu niet sijn also quaet. 39 Al eist dat ghi huwe zothede. 40 Tote mi secht ende wout mede. 41 Dat ic e. dorperlijc g. 42 Seide d.i.m.w. wachten s. 43 Ne waer v. 45 omme dbeste. 46 Inne b. niet alsoe b. 47 D.i. hu iet s. 48 cleene wrake. 49 te sprekene segghic di. 50 Ende ic toghe dat noch argher si. 51 Ende weet wel waert dat ic woude. 52 Dat ic mi zelven wel wreken soude. 53 Ne waer ic beveelt den uppersten al. 54 Die mi over hu w.r. sal. 55 Inne w. vechten no s. 56 Jeghen niemen te gheenen tiden. 57 No meinschen doen verwallen sijn b. 58 ocht ontbr. 59 Hi helpe hem selven of h.w. A. Hi ontbr. 60 Hi blivet dat hi es i.s.s. 61 Q. te segghene gheloves mie. 62 Ne was noit el d. rechte duulie.

6564 W. in Prolenise l. 65 Almaiesten. 66 E. jeeste. 67 D. ghene die heet wijs ende vroet. 68 Die s.t. breidelt ende sinen m. 69 Ende niet ne s. dan a. 70 Van Gode die alle dinc mach ghemeene. 71 Ende diemen vulprisen niet en mach. 72 Met tonghen no nacht no dach. 73 No up hem te roupen g. 74 Die elken mach staen te s. 75 No Gode benedien, 76 No g. van siere e. 77 meinsche. 78 C. hi d. 79 boucke. 80 In w. of g. nie l.i. 81 Die meeste d. es hi hout of j. 82 datti. 83 D. omme l.v. so doe. 84 Breidele dine t. spade ende vroe. 85 Sprec te niemen ghen quaet. 86 S.d. wel hets mijn raet. 87 Eene d. so willic s.u. 88 verstaet mi nu. 89 E. die oec es s.b.m. 90 M.d. dat ic wel m. 91 Dat ic den ghenen minde g. 92 Die mi met sinen s. 93 Van hatyen hiet s. 94 lachtere. 95 Ende s.v. bem ic ghewes. 96 d. oec c. 97 inghelen van. 98 H. e. die ghene s. 99 Daer a.h. uut v. 6600 E. daer a.d. uut g. 1 E. die m. 2 Eene dinc hevet hi mi g. 3 D.i. altemale n.m. 4 Want het es properlijc s.o. 7 leit. 9 mede weder seit. 10 voerseide. 12 wel zeere. 13 maket. 14 D. was e. es. 15 die n. 16 Maer ontbr. 17 begaren. 18 sparen. 21 redenlike. 22 Platoen m.v. 24 oec d. 25 togen sullen. 26 steet. 27 E.d.g. mi m. upvaert. 28 het s.l. waert. 29 dorpere. 30 B.m. van dat ic v.l. 31 Of ic d. hem. 32 N. dien d. mi dochte b.

6634 also. 36 Haddi dan. 37 D.c.w. hovessche w. 38 goort. A. dan. d. 39 Ne s.m. met rechte h. ghepleghen. A. anebeden. 46 Of. 47 oft. 49 die s. bem. 50 en ontbr. 51 mijn h.d. 52 die ontbr. 54 dochtem. 56 die h.v. 58 Of. 59 ende. 61 dats costume. A. dats ontbr. 62 M.s.a. heten. A. cumen. 63 D. met. 64 En w.d. van c. quamen. 65 noemden si twoert van vullen m. 66 daden daer ane gheene s. 67 C. die. 68 soe. 69 Ende goet die onscone was. 70 En daet costume openbare. 71 gheve. 73 burse ende hernasch. 74 heeten sijt. 75 Dat es ommegaen. 76 heeten. 79 dicken seit. 80 E. in ghelikenessen leit. 81 staet. 82 Al d. zake daert an gaet. 84 wel. 85 saelt. 86 ombinden.

6687 loghene. 88 Entier p. moghedi h. A. moegi. 89 omme studeerden. 90 Haer heimelicheit. 92 Twaren m. dinct g. muechter b. 93 moghet. A. Lere. 94 salt hu i.d. 95 Of ict. 96 En l. 97 Al. 98 eist. 99 dorst. 6700 sulc. 1 Ens n. die verstaet sijn t.A. nieme. 2 harde ontbr. 3 daerfse. 5 hare ontbr. 7 niet en m. 8 Ende m. 10 alle glosen. 11 I.h. sombindens. 12 segghen s. ghewoene. 13 Die waerheit. 15 Ontsculdic. 17 Het es g.h. dinct. 18 In therte te peinsen om onsen Heere. 19 dor Gods. 21 Ende lachteret. 22 dinct. 23 vrienscap. 25 Bem - an hu. 26 A. ic ontbr. 28 sone ontbr. 29 dan. 30 uut. 32 waer i. dat w.g. 33 A. vascheden. 35 mijn. 36 ane. 37 Die laet. 38 niet en. 39 spreken. 40 A. sijt. 41 dit. 42 en ontbr., de. 43 E.s. weghe e. 44 ende ontbr. 46 wech. 49 ende toorde ghelijc ghelijc. 53 ondaen. 54 Scone Ontfaen. 55 jonde. 56 harde ontbr. 57 Eenighe vanghenesse m. 58 Onthouden h.s.u.v. Vs. 6759-62 ontbr. bij A.

6763 A. Neen. 64 nu ontbr. 65 maer. 66 D.m. dorbijt th. 67 wildic. 68 W. alle heeftise ghemaect i.r. 69 S.e.S. haddent w. 70 Gheheilt. 71 ware. 72 D.m. heeft al b. 74 dandere alle. 76 Scone Ontfaen. 77 Als - anriep. 78 die ontbr. 79 Diene v. so l. 80 Dies mi noch ontfaermt s. 81 Ic v. wech m. diere s. 82 Ende men ghinc d.c.m.A. demen. 83 D. Scone Ontfaen in leide. 84 N. r. mi v. up hovescheide. 85 Ofte neen ic bliver omme d. 86 Ic hebbe de pine enten rauwe g. 87 Nu s.v. alse d.w. 88 Bekende d.m.s. 89 E. hi s. ne wantroost. 90 A. doghedi een stic zwaer v. 91 Ne waer - van M. 92 met a. zinne. 93 Datti u n. ne vinde o. 94 Dat zeere breeden souden huwen rauwe. A. wende. 95 Vondi ghebrec in eenigher s. 96 Na dien dat hi hu sijn m.m. 97 Wilde dat hi noit en d. 98 Valsche herte so doet mede. 99 Al sinen wille ende dat hi beghert al. 6800 Hi sal noch al huwen mesval. 1 Wel te pointe bringhen I deel. 2 Al merret hi langhe dat faveel. 3 Ende tote hu comen doen A. 4 Die dat zoete ghevet na tsurre. 5 Nu hebt vaste in huwen zinne. 6 Minne. 7 Ende werpt in hu al hu peinsinghen. 8 Die zoete sin voer alle dinghe. 9 H.w. zotheit lude ende stille. 10 Liet hi te doene sinen wille. 11 Ne latene dor ne gheene dinc. 12 Die God die van hu manscap ontfinc. 14 langhen tiden huwen moet. 15 omme al daer te g. 16 Te siene daer leit Scone Ontfane. 17 D. storem ne si g. 18 E. een deelkin al verzweghen. 19 Quam het oec bi aventuren. 20 liden sout b. muren. 21 Ne waer h. u in die g. 22 Of hu niet laghe in Scone O.

Vs. 6823-37, bij C. vs. 6763-84:

En ware of ghi saghet alleene
Scone Ontfaen teenen veinstre cleene,
Often carteelen, tote dien⁺
Suldi dan ontfaermelijc up zien.
Ne waer dat moet emmer wesen
Heimelike, ende consti na desen
Hu verzien, hi souts sijn blide.
Maer dat soudi te dien tiden⁺
Decken, dat niemen meere
Ne zaghe, diet in quade keere.
Ende daer omme moet sijn ghedaen
Dievelike, doe ic hu verstaen,
Ende eist dat hi hoert spreken,⁺
Al ne dar hi thoeft niet uut steken,
Hi sal de veinstre lucken een deel,
So dat menne niet ziet gheheel,
Ne waer salre heimelike dor loucken
Ende zal hu metten oghen zoucken.⁺
Also langhe als ghi daer sijt,
Sal hi aldus na hu zien talre tijt,
Ende sine oghen niet van hu comen
Laten, en wordem al daer benomen,

37 Maer h. u wel dats m.r. 38 W. so g. comet ofte g. Vs. 6840 en 41 ontbr. 42 Saghedine oec groettem mie. 43 En v. niet hu g. 44 None doet h. 45 omme dat. 46 W. die vroede doget sine aercheide. 47 Ende so doen alle v.m. 48 Die doghet van m.g. 49 sijn. 50 Dat groet es zeere van m. 51 D. die vroede e.a. suldi. 52 Hem dienen e. heeren g. m 53 Ghi zult hem oec presenteren sidi goet. 54 Met herten met live sidi vroet. 55 Men zeghet ende het es waer. 56 Die den dief mach hoven daer. A. scerne. 57 Dat hi wel doet al zonder tale. 58 Quade Tonghe die dief es wale. 59 Hi s.d. meinsche e. 60 D. hi weder mach gheven n. 61 mede. 62 M. dincke wel waer het s. 63 D. menne bet an de g.h. 64 Danne den dief die p. 65 Of cleedren of c. stelen i.s. 66 Die sijn ten rechte ende hebben cueren. 67 Nochtanne dat s. III. v. ghelden. 68 Maer v. den q.t. dat sc. 69 Endie den meinsche nemen sijn e. 70 D.h. weder ghewinnet n.

+ [6765]

+ [6770]

+ [6775]

+ [6780]

+ [6765]

+ [6770]

+ [6775]

+ [6780]

6871 D. sine t. doet die es q. 72 werpt sduvels. 73 Ende dat men niewer mede mach betalen. 74 Ne waer ghelt mach men b. wale. 75 Q.T. men vleeuwen m. 76 Dattie menighe nu wel d. 77 Ende d.h. cust daer mare. 78 Die h.w.d. verberrent w. Vs. 7879 en 80 ontbr. bij A. 81 Omme die zake dat die ghene. 82 Ne gheenen minnere ne gherene. 83 Hets goet scuwen Quade Tonghe. A. quamen. 84 Die de lieden blameren met haren tonghe. 86 Moete God vordomen a.d. 87 Ende die m. 88 ende ontbr. 89 M. smeeken te s.m.A. me. 90 Ende m.v. lievelichede. Vs. 6891-94 ontbr. bij C. 93 Dan hout. 95 stelpen. 96 E. m. dustanen wanddelinghen. 97 So suldi n. te b.c. 98 Die dinc d.g. te hu h. ghenomen. 99 Scone Ontfanen. 6900 Suldi oec pinen in d. 1 E. oec mede v. J. 2 God moetse alle v. 3 Ende die so fel es. 4 Ende alle daghe daer na gaet. 5 Te benemene dach cortinghe c.s. 6 Diet doen sine doen niet wel. 7 God gheve hem al beghene. 8 Die quaet voerdren te hebbene a. 9 Al namen dat den lieden al. 10 Nochtan het niet mindren sal. 11 Ende hi die dat sprac nes bore v. 12 Dat niet m.w. mer of d. 14 Die hem dusent lichtet gherne. Vs. 6915 en 16 ontbr. 17 Sonder te minderne haer v. A. Lijchts 18 Dies ghelike so eist hier. 19 Dit verstaet wel e.m. 20 Dit verstaen wille ende c. 21 Hi doe aldus sinen dienste. 22 Ende diene hen dat dinct mi tsienste. 23 Doet h.e hets m.r. 24 Maer dat weet wel ende v.

Vs 6925 en 26 bij C.:

Dat het so heimelike si,
Dat sire niet moghen bi
Verstaen huwe meeninghe niet.
Want men dicke ghevallen ziet.

25 A. iet. 27 Datmen sulken h.o. 28 Diemen wilde overware. 29 Datti hinghe bi sire kele. 30 Nochtan hevet hi met rivele. 31 Omme. 32 Dat. 33 Hier na mede als ghi siet. 34 Den portier sone laets niet. 35 Ghine geeft hem dat hi prise. 36 Die dinc die ic hu al hier wise. 37 Hoede van bloemen ofte almoniere. 38 Ofte messen d.n. sijn d. 39 Updat ghijs hebt wel huwe stade. 40 Sonder huwe groete scade. 41 Ende dat hem iet o.s. 42 E. d. suldi gheloves mi. 43 Hem vertrecken a.u.l. 44 Entie p. die hu over gheet. 45 Ent doghen. 47 Ghiften sine sijn. 48 So rade ic hu al openbaer. A. en ontbr. 49 Dat ghi ghelooft tgrote up dese stede. 50 Want tghelof b.g.l. 51 G. hoe d. waert v. 53 so ontbr. 54 wille. 55 ongheharent. 56 Ghevets hu t. 61 gader hu h. 62 neerenstelike ens. 63 Weent met groten tranen bitterlike. 64 So dat mense siet ghedichtelike. 65 Vallen uut huwen oghen neder. 66 Si sullens hu teer troesten weder. 67 Ende e. c g. 68 So segghic hu wat ghi pliet. 69 Neemt heimelike huwen spu. 70 Ende netter mede dat radic hu. 71 Hu hoghen ofte enioen sap. 72 Ofte van loeke dats vroetscap. 73 Alse dicke als wille een m. 74 truffere. Bij C zijn tusschen vs. 6974 en 75 de vier volgende verzen ingevoegd:

Die hem den vrauwen laten hanghen,
Sine wilne selve laten ganghen
Ende sijs hebben ontfaermenesse,
Dits eene ontfaermelike lesse.

75 berate. 76 minnere in g.

6978 mede. 79 joncfrauwe. 80 Ende stelen hem hare herte stille. 81 Maer w. si dbaraet dat s.j. 82 Hem ne ontfaermets. A. ontfarder. 83 E. eist oec dat hu so stoet. Bij A tweemaal voorkomende. 84 D. ghire niet moghet ghereet. 85 Comen daer soe si of gaen. A. no daer ontbr. 86 So senter boden dats wel ghedaen. A. senden ontbr. Vs. 6987-94 ontbr. bij A. 89 C. dats mi b. 96 si. 98 E. d.v. dicken t.s. 99 A. c. inder wroughers handen. 7000 Die gherne breeden hare scan den. Vs. 7001 en 2 ontbr. 3 Vindi dien poertier oec mede. 4 Van diere manieren ende zeden. 5 Dat hi huwe ghiften ontfaet. 6 S. sal hi decken huwe daet. 7 Ende sal hu arde wel ontfaen. 8 Naer dat de ghifte es ontfaen. 9 Savons spade smorghins vrouch. 10 Dan comt ende brinct dats ghenouch. 11 Up huwe hant eenen sporeware. 12 Alse ofte hu daer omme niet en ware. Tusschen vs. 7012 en 13 bij C. de twee volgende verzen:

Want die portieren werden verwonnen
Met ghiften die gheven connen.

13 Eist oec dat ghi den portier. 14 Vint so hoverdich ende so fier. 15 Dat ghine te gheenen steden. 16 No met ghiften no met beden. 17 No met ghewene ne. Vs 7017 en 18 ontbr. bij A. 19 A. Noch m.w. noch m.d. 20 K. wech e.w. huwer s. 21 laten met pinen.

7023 So zeere als hi smelten sal. 24 Dies hi waent hebben verloren al. 25 Dat hi van hu waende v. 26 een lettel. 27 een ontbr. 28 D. m.m. dooght m.s. 29 Ende meest hem bidt versmaet hi. 30 Ende meest hem dient lachtert daer bi. 31 Maer alst bliven laet een man. 32 So nedert hi sijn overde dan. A. singt. 33 Ende sijns te doene heeft nemmeer. 34 So prijst hi dien hi lachterde eer. 35 Ende dan dinct hem qualike ghedaen. 36 Dat hine also van hem liet gaen. 38 gheliken d. maroniere. 39 D. zelen varen in d.z. 40 Ende e.s.s. ende n. 42 Maer dat s. laet hi ghebaren. 43 Hine keeret maer ter sterre waert. 44 Ende altoes keeret daer hi vaert. Vs. 7045 en 46 ontbr. 47 Dus moeten doen de finen minaren 48 Die hare herte niet willen vertaren. 49 Moeten hem houden oec na dien. 50 Ende moeten j.e.v. 52 Dat goet doet smeeken de p. 53 meer mede. 54 Al verliest e.m. sijn b. 55 Want sine bede moet in desen. 56 Emmer ontfaen of ontseit wesen. Vs. 7057 en 58 ontbr. bij C. 59 oec ontbr. 60 S. suldi wech henen g. 61 E. hem ne weten gheenen ondanc. 62 Dat si hu verboden den inganc. 63 Ende g. 64 Nochtan e. onghelovelike. 66 Of verjaghen van daer al. Vs. 7067-7103 geheel verschillend bij C:

Maer weet wel in waerheden,
Dat niemen zal hebben in zeden,⁺
Den poertier ten eersten male
Te segghene sinen wille wale,
Ende hi daer omme comt hier,
Om te nemene an den Rosier
Den cnop, diere ane steet.⁺
Maer hi mach segghen ghereet,
Dat hire comt om gherechte minne,
Daer gheene aercheit en es inne;
Maer in groter doghet al te male.
Dan sal hi ontfaen sijn wale⁺
Ende in ghelaten arde wel,
Up dat hi seit dat hi niet el
Ende (lees: En) beghert dan sine minne,
Daer gheene aercheit es inne.
Dan radic wel in goeden rade,⁺
Dat men dor ne gheene scade
En beghinne andre zaken,
Men wanets wel teenen ende gheraken;
Want beghint ment onghent,
So blijft een al te male ghescent,⁺
Want men sal hu, weet voer waer,
Niet voerder ghetrauwen daer naer.
Want eene maniere es in vrouwen,
Hoe fel, hoe zwaer mense mach scauwen,
Updats hem niet en bidt een man,⁺
Sine soukent an hem selven dan
Bi sulken lijcteekine, dat hi gheware
Wel mach werden openbare
Ende gheven hem om niet ghereet
Maer die haesteghe, God weet,⁺
Die te haestich es van talen,
Ende tsine gheven wille met I malen,
Ende hoverdelijc, up dat hi wille
Die Rose plucken na sinen wille,
Die wanen doen hare voerdeel;⁺
Maar hets hare verlies al gheel
Ende hare alte grote scade.

+ [7010]

+ [7015]

+ [7020]

+ [7025]

+ [7030]

+ [7035]

+ [7040]

+ [7045]

+ [7010]

+ [7015]

+ [7020]

+ [7025]

+ [7030]

+ [7035]

+ [7040]

+ [7045]

7100 A. Dies. 5 wildic. 6 Dattie lieden 8 dat ontbr. Bij A staan vs. 7109 en 10 in omgekeerde volgorde. Vs. 11 bij C. hoeden. Vs. 7111-14 ontbr. bij A. Bij C luidt vs. 7114 en 15 aldus:

Die comanscap van sinen lichame
Maecte, al eist dicken ghesciet.

Vs 7116 ontbr. bij C. 17 Dat ic wille dat ghi te langhe. 18 Beit ende daer bi hu ontganghe. 19 M. soucket an hare de m. 20 Spreet haer tnet d. soe i. 21 Walle. 22 mochtet. 23 Datter souden an haer c.s. 24 of - of. 25 Ja LIII d. 26. wilsijs hem p. 27 hem. 23 Om. 29 In prise n.d. beit e.m. 30 So langhe dat men hem zoucket an. 31 Eenich wijf s.m. 32 dinct. 33 Dat soe hem si alte scone. 39 A. ontbeiden. Vs. 7134-52 zijn geheel verschillend bij C:

Die daer na beit blijft in hone,
Dat hem een wijf bidden sal.
Daer omme moet hem een man verzien al,⁺
Dat hi te vrouch no te spade
Niet en spreke, maer bi rade;
Want hoverdich sijn de vrauwen.
Dies rade ic den man in trauwen,
Dat hi na sinen point ombeide:⁺
Dit rade ic hem, ende hets vroethede.
Vint hi oec den poertier erre,
Ga van hem, dat radic, verre.
Wachtene dat hi es blide,
In droufheden en zoucten gheenen tide⁺

53 Want w. 55 vule ontbr. 58 Up sulken point het mochtu v. 59 Wesen zeere. 60 Ende sout wel hebben de s. 61 Sonder yemens toe comen ghegaen. 62 E. oec dat kint Scone Ontfaen. 63 Soude messcien ontlopen sijn. 64 V. daert leecht dor den wille dijn. Bij C tusschen vs. 7164 en 65:

Ende alse hu dan dat kint wel
Heeft ontfaen sonder fel.

65 Ende heeft ghedaen scone ghelaet. 66 D. leest de Rose dats mijn raet. Vs. 67 ontbr. 68 Wat ghelate dat toghet D. 69 Of Zorghe of S. haer belght hier. Vs. 70 ontbr. 71 In dien si hem leeulike varen. A. were. 72 E. alse v. ghebaren. 73 Ende dat m.w.w.g. 74 Zorghe.

+ [7080]

+ [7085]

+ [7090]

+ [7080]

+ [7085]

+ [7090]

7175 wert. 76 wel weten. 77 Ofte deese weenen a d. A. weende. 78 nie e.s. 79 Leest die Rose ende al bi crachten. 80 Toocht dat ghi sijt I man van machten. A. si plucken. 81 Wanneer dat ghi huwe stade ziet. 82 Want sine willen gespaert niet. 83 Wesen, want hem behaeght wel. 84 Dese fortse al zonder fel. Vs. 7185-97 ontbr. 85 A. plucken. 98 de d 99 Es niet d.n.t.c. 7200 Sone wert h.m. crachte g. Vs. 7201-12 bij C geheel verschillend:

Ende dan verdraghen sijt gherne.
Ende weet dat wel ende niet in scerne:
Ontghinghe soe hu yet in desen,
Eer die Rose ware ghelesen,
Voert meer soude men hu haten,
Ende niet so naer comen laten.
Maer werdi gheware wel,
Dat soe wert erre ende fel
Ende hare wille weeren de ghelike,
Dan latet varen de ghelike,
Sonder meer te doene an,
Ende ghevet hu ghevanghen man,
Ghenaden biddende, ende beit zaen
Tote die III poertiere gaen
Wech, die bi den kinde saten
Ende Scone Ontfaen alleene laten.

13 B. oec Scone O. tkint. 14 I. welker maniere ghine v. 18 hebt.

Vs. 7218-34 bij C:

Lacht hi, lach; weent hi, weent;
Dus werct mede wat hi meent.⁺
Mint den ghenen die hi mint,
Lachtert den ghenen die lachtert tkint
Ende prijst mede dient prisen wille:
Dus blijfdi in dijn herte stille.

31 A. gi m. 35 vrauwe scone. Vs. 7236-56 bij C:

Sal gheven hare minne te lone
Eenen knecht, also helpe u God,
Die rike, behaghel es ende zot,
Ende snachts gaet singhende achter straten?
Neen soe niet, soe moeten haten;⁺
Want soe soude ontsien te zeere
Bi hem te verliesen haer eere
Ende te werdene in niemaren:
Soe ware zot, dade soet, twaren.
Spreect oec een man van minnen fijn⁺
An een zot joncfraukijn,
So wille so hare ghelaten vroet
Ende versteect de minne goet,
Omdat soe peinst in haren sin,
Dat hire niet en hevet in.⁺

57 Ende waent a.g.w. 58 dan soe v. soe d. 60 D. soe haer eere vernedert a. 62 hout haer. A. houde. 63 soe g.h. den m. 64 A. haren. 65 Nemmeer no g.n.e. 66 soe. A. hi. Vs. 7267 en 68 bij C:

Mochti oec Scone Ontfane
Iewerincs mede comen ane,
Emmer sone lietes niet,
Ghine spelet jeghen hem hiet.

69 Of ten t. of ten s. 70 Ende e. so doet d.s. 71 Dat ghi hebt tquaetste van den spele. 72 D. soude h. ghelieven vele. 74 E. maecter huwe feeste m. 75 Met huwen verliese ende prijst mede. 76 Al sijn ghelaet ende sine zede. A gine. 77 Dient h. altoes dats w.g. 79 So sijt emmer dan wel ghereet. 80 Leght hem cussijn ende cleet.

+ [7150]

+ [7160]

+ [7165]

+ [7170]

+ [7150]

+ [7160]

+ [7165]

+ [7170]

Na vs. 7280 bij C de twee volgende verzen::

Dus moghedi te baten comen.
Ende hebdi oec hiet vernomen.

81 Dat sine cleedre hanghen in de mouden. 82 Heftse up also h. 83 Cortelike want ghi weet wale. 84 Dat hem behaghet a. 85 E en o. 86 versteken. 87 Maer. 88 Ende tuwen wille tuwer s.c. 89 minre. 90 rechte dulheide. 92 Hoe soudic hem eere ende g. 93 Ghedoen ende dienst mede. 94 Desen volke dat heeft zede. 95 Dat altoes valsch es ende onreene. 96 Scone O. Vs. 7297-7311 bij C:

Hoe soudic hem dan doen heere?⁺
Ic haetse utermaten zeere,
Of si waren mine doot viande;
Diendic hem dan, dat ware scande,
Dien ic jan alle quaethede;
Het ware beter dat ic hem ontsede.⁺
Ghedochte dat ic hem ontsegghe eer
Quade Tonghe, die mi meer
Bespiet dan wel redene si,
Of ic hem bade, riedijt mi,
Dat hi hem van sinen quade⁺
Ontoghe, ende mi beteringhe dade,
Na dat ware van minen ghevoughe,

7311 A. nine. 12 Of r.d.i. versloughe. 13 E. aldus m.w.n. 14 Of. 15 Amijs seide dit en soude hu niet doghen. 16 in o. Vs. 7317 en 18 bij C:

Souden zulke claghen doen.
Quade Tonghe, die glottoen,
Es in sinen doene bedect;
De viantscip, die hi sprect,
Draecht hi harde heymelike;
Haetti yement zekerlike.

19 Eist man of wijf dien heeft a. 20 Ende spreect hem b.e.l. 21 H. e. oec. v. G. moetem s. 22 te rechte weder. 23 Niemen die v.e. 24 E. g. des sijt ghewes. 25 de l. 26 niet 1 bekinnen. 27 Hi l. van buten dats anscijn. 28 Maer sijn herte draecht venijn. 29 Sulc m.e.b. mi n. 31 verraders bi Gode. 32 Weder met verradene dode. 34 O. hem.

+ [7215]

+ [7220]

+ [7225]

+ [7215]

+ [7220]

+ [7225]

7335 of. 36 W. dan dor onsen Heere. 37 Dat dat g.b.s. 38 mochtijt proeven. 39 M. goeder o.d. loghen. 40 Nochtan soudijt h.o. 43 E. verniewen alle de s. 44 Die u.l. 45 sulc. 46 D.h.w. voer d.h. 47 Dade hi. Vs. 7350 en 51 in omgekeerde volgorde bij C. 50 D. oec u.v. verslaen. 52 Want c. zoene soudijs o. 53 O. oec v. den l. 54 E. seidijt dan d.q.w. 55 Jalousien e. so. 56 Scone Ontfaen. 57 E. leide in sterke v. 58 Of dade de jonghe leden s. 59 Verbernen in eenen v. 60 Of verdrincken in een r. 61 Ofte leide in sulke zeer. 62 D.g. en saeght nemmermeer. 63 S.s. meer omme s. in s. 64 Danne nie K.w. de h. 66 wijf dat w. men w. 67 minre s. des en roekic n. 68 bevelic. 69 I. wildicken selven h. verhanghen. 70 D.m. joye dede ontganghen. 71 G. seide Amijs nu h. 72 nu ontbr. 74 T.h. soudi n. ghetemen. 75 Eenen meinsche want h.w. 76 En hoert n.t.a. 77 tuwaren ontbr. 78 Maer ic segghu wat men doe. 79 Met verranessen loent hem weder. 80 Ende lecht al tghedrech neder. 81 minre s.v. dat v. 82 I. houde mi gherne an desen r. Vs. 7383-86 ontbr. 86 A. Mochten.

7387 Maer wisti eenigherander w. 91 wel ontbr. 92 M. hi ware quaet een man niet r. 93 wille scoffieren. 95 E. werpene n. in den gront. 96 So dats meer en ghewaghet mont. 97 alle zullen ghevaen. 98 Gheven die daer binnen staen. Vs. 7399-7405 bij C:

Dat es dat hi gheven sal
Hem alle goet boven ghetal;
Tgoet moet hi gheven sonder weere.

7401 A. gegeven. 6 Dat heeft ontheert m.m. 8 Den w. 10 maghicken hu bet d.v. 11 Ende meneghen zomer ende lentijn. 12 Hebbicker pelegrijm in ghesijn. 13 Laet miltheit in de r. side. 14 Ende maect ter slincker hu lide. Vs. 7415-18 bij C:

Ghine sult niet in de rote
Ghegaen verre eene boghe scote.

19 Ghine sult b.s. de m. 20 E.v. al duerentuere. 21 ter. 22 casteele. 23 Entie p. al o.s. 24 l. sijn ontdaen. 25 I. dese s. 27 deelne. 28 Eer so soude die muer al dare. 29 Sijn tebroken ende g. 30 E.e. casteel te rechte o. 31 wegh. 32 zekerlike. 33 Gheen arem. 35 gheheellic. 36 Maer h.d. weet w.A. Daer. 37 Iemen gheleet. 38 H.s. de hant wel k. Vs. 7439 en 40 ontbr. bij A. 41 wildi g. sulten. 42 ghenouch hebdine. 43 Updat g.h.g.g. 44 gijt ontbr. 45 Maer in leidere.

7450 gheleit. 51 Maer s. ic nemmer en mach g.A. ende. 52 So ontbr. 53 Soe seide e.c. nemmeer hiere. 54 es huwe al huwe almoniere. 55 Ende ghi nemmeer en moghet gheven. 56 So es hu beter thuus ghebleven. 57 mueghdi niet m. 58 leider. 59 E.w. datter R. in leet. 60 Hoe s. soet h.v. spreet. 61 Als h.k. ontsegse. 62 Vrienscap bliscap e.g. 63 Weet o.w. diere c.i. 65 Huut en mach w. comen. 66 hebbe. 67 leedene uut. 68 Als. Vs. 7469-82 bij C:

Aldus de ghene, die tsine vertheert
Sottelike, als hi beghert
Te doene een deel sinen wille,⁺
Moet hi dorke ende zwighen stille.

82 A. ende. 83 Armoede w. int ander hoot. 84 Vul lachters ende vul scanden groot. Vs. 7485-92:

Ende doghet bi waerheden
Vele scanden ende zwaerheden,
Ende menighe verstoremthede quaet.
Sone heeft no goede werc no daet.

89 A. nieme. 90 A. achtewart. 93 Sone d.n.s.w.A. En. 94 A. Ende. 95 V. aermoeden h.t. doen. 96 D.g. peinsen m.w. 97 D.q. si v.i.e. 98 D. weten si wel. 7502 Een arem man moet lange q. 3 Ende in groeter aermoeden leven. 4 Eer hem die lieden dat hare gheven. 6 Te r.w. de g.

+ [7380]

+ [7380]

7507 W. arem m.h. niet de toedat. 8 de m. Vs. 7509-18 bij C:

Aermoede doet den man versmaden⁺
Ende leven met onghenaden,
Ende oec verladen werden zeere.
Dor God, gheselle, hoet hu eere,
Ende ghelooft den woerden mijn;
Want ic hebber an ghesijn⁺
Meester te wel menighen stonden,
Ende hebbe de waerhedede al ondervonden
Properlike an minen persone,
Van al dat ic hu hier sermone.
Ic weet wel bi mi selven wat⁺
Aermoede doen mach, weet dat,
Lieve gheselle, bet vele dan ghi.
Daer omme soudi gheloven mi,
Want ic wille hu wel lien,
Dat ic hu segghe omme castien.⁺

19 Want wel es hi g. 20 eenen a. 21 vrient. 22 M. hiet mi h.e.g. Vs. 7523 en 24 ontbr. 25 Ende oec wasic l. 26 gheeselen. 27 maten. 30 deerne. 32 D.i. mede g. den d. 33 Eten e. drinken m. 34 E.c. naer die zede. 35 Aermoede die naemt mi al. 36 Want doe mi adde in desen val. 37 Brocht dAvonture die mi m. 38 Doe verloesic a.m.v. 39 alle ontbr. 40 dat ontbr. 41 dat soe. 42 Metter aermoeden die. 43 soene d.A. sin. 44 In n. 45 Maer wel soe wetic in d. 46 Hadsi m. vrient g. 47 O. haer e. adden si niet g. 48 Mi ende a.g. 49 Soene. 50 Dan soe 51 in wiste 52 zwaersten. 53 herte. 54 zwaerlike. 55 waentse h.g. al. 57 addicker. 59 vlien si. 60 up m. de m. 61 O.i. ligghe o.d.r. 62 DAvonture soe dede mi dat.

+ [7405]

+ [7410]

+ [7415]

+ [7420]

+ [7405]

+ [7410]

+ [7415]

+ [7420]

7563 Nochtan soudic te rechte niet. 64 Over dAvonture claghen hiet. 66 M. hovescheden 67 N.v. na mijn verdien. 68 So heeft mi v. m s. 69 hare specie d. soere i. 70 nu kenne a.b. 72 wart. 74 D.i. meer t. en wane c.A. ware. 75 Mine vriende heeft soe ghetoghet mi. A. mine. 76 Bider e. daer ic in si. 77 Die i. te voren niet g. 78 En hadde w. i w.b. 80 ghezelle. 83 W.g. goet v.w.w. 84 te houdene. 86 Van goede. 87 daer ontbr. 88 lieflichede. 89 Es vrient t. u e.m. 90 Ghevic mi up hu eeghin vry Vs. 7591 en 92 ontbr. 93 Ende b. dat m. n kinnen. 94 En mach ghetrauwen v.v.b. 95 hebbene. 96 Up dat ghijs eenichsins b. 97 D.m. legghen voer hu g. 98 Ofte v. u t. boorghe s. 7600 of. 1 H. mede en lietijt n.v. 3 D.d. niet was arde waert. 4 Om dat hi mi te smeeken gaert. 5 M.d. heeft s.l. den m. 6 E. en darne hopenen. A. daerna. 8 niemen kenne. 10 toeghen tsc. al teenen b. 11 Maer lieve vrient dat segghic u. 12 Also als ic doe nu. 14 Mine vrient hare eerste t. 15 eerst s.m. 16 Si s. mi n. telker s. 17 de g. 19 lopen ende ontbr. 21 Dat leelicste v.h.e. 22 A. benen.

7623 pytantie vet ende g. 24 Diese wel altoes l.d. 25 wel ontbr. 26 Maer b.; so ontbr. 29 vort ontbr. 30 te waren. 32 Die waerheit v.h.v. 33 vrient e. hets w. 34 pinen. 35 Te. 37 W. mi waen h.m.v. 38 brocht. 39 ander. 40 So ontbr. 41 V. alle m.v. 44 dat w.t.v. 46 E. sult w. 47 D. hu sceet de z. 48 W. icker a.b. 49 mach. 51 Ende m.g.s. 52 Dat n. doet. 53 Maer g. 54 ghelovets. 60 E. tselve m.v. mi weten. 61 leefte. 66 om. 67 minden. 68 es meer f. 69 dats w. 70 dootseb. Vs. 7671-73 ontbr. 74 Des p.w. de waerhede. 75 zwerne. 76 menigher andere. Na vs. 7676 bij C het volgende vs.:

Dits eene dinc die hem doet lede.

77 de d. 79 zaerlijc soe. 80 Up e.u. so e.a.g. 81 L.g. ghedincke hu scone. 82 Van den conincS.

7684, His. 86 Talre t.89 D.b. ende broeder laten. 90 E. versteken ende haten. 91 seide; de d. 92 aermoeden.93 Omdat s. es aermoede s. 95 jeghen hare. 96 Hare v.w. openbare. 97 Hoet mi hare want s. 98 Ens niet so o. als d. heeft b. 99 I. loyen ghelijct men oec dien. 7700 Dien men mach i.s. zien. 1 Seere leelijc es. 2 M. ic dart segghen wel in goede. 3 Updat si dat ghi hebt so vele. 4 Penninghe ende seoenre juweele. 5 mueght. 6 wilt. 7 cont. 8 comt a.u. dincs. 9 sult r.e. knoppen. 10 dat ontbr. 11 wel ontbr. 13 Noch ghine s. 15 D.b. so g. 17 aermoeden met v. 18 soudets. 19 E. men soudu tallen wilen 20 Waer dat men hu saghe beghilen. 22 werde. 23 Het vought oec wale d.g.s. 24 V. nieuwe frute s.p. 25 ofte in paenren. 26 W. dat e. eene goede zede. 27 Als appelen of peeren dans niet diere. 28 Of ander fruut van diere maniere. 29 E. oec d. 30 S.e.d. ghijt hebt b. 31 E. van huwen zin gheprosenteert. 32 So salt methem wesen wert.

7733 Rosen roet. 34 Of. 35 A.hoeden. 36 Dan m. hu b.i. gheene e. 37 Weet oec w.d. ghiften v. 38 Die quaetsprekers. 39 wisten si. 41 S. souden al goet van hem tellen. 42 Voer vrauwen ende voer ghesellen. 43 M.b. ghifte in deere. 44 sijn. 46 ghiften. 48 ghifte die w.b. 49 D. ghiften d. pliet te gheven. 50 oerconscap v.g. leven. 52 soe t. steden. 53 D. soe t.a. steden c. 54 G.m. sinen heere g.m. 56 Enten nemere lachteren meere. 58 dienste leent om g. Vs 7759 en 60 ontbr. bij A. 61 W. holpt d. ics v. die. 62 Ghiften vaen Gode ende lieden. 63 wel ontbr. Vs. 7765-73 bij C:

Ende weet wel, wildijt anegaen,
Dat ic hu hier hebbe doen verstaen,
Hu en gaet niet af die God der Minnen;
Als ghi den sterken casteel wilt winnen
Sal hi hu bringhen hu ghelof inne;⁺
Hi ende ver Venus de goddinne.

73 sullen v. de p. 74 warpen n.s. 75 Den sterken steen e.d. muechdi. 76 N. de R.h. vast. so s. 77 B. dies s.g. 78 teerst d. soe. 79 S.e. die meestrie al. 80 mense. 81 muecht. 82 duecht. 83 do lieden. 84 dinc. Vs. 7785-7826 geheel verschillend bij C:

Want si werden zuer int winnen.
Des mach men wol keytijf kinnen,⁺
Die verliest sine vriendinne
Bi faeuten, die siere vinden inne;
Want het es eene dinc hoghe,
Dat I wel behouden moghe
Die ghene, die hi met herten mint,⁺
Dat hise verliest niet I twint.
Want dien God onse heere gheeft
Dat hi cene vriendinne heeft,
Wetende, simpel ende vroede,
Hem mach wel sijn te moede,⁺
Ende hem ghevet hare minne,
So datter gheen coop inne
En es; want in prijsde nie
Vrauwen minne, daer es copie.
Ende soe en daden noit vrauwen⁺
Sonder loddinghe die men scauwen
Mach, die haren lechame
Gheven omme ghiften name:
Hare minne tegaet metten goede,
God werpse in die helsche gloede!⁺

Nochtan so verstaet mi wale,

So sijn dese wijfs al te male
So ghierich boven ghetal,
Dat sijt willen verzwelghen al,
Ende nemen wat sijs moghen ghewinnen⁺
Van haren vrienden, hoe zeere sise minnen,
Na dien dat ons bescrijft de clerc
Juvenael in sijn werc,
Die bescreef van Iberinen,
Dat soe eer soude der pinen⁺
Ghedoghen. dat men hute stake
Hare eene oghe met onghemake,
Dan soe haer laten soude ghenoughen
Met eenen man ende daer toe voughen;
Want te nauwe ware haer een man,⁺
Hoe vele hijs verpleghen can:
Van naturen was so so heet.
Ic wane men gheene vrouwe weet,
Hoe zeere dat soe berrent inne,
Of hoe wel soe hout hare minne,⁺
Sone rooft haer lief nacht ende dach
Ende torment waer soe mach.

+ [7665]

+ [7680]

+ [7685]

+ [7690]

+ [7695]

+ [7700]

+ [7705]

+ [7710]

+ [7715]

+ [7720]

+ [7665]

+ [7680]

+ [7685]

+ [7690]

+ [7695]

+ [7700]

+ [7705]

+ [7710]

+ [7715]

+ [7720]

7827 W. zullen dan d. de w. 20 dan ontbr.; haer. 29 eenighe c. vinden. 30 D.h. als o. 31 nemen wonder. 32 So h. si de minne t. 33 Dese reghele die ic hu. 34 Hier hebbe ghegheven nu. 35 Faelgiert zulken tijd ic wane. 36 Want het was in minen verstane. 37 Dat ic gaf dat vonnesse. 38 Dat van den quaden was mine lesse. 39 zulker. 40 ende sinpel. 41 Ende h. van m. 42 Een cnape scone ende goedertiere. 43 Hi mach hare ghetrauwen t.b. 44 M. wachten boven al d. 45 Dat hi hem niet ghetrauwe beide. 46 In hare vorme in hare scoenheide. Vs. 7847-48 ontbr. 49 Want sint hi s.e. wilt m. 50. So moet hi v. die s.

7851 Hare zeden haer const ende haer w. 52 sine h. ane l. Vs. 7853 ontbr. bij A. en luidt bij C:

Maer die maer alleene ane ziet.

54 Die scoenheit sone diedet niet. 55 W. soc duert onlanghe vaert. 56 Het gaet met haer ten avonde waert. 57 Want scoenheit mach onlanghe gheduren. 58 So soe langher leeft na dier naturen. 59 Want soe mindert up elken d. 60 M. d. sin ghecrighen m. 61 D. b. alle stont g. 62 up de. Vs. 7863-64 bij C:

Ende beter es in de houde sijn sin,
Dan hi eerst was int beghin,
Ende hi wert meerre alle daghe,
Ende hi hoghet vriende ende maghe.

65 D. b. een cnape d. hem versteet. 66 Ende wisenlijc mede omme gheet. 67 Sal te rechte gheprijst wesen. 68 Ende eene vrauwe wert in desen. 69 Seere blide want haer wel gaet. 70 D. soe heeft haren zin bestaet. 71 A. eenen cnape vroet e.w. 72 E. die. Vs. 7873-87 bij C:

Ic soude oec segghede
Raets, of mi wel behaghede⁺
Dat men maecte ghedichte fine,
Mottette ende liedekine,
Scone sprekende ende wale,
Die hi sende dan der smale,
Waer omme te ghelieven hare.⁺
Maer, ay lacen! dats openbare,
Dat woerde lettel helpen int fijn
Dan dat si gheprijst sijn.
Maer grote borsen, weghende wel
Met florinen, ende niet el,⁺
Entie oec vlieghen in plaetchen,
Hi mach hem alre best betrachen.

87 Want al te male leghet d.a. 88 vermane. 89 E. merre so ware mijn c. 90 Saghiet niet aerghen a.d. 91 tiden o. eerst. Vs. 7893-94 ontbr. bij A. 95 D. so was g. de m. 96 Daer gheene g. was inne. 97 begherde.

+ [7770]

+ [7775]

+ [7780]

+ [7770]

+ [7775]

+ [7780]

7998 roven also men n.p. 7900 no v.s. te w. Vs 7901-20:

Si ghinghen hem int bosch gheneren,
Kerstaengen, applen, noten, peeren,
Ende raepten dat si verteeren,
Naer dien dat si begheeren.⁺
Si aten rachinen ende cruut
Ende coren, dat si wreven huut;
Sine hadden anders gheene spise
Dan dese ende van deser wise.
Sine dronken niet dan fonteine,⁺
Die si vonden scone ende reine;
Sine dronken wijns nu claerheit,
Want hi was hem onghereit.
Terde was oec onghewonnen
Anders dant hadde God begonnen⁺
Ende temaect bi sijnre liste;
Want niemen al daer of ne wiste.
Sine sochten gheene diere spise;
Si cleedden hem na die wise
Dat dat dier cleedre drouch;⁺
Met sulker verwen hadden si ghenouch,
Si verwedense met gheenen crude,
Si droughen some an beesten hude.
Si decten hem met droghen risen,
Die behaghelheit si lettel prisen,⁺
In derde maecten si hole groet,
Daer si scuulden in ter noet,
Als men tempeest ontsach,
Dies hem haer sin wel dede ghewach.
Anders so liepen si upt gras⁺
Of up hoy datter bi was.

23 Maer als l.w. die locht. 24 Die cout geweest hade ende vocht. A. luch. Tusschen vs. 7924 en 25 bij C de twee volgende:

Daer sijt in adden ghehadt te hart,
Entie tijt lievelijc wart.

25 den d. 26 Smorghins groette als.

+ [7800]

+ [7805]

+ [7810]

+ [7815]

+ [7820]

+ [7825]

+ [7800]

+ [7805]

+ [7810]

+ [7815]

+ [7820]

+ [7825]

7928 Zephirus; dan ontbr. 29 Huten westen. 31 godinne, 32 Deden soese s. uutcomen. 33 steden. 34 kennen. 36 no. 37 D. g. hare vaerwe. 39 bloemen. 40 Soe ontbr. 41 Menich dierbaer hoedekijn. 42 Die fray ende s. sijn. 43 V. d.b. maecten si te male. 44 Makense ontbr. 45 I. die prayeel in die vergier. 46 Dat w.e. scone m. 47 D. stont gheciert also scone. 48 Als ghesterret staet an den trone. Vs. 7949-52 ontbr. 53 Up sulke bedden alsic s. 55 Segghic dat doen t.t.l. 58 E. a. mede wilden r. 59 ommeganghe e.h. cortinen. 61 Der zonnen rayen niet en conden. 62 dicken. 63 dansen. 65 S. zorgheden o.d. gheene. 67 Helsen m. 68 vrien delicheden. 69 Sine hadden prinche no coninc. 70 Dat hare was al ghemeene dinc. Vs. 7971-71 ontbr. 73 Niemen hadde propers twint. 74 Want eene dinc was hem bekint. 75 Dats eerheit ende minne fijn. 76 En moghen niet ghesellen sijn. A. Ende. 77 Sine moghen dueren niet te gader. 78 Want eerscip breket al te gader. 70 Hier bi ziet men in huweleken. 80 Van wiven vele quader treken. 82 E. dan s.w.m. 83 A. mesprijs. C. slaet. 84 dicken slaet h.d. soe gaet. 86 soe; Godweet. 87 Lettel om peinsde ende g.

7988 Want hine caens. Vs. 7989-94 bij C:

Ende wille hebben de meestrie:
Dattene God vermalendie!

95 Dan ziet hi zotte d.q. 96 beraet 97 bem. 98 hebdi. Vs. 7999-8000 ontbr. bij A. 8002 ben ontbr. 3 Te Rome bem of in Frise. 4 Met coemanscapen so faitise. 5 Ende; in de s. 6 als hu d. yement. 7 D. hu v. waer bi. 10 Om mi keytijf hoe lieghi dan. 11 Wie weet dan waer dat ic bem. 12 Sint ic bem so verre van hem. 13 Ofte levende ofte doot. 14 Ofte in eenighen anxte groot. Vs. 8015-18 ontbr. bij A. 19 Dat ic hu anders en castie niet. 20 Want ens niemen die hu siet. Vs. 8021-22 ontbr. bij C. 23 Hine weet dat te voren wale. 24 dan ontbr. 25 ay lacen ay mi. 26 Seghdi. 27 up die ure verscroven. 28 Doe i. hu ghinc tr. loven. 30 soe ontbr.; fobaert. 31 N.h. de m.n. A. mach. 33 caens n.g. 34 ribaeuden. 36 So comen si om hu s. 37 Alsi hu s. comen in den weghen. A. Alse. 38 gheleede. 39 Dor. 40 D. m. so over zeere s.

8042 In bem. 43 Maeçt in den reghen een ommecleet. 44 Maer weet de waerheit wel ghereet. 45 Dat ghi mi dincket simpelre vele. 46 huwe k. 47 Ende met deser jupen sijts ghewes. 48 Dan een turtelduve es. 49 Weet wel w. icker dicken bi. 43 florine gaven. 51 goedertieren. 52 souden, manieren. 54 hu hoverde t. legghen. 55 In liet n. dor de s. 56 Weet o. wel d.i. hande. 57 handen. 60 I. e. sal d. sijn j. 61 Dander seide in c.g. 62 mijn. 65 tuwe ghebode. 66 God weet. 67 Wat lande hebdi tusschen hu b. 68 deelne. 70 D. h. hu ghespreken m. 71 In w.w. ghi moghet s. 73 M. b. H. die noyt en looch. 74 Ende hoghe inden hemel vlooch. 76 Yeuwerinc. 77 sullets h. bleec tanscijn. 79 D. e. moerbesie si. 80 So vele suldijs gheloves mi. 81 Hebben van slaghen g.e.s. 82 hebdi t.d.h. of d. 83 vul. 84 sult. 85 Entie. 86 Of b. G. i. doe hu s. 88 D. d. maecte. 89 met desen r. 90 te r. 91 Kennen. 92 G. s. hu te r.a.h. 94 M. sout d. tr. 95 W. daer mede hebben mijn m. 97 M. d.r. vul ende quaet. Vs. 8098-99 ontbr. 8100 Neenic gonneert si die d.r. 1 Mi gaf d.i. hu noyt n. 2 Noch m.h. an hu q. Vs. 8103-06 bij C.:

O wi die gheloven woude,
Dat Orestes scrijft de houde
In sinen boucke die Riole,
Die goet te lesene es in scole:

Nemmermeer name man wijf;
Want hi hout over keytijf⁺
Man die neemt in huweleke
Wijf, scone, rike of bleke.

7 Want hi seit h.g.p. 8 huwelike. 9 Vul versmaets e. vul t. 10 Vul-vul. 12 D. h. dinckena. e.w. 13 Entie vul. 14 dinct. 15 arem w. eenen m. 17 behouf gheelike. 18 N. oec een man een wijf r. 19 soe. 20 ongheroedich. A. ongerorich. 21 N. oec een man e.s.w. 22 S. b.h. al sijn lijf k. 23 haer. 24 Gaet. 25 groetense si d. haer e. 26 Si p. haer. 28 Si b. 29 Dicken comen si in haer g. 31 haer. 32 Dat soe int ende wert v. A. dinde. 33 eenighe b. ontstaet. 34 siden toegaet. 35 Es soe oec leelijc so wille si. 37 Wel b. up dat soe c. 38 E. dinc so n. so d. Vs. 8140-44:

Dus strijt soe niet te scerne
Jeghen die weerelt al ghemeene te male,

+ [8000]

+ [8000]

Omdat soe gherne gheprijst wale
Ware ende ghezocht zeere,
Waert van cnape, waert van heere.

8149 D. binnen G.v. 51 So en. 52 of. 53 seeght T. Lineus. 54 scone zone Tarquinus. A. sone ontbr. 56 soe h.s. omme. 57 constem. 58 No v. no man d. soet l. 59 O. wat pinen dat s. daden. 60 Hare scande dochte haer so zeere scaden. 61 haer twaren. A. seide. 62 soet. 63 selve haer m. 64 D. niet en laghe an. 66 Entie daet entie tale. 67 E. seider. 68 Als ic u mach segghen hoe. 69 seiti n.l. gaen. 70 Ghine hebt zonde gheene ghedaen. 71 So wat d. si g. 72 lechame ne. 73 sone beghert. 74 A. seide. 75 Sone m. noch haer r. 78 seide so hovesschelike. 79 wie dat. 80 dien men. 81 in vergheeft mi n. 82 E. eer dats iemen wiste i. 83 soe tmes. 84 haerer. 85 soe v. voer h. ter d. 86 soe staerf in den not. 87 soe hem i.l. zaken. 88 bitter ontbr.; A. wrake. 89 ons ontbr. 90 coenlijc. 92 S. eenighe c.t.d. Vs. 8193-8216 ontbr. bij A.

Vs. 8217-34 bij C.:

Weet oec, gheselle, die huwelijc maken,
Dat si aneverden zorghelike zaken,
En si bi groter avonturen,⁺
In weet bi wat zotter uren
Ofte verwoetheden anelopen.
Ic zie den ghenen, die sal copen
I paert, hi proevet ende beziet;
Maer een wijf en can hi niet,⁺
Wat dat men haer doet, bekinnen,
Van wat seden of van wat zinnen,
Soe es, tote dien dat es ghedaen
Ende het niet weder en mach gaen,
Hoe zeere dats berout den man:⁺
Dan toecht soe hem dat soe can,
Hare costume ende hare sede
Ende hare groete pijnlichede
Die niet es leit, dinct mi hier bi
Sot, dat hi ghehuwet si.⁺

35 Goeder w. des s. ghewes. 36 Diere min. 37 Als 38 Diene m. te gheere s. 41 Min d.f. bi minen hode. 42 Dincter mi al segghict node. 43 Of dan menvint r.w. A. Ochtmen 44 Hoe s. si sc. ombesmit. Tusschen vs. 8244-45 bij C de twee volgende verzen:

Die hem ansprake met onwerden,
Si soudense vriendelijc aneverden.

46 Menich w.l. ofte s. 48 Souker eer in d.w.b. 49 voghelen. 50 ofte 51 E.g. eist. h. beide. 52 Juvenael. 53 Wie dat. 55 voer; den here ontbr. 56 dan. 57 offere eene coe g.A. offerde. 58 W. m.w. mach niet s. 59 de q. 61 V. hi h.r. 62 Ruffus.

+ [8115]

+ [8120]

+ [8125]

+ [8130]

+ [8115]

+ [8120]

+ [8125]

+ [8130]

8263 H.w. ende s. 64 G. dor der Gods wijsheide. 65 Werpt hu n. in zwijf b. 66 gheduert. 68 69 een w. 71 ofte coorden. 72 an een. 73 Of; gheenen. 74 springhen. 75 Of. 77 Selve d.c. Feroneus. 79 D.h. die g. was d.s. 80 die eerste. 81 was. 82 Seidi s.b. ghelooft das. 83 Seidi ontbr; ic so. 86 Leonte v. hoe m. dat s. 87 broeder de m. 88 D.n. en l. onder des wijfs v. 89 En w. niet de w.a. 90 E.g. sultse w.w. Vs. 8291-92 ontbr. bij A 93 Piers Abeliaert. 94 Maer zuster Heilewijf die abdesse. 95 Van Paradijs sijn v. 95 En wilder niet comen inne. 99 haer, 8300 W.e. was van l. vroet. 1 Soe woudem castien m. redenen g. 3 prouvet. 6 hoe. 7 de v. 8 wijfs. 9 datse n. scene. 10 wiste de g.A. wijst. 11 An haer zelven wat de h. 12 Wiste soe de waerheit o.A. wisten. 13 minnen sone verboot so. l4 Soene w. wel d. soes p. 15 Te draghene met wetenden s. 16 So d.h. niet so vaste inne. A. iet. 17 En si no so o. 18 D. hi sine s.l. 19 studer. 20 hem te waren. 21 meer vrauwen p.

8323 heeft tallen t, 25 Pires. 26 Ende l. hieromme. 27 Hine trauwetse te w. 30 soe profes in h.g. 31. so ontbr. 32 Pires. 35 afghesneden. 35 Up e.n. te P. 36 moenc. 37 Daer na wart hi ghecoren die. 38 Abot in eenen goeden abdie. 41 vermaert was. 42 Paradijt. 44 Joncfrauwe Heilwiven. 47 Soe bescrivet s.d. 48 soe daer a. 49 soe Pieres. 52 niet. 53 ende h. affare. 54 sone. 55 ict n. vername. 56 S.s. seo noch an h. 57 soe. 59 A. waert d. selve de keyser q. 60 Van R.e.m. oec n. 61 sijn. 62 al erdrike. 65 Huwe p. hoet si o. 66 des keysers. 67 Maer i.g.n. bi mire zielen. 68 D.n. zulke w. gheviele. 69 naturen. 70 nochtan d.s. minden. 73 Sone es dan niet mijn w. 74 Dat hi h. adde g. Vs. 8375-80 ontbr. bij A. Vs. 8381-88 bij C.

In ware mi liever hanghen ghegaen,
Dan ic huwelic adde ontfaen,⁺
Hoe behaghel ende wijf ic ghecreghe,
Of hoe gheciert allen weghe.
Maer selp hu tkint Sente Marien,
Wat doen hu de cleeder van partien.

+ [8280]

+ [8280]

8389 Die soe costenlijc sijn e. soe d. 90 Ende d.g.h. III paer of v. 91 die behaghelheide. 92 Hets eenrande verwoetheide. 93 Waer toe so staet mi te baten. 94 vele liever g. 96 A. soude huwer vrienscap p. 97 Huwer joyen e.u.m. 98 So houden si mi so i.a.s. 99 So becommert d.i.e.c. 8400 Qualic toecomen dies i.b. 1 E. ghine wilt legghen niet te r. 3 Met a. voeten e.m.b. 4 Niet en weetic wat mach m. 5 dincket wel. 6 Dattu n. behaeght m.s. 8 als m. bi w. 9 ontcleedi. A en cleeddi. 11 An n.o.d. no d. 12 Sonder e. laken h.w. 13 D. u maer d.h. en decke. 14 hanghen up. 15 Ende laetse toten daghe verwayen. 16 Ende in de lucht altoes blayen. 18 S. laten si m. niet t.c. 19 Noch s. doen A. ende d. 20 oft ict dan l. 22 In s. 23 of. 24 Al soudijt C waerf w. Vs. 8425-42 bij C.:

Ware oec yeme die seide dat,
Dat ne gheen dinc en steet bat
Vrauwen dan doen scone zaken,
Want sise vele scoenre maken.
Dat segghic emmer dat loghen si.⁺
Nu hoert die zake, waerbi
Die dinc, die scone se ende wit,
Eist lelye of rose ombesmit,
Of cleedre van scoenre ziden:
Die scoenheit blijft tallen tiden;⁺
In haer selven mach men scauwen:
Die scoenheit en blijft niet den vrauwen,
Dat segghic hu al in goeden moede:
Ic wilde wel dat elc verstoede.

+ [8325]

+ [8330]

+ [8325]

+ [8330]

8443 kemeney hart. 44 Onghescepen ende zwart. 45 Chierse, 46 E. met scoenre paruren a. 47 Sone sal. 48 D. zonder die parure s. 49 sijn s.b.i. aenscauwen. 50 de v. 51 Om te m. de mannen b. 52 Anders en scoensi niet I.t.A. siens. Vs. 8453-70 bij C.:

Maer die sijn oghen adde also goet,⁺
Ende also claer alse linx doet,
Mantel, no roc, no ander cleet
En(de) decketse met eere saerge ghereet.
Al dore die cleedre al te male,
Hoe dicke soe ware ende hoe wale⁺
Ghecleet, leidire an merc;
Want Boetius, die clerc,
Ende oec Aristotiles
Segghen ons, so wat dinghe dat es
Dat men linx toghet vore,⁺
Dat ziet bander siden dore.

Noch segghic hu, wildijt weten,

Dat groet orloghe ende vermeten
Es altoes tusschen desen beede,
Dats Scoenheit ende Reinichede.⁺
Dese so sijn tallen tide
Onderlinghen in zwaren stride,
Dat deen den andren niet en laet
Voet lans, daer hijs begaet.

71 M. Reinicheit dats w. 73 W. soene c.n. wel s. 74 dander. 75 Ende dan laet R.h.s. 76 Ledicheit. 78 Comt o. toe d. haer m. 79 D. haer met r.d.s. 80 E. jaechse m.g. 81 heyghenin h. daer. 82 D. es hare so zwaer. 83 Dat soe hare vrauwe soude verbemen. 84 Mocht soe of anders tlijf n.

+ [8345]

+ [8350]

+ [8355]

+ [8360]

+ [8345]

+ [8350]

+ [8355]

+ [8360]

8485 D. hevet t. Reinichede. 86 assailgieren bede. 87 g. toe. 88 Moet soe v.e. laten l. Vs. 8489-90 ontbr. bij A. 88 adsoet. 91 W. haer worstelen m.n.d. 92 van hem l. 93 Geonnecrt werde Ledichede. 94 D. soe n. up R. 97 Sone l. haer maer de m. 98 D. soe of hevet de n. Vs. 8499-8506 bij C.:

Scoenheit es oec te lachterne mede,
Dat soe den raet niet en dede,
Dat goet pays tusschen hem ware;
Want en ghebreect maer an hare.
Ware soe hovesch, vroet ende wijs,
Soe daet, want het waere haer prijs.

8 Inden sesten boucken V. Vs. 8509-12:

Daer hi van Sibilen vermaent,
Dat hi wel weet ende niet en waent,
Dat noit verdoomt wijf up erdrike
En was, die haer hilt reinlike.

11 A. sijn ontbr. 13 D.o.s. hu g.d. 14 gheen. Vs. 8515-16 ontbr. 17 Maer p. soe haer d. 18 heven. 19 spieghele. 20 pareerne. 21 D. soet e. bi hiet d. 22 D. soere mede Reinichede. 23 wilde huut. 24 Reinichede. 25 In c.e. in a. 26 H. si hem m.p. 29 A. sin. 30 Ver V. soe hevet tghetal. 31 W.s. doen haer m.a. 32 S. peinsen van gheenen m. 33 Groeter b. si p. 34 Ende d. omme d. als wise s. 35 D. wi dan sullen van b. 36 O. sijn met h.m. 37 so ontbr.

8538 moylike. 39 den man. 40 E.w.b. sijn van h.d. 41 Maer t.w. 42 Up dat mense niet en woude b. 43 Maer zekerlike verstaet mi bloot. 44 Dese wijf doen lachter groot. 45 Gode met groten ommaten. 46 A. niet ontbr. 47 Mettier. 48 D.h. God h.g. 49 draghen cierheit. 51 Hoede van bloemen om haer s.A. Bloemen van hoeden. 52 E. hoverde t. driven m. 53 Daer soe mede achter straten gaet. 54 Hare e.u.l. 55 D. God o.h. 56 Nie m.v.s. hare g. 57 verbelghenre. 58 werken jeghen sine g. 59 lach erne. 61 hem. 62 vele w. bereeden. 63 onse here ontbr. 64 Sekerleke die dinct mi s. Vs. 8565-72 bij C.

Maer dat latic varen al.⁺
Ic prise voer groet gheval,
Dat mi God behouden woude
Jeghen reghen ende jegHen coude,
So dat mi dat niet en deerde.
Een graeu cleet, dat mi werde⁺
Wint, haghel ende reghen,
Prijsdic also zeeren in allen weghen.

73 A. oft ware een roet s. 75 D.g. cleedre s. 76 Scaerlakene mantel of ermerijn. 77 D. hu slepen. 78 lieden. 80 V.a. no bezide. 11 Ghine stuuft h.d. al vul m. 84 S. ende huut h.g. A. en. 86 Ligghen comt daer bi mi. 87. ic ontbr. 88 So ontbr. 89 Ghi m. 90 mine l. 91 Vercoelen. Vs. 8593-94 ontbr.

+ [8455]

+ [8460]

+ [8455]

+ [8460]

8595 M. arde zeere w.m. 98 Dese r. 99 Houden e. dan. 8600 Of g.h. toecht al sulc g. 1 E. sulc vernoy e. sulc v. 2 Als g.m. toecht. 3 Maer neen ghi g.s.n. so c. 4 mekende. 6 in die riviere. 7 onwerdeghen putiere. 8 maniere. 9 ghehuwede. 10 Leden. 11 of. 12 Ende dan so segghen si zaen. 13 Ondanc. 14 D. so j. es. 16 Entie b. 17 D.s. die mi es ghesciet. 18 E. bi hu ende bi el niet. 19 Godsat. 21 Leent hu l.d. pautenieren. 22 vul. 23 Achaermen bi a.d. 24 Soe ontbr. 25 In sente A.b 27 M. in es ghegaen. 28 wettegen ontbr. 30 Esser c. binnen e. 31 Sine doen hem allen s. spel. A. ende. 33 nemmeer. 35 goet so s. 38 ne gheene. 39 minder. 40 De A. hem ontbr. 41 W. hem hare n. hiet. 42 E.h.h. wats ghesciet. 43 Es en dien d.v.

8644 quade. 45 huwelic l. 46 hem. 47 Dat si. 48 E. maecten naghemaghen. Na vs. 8648 bij C. de twee volgende:

Broedere ende kindere teenen male,
Dit en voechde te rechte niet wale.

49 wiven die s.p. 50 In darfer niemen buten sluten. 51 Of in woerden of i.w. 52 Hoe zeere dat si zwighen s. 53 voerdeel h. allen. 54 Hets. 55 of; daghen. 56 No dor steken no dor slaghen. 57 M.s. soe doet h.l. 58 sire hem of g. Tusschen vs. 8659-60 ontbr. bij C de volgende verzen:

Maer zeker sijts, diere of duren
Ende breken hare naturen,⁺
Die van complexien in hem si,
Sijn wel werdech, gheloves mi,
Alles goets ende alre eeren,
Ende haren wille in dogheden keeren.

59 Want u.w.m. eenighen d. 60 Machmense arde qualijc b. 61 Dit willic laten varen a. 62 Maar G.h.v. 63 desen ribauden. 64 D.m. daghelijcx assaeuden. 65 dus ontbr. 66 Dreeghicse w. eist g. 67 dreeghen. 68 Vochtic. 69 So ware mi te vele mesdaen. 72 Si sijn j. ende ic b.o. 73 H. joecht die ontsteecse so s. 75 Ja R. ofte. 76 Ja S. 77 die w. 78 scoenste ende die stercst m. 81 wonderleke. 82 die ontbr. 83 dertiende. 84 verwinnen. 86 Nie en consti v.d. 87 Son. heeftene ter doot ghepijnt. 88 M.e.h. gheve nijnt. 89 eenen v. 90 Van pinen ende verbened. s. 91 de sterke. 92 A. verslege. 93 E. Sampsoen a. diere g. 94 Hi b.d. zwaerlike. 95 O.d. Philistiene w.

+ [8550]

+ [8550]

8696 ofsneet. 98 So h.s.c.v. 8701 U t.c. altoes hiet. 2 W. als g.u.r. ziet. 3 Suldi hem o. mi c. 4 Dan m. 1. werden verslaghen. 5 of m. aermen. 6 A. lacen o. wachaermen. 7 nie. 9 Dat ic dus daeromme m. 1. 12 Huwe ghebure n. huwe maghe. 13 En sullen hu ghehelpen c 14 Maer lacen als. 15 hu putiere. 16 Ende u s.d. haer maniere. 20 Maer ic ne bem. 21 desc. 22 D. u niet en d. dan o. 23 hu goede. 24 Dies ghi hebt cleene scame. 26 arem. 27 D. segghen si hu g.m. 28 lettel. 30 E. h. hu q. dierne ende p. 31 de j. 32 Of v.e. anderen q.w. A. anderen ontbr. 33 iet ontbr. 35 huwer g. 36 D.h. dinken wesen r. 37 an hu. 39 ende ontbr. 40 E.g. vetselen guldine. 41 en dert. 42 D. tmijn v.d. in der wert. 43 dat weet wel. 44 M. als g. gaet daer es spel. 45 Eist te d. of t.s. 46 Dan draechdi cleedren an hu v. 47 puten. 48 Wanneer dat ghi comt buten. 49 E. chapele m.g.s. 51 Die. 53 D.g. dit moet antieren. 54 Ende ics niet en can verweeren. 55 w sijn g. 56 D. garlande. 57 Up hu h. 58 Entie.

8760 Entie spieghele. 61 Entie saphele. 62 Entie. 63 B.m. ghesteente d. 65 Ende w. so vromen mi doch. 66 Dese g. die ghi hebt noch. 67 Entie. 68 of. 69 Al d. behaghelheide g. 70 Also h.m. sente B. 71 binnen III d. 72 mooght of c. 73 E. nemmeer hu 1. ter n. 74 sorcoot. 75 grouwen. 76 Ja v. 77 riemen. 78 Hu sorcoet sal sijn s. v. 80 ghebonden. 81 alre. 82 D. suldi s. vercoren. 84 E. dat mine. 85 Maer nu, 86 cleedre d.g. nu in S. 87 an. 88 V.w. dat ghi die o. 89 V.m. sone quamen si u n. 91 zwoeret mi s. 92 Bi Phildeberte ende bi Ludomere. 95 M. dat sijn loghelike s. 99 al ontbr. 8800 Soe h.m. hu te m.s. 1 soe. 2 God. 3 verleefde p. 4 leedet hute. 5 pelegrimagien. 6 Soe wille u h.n.h. aert. 8 D. soe h. ghepleecht soe v. 9 Ay mi men moet al v. 12 laetsoes. 13 E. leet hu harentare te stiere. 14 God verberrents metten q.v.

Vs. 8815-19 ontbr. Vs. 8820-26.

Ghepareert ende bereet al,
Ghelijc eenen orse dat men sal
Vercopen ende ghetesuwet steet,
Aldurs sidi, alsoe gheet
Daer soe hu leet te huwen putieren!⁺
Helpe, hoe maghict ghevieren,
In sloughe hu al te stickelinen,
Dat hu mochte al hu leven scinen.

Vs. 8825 ontbr. bij A. en is door mij in den tekst ingevoegd.
27 gaet g. dan. 28 wantrauwel. 30 daer bi. 31 A. h.e. daer hute. 32 E.g. haer menighe clute. 33 den neren. 34 Al haer o.e. haer s. 35 haer n. te s.s. 36 H. gaetse toe so zeere s. 37 Dats haer werdet al te male. 38 soe huut gaen h.k. 39 soe gheroupen. 40 Helpe, helpe. 42 Dan scieten si in den noot. 44 Ende n. Vs. 8845-48 ontbr. Vs. 8849-56 bij C:

Doch houden sise over zod beede,
Wie dat daer comt ten ghesceede.
Ende wanneer die vrauwe verweet
Tfernoy, dat haer over gheet,⁺
Ende tgroete leet daer soe in si,
Dan wilde soe wel, gheloeves mi,
Dat hi over zee ware,
Ja ende also verre van hare;
Want voert en mach, soene niet minnen,
Soe wilde wel in allen zinnen.

57 Dat h.h. bi e.d. 58 An d. wolken wat hare scade. Vs. 8859-62 ontbr. bij C. 61 A. hi in h.

+ [8715]

+ [8740]

+ [8715]

+ [8740]

8863 Hare en rouct wat soe ane gheet. 64 Slaept hi met hare God weet. 65 So set so haer l.t. avonturen. 66 soe peinst te. 67 soene d.w. haer. 69 Of v. ofte. 70 W. wat e.w. comt i.h. 71 Dat wille soe d. al t.h. 72 Sone prijst daer voren e. no s. 73 Soene vulende. 74 O. bescrijft V. de c. 75 twijf s.c. si. 76 Want wat soe g. gheloves mi. 77 Es b. ende quaethede. 78 mede. 80 wulven levert, 81 vul. 82 dies 84 E. wille altoes w. heere. 85 E. wilse niet laten wesen v. 86 G. hi gheloofde doe hi t. 87 Hare gaf d.s. hem s. 88 ghelike houden. 89 Hi als g.e. soe als g. 90 G. alse trauwe h.i. 91 al ontbr. 92 al ontbr. 93 als h. wille. 94 onspoet. 95 Dat h. 96 Altoes te h.h. 97 M.e. mach daer n. duren. Vs. 8897-8904 bij C:

Daer die man tallen huren
Willen heere gheheeten wesen.⁺
Minne en mach niet dueren in desen,
Want soe es ghelijc van hedelen zinne,
Ende sonder hoverde es de minne.
Waendi dat niet en deert zeere
Den vrauwen te heeten heere.⁺

5 ware. 6 wel ontbr. 7 Moghen. 9 Hadsoe ghewilt hi hadde gespronghen. 10 M.e.w. of ghesonghen. 11 heeft al s.

+ [8785]

+ [8790]

+ [8785]

+ [8790]

8912 Ghetrout ende t.s.w. 14 Wille h.s. haer m. a. 15 wille d. soe hem d. 16 Wien h. so. p. tontsiene. 17 E.r. dan d. 18 sine. 19 ende wille n. 20 D. soe gaet daer soe iemen s. 21 No te s. no te d. 22 D. dinct. 23 ghewisselt. 24 Ende peinst dan in haer h. el. Vs. 8925-26 ontbr. bij A. 27 Want haer m. wilse s. 28 Ende es soe. 29 Ofte en doet al sinen wille. 30 Minne es daer onlanghe stille. 32 Sijn e.s.d. int l. 33 weeldichede. Vs. 8834-49 bij C:

Sine gaven niet hare vrihede⁺
Om al tgont van Arabie,
Noch namen boven hem meestrie.
Wat souden si doen metten goude?
Al waert dat ment vercopen woude,
Si souden copen ander waerven, (lees: waren)⁺
Daer si in ander lande met varen
Souden, dicwile in ompayse,
Die in haer lant altoes sijn ayse.
Men wiste van gheere vaert
Eer Jason te rade waert,⁺
Want hi wilde halen guldijn vlies,
Ende dede maken, wiens verwies,
Scepe, diene in de zee vueren.

45 A. met ontbr. 50 Die m. niet t. dier u. 51 Hadde sien v.i.d.z. 53 conijnc. 54 waerre. 56 wel ontbr. 58 dochteren. 59 W.w.v. wesen.

+ [8820]

+ [8825]

+ [8830]

+ [8820]

+ [8825]

+ [8830]

8960 Om de scepe die in de zee besen. 61 Entie si noyt adden ghesien. 62 No vernomen tote dien. 63 vordien. 64 Wiste men n.v. scepe g. A. wisten. 66 Wat si wilden al te hande. 67 Want si w.a.r. 68 E. onderminden hem natuerlike. Vs. 8969-88 bij C:

Van goeden levene waren die,
Ende minden sonder eerscapie.
Niemen en andren twint⁺
En was ghereet, als men kint,
Eer Baraet quam int lant
Ende Hoverde, die de Quaetheit vant,
Nijt ende Ghierichede
Ende alle die quade zonden mede,⁺
Die hem ter hellen liete dalen
Ende Aermoede daden daer hute halen,
Dat noyt noch toe en wart ghesien,
Maer gonneert quam, het quam mettien.
Aermoede, dat es waer,⁺
Brochte met haer mede van daer
Dieften, hare lieve kint,
Dat soe zeere de moeder mint,
Dat wech gaet bi nachte stelen,
Ende laet hem bi sire kelen⁺
Hanghen. Het heeft so vele trauwen
Om te succoersene siere vrauwen.

80 A. hadden. 89 Dan en can soe hem ghehelpen n. 90 soe heme. 91 Ver ontbr. Slavenie. 93 haer b. 95 haer daet. A. dat. 98 eist t. datmer omme d. 99 Als d. coorde. 9000 Dan berout hem eerst vele. 1 Aermoede h. Ghiericheden b. A. Gerecheit 2 de w. 3 Ghierichede. A Gerechteit.

+ [8855]

+ [8860]

+ [8865]

+ [8870]

+ [8855]

+ [8860]

+ [8865]

+ [8870]

9004 Dicken 7 doet so m.e. steenen g. 8 Dies si en hadden gheenen n. 9 Up dat. 11 siet e. sine b. 12 Die. 14 Gonneert w. die up brochte. A. die ontbr. Vs. 9015-59 ontbr. bij C. 59 En trauwen men g. hier up n. 60 Up. 61 E. coperinen bottoen. A. lottoen. 62 E. daet d.s. hem m.d. 63 joncfrauwen. 64 m. eercn. 65 M. met wel gheraectheden 67 haer.

9070 Om g. vercopen moet haer l. Vs. 9071-74 ontbr. 75 Wel radic na minen moet. 76 D. emmer een k. vroet. 77 Sulke const ende a.l. 78 Heefti noot d. 79 Daer hi h. 80 moghe. A. moegen. 81 Als. 82 W. m. staet n.n. tstaden. 83 O. riedic e. man w. 84 D. h. hem hilde an de t. 85 Die ic hu nu hier sette i. 86 Vername hi an s.v. 87 Of an s.w. teenigher s. 88 Dat soe e. minnen b. 89 E. vercore a.l. 90 Of adde ghecoren n. haer g. 91 Daer omme en sal hise lachteren n. 92 Of scelden. 93 Ende s. 94 Al ware o.d. hijt m. sinen o. 95 Daer bi quame teenighen daghen. A. sagen. 96 Haer scamelike ligghen saghe. 97 Met haren vrient int. g.q. 98 Nochtan soudi d.v. 99 Sine oghen k. e 9100 Ghelijc eenen houde p. 1 I. dier g. dat si n. 2 En wisten dat hijs wiste hiet. 3 E. sent haer o. yemen b. 4 E. mach ofte ander l. 5. Dies en soude h. oec n.l. 6 Liete soet dat mochte w. 7 soude. 8 Dine t.w.d. haer soude d. 9 Of. 10 Noch haer v. willen v. 11 Maer l.g. daer soe w. 12 M. d. niet t. sitten s. 13 Come alsoe w.e.g. 14 E. a. en vragher niet n. 15 die. 16 eist v.l. 17 te nauwe. 18 Want ontbr. 19 met b. 20 D. m. mach niet duren l. 21 M. s.o. desen v. 22 In gheerande zaken m. A. Engereanke. Vs. 9123-28 bij C:

Hoe wel men waent die waerhede
Of weet oec die zekerhede;
Maer hi mach wel segghen te waren
Te hem, die hem bringhen niemaren,
Dat si doen hare quaethede zeere;
Want hine sach bi onsen Heere.

29 Nu w. up erderike s.r.

9130 Van lichame also es alleene. Vs. 9131-32 ontbr. 33 Oec en sal hise niet verdriven. 34 soe h. sal. 35 E. soene minnen soude te m. 36 Want het ware 37 wi. 38 O. m. te s. van h.g. 39 A. slecht. 40 Slaet. 41 bindene. 43 W. m. hem de c.o. 44 Sone c.w. niet i. hinghen. Vs. 9145-55 ontbr. Vs. 9156-60 bij C.:

Verspreectene dat wijf oec mede,
Verdraghet wel, dats vroethede,
Ende segghe dat hi ghedoghen soude
Slaghe van hare, up dat so woude.

60 A. hi w. 62 V. mochte hare m. 63 Comt oec die zake d.h. slaet. 64 gramscepen. 65 Ofte dreeghe ic rade hem d. 66 hi. 67 haer s. dat spel. Vs. 9168-78 bij C:

Andersins mochte soe ghewinnen⁺

Eenen anderen vrient dien so vercore;
Dan so verlort de ghene van vore.
Dit ware aermer lieder recht,
Die altoes moeten wesen knecht,
Om dat sijn hare ghiften smal.⁺
Een arem man, die minnen sal,
Moet emmer vroedelike minnen,
Ende oemoedelike, sal hi ghewinnen
Eenighe bliscap ende spel.
Maer rike man, hi mach doen wel.⁺

79 ghiften.

+ [8990]

+ [8995]

+ [9000]

+ [8990]

+ [8995]

+ [9000]

9180 hem. Vs. 9181-84 bij C:

Ende wille hise laten selven mede,
Hi verkiese teer ander stede.

85 Maer e. so verhoede hem d. 86 Mint hi teer a.s. 87 D. h. niet gheve s. nieuwer v. 88 Eenighe d. die dander moghen kinnen. 89 E. b. capeel of g. 90 Doucken borsen of gordelkijn. 91 haer. 92 Alsoet. Vs. 9193-94 ontbr. bij A. 95 A. sal hare setten. Vs. 9195-9201 bij C:

Die nieuwe en late in gheenen zinne⁺
Comen daer sine ander vriendinne,
Die eerst te hem te comen plach;
Want daer en ware an gheen verdrach,
Up datse deerste vonde daer,
Daer en rese een orloghe zwaer.⁺
Want nie en wart baer so wreet,
Dien men met honden angheet,
Noch so vreeselijc de leewinne.

3 N. s. oec s.g. 4 tert up. 5 Also. 6 nieuwe 7 haer vrient. 8 werpt so hute. 9 Vl. e. vier. 10 ghevene. 11 Ende en es te prisene niet. 12 Dat mense beede te gader ziet. 13 dan ontbr. 14 eerste d.e.w. sijn e. 15 de andere. l6 eerster tspel der n. 17 dat zoete s. 18 soe h.o. dan te f. 19 puedersam. 20 Dan; soe. 21 te ontbr. 22 E. dat h. en g.n. eere. 23 Ende nemmermeer s.g. 24 mochtise. 26 wel bi siere t. 27 soe haer d. hute s. 28 Of horte soe d. 29 ghedaenre smeekaerdien. 30 angaen. 31 laten. 32 Ende moet haer thoot vul loghen g.

+ [9015]

+ [9020]

+ [9015]

+ [9020]

9234 E.s. haer al d. ter s. 35 so. 37 haer. 38 No dor smeeken no dor s. 39 Oec radic e.s. 40 D. nu minnen up erderike. 41 gheenen zinne. 42 Hem b.v. siere vriendinne. 43 so ontbr. 44 moete. 45 Valschelike om t. hebben de n. 46 es de l. Vs. 9247-48 ontbr. bij A. 49 Q s. no q.d.A. Hen es sonde. 50 an. 51 W.m. wille s.v. 53 Enne w. oft een man s. 54 S. vrient. 55 D. alsoe g. heelt als hi. 56 Dien mach hijt segghen, gheloves mi. 57 Werdt. 58 H.s. hem p.i.a. zinne. 59 dicke ontbr., moghe. 60 Hare sals ghedincken ware soes g. 61 O. h so s.h. oec w. 62 E.g.a. 63 Bedevaerde verre ende lanc. Vs. 9264-80 bij C:

Dies sal soe hem weten danc.
Cussen sal hise met weenenden oghen,
Entie laten niet verdroghen.
Hi en sal haer oec gheene spise
Gheven, sone si zoete van prise,⁺
Noch haer begherte niet verbieden,
Wat rade soes heeft van andren lieden.
Hi sal oec nieuwe dromen veinsen
Entie al vul loghenen peinsen.
Hi sal segghen: daer hi lach⁺
Up sijn bedde, dochtem dat hi sach
In sinen drome eene zoete zake,
Noch wel in drome, noch wel in wake:
‘Mi dochte dat ic was ghegaen
Up mijn bedde ende adde bevaen⁺
Hu, vrauwe wel gheraect,
In minen aerme, al moeder naect,
Den nacht toter morginstont,
Ende ghi waert welvarende ende ghesont,
Alse ghi, of God wille, sult sijn zaen;⁺
Ende dan sijn wi upghestaen
Ende ghinghen in eene praierie
Spelen alleene wi twie,
Daer wi adden feesten vele
Met zotheden ende met spele.⁺
Dusghedane loghene groot
Sal men hem vulghieten thoot.

81 Vrient, nu h. u g.a. 83 Beede s.e.g. 84 Die hare wille minne t.s. 85 w. lichtelike weet t. vore.

+ [9090]

+ [9095]

+ [9100]

+ [9105]

+ [9110]

+ [9090]

+ [9095]

+ [9100]

+ [9105]

+ [9110]