Die Rose van Heinric van Aken

[p. 1]

Die Rose.

[Deel 1]

A. fol. 1. a.

⁺Het seit menech, dat in drome
Niet el en es dan idele gome,
Logene ende ongewarechhede;
Nochtan heeft men ter meneger stede
Dicke die drome vonden waer⁺
Ende die dinc gescien daer naer,
Alsi in drome waren gesien.
So wie dat wille houden in dien,
Dat ic doer ben ende sot,
Ine houde drome niet over spot:⁺
Men hefse dicke waer ondervonden,
Alse wi horen wel orconden
Enen auctoer, die Macrobes hiet,¹
(Hine houtse over logene niet)
Die bescreef dat vision⁺
Vanden coninc Scipion.

Te minen rechten XX jaren,

Alse minne neemt al sonder sparen
Van jongen lieden haren tsens,
Doe lagic in een groet gepens⁺
Op mijn bedde, ende wert bevaen
Met enen slape; also saen
So quam mi een droem te voren,
Dien gi hier selt mogen horen
Van woerde te woerde ende anders niet,⁺
En si algader so gesciet,
Gelijc die droem mi dede verstaen.
Dies gijt selt teer van mi ontfaen,
Salic u in Dietsche ontbenden
Den droem, dien ghi al waer selt venden.⁺
Ware vrouwe ocht here die vrien woude,
Hoemen dit boec heten soude:
Die Rose seggic dat heten sal,
Want daer es in besloten al
Die art van minnen geellike,⁺
Die materie es scone ende rike.
Nu moete God onse Here geven,
Dat hare, daer ict dore opheven
Hebbe, moete behagen alsoe,
Dat sijt ontfa, so waer ic vroe;⁺
Want icse vor al die werelt minne:
Hets recht, want sijs Rose van minen sinne.²

+ C. fol. 1. a. b.

+ [5]

+ [10]

1 Macrobius Ambrosius Theodosius, die zich in de eerste helft der Ve eeuw aan het hof van den jongeren Theodosius bevond, maakte zich vooral bekend door het op deze plaats bedoelde werk: Commentariorum in Somnium Scipionis libri II.

+ [15]

+ [20]

+ [25]

+ [30]

+ [35]

+ [40]

2 Dat de lezing van C: ‘vrouwe van minen sinne’ kennelijk verkeerd is, bewijst ook de Fransche tekst (Rose, I. 2, 44):

Or doint Diex qu'en gré le reçoeve
Cele por qui ge l'ai empris.
C'est cele qui tant a de pris,
Et tant est digne d'estre amée,
Qu'el doit estre Rose clamée.

[p. 2]

A. fol. 1. a-c.

⁺In minen drome, daer ic in lach,

Dochte mi dat ic die werelt sach
Scone versiert ende al vergroit,⁺
Die alden winter was vermoit,
Ende dat was in Meyes tide,
Dattie voglen waren blide.
Die bome worpen nuwe blat;
Die erde wart van dauwe nat,⁺
Die den winter verdort stoet;
Si acht nu wel lettel goet
Wat hare die felle winter weet,¹
Maer parert hare nu gereet,
Ende gaet hare behagelike versieren.⁺
Si maect van meneger manieren
Cleder, meer dan C paer,
Van cruden, van blomen, dats waer.
Roede, gelu, wit ende groene;
Si siert hare in allen doene.⁺
Die voglen singen menechfoude,
Die dore des felles winters coude
Hebben in bedwange gelegen,
Die hebben nu te lange geswegen;
Beide nachtegale ende calandren,⁺
Die papegay oec metten andren
Die singen menegerande noten,
Daer si sitten met haren roten.
In desen tiden souden minnen
Die jonge lieden in allen sinnen⁺
Dore den oversoeten tijt,
Die danne es in die werelt wijt:
Hi es al te hart ende vol van nide.
Die niet en mint in desen tide.
In desen tide so was dat icke⁺
Lach ende droemde een lanc sticke.
Mi dochte alsoe daer ic lach,
Dat het vroech was ane den dach,
Ende ic stont op sonder vernoyen,
Ende ginc mi cledren ende scoyen,⁺
Ende dwoech mine hande mede.
Ute enen ziede dat ic doe dede²
Een cleine zelverijn naeldekin,
Dat zuverleker nine mochte sijn.
Doe vessemdic die naelde saen,³⁺
Ende bem dus uter stat gegaen,
Allene, bestende mine mouwen,⁴
Om dat ic horen woude ende scouwen
Der voglen zanc, die menechfoude
Sere songen achter woude.⁺
Om den zoeten nuwen tijt
Soe hadden si so groet delijt,
Dat si sere te stride songen,
Elkerlic na sire tongen.
Dus gingic na haren zanc⁺
Horende, ende mine dochte niet lanc
Dien wech, dien ic ginc hene sciere.
Ic quam gaende op ene riviere,
Die neven eenre heide stoet.
Doe quam mi in minen moet,⁺
Dat ic mi woude daer gaen meyen
Op die riviere in die valeyen,

+ C. fol. 1. b. c.

+ [45]

+ [50]

1 Rose, I. 3, 56:

Et oblie la poverté
Où ele a tot l'yver esté.

+ [55]

+ [60]

+ [65]

+ [70]

+ [75]

+ [80]

2 Rose, I. 4, 91:

Lors trais une aguille d'argent
D'un aguiller mignot et gent.

Het hier gebezigde ziet komt ook in het AS. voor, als Luc. XII, 33: Vyrcëath seódas, d.i.: ‘Maeckt u selven buydels’, en Luc. XXII, 36: Se the haefd seod, d.i.: ‘Maer nu, wie eenen buydel heeft.’ Zie Ettmüller, Lex. AS. 647: Seod, sead, sacculus, crumena, locul s.

3 Kil. Vessemen een naelde. Acum filo traiicere, filum inserere in foramen acus.

+ [85]

4 Ook in C. staat ongetwijfeld besten, dat door Kausler verkeerd is gelezen. Verg. Chaucer (Ed. Routledge) 211:

With a thred basting my slevis.

Besten is bij Kil. Fris. Sicamb. = Drieghen, leviter consuere, en nog bij kleermakers bekend als: de voering op de buitenstof hechten, Hd. besteln (Grimm, D. Wtb. I. 1676). Vooral het vastrijgen en losmaken der mouwen heette besten en ontbesten. Verg. Sp. Hist. III. 138 (III⁸, c. 72, vs. 47), en over deze soort van mouwen Weinhold, Die deutschen Frauen, 430.

+ [90]

+ [95]

+ [100]

[p. 3]

A. fol. 1. c. d.

⁺Die alse een carstael was clear
Ende couder oec, weet vor waer,
Danne wesen mochte enege fonteine.⁺
Een lettel minderre dan die Seine
Was die riviere sekerlike
Si quam gelopen dapperlike
Van enen berge die daer stoet.
Mi donct dat in minen moet,⁺
Dat ic niene hadde gesien
Die riviere in allen dien,
Dat ic in mi gemerken conde,
Die scoenre was tote op dien gronde,
No so fijn noch so claer.⁺
Doe gingic hare een [deel] bet naer
Om te dwane mijn anscijn
Daer in ende die hande mijn.
Doe sagic den gront altemale
Gepaveit met stenen wale.⁺
Die stat was scone in alre wijs,
Het sceen een erdersce paradijs,
So wel behagede mi die stat.
Die praierie was oec nat
Van soeten coelen dauwe.⁺
Die stat besagic harde nauwe,
Want si mi behagede wale.
Doe gingic al twater tale
Mi meyende in die praierie,
Diere gelike en sagic nie.⁺

Doe ic een luttel hadde gegaen,

Sagic vore mi een vergier staen,
Dat groet was ende harde wijt;
Oec waest gesloten ende gevrijt
Met starken ende met hogen muren,⁺
Wel gehouwen met figuren,
Ende met beelden gescreven wale,
Daer ic u gerne altemale
Die figuren ave verseide,
Constic met eneger behendicheide;⁺
Na dien dat si mi gedaen
Dochten, salic doen verstaen.

Die irste beelde hiet Haettie,

Die geweest heft oit ende ie
Van ernessen dat irste begin.⁺
Verbolgen stoetse in haren sin;
Sere bedect ende harde fel¹
So sceen die ymagene wel.
Sine was niet te gereke wale,
Mare ontsent sceen soe altemale.
Soe hadde int voerhoet menege lese,
Ende opgescurst was hare die nese;⁺
Lelec was si ende verronst mede.
Si stoet verwimpelt daer ter stede
Met enen doke onsuverlike.
Neven hare stont sekerlike
Ene ymagene anders gedaen:⁺
Boven hare so sagic staen
Haren name, dien ic las,
Dattie beelde geheten was
Felheit², ende een ander mede
Stoet daer op ander side tere ander stede,⁺
Die geheten was Dorperheit.
Si hadde al selke lelecheit
Alse daden die vorste beide.
Groet sceen wel hare quaetheide;
Si sceen oec wel vol hovarden⁺
Ende quaet sprekende ende vol onwarden.
Wel conste hi betrecken entrouwen,
Die selke beelde conste houwen,
Want wel sceent ane haren gemake,
Dat was ene dorpre sake⁺

+ C. fol. 1. c.-2. a.

+ [105]

+ [110]

+ [115]

+ [120]

+ [125]

+ [130]

+ [135]

+ [140]

+ [145]

1 In de Rose, I. 6, 143, leest men:

Et plaine de grant cuvertage
Estoit par semblant cele ymage.

De vertaler heeft, de beteekenis van cuvertage niet kennende, letterlijk overgezet, zonder zich om den zin te bekommeren. Cuvertage is trouweloosheid, verraderij. Zie Roquefort, Gloss. I. 329 en 334, Du Cange (Ed. Henschel) II. 696 op Culverta.

+ [150]

+ [155]

2 Rose, I. 6, 154:

Apellée estoit Felonnie.

+ [160]

+ [165]

+ [170]

[p. 4]

A. fol. 1. d.-2. a.

⁺Ende een wijf al vol onneren,
Die hare ter doget nine wilt keren.

Hier na sagic gehouwen daer

Ende betogen, dat was waer,
Giricheit, die niet en geeft,⁺
Machse, den dach datse leeft.
Dese es die den lieden doet
Over een vergaderen tgoet,
Ende perssemen leert ende vorcopen,¹
Ende vergaderen tgelt met hopen;⁺
Dits die gene die doet stelen
Den lief, die bi sire kelen
Wert gehangen ter meneger stat;
Dese es oec die toebringet dat,
Datmen den lieden rovet thare;⁺
Dese maect oec openbare
Groete gedingen ende sware.
Oec maect si menigen makelare,²
Die beide heren ende vrouwen
Hare goet afsteken met ontrouwen,⁺
Ende hare erfenesse doen vercopen,
Om dat sijt te gadere hopen.
Lelec was dese beelde gedaen:
Si sat, alse die mochte staen
Qualec, ende beidde harre bringren⁺
Met crommen handen ende met vingeren,
Want hare herte na el en stoet
Dan nader andre liede goet.
Dits dat haren sin verteert,
Want sijt vore alle dinc begeert.⁺

Naest Giricheit stoet

Vrecheit, die oec begert dat goet.
Sie was mager ende bleec;
Enen doden si bat geleec
Van hongere dan iemen el.⁺
Het sceen an hare varuwe wel
Dat si luttel goet verteerde,
Maer altenen den penninc geerde.
Sie ondelsperde dicke hare kele:
Sie soep wellinge van gerstinen mele⁺
Niet so vele dat hare besloet.
Sine at niet el dan gerstijn broet,
Ende tallen dien dat si nochtan
So mager was, sone hadsi an
Mar enen roc, die menich gat⁺
Hadde, die te meneger stat
Was geboet met ouden doken.³
Men hadde lange moegen soken
Eermen vonden hadde die vloe:
Hi was tegleden alsoe.⁺
Op een recke bi haerre siden
Hinc een mantel van ouden tiden
Ende van brunette een rockelkin,
Dat niet bloeter en mochte sijn.
Ic segge u in warger dinc,⁺
Dattie mantel, die daer hinc,
Met bonten gevodert nine was,
Maer die vodre, geloeft mi das,
Was lammerin, out ende swart,⁴
Swaer te dragene ende hart.⁺
Si haddene wel gehadt X jaer,
Maer selden droechsine, dat es waer,
Want int herte hadt hare geten
Een gat, haddi iet versleten;
Want haddi gewesen quaet,⁺
Eer Vrecheit, dat verstaet,
Enen nuwen hadde gecregen,
Hadde sire lange sonder gelegen.

+ C. fol. 2. a. b.

+ [175]

1 Bij A en C beide verkeerdelijk vercopen. Zie LSp. Gloss. op voorcoop.

+ [180]

+ [185]

2 Bij C. de lezing zonder zin: maertelare. Rose, I. 7, 182:

C'est cele qui les trichéors
Fait tous et les faus plédéors.

+ [190]

+ [195]

+ [200]

+ [205]

+ [210]

+ [215]

3 Ook hier las Kausler het Hs. verkeerd. Voeden, in de beteekenis van voeren, bestaat niet. Dit is toch een samentrekking van het freq. voederen. Zie Dr. de Vries, Mnl. Taalz. 70.

+ [220]

+ [225]

4 Rose, I, 8, 216:

Ou mantiau n'ot pas penne vaire.
Mès moult vies et de povre afaire,
D'agniaus noirs velus et pesans.

+ [230]

+ [235]

[p. 5]

A. fol. 2. a. b.

⁺Vrecheit so hilt in die hande
Ene borse met enen starken bande,⁺
Die si harde vaste sloet;
Sie en warre om gene noet,
Die si hadde, daer toe gegaen.
Selden was die borse ondaen
Omme enege becommerthede,⁺
En ware of sire iet in dede.

Daer na so stoet vort betogen

Nidicheit, die noit in hogen⁺
En wart om dinc die si vernam,
Si[ne] wart altoes erre ende gram.
Ende vertoech alle scaden.¹
Niet en stoet hare bat in staden
Dan alsi enen goeden man⁺
Sach comen toren ende lachter an,
Ocht oec enich swaer verlies:
Sere verblidde si hare dies.
Ocht alsi enich geslachte sach.
Dat oit vorbare te wesene plach,⁺
Vallen ochte te nieute gaen,
Daer omme so verblijdde si saen,
Ende hads feeste ende groet spel:
So quaet was si ende so fel.
Maer alsi sach enen man,⁺
Die ere ende goet gewan
Met duechden ende met behendichede,
Ochte met enichgerande wijshede,
Dat gave hare sware avonture.
Nidicheit heeft selke nature,⁺
Dat si te niemene en draget minne.
So fel es si in haren sinne,
Sine heeft maech dien si vrient si;
Noch haren vader, gelovets mi,
En woudse dat gesciede goet,⁺
Sie en souds in haren moet
Hebben toren ende leet.
Dat si dus quaet es ende dus wreet,
Dat loent si haer selven al;²
Alse iemene gesciet goet geval,⁺
Waent si altemale ontsinnen,
Ende edt van rouwen hare herte binnen.
Si es die niemen goeds en an;
Men vint en genen so goeden man
Niewerinc te gere stat,⁺
Mochte si wel, si en dade dat,
Dat hi ten groten scanden quame,
Ende lachter hadde ende blame:
So quaderhande so es si
Ende so vol venins daer bi.⁺
Ic sach daer Nidicheits figure
Hebben ene leleke faiture:
Lelec sachse, dat weet wel,
Alse die nidich was ende fel.
An hare mestont barde vele:⁺
Si sach beide losch ende scele;
Niemenc en mochse besien wale;
Hare een oge loecse telken male
Van groter felheit dien si droech;³
Die es te vele ende meer dan gnoech.⁺

Na Nidicheit so stoet verheven

Serecheit ende wel bescreven.

+ C. fol. 2. c. d.

+ [240]

+ [245]

+ [250]

1 Rose, I. 9, 237:

N'onques de riens ne s'esjoï,
S'ele ne vit ou s'el n'o'ï
Aucun grant domage retrere.

Bij A en C in vs. 252 verkeerdelijk si.

+ [255]

+ [260]

+ [265]

+ [270]

+ [275]

2 Rose, I. 9, 260:

Mès biens sachiés qu'ele compere
Sa malice trop lèdement.

Comperer, comparer is betalen. Zie Roquefort, Gloss. I, 279.

+ [280]

+ [285]

+ [290]

+ [295]

3 Rose, I. 10, 282:

Ele avoit un mauvès usage,
Qu'ele ne pooit ou visage
Regarder riens de plain en plaing,
Ains clooit un oel par desdaing.

+ [300]

[p. 6]

A. fol. 2. b.-d.

⁺Ane hare varuwe so sceen gnoech
Dat si rouwe int herte droech.
Si was gelu ende bleec;⁺
Van varuwen si wel geleec
Ende van gedanen Giricheiden:
Si was elu van magerheiden,¹
Ende van onwillen, die si sach,
Verswinde hare herte nacht ende dach.⁺
Noit en was martelare
In tormente also sware,
Noch in erscap also groet,²
Noch in so over groete noet,
Alse Sericheit hebbende sceen.⁺
Si weende ende droefde al in een,
Ende sine woude hare vertroesten niet,
So wat feesten dat si siet.
Si sceen wale eene sericge sake,
Ende die sere leefde met ongemake.⁺
Sie wranc hare hande ende trac haer haer;
Sie dreef harde groet mesbaer.
Hare cledre waren harde quaet,
Want si hadse, dat verstaet,
Met haren handen gescoert ontwee.⁺
Te moede was hare altoes wee;
Haer haer hadsi uutgetrocken,
Dat lach bi hare met groten locken.
Hare luste luttel enich spel,
Soe rouwich sceense ende so fel;⁺
Feeste te makene was hare ommare,
Want spel ende rouwe sijn contrare.

Hierna stont Outheit betogen,

Lelic ende sere gebogen,
Harde cranc ende sere verrompen,⁺
Ende enen voet wel gecrompen
Van dien dat si te sine plach.
Si nam af nacht ende dach,
Beide van sinne ende van wijsheden,
Ende hare scoenheit was al leden.⁺
Si was alse wit van hare
Alse ocht si gebloit al ware.³
Al verdroget so was hare lijf,
Ende hadde van coude die handen stijf.
Vol ronsen so was hare die huut;⁺
Tmos wies hare ten oren uut.⁴
Hare tanden waren uut gemene
Gevallen, sonder een allene,
Die groet was ende voren oec stoet.
Sie en ware niet enen voet⁺
Sonder hare potente gegaen:
Hare macht was hare also ontgaen.

Die tijt die noit en gelach,

Maer die gaet nacht ende dach,
Sonder rusten hi hene gaet,⁺
Al dunct ons dat hi stille staet
Ende in enen poente duren;
Hi gaet met tiden ende met uren,
Ende lijt sonder keren weder,
Gelijc dat twater vallet neder,⁺
Ende dies dropel weder en keert:
Aldus es oec die tijt geleert.
Jegen den tijt en mach niet duren
Yser no borech met hogen muren;
Die tijt die verteert al.⁺
Wat dat leeft, groet ende smal,
Heeft die tijt oec opgevoedt,
Ende die tijt hi verdoedt.

+ C. fol. 2. d.-3. a.

+ [305]

1 Het bij A gebezigde woord vindt men ook bij Kil. eluwe = deluwe, lividus, luridus, en in het Ohd. elo, fulvus (Graff, I, 225).

+ [310]

2 Rose, I. 11, 304:

Onques mès nus en tel martire
Ne fu, ne n'ot ausinc grant ire
Com il sembloit que ele éust.

+ [315]

+ [320]

+ [325]

+ [330]

+ [335]

+ [340]

3 Rose, I. 12, 345:

Et blanche com s'el fust florie.

d.i. met bloesems bedekt.

+ [345]

4 Rose, I. 12, 353:

Les oreilles avoit mossues.

d.i. eigentlijk: met mos begroeit; doch gelijk men ook spreekt van lanugo arborum (harigheid), worden hier de met haar begroeide ooren als met mos bedekt voorgesteld. De lezing bij C is dus blijkbaar verkeerd.

+ [350]

+ [355]

+ [360]

+ [365]

[p. 7]

A. fol. 2. d.

⁺Die tijt sent alle dinc ter mouden,
Die tijt dede onse vorderen ouden,⁺
Die tijt doet vulen alle dinc,
Die tijt out keyser ende coninc,
Oec sal si ouden doen ons allen
Die doet en doet [ons] tirsten vallen.¹
Die tijt, die breect dit ende tgene,
Hadde so versoft dese oude quene,
Dat si en wiste wat si dede:⁺
Sie was in hare irste kintshede.
Ic wille wel geloven das,
Alsi in haren poente was,
Datsi hadde wijsheit ende sin,
Maer nu sceen sijs hebben min.⁺
Versoft was si in hare gedane;
Ene cappe hadde si ane,
Ene sware ende ene oude,
Wel gevodert jegen tcoude,
Want ouden lieden, dat es waer,⁺
Gaet een cleine coude naer.

Ene andre beelde daerna stoet.

Na dat mi dochte ende ict verstoet,
Was si Papelardie geheten:
Dat sijn lieden, wildijt weten,⁺
Die hem tonen van buten goet
Ende quaetheit dragen in den moet.
Sie sijn helich van gelate
Ende vensen hem al met barate.
Anders so toent hare anscijn⁺
Dan hare herte binnen sijn.
Simpelic was dese beelde bescreven
Na een wijf, die was begeven
In een zwaer religioen:
Si droech twee gebondene scoen,⁺
Enen zoutre hilt si in die hant.
Het sceen dat si elken sant
Aneriep met groter innecheiden.²
Sone helt hare twint met behagelheiden,
Maer gode gewerke altoes tanegane,³⁺
Ende ene hare droech si ane
Alder naest haerre huut,
Die si dede selden uut.
Van vastene was si bleec ende vale,
Alse of si doet ware altemale.⁺

+ C. fol. 3. a. b.; D. 3. a.

+ [370]

1 Vs. 371-382. Eene in beide HSS. jammerlijk bedorvene plaats, die door vergelijking met den Franschen en Engelschen tekst te verbeteren is. Zie Rose, I. 13, 380-405:

Li tens qui tote chose mue,
Qui tout fait croistre et tout norist,
Et qui tout use et tout porrist;
Li tens qui enviellist nos pères,
Et viellist rois et emperieres.
Et qui tous nous enviellira,
Ou mort nous désavancera;
Li tens, qui toute a la baillie
Des gens viellir, l'avoit viellie
Si durement, qu'au mien cuidier
El ne se pooit mès aidier,
Ains retornoit jà en enfance;
Car certes el n'avoit poissance,
Ce cuit-ge, ne force ne sens
Ne plus c'un enfès de deus ans.
Neporquant, au mien escient,
El avoit esté sage et gent,
Quant ele iert en son droit aage;
Mais ge cuit qu'ele n'iere mès sage,
Ains iert trestote rassotée.

Bij Chaucer luidt vs. 373:

(Time) that us all shall overcommen,
Er that death us shall have nomen,

en vs. 379 vlgg.:

But nathelesse I trow that she
Was faire sometime, and fresh to se,
When she was in her rightfull age;
But she was past all that passage
And was a doted thing becommen.

+ [375]

+ [380]

+ [385]

+ [390]

+ [395]

+ [400]

2 Het fragment D, waarvan hier de varianten worden medegedeeld, en hetwelk vs. 405-580, hoewel met verscheidene leemten, bevat, is uitgegeven door Prof. Bormans, in de Bulletins de l'Académie Royale de Belgique, Tom. XXII.

3 Rose, I. 15, 427:

El ne fu gaie ne jolive,
Ains fu par semblant ententive
Du tout à bonnes ovres faire.

+ [405]

+ [410]

[p. 8]

A. fol. 2. d.-3. b.

⁺An hare sceen in alre wijs,
Dat hare die porte int paradijs
Altemale ware ontaen,
Ende sire gereet mochte ingaen;
Want dus gedane lieden plien,⁺
Alse wie in die ewangelien sien
Gescreven, dat si hare anscijn
Mager houden, omdat si sijn
Willen geprijst vanden lieden,
Om dat si goeden dach ontbieden¹⁺
Om ene cleine idele glorie,
Die hem verblijdt die memorie.

Tachterste stoet gescreven daer

Aremoede, dat es seker waer,
Dat emmer dat onwerste si;⁺
Want hem so coemt node iemen bi.
Om hare hadde si enen zac;
Honger, coude ende ongemac
Hadsi ende menege scamelhede:
Om niet so dede si menege bede.⁺
Altoes so croep si achterwart,
Want si en es met niemene waert.
Metter kele was si ontwonden.
So stoet van daer die andre stonden
Achter verre een groet stucke.⁺
Die arme heeft selden gelucke:
Achter es hi altoes gesteken.
Arm man mach wale spreken,
Dat dure si vermaledijt,
Ende die wile ende die tijt,⁺
Dat hi nie wart geboren,
So menichge onwerde moet hi horen.
Selden heeft hi an goet cleet:
Hem sijn scoeen oec ongereet;
Selden eet hi ende drinket wale;⁺
Verstoten es hi altemale.
Dus waren die beelden daer gehouwen
Ende wel betrocken, bi mire trouwen,
Beide in goude ende in lasur,
Die daer stoeden inden muer.⁺

Hoge was die muer ende ront,

Ende vaste besloten, ende stont
Om een vergier alse ene hage,
Daer en was noit te genen dagen
In comen scapre no vilein.²⁺
Het was so over scone een plein,
Dat ics hem van goeden sinne
Hadde gedanct, die mi daer inne
Hadde gelaten sonder scade,
Ochte bi ledren ochte bi graden,⁺
Want ict wel houde overdien.
Dat meerre feeste noit gesien
Niewerinc en wart in engeen lant,
Alsemen inden vergiere vant.
Noit en was so suete stat,⁺
No daer die vogle songen bat,
Noch oec maecten meerre geluut;
Daer was in joie ende deduut.
Van cruden, van boemen alle manieren
Waren binnen dien vergiere.⁺
Die stat sceen so lievelike,
Dat man en es in erderike,

+ C. fol. 3. b. d. D. fol. 3. a. b.

+ [415]

1 Lees met C: Die hem goeden dach ontbieden. Vs. 413-424 zijn door den vertaler wederom niet begrepen. Zie Rose, I. 15, 433:

A li et as siens ert la porte
Dévéée de Paradis;
Car icel gent si font lor vis
Amegrir, ce dit l'Evangile,
Por avoir loz parmi la vile,
Et por un poi de gloire vaine,
Qui lor toldra Dien et son raine.

+ [420]

+ [425]

+ [430]

+ [435]

+ [440]

+ [445]

+ [450]

2 Rose, I. 16, 470:

Où onc n'avoit entré bergiers.

+ [455]

+ [460]

+ [465]

+ [470]

[p. 9]

A. fol. 3. b. c.

⁺Hine soude verbliden, ware hire bi;
Ende ic selve, gelovets mi,
Wasser af verblidet alsoe,⁺
Ende int herte worden soe vroe,
Dat ic niet C en name
Vore dat ic daer binnen en quame.
Doen ic den sueten zanc verstoet,
Viel mi stappans inden moet,⁺
Hoe dat ic den raet gesochte,
Dat icker binnen comen mochte,
Bi wat engiene, bi wat liste,
Want ic no porte no dure en wiste;
Noch niemen sone was mi bi,⁺
Die den wech mochte wisen mi;
Want allene wasic daer,
Dies was mi dat herte swaer.
Doch bedochtic tachterste dat,
Dat noit en was so scone stat,⁺
Noch so delisieuser mede,
Daer en ware ane teneger stede
Ochte dore, ochte wiket,
Daermen in mochte comen met.

Dus gingic pensende lange ure,⁺

Ende besach die hoge mure
Ende dat porprijs dat vaste sceen.
So lange gingic dat ic een
Wiketkin vant harde clene.
Niewerinc danne daer alle[ne]⁺
Mochtemen daer comen binnen.
Twiket was in allen sinnen
Vaste besloten met hameiden;
Daer cloppedic voren sonder beiden,
Ende riep lude ende stiet,⁺
Ende danne horctic, ochtemen iet
Daer binnen horde dat ic stiete,
Ende iemene quame die mi in liete.
Doe hoerdic dat quam gegaen
Ene maget, was wel gedaen,⁺
Die mi dat wiket ontdede
Welgemaect had si die lede:
Haer haer scone, kersp ende blont,
Ende rosenroet hadde si den mont;
Hare vorehoeft slecht ende ront die kinne,⁺
Daer een clene dal stont inne;
Hare ogen lachende ende fijn
Ende claerre vele danne een robin;
Hare nese recht, dat wale sit;
Hare tande alse yvorijn wit,⁺
Geset effene ende clene;
Hare adem suete ende rene;
Hare kele was wit ende scone:
Henne es wijf onder dien trone,
Die scoenre hals droech openbare,⁺
Ende so slecht, alse ocht hi ware
Gepoliceert al overal.¹
Si was lanc, in midden smal;
In wane niet datmen tere stonde
Wijf in al die werelt vonde,⁺
Die twint mochte geliken iet
Der scoenre maget, die mi inliet.
Van perlen hadsi enen hoet²
Op hare hoeft, die hare wel stoet,

+ C. fol. 3.-d. 4. a. D. fol. 3. b. c.

+ [475]

+ [480]

+ [485]

+ [490]

+ [495]

+ [500]

+ [505]

+ [510]

+ [515]

+ [520]

+ [525]

1 Rose, I. 18, 544:

N'avoit jusqu'en Jhérusalen
Fame qui plus biau col portast:
Polis iert et soef au tast.

+ [530]

2 Rose, I. 19, 551:

D'orfrois ot un chapel mignot.

d.i. met gouden borduursel, zooals aan de hoeden werd gedragen. Orfrois, volgens sommigen van aurum Phrygium, naar Diez, Etym. Wtb. 698 en 155 op Fregio van or en fraise. Zie ook Roquefort, Gloss. II, 268.

[p. 10]

A. fol. 3 c. d.

⁺Ende boven den hoede. die wi nomen.⁺
Droech si enen al van blomen
Ende van rosen, diemen daer vant.
Enen spegel hadsi in die hant,
Ende enen cam hadsi oec daer,
Daer si met hare scone haer⁺
Kimde ende leide behagelike.
Hare mouwen waren fraielike
Met enen drade toe getoegen,
Die en ploiden noch en bogen.
Dies si hare hande hoeden woude⁺
Jegen die sonne ende iegen die moude,
So hadde die scone angedaen
Twee witte handscoen, die haer wel staen,
Ende diere cleder ende rike,
Datmen nine vonde hare gelike,⁺
Daer menich guldine stripe in gaet
Ende menich scone rikelic naet.
Sine hadde te doene ander sake
Dan si haer selven behagel make.

Doe mi die maget aldus die dore⁺

Ontsloten hadde, daer ic stont vore,
Doe seidics hare groten danc.
Ende vragede hare eer iet lanc
Hoe dat si geheten ware.
Si antworde mi openbare⁺
Wel hovesscelike ende seide:
‘Ic doe mi heten Ledicheide;
Inne hebbe te doene anders niet
Dan mi pareren, alse gi siet.
Nemmer sone begeric el⁺
Dan te sine in bliscap ende in spel.
Edel wijf bem ic ende rike,
Ende bem oec harde heimelike¹
Dedute, die frai es ende scone,
Die uten lande van Babilone⁺
Die bome dede bringen hier,
Die hier staen in dit vergier.
Doe die bome becleven waren,²
Dedi desen muer te waren
Maken al omme dit porprijs,⁺
Daer en vroes noit binnen yes;
Ende die beelden oec daer mede
Dedi elke maken na haren zeden,³
Die gi saget daer buten staen,
Die lelic sijn ende ongedaen.⁺
Menichwerven coemt hi hier
Hem meyen in dit scone vergier
Met sinen lieden, die comen mede,
Die altoes leven in blijthede.
Nu stappans es Deduut hier binnen,⁺
Om te horne in allen sinnen
Den zanc vanden nachtegale
Ende van andren voglen also wale,
Die vreemde sijn en onbekent.
Ic weet wel datmen niet ne vent⁺
Soe scone stat in erderike,
Dies coemt hi hier dagelike
Met sinen lieden te hebbene spel,
Ende dien zanc te horne wel,
Dat elc vogelkin hier singet.⁺
Scoenre volc dan hi oec bringet
En vondemen niet, no haer gelike,
Nieweren in al erderike.’

Doen ic Ledicheiden tale

Hadde verstaen wel altemale,⁺

+ C. fol. 4. a-c. D. fol. 3. c. d.

+ [535]

+ [540]

+ [545]

+ [550]

+ [555]

+ [560]

+ [565]

1 Rose, I. 20, 593:

Privée sui moult et acointe
De Déduit le mignot, le cointe.

d.i. vertrouwd. Zie Benecke, Mhd. Wtb. I, 653.

+ [570]

2 Rose, I, 20, 599:

Quant les arbres furent créu.

Becliven is hier in de oorspronkelijke beteekenis van klimmen; van boomen: in de hoogte opschieten, groeien. Zie Benecke, Mhd. Wtb. I. 841.

+ [575]

3 Einde van fragment D.

+ [580]

+ [585]

+ [590]

+ [595]

+ [600]

[p. 11]

A. fol. 3. d.-4. a.

⁺Badic hare dore hoveschede,
Dat si mi die scone stede
Liete besien ende binnen gaen,
Ende die bome diere instaen,
Ende Dedute den groten hére,⁺
Die te prisene es so sere.
Die scone, die was al vol genaden,
Sprac met sinne ende met staden:
‘Gi mocht wel hier binnen comen,
En wert u niet bi mi benomen.’⁺
Sonder letten gingic doe inne
Met enen harden bliden sinne,
Want mi dochte sekerlike,
Dat ic was in hemelrike,
So overscone dochte mi die stat.⁺
Ine horde voglen noit singen bat
Dan icse horde singen daer
Met sueten stemmen ende claer,
Dat ic des der waerheit lie,
Dat nie so suete melodie⁺
En was gehort van genen mensce,
Dat ic daer horde wel te wensce.
Die vogle zanc, die daer was groet,
Dede dat mi die herte verscoet
Ende verblijdde altemale;⁺
Ine was noit, dat weet ic wale,
So verblijdt no so in hogen,
Noch so jolijs no so vermogen.¹
Doe dochte mi wel dat Ledicheit,
Die mi in dese weeldicheit,⁺
In dese bliscap, hadde geleit,
Alte wale hadde bereit,
Dat icse haer danken sal mijn leven
Getrouwelike ende sonder begeven,
Ende met herten bliven hare vrient,⁺
Dies si mi so wale hadde gedient;
Want si mi ontsloet twiket,
Daer ic in die weelde quam met.

Vort so willic u vertellen

Van Dedute, van sinen gesellen,⁺
Sonder mi te makene diere,²
Entie scoenheit vandien vergiere,
Deen na dandre, dat voget wale;
Ine maget niet seggen tenen male
Sconen dienst ende sueten te waren⁺
Daden hem die vogle die daer waren
Met sange van al te sueter minnen,
Daer men delijts mochte vele bekinnen.
Hoge ende nedre met haren stemmen
Daden si hare noten clemmen:⁺
Sueter no scoenre melodie
En horde man met oren nie.
Alsic aldus dit hadde gehort,
Gingic een luttelkin bet vort
Dedute te siene ende sijn affere,⁺
Want mijn herte hads groten gere.
Doe quamic in enen pat,
Daer in lach menich bloemkins blat;
In wederside was hi beloken
Met cruden, die wale ende soete roeken.⁺
Onverre gingic, dat was waer,
Ic en vant Dedute daer
Op een plain, dat was so scone,
Dat geliken mochte den trone:
Tien sconen plaine quamic gegaen.⁺
Daer sagic volc so wel gedaen,

+ C. fol. 4 c.-5. a.

+ [605]

+ [610]

+ [615]

+ [620]

+ [625]

1 Rose, I. 22, 684:

Je me pris moult à esgaier:
Que n'avoie encor esté onques
Si jolif cum je fui adonques;
Por la grant délitableté
Fui plains de grant jolieté.

Vermogen, dat niet dan machtig beteekent, is hier eenigszins vreemd. Is misschien overmoghen bij C. in de beteekenis van overmoedig, uitgelaten van vreugde?

+ [630]

+ [635]

+ [640]

2 Rose, I. 23, 699:

Sans longue fable vous veil dire.

Zoo ook vs. 2138 Var., en 2139, 2144, Var. Het is zooveel als: zonder mijne waar op te hoogen prijs te stellen, zonder mij te laten noodigen.

+ [645]

+ [650]

+ [655]

+ [660]

+ [665]

[p. 12]

A. fol. 4. a. b.

⁺Dat mi dochte wonder wesen,
Waer hi [so] scone uitgelesen
Lieden vant sonder gelike:
Het scenen ingle uut hemelrike,⁺
Also scoene so dochten si mi.
An enen dans so gingen si.

Ene vrouwe, die Bliscap hiet,

Sanc daer voren een nuwe liet,
Met sueter stemmen sijt uteleide.⁺
Dieus! ho wels hare noten seide
Ende die woerde mede daer af;
Ende dien voet ho wel sine gaf,
En mochte u vertellen tonge;
Want si verblijdden oude ende jonge.⁺
Hare stemme si was claer ende soete,
Scone gincsi op hare voete.¹
Altoes so was dese vrouwe
Gewone te sine sonder rouwe.
Ende telken danse so sanc si⁺
Emmer tirst, gelovets mi,
Want so sanc wale van naturen.
Daer mochtemen sien die voete ruren
Ende effene gaen in groene gars,
Daert utermatene scone was.⁺
Daer waren vedelen ende sitolen,
Ende meesterren van goeder scolen
Met tambusen ende met fluten,
Ende met harpen ende met luten,
Ende met timbren ende met tamburen:⁺
Et soude mi warden sere te suren,
Eer ic gedaede verstaen,
Hoe scone dat [si] die timbren slaen
Ende op dien dume lopen doen.²
Daer was gehouden menich bordoen,⁺
Ende noten gesongen van Lorain:³
Die feeste was daer groet int plain.

Nu willic u vort seggen al uut

Wat daer dede mijn here Deduut.
Hi dede daer in dansen comen⁺
Twee mageden, ine hebbe niet vernomen
In die warelt, wane ic, nie
Scoenre, behagelre dan waren die.
Sie quamen in haren roc al bloet;
Gelu ende kersp hadden si dat hoet,⁺
Daer op stonden twee hodekine,
Scone ende claer Alexandrine;
Men mochte fraiere twee viseren.
Dese dede die here Dedut baleren,
Diet wel ende frailijc daden.⁺
Dieus, hoe quamen si met staden
Deen jegen den andren behagelike!
Si onderbraken so vriendelike,
Daer si leden, dat si scenen,
Dat si metten monde grenen,⁴⁺
Alse ocht deen den andren daer
Vriendeleec custe ende sonder vaer.
Wat makic hier af lange tale?
Si baleerden also wale,
Dat ic al dat leven mijn⁺
Met hem daer hadde willen sijn.

Doen ic dus stoet ende anesach

Dien dans, die mi niet en mach

+ C. fol. 5. a. b.

+ [670]

+ [675]

+ [680]

1 Vs. 677-684 in de Rose, I. 24, 740:

Qu'ele avoit la vois clere et saine.
Et si n'estoit mie vilaine;
Ains se savoit bien desbrisier,
Férir du pié et renvoisier.

+ [685]

+ [690]

+ [695]

2 Rose, I. 25, 760:

Et ne finoient de ruer
Le tymbre en haut, si recuilloient
Sor un doi, c'onques n'i failloient.

+ [700]

3 Rose, I. 25, 755, waar nog volgt:

Por ce qu'en set en Loheregne
Plus cointes notes qu'en nul regne.

+ [705]

+ [710]

+ [715]

4 Lees: gerenen, d.i. elkander aanraakten. Zie Dr. de Jager's Archief, I. 65-68. Rose, I. 25, 769:

Comme el baloient cointement!
L'une venoit tout belement
Contre l'autre; et quant el estoient
Près à près, si s'entregetoient
Les bouches, qu'il vous fust avis
Que s'entrebaisassent ou vis.

+ [720]

+ [725]

[p. 13]

A. fol. 4. b.-d.

⁺Bat behagen dan hi dede,
Ene vrouwe, die Hoveschede⁺
Was geheten, si riep mi.
God onse Here geve dat si
Hebben moete goet geval.
Si was scone ende liefgetal,
Wel geraect, gestade van sinne.⁺
Si seide te mi: ‘Lieve minne,
Wat staedi stille in dit vergier?
Coemt ane mine hant nu dansen hier.’
Doe seidic: ‘Wel geraecte vrouwe,
Dat doe ic gerne, sem mijn trouwe.’⁺
Ic ginc ane alse die was blide;
Ic weet, dat mi tien selven tiden
Hovescheit en hadde moegen
Met genen dingen also verhogen
Dan si dede nu hier mede.⁺
Daer so merctic op die stede
Die faiture entie gedane
Van dien gonen diere gingen ane,
Die ic u so scone sal nomen te waren,
Hoe si heten ende wie si waren.⁺

Deduut was recht, lanc ende scone,¹

Men vonde onder des hemels trone
Bat gemaecten, dat weet ic wale.
Sijn anscijn was altemale
Alse een appel ront² ende wit,⁺
Ende blont dat haer, dat wel sit,
Gecronkelt scone ende wel;
Blide van herten ende niet fel;
Ten scoudren breet al luttelkin,
Ende smal om tgordel sijn:⁺
Hi sceen ene beelde gepingeert.
Hem waren die leden geformeert
Bat dan iemene soude connen
Gevisieren onder der sonnen:
Jonc ende scone van gedanen.⁺
An sinen bart scoten die granen
Cleine ocht ware musel haer;³
Sine ogen lachende ende claer;
Hi sceen wel vol van delite.
Hi was gecleedt met samite,⁺
Dat met voglen was doredregen,
Die van goude waren geslegen.
Gescoit was hi behagelike,
Ende hadde cousen diere ende rike.
Sine amie ende sine vrindinne⁺
Haddem op gerechte minne
Gegeven enen rosen hoet,
Die hem harde wale stoet.
Wildi sine vriendinne weten?
Bliscap so was si geheten,⁺
Die tirsten vore den danse sanc,
So wel men mochts hare weten danc.
Si hadde alse luttel alse XII jaer,
Ende hadde Dedute, dat was waer,
Met trouwen al haer herte gegeven,⁺
Ende hi hare weder vor alle die leven.
Die minne was in hem gestade,
Ende elc leefde bi anders rade.
Van scoenre varuwe si beide blosen,
Alse oft waren nuwe rosen.⁺
Vrouwe Bliscap was so overscone,
Dat sceen ene goddinne uten trone:
So verlichtesse, daerse ginc
Neven Dedute den jongelinc.⁴
Hare vorhoeft was wit ende slecht,⁺
Hare nese scone ende recht,
Die wenbrauwen brun ende gebogen,
Lachende graeu waren haer die ogen,

+ C. fol. 5. b.-d.

+ [730]

+ [735]

+ [740]

+ [745]

+ [750]

1 Rose, I. 27, 804:

Déduit fu biaus et lons et drois.

2 Lees root. Rose, I. 27, 807:

La face avoit com une pomme
Vermoille et blanche tout entour.

+ [755]

+ [760]

+ [765]

3 Rose, I. 27, 820:

Si n'avoit barbe ne grenon,
Se petiz peus folages non.

+ [770]

+ [775]

+ [780]

+ [785]

+ [790]

4 Voor de matte verzen 793-796 leest men in de Rose, I. 28, 844:

S'ot la char tendre,

Qu'en la li péust toute fendre
A une petitete ronce.

De lezing van C. is in vs. 795 te verkiezen.

+ [795]

[p. 14]

A. fol. 4. d., 5. a.

⁺Haer mont was cleine ende niet groet,
Haer lipkine waren rosen roet,⁺
Die altoes stont in die stede
Alse hare lief te cussene mede.
Haer haer was kersp ende blont:
Wat soudicker vele af maken cont?
An hare sone was dinc negeen⁺
Dat iet te blameerne sceen.
Haer haer was te menegen staden
Gedorert met goutdraden;
Op hare hoeft stont een goutbant,
Den rikelijcsten diemen vant:⁺
Ic hebber menegen gesien,
Maer nie ne sagic gelike dien.
Si was gecleedt wel behagelike,¹
Dies hare lief droech ane tgelike.
Dese twee, die ic hier seide,⁺
Gingen daer te gadre beide.
Die God van Minnen, die al doet
Comen den mensce quaet ende goet,
Die ter minnen dogen iet,
Den dorper doet hi swaer verdriet
Ende oec leven in groten sere;
Hi maect knecht menegen here,⁺
Ende oec menichge vrouwe joncwijf,²
Die hi jegen hem vint stijf.

Die God van Minnen was oec daer,

Hine geleec niet, dat was waer,
Van gedanen enen knechte:⁺
So overscone was hi te rechte.
Sine cleder, die hi hadde an,
En mochte volprisen en geen man,
Want si waren al van blomen,
So rike ine conse niet genomen,⁺
Betogen al met scoenre minnen,³
Daer wel gewracht stoet binnen
Vogle ende oec scildekine,
Draken, lewen ende espentine,⁴
Vogelgripen ende luparden:⁺
Ine conste volprisen niet die waerde
Der cledre met al minen sinne,
Die an hadde die God van Minnen.
Van blomen warense menichgerande;
Men vonde en genen in desen lande,⁺
Sine stoter inne gevisiert.
Oec waren daer in gescakiert
Van rosen menich scone blat,
Daer menich vogel neven sat.
Op thoeft stont hem een rosen hoet,⁺
Die hem wale ende scone stoet,
Daer vogelkine ende nachtegalen
Al omme vlogen altemalen,
Beide al singende vort ende weder,
Ende slogen al vliegende die blade neder,⁺
Dat si vielen in sinen scoet.
Daer was die bliscap harde groet,
Want al bedect so was hi
Metten voglen, gelovets mi,
Die met groter sameningen⁺
Om hem allen te stride singen.
Hi sceen een ingel openbare,
Die altehants comen ware
Gevlogen ute hemelrike:
Hi sceen also sonderlike.⁺

+ C. fol. 5. d., 6. a.

+ [800]

+ [805]

+ [810]

1 Door Kausler is geheel zonder reden tusschen vs. 815 en 816 eene ruimte opengelaten, alsof eenige regels ontbraken.

+ [815]

+ [820]

2 Rose, I. 29, 874:

Et si fait des seignors sergens,
Et des dames refait, bajesses,
Quant il les trove trop engresses.

Joncwijf is hier in de beteekenis van dienstmaagd, zoo als het nog bij Kil. als ancilla, famula voorkomt.

+ [825]

+ [830]

3 Rose, I. 29, 883:

Ains avoit robe de floretes,
Fete par fines amoretes
A losenges, à escuciaus.

De Nederlandsche dichter heeft het origineel weder niet begrepen.

4 Zie Maerlants Naturen Bloeme, I. 218, 3692:

Unicornis luut eenhoren;
Espentijn heetment, als wijt horen;
Rhinoceros heet in dietsche woort.

+ [835]

+ [840]

+ [845]

+ [850]

+ [855]

+ [860]

[p. 15]

A. fol. 5. a. b.

⁺Die God van Minnen hadde vor heme
Staende, also alse ict verneme,
Een harden sconen jongelinc,
Die wel cleedde inden rinc.
Sijns namen en hebbic niet vergeten,⁺
Suete Anesien was hi geheten.
Hi sach den dans ende dat spel,
Dat vor hem was ende merket wel,
Ende hilt in sine hant tuwaren
Twee bogen curtois¹, die waren⁺
Des Gods van Minnen al beide.
Ic sal u seggen die waerheide,
Hoe dat gedaen waren die bogen,
Na minen wane, al ongelogen.
Deen was hultin ende swart,⁺
Ende ongescepen ende hart,
Met menegen bulte ende were.
Die vrocht si es bitter sere,
Die dat hout droech ende gaf,
Dar die boge gemaect was af.²⁺

Die ander boge was bat geraect,

Lanc ende scone ende wel geraect,
Ende wel betogen, in waren dingen,
Met vrouwen ende met jongelingen,
Die behagelike met allen leden⁺
Stoeden verheven ende besneden.
Suete Anesien hilt beide dese bogen,
Die ic u hebbe hier vertogen;
Ende X strale so hilt hi
Sinen meester altoes bi.⁺
Vive hire in die rechter hant droech,
Die scone ende wel na hare gevoech
Waren gemaect, ende al van goude
Daer dat yser wesen soude,
Ende wederhaect in elke side,⁺
Om meer quetsen ende sniden.
Die alre snelste van allen desen
Ende oec die beste na hare wesen
Met haren name si Scoenheit hiet.
Die min quetste ende dede verdriet⁺
Si was geheten Simpelheiden.
Ene andre, diemen hiet Vriheide,
Was gevedert met alre duecht.
Der vierder name gi horen muecht:
Geselscap so hiet si tuwaren,⁺
Ende quetste sere sonder sparen
Diere van bi met scieten wilde;
Mare die hem van verren hilde,
Hi soude die wonde te sachter dogen
Ende vele teer genesen moegen⁺
Dan van bi, dat verstaet.
Die vifte strale hiet Goet Gelaet;³
Si was die menst gederen conde,
Nochtanne scoet soe ene grote wonde,
Diemen te sere nine sal ontsien,⁺
Want si doet gerne goet gescien.
In dander hant hielt Suete Ansien
Vif andre strale, die dien
En geleken een twint niet.
Dyser daer af ende spriet⁺
Si waren swart ende lelic sere,
Ende geleken den duvel mere

+ C. fol. 6. a.-c.

+ [865]

1 Lees: turquois. Rose, I. 30, 913:

et si gardoit

Au Diex d'Amors deux ars turquois.

d.i. Turksche bogen. Zoo ook bij Chaucer, 217b:

in his honde holding

Turke bowes too.

De eene boog toch, die vs. 879 884 wordt beschreven, kan wel niet curtois genoemd worden.

+ [870]

+ [875]

2 Rose, I. 30, 913:

Li uns des ars si fu d'un bois
Dont li fruis iert mal savorés;
Tous plains de nouz et bocerés
Fu li ars dessous et dessore,
Et si estoit plus noirs que mores.

Were, Kil. Weer, callus, nodus, tuber.

+ [880]

+ [885]

+ [890]

+ [895]

+ [900]

+ [905]

+ [910]

3 Rose, I. 31, 952:

La quinte avoit non Biau-Semblant,

en bij Chaucer, 218a: Faire Semblaunt. De Mnl. vertaling is niet zeer juist.

+ [915]

+ [920]

[p. 16]

A. fol. 5. b. c.

⁺Dan enigen dinge, die es op derde.
Die irste es geheten Hovarde;
Die andre was beter nie,⁺
So was geheten Dorpernie,
Ende was beset in allen tiden
Met felheiden, diet al beniden.¹
Tarde was geheten Scande,
Die onward es in allen lande.⁺
Wanhope hiet die vierde strale,
Die noit en loende mensce wale.
Die vifte si heet Quaet Gepens,²
Dese neemt enen swaren sens.
Dese vif stralen altemale⁺
Geleken dien swarten bogen wale:
Sie waren fel ende putertieren.
Van te seggene hare manieren
Willic hier nu laten staen,
Het wert nu noch wel doen verstaen³⁺
Hier na alst heeft sinen tijt.
Ten danse so was groet delijt;
Die God van Minnen was gegaen
Bi ere vrouwen so wel gedaen,
Dat mi in mi selven dochte,⁺
Dat icse volprisen niet en mochte.
Scoenheit hietse, dat weet ic wale,
Gelijc dat hiet die irste strale.
Ane hare en was te lachterne niet;
Maer gelijc na dat men siet⁺
Vore die starren claer die mane,
So was si in hare gedane
Claer ende scone, bi mire trouwen,
Boven alle dandre vrouwen.
Si was lanc, in middel smal,⁺
Ende wel gescepen overal.
Sone hadde te doene engere paruren,
So scone was si van naturen.
Tote op die voete hinc hare thaer,
Dat scone was ende guldin vaer.⁴⁺
Wat souder u af meer geweten?
An hare hadde God twint vergeten.

Een ander vrouwe ginc naest hare,

Die machtich was ende openbare
Ende van harden groten doene:⁺
Niemene en was daer so coene,
Die jegen hare mesdoen dorste iet.
Dese vrouwe Rijcheit hiet;
Si was geprijst van menegen here,
Ende al die werelt dede hare ere;⁺
Want die rike es herde mechtich
Ende van allen doene crachtich;
Want rike liede na hare begeren
Moegen helpen ende deren.
Riecheit so dienense al⁺
Die daer waren, groet ende smal;
Ende des plechmen gerne noch -heden,
Om te hebbene van haerre rijcheden.
Alle so hietense vrouwe
Die daer waren, sem mijn trouwe,⁺
Ende altemale so hadde si
Die werelt tonder verre ende bi.
Te haren hove woent menich quaet,
Ende menich die jaget valschen raet;
Daer es menich verradere fel,⁺
Die vor die liede can smeken wel,

+ C. fol. 6. c. d.

+ [925]

1 Rose, I. 32, 968:

Fu apelée Vilenie;
Icele fu de félonie
Toute tainte et envenimée.

+ [930]

2 Rose, I. 32, 971:

Novel-Penser fu sans doutance
Apelée la darrehière.

+ [935]

3 Lees: Ic salt u noch wel doen verstaen.

+ [940]

+ [945]

+ [950]

+ [955]

4 Rose, I. 33, 1010:

Les cheveus ot blons et si lons
Qu'il li batoient as talons.

Gulden vaer is goudkleurig. Het adj. vaer, dat mij elders in het Mnl. niet is voorgekomen, vindt men zoowel als simplex als in talrijke samenstellingen in het Mhd.: var, bleichvar, bluotvar, goltvar; in het Ohd. faro, gen. farawes, farwes. Ons subst. varuwe, verw is hiervan afgeleid. Zie Benecke. Mhd. Wtb. III. 237, Graff, III, 700.

+ [960]

+ [965]

+ [970]

+ [975]

+ [980]

+ [985]

[p. 17]

A. fol. 5. c.-d.

⁺Ende vore blusschen ende achter bernen,
Daer si goede liede mede ernen.¹
Rijcheit so hadde cleder an,
So goede engene en sach noit man:⁺
Sie waren van porpure wel gesneden,
Ende van boven tote beneden
Al betogen met finen goude,
Daer in stoeden, alse hebben woude,
Istorien gemielt,² die wilen ere⁺
Gescieden prinsen ende heren.
Ene vaessce ginc daer dore
Wel gemaect achter ende vore,
Vol geset met dieren stenen,
Beide van groten ende van clenen.⁺
Si droech een gordel diere ende goet;
Die gespe daeraf, alsict verstoet,
Was van enen stene wel diere.³
Ic sal u seggen sine maniere:
Wie dattene draget over heme,⁺
Men magene niet, alsict verneme,
Met engenen venine vergeven,
Ende oec so houd hi jonc dat leven.
Dese steen ware beter enen riken man
Dan tlant dat houdet pape Jan.⁴⁺
Een ander steen was die marchant,⁵
Den besten enen diemen vant;
Want wine droech, hine dorste ontsien
Dat hi verliesen mochte sijn sien
Noch siecheit oec en gene gewinnen.⁺
Dit gordel was in allen sinnen
Beslagen wel met guldinen leden,⁶
Die sere wogen van swaerheden.

Rijcheide die vrouwe si droech daer

Op hare scone gelu haer⁺
Van goude ene so diere crone,
Dat nie en wart gesien so scone.
In mochte niet te hoefde comen,
Dat ic u soude algader nomen
Die stene diere in waren geset;⁺
Maer ic wille dat gi wet,
Datter robine, mirauden, jagoncen
Binnen stoeden wel III uncen.
Maer voren in die crone so stoet
Een carbonkel diere ende goet,⁺

+ C fol. 6 d.-7. a. D. fol. 6. a.

1 Rose, I, 34, 1042:

Par devant, por eus losengier,
Loent les gens li losengier;
Tout le monde par parole oignent,
Mès lor losenges les gens poignent
Par derrière dusques as os.

In vs. 991 schijnt de dichter een bekend spreekwoord gebruikt te hebben.

+ [990]

2 De sterke vorm van het deelwoord bij A is verkeerd. Malen, mielen, Goth. mêljan, is als afgeleid van het Goth. subst. mal, mêl, zwak. Zie Benecke, Mhd. Wtb., II. 21, 24, en verg. Dr. Halbertsma, Aant. op M. Sp. H. 165.

+ [995]

+ [1000]

3 Hier volgt de verdere collatie der varianten van fragment D., dat met verscheidene leemten van vs. 1000-1185 loopt.

+ [1005]

4 Over dezen paap Jan, een Christenvorst van uitgebreide macht in Indië, zie men Mr. van den Bergh, Ned. Volksromans, 140-142, en vooral het fragment der Mnl. vertaling van het reisverhaal van Johannes de Hese, medegedeeld door Dr. de Vries in de Verslagen en Berigten der Vereeniging ter bevordering der oude Ned. Letterk. II. 24-32.

+ [1010]

5 Wederom eene verkeerde opvatting van den Franschen tekst, waar men leest (Rose, I. 35, 1083)

D'une pierre fu li mordens,
Qui garissoit du mal des dens.

d.i. de tong van de gesp. Mordens is namelijk fermail, agrafe. Zie Roquefort, Gloss. II. 207, De Cange (Ed. Henschel), IV, 546 op Mordacium en Mardantus.

+ [1015]

6 Rose, I, 35, 1089:

Li clou furent d'or esmeré.

+ [1020]

+ [1025]

+ [1030]

[p. 18]

A fol. 5 d.-6. a.

⁺Hi was so clere, gelovets mi,
Dat bi, alst quam tien avonde bi,
So verlichte ende wart so claer,
Dat hi sinen lichte van daer
Een man wel ene mile gesage,⁺
Gelijc dat ware inden dage.
Bi desen stene, die in hare crone
Rijcheide droech, sceen si scone,
Dat hare anscijn al verclaerde
Die gene, die waren in die boengaerde.⁺

Rijcheide si helt bider hant

Den scoensten jongelinc diemen vant:
Hi was hare amijs getrouwe,
Ende weder mindene sere die vrouwe.
Waerheit so es hi geheten:¹⁺
Hets een jongelinc, die geseten
Gerne es in salen groet.
Van goede en heeft hi engenen noet,
Hi houd ridinge ende scone maisniede
Ende mint oec alle goede liede;⁺
Hine ontsiet rovere no dief,²
Maer edelheit so heeft hi lief.
Hi heeft sine herte geset in dien,
Dat hi wel groten cost mach sien
Ende groet goet oec verteren:⁺
Dats algader sijn begeren.

Naest dien jongelinc was gegaen

Ene vrouwe wel gedaen,
Die Meltheit hiet; si hadde wale
Geleert te gevene tallen male⁺
Ende oec goet te verterne anders.
Si was nichte Alexanders,
Die meldelec gaf tallen tiden.
Dese vrouwe was so blide
Niewerinc ane entwent niet,⁺
Dan si mochte seggen: ‘Siet!’³
Giricheit, die grote keitive,
En was binnen haren live
So gereet te nemene enege sake,
Alse Meltheit was wel te gemake⁺
Den lieden te gevene hare gevoech,
Ende God verlenets hare genoech.
Meltheiden so minden hier omme
Beide die vroede ende die domme,
Ende arme ende rike altemale⁺
Mochtense van herten herde wale,
Ende stoeden altoes te haren gebode.
Dat was om hare gichten bi Gode,
Die si gerne ende meldolec gaf:
Alle veeden cochte sire mede af.⁺
Daer omme es, also help mi God,
Die rike man doer ende harde sod,
Die nodich es ende nine wilt geven;
Want hine mach in al sijn leven
Bejagen prijs, no goet, no ere,⁺
Want alle die lieden haeten sere,
Ende heten nodech ende quaet,
Dat elken groten here mestaet.
Hets wonder hoe behouden mach
Vrec here sijn lantscap enichgen dach;⁺
Mare die vriende wilt bejagen,
Sijt van vreemden, sijt van magen,

+ C. fol, 7. a-c. D. fol. 6. b.

+ [1035]

+ [1040]

1 Rose, I. 37, 1117:

Un valet de grant biauté plain,
Qui fu ses amis véritiez.
C'est uns hons qui en biaus ostiez
Maintenir moult se délitoit.

Véritiez is niet de naam van den vriend; maar het bijv. nw. oprecht. Dat de lezing sale bij A de ware is, bewijst het origineel.

+ [1045]

+ [1050]

2 Wederom eene geheel verkeerde vertaling. Rose, I. 37, 1122:

Cis cuidast bien estre repris
Ou de murtre, ou de larrecin
S'en s'estable éust un roncin.

+ [1055]

+ [1060]

+ [1065]

3 Rose, I. 37, 117:

Si n'avoit-el joie de rien,
Com quant el pooit dire: ‘Tien.’

+ [1070]

+ [1075]

+ [1080]

+ [1085]

+ [1090]

[p. 19]

A. fol. 6. a. b.

⁺Hine sal dat sine te sere niet minnen,
Want niemene sone mach gewinnen
So groten lof, so groten prijs,⁺
Alse met gichten in alre wijs.
Meltheit so slacht sekerlike
Den togesteen, die wel heimelike
Trect na heme dat yser swaer,
Also trect die herten naer⁺
Die man, die meldelike can geven,
Ende doese met hem in trouwen leven.

Meltheit die scone vrouwe

Hadde cleder versch ende nuwe
Van enen purpure alexandrijn,⁺
Dat niet beter en mochte sijn.
Scone wasse, gelovets mi;
Vore hare herte so hadde si
Engene broke,¹ want sise gesent
Ere vrouwen hadde in een prosent.⁺
Dat en mestoet twint der vrouwen,
Want men te bat hare kele mochte scouwen
Ende haer lijf, dat scoenre sceen
Ende witter dan yvorijn been.
Meltheit, die scone entie vroede,⁺
Leidde in hare hant met bliden moede
Een riddere uutvercoren,
Die van geslachten was geboren
Van Bartaengen Arturs tsconincs:
Si was blide des jongelincs.⁺
Hi voerde tekene ende baniere
Van wel te doene in alle maniere.²
Men telde verre van sinen done,
Hi was vrome, stout ende cone,
Ende was nuwelinge comen⁺
Van enen tornoye, daer hi genomen
Hadde ende gegeven menegen slach
Doer sine amie, die hi daer sach,
Ende menege starke joeste gereden,³
....... ...
Ende menegen riddre daer afgeslegen,
Die hi met fortsen vorde sire wegen.⁺

Na Meltheide so ginc daer

Vriheide,⁴ dat wet vor waer,
Ene vrouwe scone ende goet,
Die niet en hadde dat hare mestoet.
Wit alse die snee was al hare lijf,⁺
Sachte ende moru, een twint niet stijf;
Haer ogen graeu ende roet haer mont,
Hare haer scone, lanc ende blont.
Si was sachte ende godertiere
Ende volmaect in hare maniere.⁺
Vrihede was gecleet
Met enen kedele,⁵ die haer wel steet,
Dien si al nuwe hadde anegedaen;
Hino was linijn noch bokeraen,

+ C. fol. 7. c.-d. D. fol. 6. c.

+ [1095]

+ [1100]

+ [1105]

1 Rose,I. 38, 1172:

Mès el ot son col desfermé

bij Chaucer, 219:

For she right there had in present
Unto a lady made present
Of a gold broche, full well wrought.

+ [1110]

+ [1115]

+ [1120]

2 Rose, I. 39, 1184:

Ce fu cil qui porta l'enseigne
De Valor et le gonfanon.

+ [1125]

3 Blijkens het rijm ontbreekt een regel, die misschien aldus zou kunnen gelezen worden:

Ende menegen halsberch dorsneden.

Verg. Rose, I. 39, 1191:

Où il ot faite por s'amie
Mainte jouste et mainte envaïe,
Et percié maint escu bouclé,
Maint hiaume i avoit descerclé,
Et maint chevalier abatu,
Et pris par force et par vertu.

+ [1130]

4 Rose, I. 39, 1197:

Après tous ceux se tint Franchise.

+ [1135]

+ [1140]

5 Rose, I. 40, 1216:

Vestue ot une sorquanie.

[p. 20]

A. fol. 6. b.-c

⁺Maer sidijn, wit altemale,⁺
Gelesen utermaten wale.¹
Ic segge sekerleke wel dat,
Dat den joncfrouwen staen vele bat
Witte kedele wel geploit,
Dan enich ander cleet dede noit.⁺
Die witte kydele tooghde wel,
Dat soe ne was sner no fel,²
Die scone vrouwe, diene droech an;
So leidde enen jongen man,
Die scone was, hovesch ende blide,⁺
Die vriendelic ginc neven harre side.
Niet ne wetic sine name,
Maer te minne was hi bequame.
Hi was sone eens groets heren,
Na dat ons die boke leren.⁺
Hierna ginc Hoveseide die vrouwe,
Die scone was, sem mine trouwe,
Si en was hoverdich no sod.³
Si was die gone, dat lone haer God,
Die mi ane den danse riep,⁺
Daer ic haestelike toeliep.
Sine was niet nodech haerre worde,
Ende al datmen van hare horde,
Dat was beide scone, antworde ende tale,
Want sise te poente conste wale.⁺
Van hare en wart te gere stede
Man gestuert no geërt oec mede.⁴
Si was van herden hogen connen.
Hare anscijn verlichte als die sonne;
Si was van allen leden scone;⁺
Si mochte met eren spannen crone
In Vrankerike ocht in Ingelant.
Een riddere hadse bider hant,
Die scone was ende wel conste spreken,
Sine worde helen ende breken.⁺
Gerne dedi den lieden ere;
Dies minnen siene van herten sere.

Ledecheit, die scone maget,

Daer ic u vore af hebbe gesaget
Hare gedane ende hare scoenhede,⁺
(Si was die mi twiket ontdede,
Daer ic met quam in dat vergier)
Ginc naest Hovescheden hier.
Van hare en seggic nu meer niet:
God loens hare dat si mi inliet.⁺

Nadien dat ic can best verstaen,

Quam na Ledicheden gegaen
Een scone kint, dat Joncheit hiet,
Die int herte droech cleine verdriet.
Het hadde nauwe XII jaer,⁺
Ende was van sinne drove no swaer,
No van gepense, no van rouwen.
Het hadde een liefleecs wifs anescouwen.
Ten spele stoet hare herte ende sin,
Want het es der joget begin,⁺
Want jonge lieden en geren el
Dan feeste, bliscap ende spel.
In hare hant so hilt si
Haren vrient, die hare ginc bi,

+ C. fol. 7. d. 8. a. D. fol. 6. d.

+ [1145]

1 Rose, I. 40, 1219:

Car el fu si coillie et jointe,
Qu'il n'i ot une seule pointe
Qui à son droit ne fust assise.

Misschien in vs. 1152 te lezen:
Geselet, d.i.: geplooid, van lese, rimpel.

+ [1150]

2 Deze twee regels, die bij A. ontbr ken, kunnen blijkens den Franschen tekst niet gemist worden. Rose, I. 40, 1227:

La sorquanie qui fu blanche,
Senefioit que douce et blanche
Estoit cele qui la vestoit.

+ [1155]

+ [1160]

3 Verkeerdelijk bij C. glot. Rose. I, 41, 1237:

Si n'ere orgueilleuse ne fole.

+ [1165]

+ [1170]

4 Rose, I. 41, 1244:

Onc nus ne fu par li laidis,
Ne ne porta nului rancune.

+ [1175]

+ [1180]

+ [1185]

+ [1190]

+ [1195]

+ [1200]

[p. 21]

A. fol. 6. c.-7. a.

⁺Dien si custe telken male,⁺
Alsi woude sonder tale,
Dat dochte hem beiden wale behagen.
Si custen dickent, daer toesagen
Alle die ten danse gingen,
Diet in arge nine bevingen⁺
Hoe dickent dat si ondercusten.
Bi Gode, het mochte elken lusten
Te siene also suete spel!
Di jonchere hi was oec wel
Vander oude dat sceen sijn⁺
Joncheide sijn suete minnekin.
Sie ondercusten hem menege stont;
Elc dede den andren ane sinen mont,
Alse ocht II tortelduven waren.
God laetse alle qualike varen⁺
Die selke II in enegen lande
Doet vernoy ocht enichge scande.

Alse ic dien dans hadde wel besien

Lange stont, sciet hi mettien.
Doe ginc elc na sinen gerieve⁺
Sitten bi sinen sueten lieve
Onder die bome in die scade,
Die daer was van menegen blade,
Ende ondercusten hem onderlinge
Vriendeleke ende sonder gedinge.⁺
Hoe goet een leven ende een vri,
Ende hoe volmaect een leidden si!
Die selo een leven leiden mochte,
Ende die dan een ander sochte,
Hi dochte mi wesen herde sot.⁺
Ine wane niet dat onse here God
Diere feeste heeft gelike
Daer boven in sijn hemelrike.
Een groet wille quam mi doe ane
Dat vergier al dore te gane,⁺
Te siene die bome, die notemosscaten
Drogen ende prume garnaten:
Ine mochtse al niet visieren,
Die daer stonden menechgertiere.
Ic sciet van daer ende ginc allene⁺
In dat vergier, daer groet ende clene
Harde wale die vogle songen
Suete ende scone na haerre tongen.

Doe riep te hem die God van Minnen

Suete Anesien, ende dede kinnen⁺
Met enen tekine, dat hi woude
Dat hi hem spiene die boge van goude,
Ende hine hem gave sonder sparen
Metten stralen die scone waren.
Suete Anesien hine lette niet⁺
Hine dede dat hem sijn meester hiet,
Ende gaf hem in die hunt den boge
Ende die strale van snelre vloge.
Alse hi den boge hadde in die hant,
Van verren volgede hi mi te hant.⁺
Nu hoede mi God van doederwonde!
Ic ginc wech tien selven stonden
Int vergier, bede hier ende daer,
Ende hi volgede mi emmer naer;
Maer niewerinc en dorstic staen,⁺
Ine hadde tirst vergier doregaen
Ende al besien dat ic daer vant.
Dat vergier was al viercant,
Even lanc ende even breet,
Daer menich scone boem insteet.⁺
Hens boem in die werelt negeen,
Die vrocht draget, daer en wasser een,
Ocht twee, ocht III van diere maniren,
En¹ waren bome quadertieren.
Daer stoeden crude van allen lande,⁺
Die specie drogen menichgerande.

+ C. fol. 8. a-c.

+ [1205]

+ [1210]

+ [1215]

+ [1220]

+ [1225]

+ [1230]

+ [1235]

+ [1240]

+ [1245]

+ [1250]

+ [1255]

+ [1260]

+ [1265]

+ [1270]

1 Bij A. en C. verkeerdelijk: Ende. Rose, I. 44, 1334:

Nus arbres qui soit, qui fruit charge,
Se n'est aucuns arbres hideus,
Dont il n'i ait ou un ou deus
Ou vergier, ou plus, s'il avient.

+ [1275]

[p. 22]

A. fol. 7. a-b.

⁺In dien vergiere mochtemen oec vinden

Herten, reen, deinen¹ ende binden,
Die daer liepen menichgertiere,
Ende andre beesten van diere maniren,⁺
Die daer hadde here Deduut,
Die daer woenden in dat cruut.
Menichge fontaine so stont daer,
Die scone waren ende claer,
Die ic en mochte genomen al,⁺
Want ic niet en weet tgetal
Van dien fontainen, die daer Deduut
Met condute dede springen uut,
Ende liepen dore die grone crude.
Also alse behagede Dedude,⁺
So gaven die fontainen claer
Verscheit dien bomen hier ende daer
Ende dien cruden, die daer bloiden
Ende in hare virtude vergroiden.

Wat holp dat ic u langer seide,⁺

Ende meer prisede die scoenheide
Van dien vergiere? Ic wille swigen,
Want ine conste dien sin gecrigen,
Dat ic die scoenheit mochte geseggen:
Dies willic die tale nederleggen.⁺
Ic ginc alomme tien selven tiden
Besien tvergier in elke side.
Alse ict besien hadde altemale,
Die God van Minnen trac n sine strale
Diepe in den boge ende verre gnoech,⁺
Die mi volgede na sijn gevoech,
Wachtende heimelic te voet,
Gelijc dat die jagere doet,
Die de beeste jaget tote dien
Dat hi sinen poent mach sien⁺
Die beeste te scietene ende te vane:
Aldus volgede hi mi emmer ane.
Tachterste so quam ic gegaen,
In ene stat, was wel gedaen,
Op ene fontaine nemen goem,⁺
Daer boven stont een pijnboem.
Sint dat God wart geboren
Sone was noit gesien te voren,
Wetic wale, engene fontaine
Also scoene noch alsoe reine.⁺
Si was diepe ende claer,
Ende stont in enen marbre daer
Geset bi meesterien groet:
Nie en sach man dies genoet
So wel gemaect in enen stene.⁺
Daer stonden inne lettren clene
Wel gehouwen, die spraken dus:
‘Hier starf die scone Narcius
Van minnen op dese selve stede.’
Nu mogedi horen wat dat dede.

Narcius was een jonchere,

Die de minne dwanc so sere⁺
Ende so verleitde,² dat hi bedarf
Op dese fontaine ende hier op starf;
Want Equo, ene hoge vrouwe,
Haddene so lange gemint op trouwe,
Dat si was bracht in selker noet,⁺
Dat si heme hare minne ontboet.
Hi was so fier om sine scoenhede,
Dat hi hare altemale ontseide.
Doe hare ontseggen horde die vrouwe,
Doe makede si so groten rouwe,⁺
Ende naemt in so groet despijt,
Dat sire omme starf eer tijt.
Mar die wile dat si hadde binnen
Den adem, bat si den God van Minnen
Met al haerre herte mendelike,⁺
Dat Narcius van erterike

+ C. fol. 8. c-9. a

1 Dein, Kil. Deyn, dama. Deynken. Damula, Gal. dain.

+ [1280]

+ [1285]

+ [1290]

+ [1295]

+ [1300]

+ [1305]

+ [1310]

+ [1315]

+ [1320]

+ [1325]

+ [1330]

2 D.i.: verleedde, kwelde, zooals ook de Var. heeft. Verg. Rose, I. 48, 1449:

Et tant le sot Amors destraindre.

+ [1335]

+ [1340]

+ [1345]

[p. 23]

A. fol. 7. b.-c.

⁺Nine moeste sceden sonder last
Van minnen, dide herte so vast
Hadde ende so hart oec mede,
Dat hise moeste leggen teneger stede⁺
Daermen sine minne al ontseide,
Dat hi moeste proeven die sericheide,
Die gerechte minnaren dragen,
Alsmen nine ontfaet hare clagen.
Om dat redelec was dese bede,⁺
So wast recht datse God dede;
Want daerna in corten dagen
Was Narcius gevaren jagen
In enen wonde, ende quam gereden
Op ene fontaine ende beette beneden;⁺
Want van dorste haddi smacht,
Also alsi vander jacht
Verwarmt was ende moede een deel.
Doe ginc hi dore een scone proieel
Ten borne wart, die daer stont scone:⁺
Daer quam sine mesdaet te lone.
Hi ginc liggen op die fontaine,
Die hi sach scone, claer ende reine,
Ende soude een luttel drinken daer.
Doe sach hi in dat water claer⁺
Sijn anscijn alse openbare
Alse ocht in enen spegel ware.
Hi sach sine ogen ende sijn anscijn,
Dat niet scoenre en mochte sijn,
Ende sine gedane die lieflec was;⁺
Ende stappans so dochte hem na das,
Dat hi sach ene creature,
Die hadde also scone figure,
Dat wonderlec te seggene ware.
Doe leide hi vaste sine herte an hare,⁺
Dat hem dochte hi soude ontsinnen.
Aldus wrac hem die God van Minnen
Over die gene, die groet dangier¹
Maken ende hem sijn te fier.
Narcius, die tovermodich was⁺
Menichger vrouwen, alse ict las,
Hadde nu in sinen sinne
Ene harde wonderlike minne,
Dat hi minde sijn selfs scade
Sonder verdrach ende sonder genaden.⁺
Dus lach hi lange ende museerde
Int water, dattem tebarenteerde,
Naer sine scadewe, die haer vertoende,
Daer sine mede sere hoende;
Want hi waende dat hadde gesin⁺
Van ere vrouwen dat anscijn,
Daer hi ane dede menichge bede,
Maer hi en vant en gene geneden
Noch oec troest van sire minnen.
Doe moesti cortelike ontsinnen⁺
Ende sterven van groter rouwen.
Dus wart gewroken Equo die vrouwe
Over Narciuse den jonchere,
Die hare dede die onnere,
Dat hi hare minne ontseide,⁺
Daer hi an dede dorpereide.
Gi vrouwen ende gi jonge manne,
Dit exempel gaet u anne,
Dat ic u vertelt hebbe hier:
En sijt u vrienden niet te fier,⁺
Die dore u dogen ende pinen;
Laet hem u genaden scinen,
Dat up u die God van Minnen
Niet en wreke in genen sinnen.
Doe ic die lettren hadde gelesen,
Ende ic wiste al Narcius wesen,

+ C. fol. 9. a. b.

+ [1350]

+ [1355]

+ [1360]

+ [1365]

+ [1370]

+ [1375]

+ [1380]

1 Dangier wordt hier even als in het origineel, als ook in vs. 1812, gebezigd voor tegenstreving. Rose, I. 49, 1497:

Lors se sot bien Amors vengier
Du grant orguel et du dangier,
Que Narcisus li ot mené.

Zie Roquefort, Gloss. I. 339, Diez, Etym. Wtb. 606, Du Cange (Ed. Henschel), II, 740.

+ [1385]

+ [1390]

+ [1395]

+ [1400]

+ [1405]

+ [1410]

[p. 24]

A. fol. 7. c-8. a.

⁺Togic achterwart mettien⁺
Ende en dorste daer binnen sien:
So groet gepens quam mi doe an
Van Narciuse den sconen man.
Doe pensedic weder haestelike,
Dat mijn gepens ware sottelike:⁺
Ic mochte coenlike sien die stede,
Twater ende den gront daer mede;
Ic was sot dat ic iet verde.
Harde onlange ic doe merde.
Ic en nicte doe neder daer⁺
Ende besach den borne claer
Ende gravele, die inden gronde
Sere speelden in allen stonden.¹
Wat soude icker u vele af maken?
Ic segge u wel in waren saken,⁺
Men vonde in die werelt niet
Diere gelike van fontainen iet.
Si was versch, nuwe ende goet.
Ende liep altoes met groter vloet
Ende met beken die scone waren,²⁺
Daer in beiden siden tuwaren
Stoeden die scone crudekine,
Versch, groene ende fine,
Die winter ende somer stoeden daer
Groene op die fontaine claer.⁺
Beneden in diere fontainen gront,
Dat willic u wel maken cont,
Stoeden twee stene van cristale,
Gevoget te gadere harde wale,
Ende waren harde wonderlijc.⁺
U sal dinken ongelovelijc
Dat icker u af seggen sal,
Nochtanne so ist waerheit al.
So waneer dat die sonne es so hoge
Geclommen, dat si scinen moge⁺
In die fontaine scone ende claer,
So werpen die stene alle daer,
Die so scone sijn ende so diere,
Van varuwen menichge maniere,
Groene, gelu, blaeu ende roet,⁺
(Dit mach u dinken wonder groet)
Ende vertoenden altemale
Wat int vergier was op ende tale,
Bome, vrocht, crude ende blomen.
Ende wilt u bi geliken genomen:⁺
Gelijc die spegel toent gereet
Algader dat hem jegen steet
Die gedaente altemale,
Also toenden die cristalen
Al dat was in dien vergiere.⁺
Dat was ene wonderlike maniere,
Want in welker siden een stoet,
Sach hi van dien vergiere goet
Die ene side al claerlike
Ende bander side die gelike.⁺
Daer en was so cleine dinc
Van al dat die vergier bevinc,
En stoet in die stene alse clare,
Alse ocht daer in betogen ware.

Die sorgelike spegel hiet dese,³⁺

Daer Narcius, alse ict lese,

+ C. fol. 9. b.-d.

+ [1415]

+ [1420]

+ [1425]

1 Rose, I. 50, 1533:

Por véoir l'iaue qui coroit,
Et la gravele qui paroit
Au fons. plus clere qu'argens fins.

d.i. het kiezelzand. Zie Du Cange (Ed. Henschel), III. 562. Door den vertaler schijnt het als een soort van visschen te zijn opgevat.

+ [1430]

2 Rose, I. 50, 1538:

L'iaue est tousdis fresche et novele,
Qui nuit et jor sourt à grans ondes
Par deux doiz creuses et parfondes

+ [1435]

+ [1440]

+ [1445]

+ [1450]

+ [1455]

+ [1460]

+ [1465]

+ [1470]

3 Rose, I. 52, 1579:

C'est li miréoirs perilleus.

+ [1475]

[p. 25]

A. fol. 8. a. b.

⁺Besach sine figure binnen,
Die hi soe begonste minnen,
Dat hijt bestarf wel cortelike
So wie hem in desen spegel rike⁺
Besiet, daer en es en gene hulpe jegen,
No dranc, no salve, die meesters plegen,
Sie en sienre selke dinc binnen,
Datse doet bi crachte minnen.
Menich hoge comter bi⁺
In die minne, gelovets mi;
Want die vroede, die wel geraecte,
Ende daer scoenheit niet in laecte,
Noch wijsheide, noch vromicheide,
Heft si gevaen ter meneger stede,⁺
Ende danne so bringense hen inne
Nuwe herten ende nuwe sinne.
Daer en es toe hulpe no raet
Ander dan ter minnen gaet;
Want Cupido, Venus sone,⁺
Hadde in die fontaine scone
Gesait dat suete saet van minnen,
Dat geen dorpre en mach gewinnen,
Ende sine strecke daer geleget
Ende sine angiene, daer hi met pleget⁺
Joncfrouwen ende joncheren te vane;
Want hi sin herte elre ane
Niet en leget, dan om hem
Minne te bringene inden sin.
Om tsaet, dat hadde Cupido⁺
In die fontaine gesait also,
Die daer stoet in dien plaine,
Met rechte hiet si diere Minne fontaine,
Daermen af leset ter meneger stat;
Maer noit sone hordi bat⁺
Bescreven die waerheit dan nu hier
Van mi, die sach al dat vergier.
Doen ic daer dus pensende lach
Op die fontaine, daer ic sach
Die cristale, die sonderlinge⁺
Mi toenden dusentichstereande dingen,
Wardic so blide in minen moet,
Dat mi daer twesen dochte so goet,
Dat ic daer gerne ware bleven bi
Ende in dien spegel besage mi.⁺
Maer lase, mi hadde saen gebracht
Die spegel, dat ic sine cracht
Kinnen moeste ende werden geware,
Want ic suchte ende wart in vare,
Ende viel in strecken te minen scaden,⁺
Die menichgen man hebben verladen.

In dien spegel vor alle dinge

So sagic staen sonderlinge
In ene side dat vergier
Een utermaten scone rosier,⁺
Beloken vaste met ere hagen.
So wel begonste mi dat behagen,
Dat ic en liete om gene have,
Diemen mi daer omme gave,
Ine soude dien rosier sien gaen⁺
Ende die rosen die daer instaen;
Want dat anesien hadde mi gevaen,
Alst menegen andren heeft gedaen.
Doe gingic tien rosiere wart,
Dat mijn herte serc begart.⁺
Alse saen alse icker was comen bi,
So quam daer ute tote mi
So sueten smakeleken gore,
Dat mi vloech die herte al dore.
Tebarentert wart ic mettien,⁺
Ende pensede hoet mi mochte gescien,
Dat ic der rosen ene gecrege,
Die ic roke alle wege;
Maer ine dorste niet wel bestaen
Die rosen te plockene no narre gaen,⁺
Dore Dedute den groten here,
Dien ic vruchte te bolgene sere.

Daer waren rosen een groet deel,

Die daer stoeden int praieel,

+ C. fol. 9. d 10 b.

+ [1480]

+ [1485]

+ [1490]

+ [1495]

+ [1500]

+ [1505]

+ [1510]

+ [1515]

+ [1520]

+ [1525]

+ [1530]

+ [1535]

+ [1540]

+ [1545]

+ [1550]

[p. 26]

A. fol. 8. b. c.

⁺Ende cnoppe beide cleine ende groet,⁺¹
Die scone waren, wit ende roet,
Ende selke ontaen ende selke toe,
Ende selke begonste ontplukene doe,
Die en sin te hatene niet;
Maer diemen al ontploken siet⁺
Tegaen in enen dage te male,
Mare die cnoppen duren wale
Beide twee dage ochte drie:
Daer omme so behaget mi die
So wel, dat wonder te seggene ware.⁺
Ic weet dat wel al openbare,
Dat noit gesien wart in rosier
So scone cnoppe alse stoeden hier
Die enen der knoppe goet
Hebben mochte an enen hoet,⁺
Hi mochtene wel te rechte minnen,
So suete roeke hadden si binnen.

Onder alle die cnoppe daer

So sagic enen, dat was waer,
Die mi dochte die scoenste wesen:⁺
Engeen der andre en geleec desen,
Want sine scoenheit was groet,
Ende daertoe so fijn roet,
Dat ict vertellen qualec mach.
Sijt seker dat ic hem hebben sach⁺
Scone bladre wel IIII paer,
Die hem hadde nature aldaer
Gegeven ende niemen el,
Die alle stoeden te poente wel,
Dier hi gnoech hadde ende vele.⁺
Recht alse een bies stoet hem die stele,
Daer hi so mogenlike boven stoet,
Dat hi al mijn herte dorew oet
Mettien oversueten gore,
Dien hi spraide tvergier al dore⁺
Ende oec dat plain harentare.
Maer tirst dat ic wart geware
Den sueten roke vanden cnoppe,
So vielre so sere mijn herte oppe,
Dat ickene gerne hadde gecregen,⁺
Haddic gemogen in enichen wegen
Dore die hage steken mine hant,
Dien ic vaste verdornet vant
Met carden, met distelen ende met bremen,
Die sere cretten ende scremen,⁺
Ende doen menich groet verdriet
Den genen diere an comet iet.

Die God van Minnen, die alden dach

Mi hadde gevolget, alse hi mi sach
Besien die cnoppe ende stille staen,⁺
Die mi so sere hadden gevaen,
Een strael sette hi inne doe,
Ende trac te sinen oren toe
Den starken boge ende scoet
Dat sware strale, dat mi vloet⁺
Int herte binnen. Doe quam mi coude
Overgaende menichfoude,
Dat ic dicke hadde van coude pine
Dore enen pels van ermine.²
Alse ic aldus gescoten was,⁺
Viel ic neder in dat gras
In onmacht van vresen groet;
Hi dede sonde die mi scoet,
Opdat hi doen mochte enege sonde.
Aldus so lagic lange stonde.⁺
Alse ic verquam van diere onmacht,
Ende ic een lettel hadde mine cracht,
Clagedic sere mijn mesfal,
Want ic waende verbloet sijn al;

+ C. fol. 10. b. c.

+ [1555]

1 Rose, I. 54, 1673:

La coe ot droite comme jons.

De lezing bij C. is blijkbaar bedorven.

+ [1560]

+ [1565]

+ [1570]

+ [1575]

+ [1580]

+ [1585]

+ [1590]

+ [1595]

+ [1600]

+ [1605]

+ [1610]

2 Rose, I. 56, 1704:

Adonc me prist une froidor,
Dont ge dessous chaut peliçon
Oi puis sentu mainte friçon.

+ [1615]

+ [1620]

[p. 27]

A. fol. 8. c-9. a.

⁺Maer tstrael, dat mi binnen stac,⁺
Een dropel bloets noit uut en trac,
Maer liet mi al droge die wonde.
Maer ic, die dogede dat ongesonde,
Nam met beiden handen tstrale,
Ende toechger mede op entale,⁺
Ende wanet wale al uuttien;
Maer en conste mi niet gescien:
Het stac mi int herte so vaste.
Doch togic met selken laste,
Dat ic ute die vlieke toech;¹⁺
Maer tstrael, dat in herte vloech,
En constic uut niet gewinnen,
Henne bleef mi int herte binnen;
Maer noit en gincker buten bloet.
Swaer ende drove was mi die moet;⁺
So overgroot so was die wonde,
Mi dochte dat ic niet en conde
Meester vinden verre ochte naer,
Die mi genase mine wonden swaer
Noch met crude no met salven,⁺
Dat mi helpen mochte te halven,
En ware die cnop, die es so scone;
Die mi dat gave te lone,
Sone ware mijn geluc niet smal,
Want die cnop genase mi al.⁺

Anderwarf so toech die Minne

Haren boge ende leide inne
Simpelheiden, dat ander strale,
Dat scone ende vergout was wale,
Ende dat joncheren ende joncfrouwen⁺
Dickent heeft minnen doen met trouwen.
Die God, die was mi te bi,
Scoet sonder mercken daer na mi,
So dat mi dore die ogen tstrale
Nederscoet int herte te dale,⁺
Dat nemmermeer en coemt daer uut,
Duchtic, bi engere virtut,
Die mi toe mochte comen nemmermeer.
Ic trac thout uut alse ic dede eer,
Maer dat strale dat bleef daer inne,⁺
Dat en mochte uut met genen sinne.
Maer nu weet dat wel vor waer:
Haddic te voren therte swaer,
Ende ten knoppe willich sere,
Nu haddics den wille mere;⁺
So mi tevel meer wart swaer,
So mi meer droech therte daer
Ende dien wille tien rosiere,
Die bat roec danne specie diere.
Aldus moestic daerwart tien,⁺
Want therte riet mi so te dien,
Dat ict moeste bi forsten doen;
Maer die scottere, die mi geroen
Niet ne liet no met gewake,
Hi stoet sere na die sake,⁺
Daer hi mi mochte mede pinen.
Die derde strale vanden sinen
Setti inden starken boge,
Dat was van harder snelre vloge:
Hovesscheit was geheten dat;⁺
Dat scoet hi mi al daer ter stat.
In midden therte rechte dure.
Die wonde si was groet ter cure,
So dat ic viel in onmacht neder.
Lanc waest eer ic bequam weder⁺
Ende weder minen sin gewan;
Doch nam ic tstrael ende began
Te treckene, alsic tander dede;
Maer thout en volgede mi niet mede.²

+ C. fol. 10. c-11. a.

+ [1625]

+ [1630]

1 Rose, I. 56, 1721:

Et tant tirai, que j'amené
Le fust à moi tout empené.

+ [1635]

+ [1640]

+ [1645]

+ [1650]

+ [1655]

+ [1660]

+ [1665]

+ [1670]

+ [1675]

+ [1680]

+ [1685]

+ [1690]

2 Lees met C.:

Niet danne thout volchde mi mede.

Rose, I. 58, 1781:

Ge pris la floiche, si osté;
Le fust qui ert en mon costé;
Mès la sajete n'en poi traire
Por riens que ge péusse faire.

[p. 28]

A. fol. 9. a. b.

⁺Dus satic daer wel lange stont,⁺

Alse een die sere was gewont.
Van sorgen was mijn gepens wel swaer,
Maer emmer toech mi therte daer,
Dat ic soude ten cnoppe waert gaen.
Dat hadde die scottre al gedaen,⁺
Die mi coene maecte indien.
Men seit dat niet en soude ontsien
Die worme twater,¹ ende daerbi,
Al haddic gesien al omme mi
Vliegen gescutte alse gars ende griet,²⁺
Ine hadde daer omme gelaten niet,
Inne ware tote den cnoppe gegaen.
Minne, dient al es onderdaen,
Gaf mi therte ende coenhede,
Ende geboet mi daertoe mede.⁺
Doe rechtic mi op mine been,
Cranc ende idel,³ recht alse een
Die gequetst es harde sere,
Ende in liet no min no mere
Dore den scottre, die mijns gert,⁺
Ic en ginc ten enoppe wart.
Mare die hage, diere stoet bi,
Was so dicke vermaect vore mi,
Dat ic en conste den cnoppe genaken.
Doe moestic buten der hage waken,⁺
Die omtrent die rosen ginc:
Dat was mire herten een sware dinc.
Doch gaft mi raste, dat ic was
So na den cnoppe, geloeft mi das,
Want hi stoet mi rechte vore,⁺
So dat ic hadde van hem die gore,
Dat mi behagede also wale,
Dat ic verblijdde altemale,
Ende sere gesachte mi daer mede
Mine sware dorewonde lede.⁺
So wale wasic te gemake,
Dat ic en gerde engene sake
Maer dan te wesene daer
Ende te blivene al mine jaer.
Recht doe ic hadde gewesen⁺
Een stucke in bliscap, quam met desen
Die God van Minnen, die mi en liet
Wesen sonder meer verdriet,
Ende scoet mi rechte midden therte
Ene nuwe wonde, die mi gaf smerte.⁺
Geselscap so hiet dat gescutte:
En geen der andre en was so nutte
Om te hebbene saen genaden;
Want geselscap si maect stade,
Ende stade doet stelen den dief,⁺
Ende stade doet ontfarmen dlief.⁴
Dese wonde swaer ende nouwe
Gaf mire herten groten rouwe
Ende doegen, dat mi was te swaer,
Want ic viel in onmachte daer⁺

+ C. fol. 11. a. b.

+ [1695]

+ [1700]

1 Lees:

Men seit dat sere soude ontsien
Die warme twater.

daar de lezing zoowel bij A. als C. volslagen onzin oplevert. De vergelijking met het Fransch (Rose, I. 58, 1793) bevestigt duidelijk onze emendatie:

Ce me doit bien espoenter,
Qu'eschaudés doit iaue douter.

d.i.: want iemand die warm, bezweet is, moet zich voor het water hoeden. Chaucer, 224a, bezigt een ander spreekwoord:

Brent child of fire hath much drede.

2 Zie over griet, zandkorrel, grof zand, Dr. de Vries in de Taalgids, VII, 49 vlgg.

+ [1705]

+ [1710]

3 Wederom eene letterlijke vertaling van het Fransch; Rose, I. 59, 1804:

Ge me sui lors en piés dreciés,
Fiebles et vains cum hons bleciés.

waar vain afgemat beteekent (Zie Roquefort Gloss. II. 680), in welken zin het mij in het Mnl. niet bekend is.

+ [1715]

+ [1720]

+ [1725]

+ [1730]

+ [1735]

+ [1740]

+ [1745]

4 Vs. 1752-56 in de Rose, I. 59, 1836:

Il n'est nule qui si tost mete
A merci dame ou damoisele.

+ [1750]

[p. 29]

A. fol. 9. b. c.

⁺Meer danne driewerf tenden een
Van vernoie, alse mi wel sceen;
Want menich suchten groet ende diep
Diewile ute mire herten liep,
Dat mi dede groet torment.⁺
In hadde hope niet een twint
Te genesene emmeer;
Ic hadde die doet genomen eer,
Eer ic te live ware bleven,
Want ic woedt vore mi gescreven,⁺
Dat mi die minne openbare
Sal doen wesen martelare.¹

Die God van Minnen sette doe inne

Die vifte strale, ende scoet met sinne.
Si was geheten Goet Gelaet,²⁺
Si doet minnen sonder baraet
Ende den minnaren sin gestade,
Al es hi in groet ongenaden
Dit strael es van scarper snede
Ende daertoe dat pijnlicste mede;⁺
Mare die hovessche God van Minnen
Dede hem ene suetheit gewinnen,
Dies te sachter wesen soude.
Tpoent, dat voren was van goude,
Bestreec hi overal wel sciere⁺
Met ere salve, die was diere
Ende precieus ende harde goet,
Dies si te sachter wonden doet,
Die hi selve maken dede
Den minnaren te genesene mede.⁺
Met derre stralen scoet hi mi,
Niet van verren, maer van bi.
Doet so waer ic daer bleven,
Mi en hadde die God gegeven
Van sinen ongemente daer,⁺
Dat mi sachte mine wonde swaer.
Thout dat togic uut met sinne,
Mare dat strael bleefer inne,
Gelijc dattie andre daden,
Daer ic te sere met was verladen⁺
Dese strael hadde den sede,
Dat si gaf tsuete ende tsure mede;
Si was in dwonden swaer van crachten,
Maer int salven was si sochte;
Si maecte in dene side wonden groet,⁺
Die si in dandre side toesloet.

Te mi waert quam hier binnen

Sere verstormt die God van Minnen,
Ende riep: ‘Vassael, gi sijt gegaen
In minen strec, gevet u gevaen!⁺
Gine mocht u niet verweren hier;
Nu gevet u up sonder dangier,³
Want hi es sot ende uten kere,
Die hem set jegen sinen here,
Dien hi altoes wiken moet.⁺
Gevet u gevaen, het es u goet.
Want jegen mi en helpen swerde,
Noch overmoet noch oec hoverde.’
Doe seidic: ‘Here, ic ben gevaen,
Ende wille u gerne sijn onderdaen⁺
Ende gereet tuwen gebode.
Ende nemmermeer sone moet bagen Gode,
Dat ic soke hulpe ocht troest
Om te werdene van u verloest:
Bi Gode, en ware redene no recht!⁺
Gi moet mi alse uwen knecht,
Waer gi wilt, leiden gevaen,
Of wilt gi, gi moeget mi verslaen,

+ C. fol. 11. b.-d.

+ [1755]

+ [1760]

1 Rose, I. 60, 1846:

Car en la fin, ce m'est avis,
Fera Amors de moi martir;
Ce ne m'en puis par el partir.

2 Rose, I. 60, 1852: Biau-Semblant.

+ [1765]

+ [1770]

+ [1775]

+ [1780]

+ [1785]

+ [1790]

+ [1795]

+ [1800]

3 Rose, I. 61, 1896:

Ne fai pas dangier de toi rendre.

Verg. vs. 1391.

+ [1805]

+ [1810]

+ [1815]

[p. 30]

A. fol. 9. c. d.

⁺Want ane u staet al mine gesonde,
Ende gi hebt mi die doetwondo⁺
Selve met uwer hant gegeven.
Ic wille u dienen al mijn leven:
So vele doechgeliker wort
Hebbic, here, van u gehort,
Ende dicke ter meneger stat gewagen⁺
Van dien, die u noit ne sagen.
Dies gevic u, here, nu ter stede
Herte ende sen ende lijf mede,
Want ic noch hope den tijt ta siene,
Dat mi van u staet goet te sciene,⁺
Groet ende ere ende alle genade.
Hier met so blivic vroech ende spade
Uwe eigen man, dunct u goet.’
Doe woudic cussen sinen voet,
Maer hi gegreep mi bider hant,⁺
Ende dede mi opstaen te hant,
Ende seide: ‘Ic prise ende minne di,
Dattu heves geantwort dus mi,
Want noit en ginc uut dorpers monde
So hovessche antworde engere stonde,⁺
Ende daer ane seldi winnen mede.
Ic wille gi hier te hans ter stede
Mi nu al hier manscepe doet.
Ine wille niet dat gi minen voet
Cusset, mare ane minen mont,⁺
Die noit velain engere stont
Noch oec dorpe en gereen;¹
Want ine late mi dorpre engeen
Comen so na den monde mijn,
Maer hi moet hovesch ende edel sijn,⁺
Dien ic te manne sal ontfaen;
Want, sonder twifel ende waen,
Mi te dienne dat es wel swaer;
Maer daer coemt ave, dats waer,
Ere, geluc ende groet goet.⁺
Gi selt noch in uwen moet
Utermaten blide wesen,
Dat gi hebt ane u gelesen
So goeden meester ende so bequame,
Ende oec van so groter name,⁺
Want die baniere vort die Minne,
Daer alle hovescheit es inne;
Want si es van selker manieren,
Dat si es hovesch ende goedertiere,
Ende daer met enen suete pine,²⁺
Want wire heme in pint te sine
Ende hare te dienne getrouwelike,
In heme sone mach lichtelike
Bliven enich dorpers sede
Noch dinc die es te lachterne mede.⁺

Doe waerdic aldaer sijn man,

Daer ic bliscap af gewan,
Dies ickene custe an sinen mont.
Doe hiechs hi mi al daer ter stont
Van sire manscap borge of pant.⁺
‘Vrient,’ seit hi: ‘ic hebbe int lant
Ontfaen te manne ende te gesellen
Menichgen valschen ende fellen,
Die mi hebben vernoi gedaen;
Maer mochticse weder noch gevaen⁺
Ende vercrigen bi enege maniere,
Ic sout hem doen ontgelden diere.

+ C. fol. 11. d.-12. a.

+ [1820]

+ [1825]

+ [1830]

+ [1835]

+ [1840]

+ [1845]

1 Rose, I. 63, 1945:

Si me baiseras en la bouche,
A qui nus vilains homs n'atouche.

+ [1850]

+ [1855]

+ [1860]

2 Lees met C.:

Ende daer mede es ene suete pine.

+ [1865]

+ [1870]

+ [1875]

+ [1880]

[p. 31]

A. fol. 9 d.-10 a.

⁺Omdat u mine herte heft lief,
En willic niet, dat gi alse dief
Mi ontfliet noch oec wert loes.⁺
Ic wille u binden, dat gi altoes
Met mi selt bliven al u leven
Ende u manscap nine begeven.
Gi daedt sonde, begavedi mi:
So vele trouwen houdic in di.’⁺
Doe seidic: ‘Here, gi hebt onrecht,
Dat gi borge eichst uwen knecht.
En weetti doch die waerheit wale,
Dat gi van mi hebt altemale
Mine herte geel tuwen gebode.⁺
Al wildic enichsens bi Gode
Van u keren, en holpe niet
No dore rouwe, noch dore verdriet
Hets al uwe, dats wel inscijn;
Ine hebbe twent an therte mijn,⁺
Want mi steet, ist goet of quaet,
Altoes te doene al uwen raet
Ende uwen wille, so wat dat si;
Alselke sekeringe hebbe diere bi.
Ic geve wel mi selven sculdich,⁺
Dat ic u moet bliven huldich;
Coemt mi te pinen ocht te baten,
Ic moet mine herte u eigin laten.
Maect enen sluttel, daer gijt mede
Sluut ende legget tiere selver stede,⁺
Daer gi den borge leggen sout,
Dien gi van mi hebben wout.’¹
Doe sprac die God met sueten sinne:
‘Hier houdic mi gepait wel inne.
Ic hadde onrecht, eichste ic u mere,⁺
Want hi es gnoech vanden live here,
Die therte heft te sinen gebode:
Ine eychsch u nemmeer bi Gode.’

Doe toech ute sinen almeniere

Die God enen slutel diere⁺
Van finen goude, al was hi clene,
Beset met wel menegen stene,
Ende seide: ‘Ic sal sluten hiermede
Al u herte vaste hier ter stede.
Met desen slutele van goude fijn⁺
Slutic al die scoenhede mijn;
Hi es vrouwe van minen goede.’²
Doe stac hine met sachten moede
Diepe in mine rechte side,
Ende besloet daer tien tiden⁺
Altemale wel vaste mijn herte.
Die slutel hi dede mi een deel smerte.
Doe mi die smerte was vergaen,
Seidic: ‘Here, gi hebt gedaen
Met mire herte dat gi wout,⁺
Nu biddic u vriendelike dat gi hout
Den dienst van mi doch dankelike.
Ic segge dit niet sekerlike,
Omdat ic gelovich si,
Here, mare ic sect daer bi,⁺
Dat hem die cnape om niet sere
Pijnt, die dient sinen here,
Dien sijn dienst es ongename,
Ende dats den cnapen oec onbequame.’³

+ C. fol. 12. b.-c.

+ [1885]

+ [1890]

+ [1895]

+ [1900]

+ [1905]

+ [1910]

1 Rose, I. 65, 2001:

Et sor tout ce, se riens doutés,
Fetes-i clef, si l'emportés,
Et la clef soit en leu d'ostages.

+ [1915]

+ [1920]

+ [1925]

2 Rose, I. 65, 2015:

Sous ceste clef sunt mi joiau.
Mendre est que li tiens doiz, par m'ame,
Mès ele est de mon escrin dame.

+ [1930]

+ [1935]

+ [1940]

3 Alleen A. levert hier eenen goeden zin, daar C. geheel en al onverstaanbaar is geworden Rose, I. 66, 2025:

Mès mon servise recevés
En gré, foi que vous me devés.
Nel di pas por recréantise,
Car point ne dout vostre servise;
Mès serjant en vain se travaille
De faire servise qui vaille,
Quand li servises n'atalente
A celui cui l'en le présente.

Gelovich is moede, mat, overwonnen, (zie de talrijke voorbeelden aangehaald in den Walewein, II. 332-337).

[p. 32]

A. fol. 10. a.-c.

⁺Die God seide: ‘Sint dat gi⁺
U up hebt gegeven mi,
Su willie uwen dienst te danke ontfaen,
Ende selt van mi bliscap anevaen,
Diendi mi met trouwen wale;
Maer weet wel dat ten irsten male⁺
Vroude nine coemt stappans ter uren,
Men moet in pinen een sticke tijts duren
Ende dogen swaerheit ende quetsinge,¹
Alse gi nu selt handelinge.
Es dat gi u hout ane minen raet,⁺
Ic sal u setten in hogen staet,
Opdat u nine benemt quaetheide,
Ocht lange haken ende beide.
Maer bi gevalle en salt niet saen
Comen dat gi salt loen ontfaen;⁺
Maer doeget ende dient emmer ane:
U staets groten loen tonfane;
Want ic weet noch selc poisoen,
Het sal u al genesen doen,
Diendi mi na minen begeren,⁺
Gelijc dat doen gerechte minnaren.
Die mine gebode gerne houden.
Houddise, het wert u wel vergouden.’
Doe seidic: ‘Here, genaden dor God,
Doet mi verstaen al u gebod,⁺
Eer gi van mi hene keert;
Want bleve ics van u ongeleert,
Ic mochte wel met enegen kere
Onwetens ute comen, here,
Dat mi soude te sere deren,⁺
Want mijn wille ende mijn begeren
Es u te dienne sonder begeven
Dien dach, here, dien ic sal leven.’
Die God seide: ‘Gi segt wale.
Nu hort ende verstaet mine tale,⁺
Ende pijnt uwer herten hier te sine;³
Want die meester verliest sine pine,
Dat hi leert den jongen man,
Daer hi sine herte nine leit an,
Noch een wort niet ontfaet⁺
So wat hi leest ende nine verstaet.’

Die God van Minnen hi vertelle

Mi altemale ende verspelle
Sijn gebod van inde torde al,
Gelijc dat ict u seggen sal⁺
In dit boec. Diet horen wille,
Hi hore ende swige al stille;
Hi mach horen dat goet si
Ende genoech leren, gelovets mi,
Want die materie es nuwe ende goet.⁺
Ende die daertoe leget sinen moet,
Dat hi vanden dromen hort dinden,
Hi mager die naturen in vinden
Ende oec alden art van minnen,
Dien ic u hier sal na mijn kinnen⁺

²

+ C. fol. 12. c. d.

+ [1945]

+ [1950]

1 Vs. 1960-1972. Rose, I. 66, 2039

Gran biens ne vient pas en poi d'ore,
Il y convient poine et demore;
Aten et sueffre la destrece
Qui orendroit te cuit et blece.

+ [1955]

+ [1960]

+ [1965]

+ [1970]

+ [1975]

+ [1980]

3 Rose, I. 67, 2062:

Or les enten et les retien.

+ [1985]

+ [1990]

+ [1995]

+ [2000]

2 Rose, I. 67, 2054:

Avant que vous morés de ci
Vos commandemens m'enchargiés:
Ge sui d'aus faire encoragiés.
Car espoir, se ge n'es savoie,
Tost porroie issir de la voie.

[p. 33]

A. fol. 10. c. d.

⁺Ontbinden al in dietsche worden,
Want alle die saken, die horden
Ten drome, waren al ware dinge
Ende oec grote betekeninge.

Die God van Minnen sprac ende seide:⁺

‘Ic verbiede u dorperheide,
Ende die verwerpet altemale,
Opdat gi mi wilt dienen wale;
Want ic verbanne in allen sinnen
Alle die dorperheiden minnen.⁺
Die dorper hi doet dorpernie:
Sinen dienst en gerdic nie;
Want hi es fel ende sonder genaden
Ende altoes in quaden raden;
Te niemene sone draget hi minne,⁺
So quaderande es hi van sinne.
Hoet u, dat gi nine vertrect
Dinc, die wesen wille bedect
Ende al dat te heelne staet:
Hens gene meesterie te seggene quaet.⁺
Besiet ane Keyen den drossate,
Die fel was ende harde ongemate;
Bi sinen scerne, dies hi plach,
Lachterdenne so wie dattene sach,
Ende was geheten quaet vilain.⁺
Alse vele alst her Walewain
Prijs hadde om sine hovesheide,
Alse vele quaets men seide
Van Keyen om sine dorperheit,
Die hem altoes was gereit;⁺
Met sire tongen maecte hi gescal
Vor dandre riddren overal.

Sijt hovesch mede, dat radic wale,

Ende hebt altoes gereet u tale
Beide ten riken ende ten gematen;⁺
Ende alse gi gaet achter straten,
So hebt van seden, wien gi ontmoedt,
Dat gine emmer irstwaerf groedt.
Geviele oec dat u een man
Tirsten groette ende sprake an,⁺
Wart een oude, wart een jonge,
En hilt niet danne stom u tonge,
Gine gruettene weder haestelinge;
Ende ontpluct oec sonderlinge
Uwen mont engene wile⁺
Om te seggene loddre gile,
Noch loddre worde, die sere mestaen,
Dien laet uten monde niet gaen;
Want hovesch sone hilt ickene nie,
Die gerne noemde dorpernie.⁺
Eert altoes vrouwen ende joncfrouwen,
Ende pijnt te dienne hem met trouwen;
Ende hordi van hem seggen tale
Iemene, die nine steet wale,
Segt hem dat hi swige alstille.⁺
Doet gerne al vrouwen wille,
Ende emmer seldi doen den raet,
Dat gode niemare van u gaet.

Hoet u mede van hovarden,

Want si es moeder der onwarden.⁺
Hovarde es sotheit ende sonde,
Hovarde en can in gere stonde
Genedren hare hovardichede
Te dienne ofte biddene mede;¹
Want hovarde es altoes tsegen⁺
Dies gerechte minnaren plegen.
Maer diegene, die hem wilt pinen
Te minne, hi sal hem metten sinen

+ C. fol. 12. d.-13. b.

+ [2005]

+ [2010]

+ [2015]

+ [2020]

+ [2025]

+ [2030]

+ [2035]

+ [2040]

+ [2045]

+ [2050]

+ [2055]

+ [2060]

1 Rose, I. 71, 2138:

Et qui d'orgoil est entechiés,
Il ne puet son cuer aploier
A servir ne à souploier.

+ [2065]

[p. 34]

A. fol. 10. d.-11. a.

⁺Cuscelike houden na sire werde:
Cuscheit en es gene hovarde.⁺
Hets menich cusch in sine maniere,
Hovarde es hem harde diere.¹
Hout u wale ende cuschelike
Van cledren, na dat gi sijt rike,
Want scone cledren temen sere⁺
Ende trecken vorwaert haren here.
Eist dat gi hebt nuwe laken,
So seldi doen uwe cledre maken
Den genen diese wel can sniden
Ende voren ploien ende besiden,⁺
Ende die mouwen cnoppen wale:²
Dit siert den mensce altemale.
Scone gescoite ende goet
Radic, dat gi dickent anedoet:
Het staet al nuwes wel anegedaen.⁺
Ende hoet u dat si niet en staen
Wijt, alsi den dorpre doen,
Hare hoge, wide gecnoppede scoen.³
Draget fraie gordele ende alminiere,
Maer dat si niet en sijn te diere.⁺
Hout u emmer na u goet,
Ende hoedt u dat gi onder voet
Niet en valt, maer altoes blijft
So dat gi tuwe niet over en drijft;⁴
Maer hout u altoes cuschelike,⁺
Na dien dat gi u weet rike
Ende dat gedragen mach u goet.
Van blomen so draget enen hoet,
Want hi en es van coste niet groet,
Ochte te Meye van rosen roet:⁺
Dien mach elc vercrigen sciere,
Want hine es van coste niet diere.
Wasschet uwe hande ende scuert u tande,
An u en laet vuelheit gereande,
Cort u nagle wel met sinne,⁺
Ende en letter gene swartheit inne,
Knopt u mouwen ende kimt u haer:⁵
Gi sels te sienre scinen, dats waer.
Ic rade u ende gebiede u dat,
Dat gi u pijnt in elke stat⁺
Te sine in hogen ende in bliden,
Want minne en wilt in genen tiden
Dat enichge droefheit bi hare si;
Want tevel es hovesch, geloves mi,⁶
Dat gerne es blide ende speelt mede.⁺
Nochtanne gevalt ter meneger stede,
Dat den minnare wert bekent
Na bliscap harde groet torment:
Bi wilen joie, bi wilen rouwe.
Opdat sijn herte es getrouwe,⁺

+ C. fol. 13. b. c.

+ [2070]

1 Rose, I. 71, 2147:

Cointerie n'est mie orguiex,
Qui cointes est, il en vaut miex;
Por quoi il soit d'orgoil vuidiés,
Qu'il ne soit fox n'outrecuidiés.

+ [2075]

+ [2080]

2 Rose, I. 71, 2155:

Et si dois ta robe baillier
A tel qui sache bien taillier,
Et face bien séans les pointes,
Et les manches joignans et cointes.

Verg. bl. 2, aant. 4.

+ [2085]

3 Rose, I. 71, 2159:

Solers à las, ou estiviaus,
Aies souvent frès et noviaus,
Et gar qu'il soient si chauçant,
Que cil villain aille tençant
En quel guise tu i entras,
Et de quel part tu en istras.

+ [2090]

4 Rose, I. 72, 2170:

Mès au plus bel te dois déduire
Que tu porras sans toi destruire.

+ [2095]

+ [2100]

+ [2105]

5 Rose, I. 72, 2179:

Oous tes manches, tes cheveus pigne.

Verg. met deze geheele plaats Ovidius, de Arte Amandi, I. 515.

+ [2110]

6 Rose, I. 73, 2189:

C'est maladie moult cortoise,
L'en en rit et geue et envoise.

+ [2115]

+ [2120]

[p. 35]

A. fol. 11. a. b.

⁺So moet hi menich wonder smaken,
Die minnen dient met allen sake.
Warachtich sere es die minne,
Sone staet niet stille in den sinne;
Si doet wenen den minnare,⁺
Alse nu so doet sine singens garen.
Condi maken enich spel,
Datten lieden behaget wel,
Alsment u bidt, so doet sciere,
Ende en makes u niet te diere;⁺
Siter af milde in alre wijs,
So salt sere hogen uwen prijs;
Ende siedi dapper ende oec snel,
Ende licht op dors ende ridet wel,
So seldi riden op entale,⁺
Die orse al springende, dat sit wale;
Want die orse wel doen springen,
Dats behagelheit van jongelingen.⁺
Condi oec wel breken speren,
Dat seldi altoes begeren,
Ochte van wapenen dat bestaet,
Want u prijs daer verre mede gaet.
Hebdi die stemme goet ende claer,⁺
So seldi singen sonder vaer
Die noten scone ende faitise,
Want het bringet in groten prise.
Oec steet wel elken jongen man,
Dat hi op snaerspel spelen can⁺
Ende oec op die timbre mede,
Ende reyen ende dansen, alst heft stede.
En sijt niet vrec, dats mijn raet,
Want die minnen, dat verstaet,
Moetens vele te mildere sijn;⁺
Want die minne si es so fijn,
Dat si alle vrecheit haet:
Daer omme scuwetse ende laet
Ende vliet, want het es lachter,
Ende si set den minnare tachter.⁺
Hen nes niet recht, geloves mi,
Dat minnare also nodich si
Als een dorper, fel ende sot,
Die noit en wiste der minnen gebot.
Het es recht dat si geven⁺
Haer goet, die in minnen leven;
Want si, die om een sien allene
Al haer herte geven alrene,
Hoe soudense dan hare goet gesparen,
Sine gavent mildelike tuwaren?⁺
Nu willic u tellen cortelike
Wat gi doen selt sekerlike;
Want die worde vernoyen min
Alsmen cortelike seit dien sin,
Want vermoylec es lange tale.⁺
Nu hort ende verstaet mi wale:
So wie dat dienen wilt der minnen,
Hine mach hovarde niet hebben binnen,
Mar moet sijn hovesch ende goedertiere,
Ende soete ende sachte van maniere,⁺
Ende mede milde, dat seggic u.
Ende vore u sonden settic u nu,
Dat gi der minnen selt met trouwen
Dienen u leven sonder berouwen,
Die u die herte maecte in rure,⁺
Ende pensen om die suete ure,
Daer af coemt joie ende delijt.
Om dies ic wille dat gi sijt
Met fijnre herten een minnere,
Sone willic dat gi haren entere⁺
U herte legt; maer tere stat
Willic dat si, vorwaer wet dat,

+ C. fol. 13. c.-14 a.

+ [2125]

+ [2130]

+ [2135]

+ [2140]

+ [2145]

+ [2150]

+ [2155]

+ [2160]

+ [2165]

+ [2170]

+ [2175]

+ [2180]

+ [2185]

+ [2190]

[p. 36]

A. fol. 11. b. c.

⁺An enen mensche sonderlinge.
Ic hate alle helecht wenninge,¹
Want icse en mach minnen niet⁺
Diemen hare herte deilen siet
Ende hare minne in vele staden.
Ic wille dat gi sijt beraden,
Dat gise in ene stat bestaet,
Ende emmer siet dat gi versmaet⁺
U herte te leenne teneger stede,
Want het es kaitivichede.
Gefse altemale sonder wanc,
So mogedijs hebben groten danc,
Want doget, die van geleenden dingen⁺
Coemt, vergaet haestelingen²;
Maer die dinc diemen gevet,
Hets recht datmer danc af hevet;
Want stucken, diemen willechlike
Geeft, ontfaet een dankelike;⁺
Maer gifte en es wart eens poitevins,
Diemen gevet behouden tsins.
Alsi gi dus hebt uwe herte geleget
Ende gegeven, alse ict geseget
U hebbe, ende daer in wilt duren,⁺
So selen u die avonturen
Der minnen comen openbaer,
Die dickent sijn hart ende swaer;
Want u sal vallen ter meneger tijt
Alse gi metten lieden sijt,⁺
Ende u gedinct van uwer minnen,
Die gi draget int herte binnen,
Seldi sceden daer van hen
Ende gaen allene, dat si uwen sin
Niet ne merken no en verstaen;⁺
Ende alse gi sijt van hem gegaen,
Alse nu so sal u suetheit
Die minne tonen, daer na arbeit,
Ende gi selt pensen dat ende ditte.
Nu sal u coude, nu sal u hitte⁺
Comen ende nu pine groet;
Alse nu bleec ende alse nu roet
Seldi wesen ende daerna beven.
Noit en sagedi in u leven
Rede, die u dochte wesen⁺
So swaer dat hi gelike desen,
No van coude, no van hitten.
Bi uren seldi moeten sitten
Stom alse een beelde van stene,
Dat levende sin en heeft negene,⁺
Dat hant no voete can geruren:
Dus saldi sijn ter meneger uren,
Ende alse gi danne tuselven weder
Coemt, sal u uter herten neder
Suchten comen diepe ende swaer,⁺
Ende selt seggen dan daer naer:
‘Ay God! nu ben ic harde quaet,
Dat ic niet en doe den raet,
Dat ic die scone sage van na,
Noch oec daer waert niet en ga.
Wat en sendic mire herten daer
Mijn ogen, ende medeginge naer!

+ C. fol. 14. a. b.

1 Rose, I. 74, 2254:

Car ge n' ains pas moitoierie.

d.i. ik haat elke deeling. De lezing van C komt met den Franschen tekst juist overeen. Ook de lezing bij A: Ik haat alle halve winst, levert eenen goeden zin op.

+ [2195]

+ [2200]

+ [2205]

2 Rose, I. 75. 2265:

Car bontés de chose prestée
Est tost rendue et aquitée;
Mès de chose donnée en dons
Doit estre grans li guerredons.
Donne-le dont tout quitement,
Et le fai débonnairement,
Car l' en a la chose moult chière
Qui est donnée à bele chière;
Mès ge ne pris le don un pois,
Que l' en donne desus son pois.

d.i. ondanks zich zelven, onwillig.

+ [2210]

+ [2215]

+ [2220]

+ [2225]

+ [2230]

+ [2235]

+ [2240]

+ [2245]

[p. 37]

A. fol. 11. c. d.

⁺Opdat mijn ogen niet en geleiden
Mijn herte daer al sonder beiden,
Daert te wesene so begeert,
Ine prise ere not niet wert⁺
Wat dat moegen sien mijn ogen¹!
Si en souden niet gedogen,
Dat si hier lagen stille,
Mijn herte en ware daert wesen wille,
Ende en sagese al openbaer,⁺
Daer mi soe sere langet naer.
Bi Lode! te rechte bem ic musart
Ende blode ende sere vervart,
Dat ic so lange tijt mach sijn
Sonder mijn lief, mijn minnekijn,⁺
Ende ict met ogen niet en sie:
In hadt met ogen gesien nie
Alsict nu soude anesien.’
Dan maecti u op die vart mettien,
Ende waent sien dat gi begaert,⁺
Maer het gaet u achterwart:
Gine selse sien no spreken mogen.
Dan moetti keren in wanhogen,
Drove pensende ende wel erre;
U troest hi sal wesen verre.⁺
Gi selt suchten met dieper herten,
So dat u sal u leven smerten.
Dit sal u comen sonder gewere:
Dit kint elc gerecht minnere,
Dat dit es seker ende waer.⁺
Dan en sal u herte daernaer
Hem niet custen in sijn droven,²
Maer selt anderwaerf gaen proven
Ochte gise iet selt moegen sien;
Ende mach u dat geluc gescien⁺
Dat gise saget, al daedt u pine,
Gi sout u verbliden daer te sine,
Ende oec soude u herte dat claget
Joie hebben, dat gi saget
Hare scoenheit, die u sal dunken groet;⁺
Ende dat verstaet nu wel al bloet,
Dat bi siene u herte sal
Ontfuncten ende ontsteken al;
Ende alse dicke alse u gescien
Mach, dat gise moeget anesien,⁺
Sal u tfier ontsteken meer
Dant noit dede te voren eer.
So een meer siet sijn minnekin,
So meer bernt die herte sijn;
Want die minne die³ wille doet⁺
Stect int herte der minnen gloet,
Want elc minnere heeft gereet
Tfier der minnen, dat es heet.
Alse een dan siet sine vriendinne,
Die es tfier van sinen sinne,⁺
Ende diene altemale ontsteect,
So hi meer jegen hare spreect,

+ C. fol. 14. b. c.

+ [2250]

1 De in beide Hss. bedorvene tekst kan met eene kleine verandering verstaanbaar worden gemaakt.
Verg. Rose, I. 76, 2313:

Mon cuer seul porquoi i envoi?
Adès i pens, et riens n' en voi.
Quant g' i puis mes piés envoier
Après, por mon cuer convoier,
Se mi oil mon cuer ne convoient,
Ge ne pris riens quanque il voient.

Bij Chaucer, 228, b:

Mine heart alone is to her goe,
And I abide all sole in woe,
Departed fro mine owne thought,
And with mine eien se right nought.
‘Alas mine eyen sene I ne may
My carefull herte to convay,
Mine hertes guide but they be,
I praise nothing what ever they se.

+ [2255]

+ [2260]

+ [2265]

+ [2270]

+ [2275]

2 Rose, I. 77, 2343:

Ton cuer ne porras apaier.

Zie over custen, tevreden stellen, Limborch, Gloss. op custen en ghecusten.

+ [2280]

+ [2285]

+ [2290]

3 Lees den, en verg. Rose, I. 77, 2357:

Qui ce qu'il aime plus regarde,
Plus alume son cuer et larde.

+ [2295]

+ [2300]

[p. 38]

A. fol. 11 d.-12. b.

⁺So hi seerre bernt, dats waer;
Want die meest den viere es naer,
Hi bernt meest van tfiers gloede:⁺
Dat orcontscapen ons die vroede.
Die wile gi sijt int anesien,
Sal u duncken, mocht gescien,
Gine porret nemmer van daer voet;
Maer alse gi keert ent wesen moet,⁺
So sal u dinken alden dach
Die vroude die uwe herte anesach;
Maer alse gi sijt en wech van hare
Gesceden, so saldi openbare
U selve scelden ende sere beclagen,⁺
Dat gi hare en dorst gewagen
Dat u so sere op therte lach.
Des seldi droven alden dach,
Dat gi noit so coene en wart,
Dat gi spreken dorst een wort,⁺
Mare saet stom alse ene beeste
Neven hare; dit sal u tmeeste
Sijn ende oec swaerste mede;
Want u sal duncken dat gi tier stede
Met lachtere sijt van hare gesceden⁺
Ende met groter dorperheden,
Dat gi dus sijt van hare gegaen.
Dan sal u duncken sonder waen,
Dat gi van hare te verre sijt;
Maer mochte vallen noch die tijt,⁺
Dat gi hare saluut mocht geven,
Het soude u helpen al u leven.

Noch sal u vallen int herte mede,

Dat gi gerne ginct tier stede
Daer gi saget die scone doe.⁺
Dan saldi pensen wie ende hoe
Gi gegaen mocht inder straten.
Daer gi die scone in hebt gelaten,
Die gi met talen en dorst bestaen.¹
Te haren huus soudi gerne gaen,⁺
Consti vinden ockisoen,
Dat gijt met redenen wel mocht doen;
Want hets recht: daer gi mint sere
Si al u wandelen ende u kere;
Mar jegen tfolc so helet wale⁺
Ende soect dan andre tale,
Die u aldaer comen doet.
Ende quame daer in uwen moet
Die scone, die gi alsoe mint,
Gine sout macht een twint⁺
Hebben te anegroetene hare,
Maere gi selt al openbare
U varuwe verwandelen menichfout;
U herte sal warden heet ende cout,
Ende u sal begeven oec u tale;⁺
Ende alse gise waent beginnen wale
Seldijs qualec hebben die macht.
Gevielt oec dat gi hadt die cracht,
Dat gi te sprekene beginnen sout,
Al ware dat sake dat gi wout⁺
Met ernste seggen wel drie saken,
Gine sout die twee niet mogen geraken:
So sere soudi sijn in vare,
Dat gi spraket jegen hare.
En es so wel gesent man,⁺
Noch die so wale spreken can,
Hine soude daer in sine tale
Genoech vergeten, dat wetic wale,
En sijn die gene die loselec minnen,²
Die el seggen dan si binnen⁺

+ C. fol. 14. c.-15. a.

+ [2305]

+ [2310]

+ [2315]

+ [2320]

+ [2325]

+ [2330]

+ [2335]

1 Rose, I. 78, 2389:

Lors te prendras à dévaler,
Et querras achoison d'aler
Derechief encore en la rue
Où tu auras cele véue
Que tu n' osas metre à raison.

+ [2340]

+ [2345]

+ [2350]

+ [2355]

+ [2360]

+ [2365]

2 Rose, I. 79, 2415:

Il n'iert jà nus si apensés

+ [2370]

[p. 39]

A. fol. 12 b. c.

⁺Pensen ochte dinken mede,
Ende dat es ene grote valschede.

Dan alse gi tusscen uwen beden

Dan hebt gesproken, ende sijt gesceden
Met hovesscer tale onderlinge,⁺
Ende gi dan penst om enege dinge,
Die ure herten quetst ende weget,
Ende die gi hare sout hebben geseget,
Dan saldi dogen grote pine,
Daer u lange in staet te sine,⁺
Ende selt tu selven seggen dan:
‘Wat vergaetti, onsalich man,
Die wile dat ics hadde die stade!’
Dese pine, dese ongenaden
Moeten hebben die minnaren⁺
Ende hen selven sere vertaren.
Altoes soe moet hem gebreken,
Tes icker wille die hant toesteken¹;
Maer navons, alse gi slapen sijt
Op u bedde ent u donct tijt,⁺
So gaet u over dan gereet
Meer dan dusentichsterande leet.
Cleine delijt seldi vercrigen,
Ende oec onlange seldi swigen
Sonder suchten ende beven,⁺
Ende in groten lede leven,
Ende keren ende wenden tallen uren,
Ende qualec seldi mogen duren,
Gine selt liggen in groten stride,
Nu over den rugge, nu over die side.⁺
Gine selt geduren te gere stede,
Daer gi mocht hebben pais ende vrede,
Gelijc alse die den tantswere heeft
Ende die in groten dogene leeft.
Danne so seldi daer gedinken⁺
Hare scone ogen, die haer vlinken,
Ende hare wel gedane figure,
Diere engene creature
Die nu leeft en mach geliken.
Dit sal u int herte striken⁺
Ende geven groet delijt.
U sal oec dincken selke tijt,
Dat gi die scone, die es volmaect,
Bi u hebt al moeder naect
In uwen arme, in die gebare⁺
Alse ocht uwe getrouwet wijf ware,
Ochte uwe amie van allen saken.
Dan saldi borge in Spaengen maken
Ende grote joie van niewete driven,²
Daer gi onlange in selt bliven,⁺
Die joie sine sal u ontgaen.
Dan seldi wenen menichgen traen
Ende dicke seggen: ‘Deus, God here!
Waest een droem, dat mi dus sere
Verblijdde ende maecte in vrouden?⁺
Wilde hi mi altoes hier in houden,
So waer ic vol van avonturen;
Maer dat mi onlange mochte geduren,
Dat was sekerlec mine doet.
God here! mochtic die joie groet⁺
Noch ene waerf met mine ogen sien,
Ende mi mochte vor mine doet gescien,

+ C. fol. 15. b. c.

+ [2375]

+ [2380]

+ [2385]

1 Rosé, I. 80, 2433:

Jà fin ne prendra ceste guerre
Tant cum l'en veille la pez querre.

+ [2390]

+ [2395]

+ [2400]

+ [2405]

+ [2410]

+ [2415]

2 Rose, I. 80, 2454:

Lors feras chastiaus en Espaigne
Et auras joie de noient.

Een zeer oud spreekwoord, waarover Francisque Michel het een en ander heeft medegedeeld in de aanteekeningen op de Histoire de la guerre de Navarre en 1276 et 1277, par Guillaume Anelier.

+ [2420]

+ [2425]

+ [2430]

[p. 40]

A. fol. 12. c. d.

⁺Ic wout op een covent vorwaer,
Dat ic stappans storve aldaer:
En dade mi pine cleine no groet,⁺
Dat ic in lieves arme bleve doet.¹
Sere torment mi die minne
Ende dorepijnt al mine vif sinne;
Mar quame mi alselke salichge stonde,
Dat ic ane hare selke joie vonde,⁺
So ware mijn seer vergaen te spele.
Wacharme, nu biddic te vele!
Ic en houde mi selven niet
Over vroet dat mi gescieit;
Es dat ic selke overdaet⁺
Iesch, ic hadde dullen raet;
Want die gene die iescht sotheit,
Hets wel recht datmen ontseit
Ine weet niet wane mi quam
Die herte daer ic dit uutnam;⁺
Want menech scoonre ende wiser,
Menich hoger ende faitiser
Soude hem met min genogen laten
Dan ic dede met mire onmaten.
Mar mochtic hebben teneger stont⁺
Een cussen ane mijns lieves mont,
So haddic een rike begeren
Vor al mijn leet ende vor al mijn deren,
Mar dat es swaer te comene an.
Ic dede wel als een dom man,⁺
Dat ic daer mijn herte leide,
Daer ic meer af onstichteide
En crige no goelec wart².
Nu seggic wale alse musart;
Want allene een vriendelic sien,⁺
Dat mi van hare mochte gescien,
Ware mi beter op ene tijt
Dan van ere andre al delijt.
Deus, hoe gerne dat icse sage!
En salt naken niet ten dage,⁺
Dat ic van minen bedde mochte staen,
Ende ic die scone mochte sien gaen?
Dese nacht es utermaten lanc;
Mi dunct, hine heft engenen ganc.
Wat beliggic langer hier?⁺
Mijn herte bernt mi alse een vier;
Liggen es te swaren sake
Die niet en slaept met gemake.
Mi verwast sere ende pijnt,
Dattie sonne nu nine scijnt⁺
Ende die nacht nine wilt tegaen.
Waert dach, ic soude op dan staen.
Ay sonne, wane haesti uwen opganc
Ende jaget en wech dien nacht lanc,
Ende wilt versnellen ende bat ruren?⁺
Ine can hier langer niet geduren.’
Aldus seldi jegen den nacht
Striden met wel groter cracht,
Sonder slapen ende oec rusten,
Want u sals wel lettel lusten,⁺
Opdat ghi noit kindet die minne.⁴
Ende alse u danne vernoit van sinne,

³

+ C. fol. 15 c. d

+ [2435]

1 Rose, I. 80, 2473:

La mort ne me gréveroit mie,
Se ge moroie ès bras m'amie.

+ [2440]

+ [2445]

+ [2450]

+ [2455]

+ [2460]

2 Rose, I. 81, 2494:

Ge me puis bien por fol tenir,
Quant j'ai mon cuer mis en tel leu
Dont ge n'aten avoir nul preu.

Bij Chaucer, 230, a:

All is but folly that I do,
So high I have mine herte set,
Where I may no comfort get.

Onstichteide is onsticheide, gunst, voordeel.

+ [2465]

+ [2470]

+ [2475]

+ [2480]

+ [2485]

+ [2490]

4 Rose, I. 82, 2517:

La nuit ainsinc te contendras,
Et de repos petit prendras,
Se j'onques mal d'amors connui.

Bij A vindt men de lezing, die ook in het origineel voorkomt. De God van Minnen haalt zijne eigene ervaring aan. Doch bij C. vinden wij eene betere lezing, die ook Chaucer, 230 a. heeft

The night shalt thou continue so,
Without rest, in paine and wo,
If ever thou knew of love distresse
Thou shalt mo learne in that sicknesse.

3 Rose, I. 82, 2509:

Moult m' anuie certes et griéve
Que orendroit l'aube ne criéve.

Zie Lorr. Gloss, op verwassen, bedroeven.

[p. 41]

A. fol. 12 d.-13. a.

⁺Dat gi moet liggen ende waken,
So seldi u ter vart opmaken,
Eer die dach nemmeer opgeet:⁺
Dat liggen sal u sijn so leet.
Gi selt u scoien ende cleden,
Gi selt u al opgereden;
Eist in hagle, eist in snee,
Dan sal u pinen no geven wee,
Dat gi laten selt u vart,
Gine selt haesten vaste daer wart
Aldaer u lief wonende si,
Op avonture, ochte gi
Van hare mocht vernemen iet,
Die lettel acht op u verdriet;
Want si sal liggen slapen vaste
Ende pensen lettel om u onraste,
Noch om u diere buten staet.
Gi selt hebben menichgen raet,
Wat gi moegen selt bestaen:
Vor dachterste dore seldi gaen
Besien, ochte die scone si
Daer buten iet, gelovets mi;
Daer seldi een stuc liggen vore.
Condi vinden enichge score
Ane enichge venstre tenichger stat,
Ocht in die want maken een gat,
Daer seldi u oren leggen ane,
Om te horne ende te verstane
Ochtemen slapen si daer binnen,
Ende ocht die scone in enichgen sinne
Mochte noch wesen iet in wake.
Danne so radic u die sake,
Dat gi sucht ende claeget uwen rouwe,
Dat horen moege die joncfrouwe,⁺
Dat gi dore die minne van hare
En cont geduren hare noch dare,
Want wive ontfarmich sijn van herten.
Eest dat si clagen hort u smerten
Ende u pine ende u verdriet,⁺
Haer sels ontfarmen emmer iet,
Dat si u wart so sere te sure,
Sine si te hart jegen nature.
Gevalt dat gise nine siet,
So cust die porte, en lates niet,⁺
Daer dat helichdoem woent binnen,
Daer gi omme waent ontsinnen.

Dit gaen, dit keren ende dit waken

Doet den minnare mager maken
Ende afnemen sijn anscijn.⁺
Dies seldi noch wel seker sijn
Ende met u selven wel orconden,
Dat minne en laet ten genen stonden
Ende oec noch te genen male
Haren vrient geverut wale.⁺
Mare die valsche losengiere
Hebben ene andre maniere;
Want si doen verstaen den vrouwen,
Dat sise minnen so met trouwen,
Dat si eten no drinken en mogen,⁺
Dat sere ende qualec es gelogen;
Want vetter siet men al hare lede
Dan abte ochte prioren mede.
Noch so willic dat gi sijt
Hovesch ende milde talre tijt⁺
Jegen die maget, die met hare woent;
Die en laet niet ongeloent,
Gi en geft hare selc clinode,
Dat si niet en neme node,
Maer gerne ende willeke ontfa.⁺
So seit si altoes verre ende na
Van u, waer datment begeert,
Dat gi sijt prijs ende ere wert,
Ende sal u loven die helecht bat.²
Ic rade u dat gi ute ure stat⁺

+ C. fol. 15 d.-16. a.

+ [2495]

+ [2500]

+ [2505]

+ [2510]

+ [2515]

+ [2520]

+ [2525]

+ [2530]

+ [2535]

2 Rose, I. 84, 2580:

Miex t' en prisera la moitié,

+ [2540]

[p. 42]

A. fol. 13 a. b.

⁺Altelange en mert niet,
En es die sake dat gesciet,
Dat u verre te verne steet
Om orbare, die u anegeet.
Hoet u dat gi niet en mert,⁺
Ende coemt besien daer ligt bespert
Al u herte ende in bedwange,
Ende en daegt niet baten lange,
Want van lieve lange merren
Stoert die minne ende doetse verren.⁺
Nu hebbic u al mijn begeren
Geseit hoe die minneren
Moeten dienen, selense gewinnen
Troest ende loen van hare minnen.’
Doe seidic: ‘Here, dore God segt mi⁺
In wat manieren mogen si,
Die gene die minnen, dus geduren?
Mi duncke sine rusten te gere uren,
Si doegen altoes rouwe ende pine,
Na dien dat gi mi doet in scine;⁺
Want si suchten ende dicke wenen:
Dits haer werc, dunct mi altenen.
Mi heft wonder groet bi trouwen,
Dat enich man van selken rouwen
Mach ontstaen ende selken onwille,⁺
Want het dinct mi ereande hille.’¹

Die God van Minnen antworde ende seide:

‘Vrient, gi vraget hovescheide:
Wet dat men engeen groet goet
En mag gecrigen, pine en doet,⁺
Ende men hebber omme geavontuert;
Want niet en suet niet en suert.²
Men heft oec liever vele dat goet
Datmen wel diere copen moet
Dan dat met lichten cope coemt ane.⁺
Ende vort so gevic u te verstane,
Dat niemen leeds alse vele en kint
Alse doet die met herten mint
Ende beiden moet na goet gescien;
Hine mochte niet te meer ontien⁺
Hem die pine noch tverdrieten,
Dan hi soude die zee uutgieten.
Des leeds van minnen es so vele,
Datmen in ernste noch in spele
In boke niet en mochte gespellen⁺
Noch met Dietscer tongen tellen.
Dus leeft hi met pinen groet,
Al wart dat hi gerne ware doet.
Men siet enen die gevaen
Es in karkere ende sere ontaen,⁺
Ende die van wormen es onreine,
Ende en drinct mare fontaine,
Ende edt gerstin oft evenin broet,
Nochtanne en blijft hi niet doet,
Wat pinen dat hem overgeet;⁺
Want hope blust hem sere sijn leet,
Die hem altoes doet verstaen,
Dat hi van daer noch sal ontgaen.
Aldus so waent die gone doen,
Die leget inder minnen prisoen,⁺
Bider hope die hi heeft
Ende daer hi op altoes leeft,
Doet hem die pine dragen al,
Daer hi of en weet getal.

+ C. fol. 16. a-c.

+ [2545]

+ [2550]

+ [2555]

+ [2560]

+ [2565]

1 Rose, I. 85, 2605:

Certes durement me merveil,
Comment hons, s'il n'iere de fer,
Puet vivre un mois en tel enfer.

+ [2570]

2 Hetzelfde spreekwoord met volkomen gelijke woorden vindt men ook in Limborch, B.II. vs. 616. De zin is: Wat men niet bezuurd heeft daar smaakt men ook het zoet niet van. Misschien is wel de ware vorm:

Want niet en soet [wien] niet en suert.

Verg. de Var. op den Limb.

+ [2575]

+ [2580]

+ [2585]

+ [2590]

+ [2595]

+ [2600]

[p. 43]

A. fol. 13. b.-d.

⁺Hope behout hem sijn leven.⁺
Gebendijt si hope, die geven
Can den minneren selken troest,
Daer sijn leven wart bi verloest.
Hope es hovesch uutnemende sere,
Want hine laet no knecht no here⁺
Lange in rouwen duren niet,
Want hine troestene emmer iet.
Den dief selve, diemen geet hangen,
Hi hoept dat hi sal ontgangen
Ende dat hi nine sal sijn verdaen.⁺
Ende dits die gene al sonder waen,
Die u altoes sel gesterken
Ende grote duecht ane u werken,
Ende sal u volgen waer gi sijt
Sonder begeven enichen tijt;⁺
Ende met hopen sal ic u geven
Drie andre troeste, die u tleven
Selen behouden alle wege;
Want icker met te helpene plege
Minen vrienden den minneren,⁺
Alse hem rouwe te sere soude deren.

Talre irste van desen drien,

Dat ic den minneren doe gescien
Ende geve sire herten binnen,
Dat es Suete Gepens van minnen;⁺
Want alse hebben mine minneren
Gelegen in der minnen sweren,¹
So coemt Suete Gepens te hen
Ende verblijt hen al den sen,
Ende doese wesen sciere in hogen,⁺
Ende brinct hem vore hare lachende ogen
Ende dien sueten roden mont,
Haer lier blosende talre stont
Ende alreande goet gelaet,
Daer die droefheit mede wech gaet⁺
Ende verbliden coemt altemale.
Oec wert hem te moede wale,
Alsi pensen wel innechelike
Om een lachen vriendelike,
Dat hem coemtvan haerre vrientdinnen⁺
Dit brinct hem Suete Gepens al binnen,
Ende doet mindren dus hare pine.
Dit gevic u met u te sine:
Hets ure pinen een gewen.
Twee andre hebbic, die niet men⁺
En troesten, wildi die ontfaen
Van mi, dat es wel gedaen,
Want sie sijn hovesch ende vroet
Ende verbliden sere dien moet.

Tander dat es Vriendelic Spreken,⁺

Dat rouwe doet uter herte breken
Den minnare, alse hi spreken hort
Van sinen lieve enich wort
Ochte van minnen ende maectene blide.
Mi gedinct dat tenen tiden⁺
Dore hovescheit ende dore trouwe
Seide ene welgeraecte vrouwe,
Die met goeder trouwen minde,
Waneer si horde ende kinde
Haren lieve in een liedekin⁺
Singen enich hovesch wordekin
Ochte seggen enichge suete sprake,
Sone mochte so niet sijn tongemake.²

+ C. fol. 16. c. d.

+ [2605]

+ [2610]

+ [2615]

+ [2620]

+ [2625]

+ [2630]

1 Rose, I. 86, 2659:

Quant li amans plaint et sospire,
Et est en duel et en martire.

Swere, Kil. dolor, in dezelfde beteekenis in hooft-, tant-swere.

+ [2635]

+ [2640]

+ [2645]

+ [2650]

+ [2655]

+ [2660]

+ [2665]

2 Rose, I. 87, 2688:

Si me semble que por ce dist
Une dame qui d'amer sot
En sa chançon un cortois mot:
‘Moult sui, fet-ele, à bonne escole,
Quant de mon ami oi parole;
Se m'aïst Diex, il m'a garie
Qui m' en parle, quoi qu' il m' en die.’

De Nederlandsche tekst heeft den juisten zin van het Fransch min juist weergegeven.

[p. 44]

A. fol. 13 d.-14 a.

⁺Dese vrouwe verstoet alle die treken
Die lagen ane dat vriendelic spreken,⁺
Sine kinnese bat dan iemen el.
Ic rade u ende wille oec wel,
Dat gi enen vrient bejaget,
Die u help dragen dat gi draget,
Ende u si jonstich ende getrouwe⁺
Dien vertelt al uwen rouwe
Ende van minnen u prisoen.
Dese sal u grote raste doen,
Want alse u van minnen tleet
Ende die rouwe overgeet,⁺
So seldi gaen te hem om raet
Ende vertellen hoet u steet
Ende die pine die u gaet an,
Ende selt te gadere spreken dan
Om hare wijsheit, om hare doeget,
Om hare scoenheit, om hare joget
Ende om hare goet gelaet.
Dan seldi vragen hem om raet,
Wat stucken dat gi moeget beginnen
Die behagen moegen uwer vriendinnen.
Heft u vrient oec therte seer⁺
Van minnen, so prisic te meer
Sine geselscap sekerlike,
Ende hi sal u haestelike
Seggen, nu geloves mi,
Sine vriendinne wie si si,⁺
Ende die stat daer si in woent,
Ende hare name al ongehoent
Sal hi u geven te verstane:
Sone esser geen twifel ane,
Hi en si goet ende getrouwe.¹⁺
Dan saldi spreken om uwe joncfrouwe
Ende om u saken die u behagen;
Gi sult hem weder trouwe dragen;
Want het sijn lijflike saken,²
Dat een heeft vrient dien hi maken⁺
Cont mach sinen nausten raet,
Ende hi hem dan sonder baraet
Heelt ende raet na sijn beste:
Dit es een groet troest int leste.
Die derde doeget van desen drien⁺
Dat es geheten Suete Ansien;
Mar dat merret gerne lange
Die gene die sijn in bedwange
Ende die verre van lieve sijn.³
Wildi doen den wille mijn,⁺
Sone hout u van lieve niet verre,
Dat Suete Anesien van u iet merre;
Want Suete Anesien es den minnaren
Smakelec ende groet begeren.
Smargens ist een goet ontmoet,⁺
Alse God den minnare comen doet
Jegen heme ende vertoent
Dat helichdoem, dat niet verscoent
En mochte wesen in sinen sin,
Hoe vele pinen dat hem bringet in.⁺
Groet geluc hebben die ogen,
Alse hem God dit wille vertogen;
Want hen den dach en mach messcien,
Als si hare lief met ogen sien:
So grote genoechte hebben si,⁺
Alsi hen ondersien van bi;

+ C. fol. 16 d. b.

+ [2670]

+ [2675]

+ [2680]

+ [2685]

+ [2690]

1 Rose, I. 88, 2719:

Si n'auras pas paor qu' il muse
A t'amie, ne qu' il t'encuse;
Ains vous entreporterés foi,
Et tu à lui, et il à toi.

+ [2695]

2 Lees: lieflike en verg. Rose, I, 81, 2723:

Saches que c'est moult plèsant chose
Quant l'en a homme à qui l'en ose
Son conseil dire et son segré.

+ [2700]

+ [2705]

3 Rose, I. 89, 2730:

C'est Dous-Regars, qui seult tarder
A ceus qui ont amors lontaignes.

+ [2710]

+ [2715]

+ [2720]

+ [2725]

[p. 45]

A. fol. 14 a. b.

⁺Ende alse die ogen in dit spel
Sijn, sinse geleert so wel,
Dat sijt allene niet ontfaen
En willen, mar doent verstaen⁺
Der erten, dien sijt senden toe
So wat si sien ende hoe.
Ende hier af heft so grote joie
Die herte, die was in vernoie,
Dat si vergetet altemale⁺
Haren rouwe ende hare quale,
Ende verjaget die droefheit daer,
Ende wart binnen licht ende claer.
Dus vele goets so doet gescien
Den minneren Suete Anesien,⁺
Want der herten en mach niet deren,
Alse die ogen sien dat si begeren.

Nu hebbic u doen verstaen

Die saken die doen ontgaen
Den minnaren vander doet⁺
Ende die hem bistaen ter noet;
Want alse gi in hopen sijt,
So coemt u toe ter selver tijt
Suete Gepens, dat moete gescien;
Ende Vriendelic Spreken ende Suete
Willic dat u oec bewaren (Anesien⁺
Tote diesmaels dat gi selt bevaren
Ander goet, dat niet en si
Minder een twint, gelovets mi,
Maer meerre vele, dat weet wale;⁺
Mar dese hout nu tesen male.’

Doe mi hadde die God van Minnen

Al dese stucken doen bekennen,
Ontfoer hi mi, ine wiste waer,
Ende doe ic mi allene daer⁺
Wiste, wasic harde drove,
Want ic wale raets behove
Van minen wonden, die ic ontfaen
Hadde, daer ic af ontaen
Was ende hoe en wiste genesen,⁺
En moeste doch allene wesen
Biden cnoppe, die heft in
Al mine herte ende minen sin.
Mar wel pensedic ende dochte,
Dat hi mi warden niet en mochte,⁺
Die God van Minnen hine moeste mi
Gehulpich wesen ende staen bi.

Die rosier was altemale

Met ere hagen besloten wale,
Die alomme was gestaen.⁺
Daer waer ic gerne doregegaen
Ten cnoppe, die vele sueter roec
Dan doet balseme ocht wiroec,
En haddic gelaten dore die scande,
Datmen seggen soude te handen,⁺
Dat ic stelen woude die rosen,
Die daer staen scone ende blosen.
Die wile ic stoet in derre gedochte,
Ochtic over die hage met crachte
Woude clemmen ochte gaen,⁺
Quam een cnape wel gedaen
Te mi wart gaende alte voet,
Hovesch van sinne, wel gemoet;
Sins namen en hebbic niet vergeten,
Suete Ontfaen dede hi hem heten.⁺
Hovescheit, die niet vroeder⁺
Wesen en mochte, was sijn moeder.
Die passage so opendi mi
Ende seide vriendelike te mi:

+ C. fol. 17. b-d.

+ [2730]

+ [2735]

+ [2740]

+ [2745]

+ [2750]

+ [2755]

+ [2760]

+ [2765]

+ [2770]

+ [2775]

+ [2780]

+ [2785]

+ [2790]

+ [2829]

[p. 46]

A. fol. 14 b. c.

⁺‘Begardi hier te comene iet,
So lijd die hage, en lates niet,
Ende gaet binnen den beloke,⁺
Ende riect den sueten roeke
Vanden rosen, die hier sijn.
U es gereet die hulpe mijn,
Ende wille u altoes gerne geleiden,
Maer wacht u van dorperheiden;⁺
Ende so gi die dan niet en doet,
Al die joie ende al dat goet,
Dat ic vermach inden rosier,
Sal ic u gerne doen alhier,
Ende u dienen altoes gereet⁺
Vor al die ic kinne ende weet.’

Doe seidic: ‘Here, dit scone gebod

Dat lone u mijn here God,
Dat gi mi biedt op desen dach;
Ende ic sals u, als ic mach,⁺
Danken utermaten gerne.
Uwes dienst en staet mi niet te werne,¹
Want gi doet sere uwe edelheide
Ane mi ende uwe hovescheide.
Alse gi gebiedt so ist wel recht,⁺
Dat ic u diene ende sie u cnecht.’
Suete Ontfaen, die scone, die fiere,
Leidde mi dore die eggelentiere
Ende dore die bramen. die daer stoeden,
Ende dorne die de rosen hoeden.⁺
Ende doe ic was die hage leden,
Doe gingic met haesticheden
Daer ic dien sconen cnop sach staen,
Die bat dan dandre was gedaen
Ende oec hadde den besten gure;
Ende Suete Ontfaen leidde mi daer dure,⁺
Dat mi behagede herde wale,⁺
Dat ic so bi mochte tien male
Genaken dien sueten sconen cnoppe,
Daer mijn herte rust al uppe.
Suete Ontfaen den jongelinc⁺
Diende mi wale met deser dinc,
Dat hi mi alsoe bi leidde
Den knoppe, die mi also gereidde.
Mar een dorper, een vilain,
Lach daer geborgen in dat plain⁺
Onder die lovre lancs gestrect,
Ende hadde hem met crude gedect:
Geheten so was hi Dangier,
Dese barlebaen hoedde den rosier.
Hi lach ende wachte menichfoude,⁺
Ochte daer iemen comen soude,
Die de hande so verre stake,
Dat hi die rosen anetrake.
Hine was niet allene daer,
Maer met geselscape, dat es waer:⁺
Een man ende ene vrouwe,
Die God onse here geve rouwe.
Quade Tonge so hiet die man,
Daer noit en doeget en lach an,
Ende was van Normandie geboren.²⁺
Hi was fel, loes ende versworen,

+ C. fol. 17 c. d.

+ [2835]

+ [2840]

+ [2845]

+ [2850]

1 Rose, I. 92, 2824:

Puisqu' il vous plaist, vostre servise
Sui prest de prendre volentiers.

+ [2855]

+ [2860]

+ [2866]

+ [2791]

+ [2795]

+ [2800]

+ [2805]

+ [2810]

2 De karakteristieke trek om Quade Tonge in Normandie te doen geboren worden, komt in het origineel niet voor. De slechte naam der Normandiers als plaideurs en querelleurs is uit de Fransche dichters genoegzaam bekend. Racine doet zijne Plaideurs spelen in een stadjen van Basse-Normandie; in Molières stukken vindt men herhaaldelijk toespelingen op de twistziekte der Normandiers. Zie ook Boileau's Lutrin, Chant I, waar van de Tweedracht wordt gezegd:

Elle y voit, par le coche et d'Evreux et du Mans,
Accourir à grands flots ses fidèles Normands.

en in Chant V:

un pilier fameux des plaideurs respecté,

Et toujours de Normands à midi fréquenté.

en iets verder:
Reine des longs procès, dit-il, dont le savoir Rend la force inutile et les lois sans pouvoir; Toi pour qui dans le Mans le laboureur moissonne, Pour qui naissent à Caen tous les fruits de l'automne.

+ [2815]

[p. 47]

A. fol. 14 c. d.

⁺Ende altoes beet hi sine tande.
Die vrouwe was geheten Scande,
Ende was dochter Redenen der vrouwen,
Die was vol wijsdoems ende vol trouwen.⁺
Hare vader so hiet Mesdaet,
Die so haetelic ende so quaet
Was, dat Redene bi hem en lach
Nie, maer dat sine anesach
Daer af so wart geboren Scande,¹
Die verre nu loept achter lande.⁺

Doe dus Scande wart geboren,⁺

Reinicheit, die vrouwe vercoren,
Die vrouwe soude wesen vanden botten,
Waert dicke van onbescedenen sotten
Geasselliert met pinen groet,⁺
So dat si hadde hulpe noet;
Want Venus nam hare nacht ende dach
Cnoppe ende rosen, waer si lach,
Ende staelse hare nalics altemale,
Dat haer niet behagede wale.⁺
Reinicheit met ernste bat
Mire vrouwen ver Redenen dat,
Dat si haerre dochter lene
Jegen Venuse, die al rene
Die rosen plucte entie blade;⁺
Ende Redene die wart dies te rade,
Dat si Reinicheiden bede
Gerne ende vriendeleke dede,
Ende leende hare in goeder trouwen
Scamelheden haerre joncfrouwen.⁺
Dus sijn bewacht van desen drien
Die rosen, dat en mach messcien²
Niemen goet, en sie bi hen.
Ic hadde op een groet gewen
Geweest van minnen ende al toebracht,⁺
En hadde mi daer niet gewacht
Die drie die daer waren hoede;
Want die welgeraecte goede
Suete Ontfaen hi pijnde gnoech
Mi te doene mijn gevoech.⁺
Dicke so woudic narre gaen
Aldaer ic dien cnop sach staen,
Ende hi gafs mi orlof wel,
Omdat hi waende dat ic niet el
En woude hebben daer ter stat⁺
Dan allene een groene blat,
Dat den cnoppe stoet beneven,
Dat hi mi vriendelike heft gegeven
Orlof, dat ict plucken mach,
Om dies ict so sere besach;⁺
Ende pensede dat ict hadde vercoren
Diest hem was so bi geboren.³
Doe plucte hijt selve ende gaft mi,
Daer ic sere af vervroude mi bi.

Van dien blade dat hi mi gaf⁺

Quam mi grote bliscap af,
So dat mi dochte in minen wane,
Dat ic wel was met Suete Ontfane.
Doe maectic therte ende seide hem hoe,
Hoe mi die Minne spade ende vroe⁺

+ C. fol. 17 d. 18. a. b.

+ [2820]

1 Rose, I. 93, 2856:

Et ses peres ot non Mesfez,
Qui est si hidous et si lez,
C'onques o lui Raison ne jut,
Mès du véoir Honte conçut.

+ [2826]

+ [2871]

+ [2875]

+ [2880]

+ [2885]

+ [2890]

2 Lees met C.:

Die rosen, dat en mach ghescien.

en verg. Rose, I. 93, 2876:

Or sunt as Roses garder troi,
Por ce que nus, sans lor otroi,
Ne rose ne bouton n'emport.

+ [2895]

+ [2900]

+ [2905]

+ [2910]

3 Rose, I. 94, 2887:

Por ce qu 'il cuide que g'el voille,
A-il coillie une vert foille
Lez le bouton, qu' il m' a donneé,
Por ce que près ot esté née.

+ [2915]

+ [2920]

[p. 48]

A. fol. 14. d.--15. b.

⁺Hadde gewont int herte binnen.
‘Ine can gemerken no versinnen,
Hoe ict u, here, geseggen sal,
Want bolchdi u, so haddic al
Verloren beide troest ende raet⁺
Ende daer mijn leven recht al an staet.’
- ‘Segt uwen wille, gine moech mi
Niet lichte erren so wat dat si.’
- ‘Here,’ seidic weder doe,
‘Nu geraedter mi selve toe.⁺
Minne quelt mi tallen stonden
Ende heft mi vif sware doetwonden
Diepe gescoten in mire herten.
Ine mach van mire sware smerten
Nemmermeer wale genesen,⁺
En moet biden cnope wesen,
Die gewassen staet so scone.
Geften mi te minen lone,
Want hijs mijn leven ende mijn doet:
Hi mach mi bringen uut alre noet.’⁺
Doe wart Suete Ontfaen versaget
Ende seide: ‘Vrient, al dat gi jaget
En mach gescien nemmere.
Wat, wildi nemen mie mijn ere?
Gi hadt mi wel te scerne gedreven,⁺
Woudic u minen rosenknop geven,
Die so scone gewassen steet.
Nenic, hi es u ongereet:
Van uwen eysche siedi vilain!¹
Laet staen den cnop op sijn plain:⁺
Hi sal betren ende wassen.
Ine woude om al tgoet van Sassen,
Al ware dies oec noch alse vele,
Dat ic liete plucken van sinen stele
Dor enegen man den sconen cnop.’⁺
Mettien stont die dorpre op,
Dangier, van daer hi gedect
Lach ende onder tgars gestrect.
Hi was lelic ende harde fel
Ende vol runchen al sijn vel;⁺
Sijn ogen blakende alse een vier.
Nie en sach so haettelic dier
Man, no so lelic daer mede.
Hi quam springende op die stede
Alse een die es ute sinen sinne,⁺
Ende hi riep lude ten beginne:
‘Suete Ontfaen, twi bringedi hier
Desen vassael in dit rosier?
Sekerlike gi daet quaet,
Want hi na uwen lachter staet.⁺
Ondanc hebt dat gijt dacht,
Dat gine noit hier binnen bracht.
Hi heft u wel sinen art getoent:
Die dorper dient na dorper loent.²
Gi wanet hem alle hovesschede⁺
Ghedaen hebben ende lieve mede,
Hi dede u contrarie al.
Vliet wech, vassael, ochte ic sal
U lachter doen wel groten saen.
Qualike so kinde u Suete Ontfaen,⁺
Doe hi u sinen dienst so boet.
Gi daedt scalcheit harde groet,
Dat gi hem socht selke stucken ane,
Die hem inne stoeden tanegane:
Hine darf u meer getrouwen niet;⁺
Nu maect u henen ende vliet!’

+ C. fol. 18. b.-d.

+ [2925]

+ [2930]

+ [2935]

+ [2940]

+ [2945]

1 Rose, I. 95, 2927:

Vilains estes du demander.

+ [2950]

+ [2955]

+ [2960]

+ [2965]

+ [2970]

2 Rose, I. 96, 2944:

Qui félon sert, itant en a.

Bij Chaucer, 233. b:

Who serveth a felon is evil quitte.

+ [2975]

+ [2980]

+ [2985]

[p. 49]

A. fol. 15 b. c.

⁺Ine dorste niet langer bliven daer

Dor den dorper fel ende swaer,
Die mi dede, hoe ict verdrage,
Met vresen springen over die hage,⁺
Ende met ancsten harde groet;
Ende die dorper knicte thoet,
Ende seide: quamic weder daer
Hi soude mi pine doen so swaer,
Dat ic mijn leven soude laten.⁺
Doe moestic wech vlien mire straten,
Ende Suete Ontfaen es oec gevloen;
Ende ic, diene en wiste wat doen,
Sach wel dat ic was verloren.
Mi ginc ane rouwe ende toren,⁺
Daer toe droefheit ende menich seer;
Nochtanne deerde mire herten meer,
Dat ic liden en mochte die hage.
Niemen en kint vernoi ende plage
Dan die gone die dragen minne⁺
Met trouwen ende met gestaden sinne;
Sie kinnen ongemac ende quale.
Die God van Minnen heeft hem wale
Jegen mi gequijt van dien,
Dat mi van min soude gescien,⁺
Die mi geloefde vernoi ende pine
Ende daerin dickent te sine.
En mochte herpensen engene herte
Die sware pine ende die smerte,
Die mi nacht ende dach quam op,⁺
Alse ic pensede om dien cnop,
Daer mijn herte ane was gespert,
Ende mi so sere nu ontvert.

Ic was so lange in deser gedachte,

Dat ic wel na al mine crachte⁺
Verloren hadde van groten rouwe.
Doe dat sach die edele vrouwe,
Die sat up hare hoge sale,
Quam si neder te mi daer tale,
Alse die mijns nine woude vergeten.⁺
Redene was dese vrouwe geheten,
Te jonc no tout sone was si,
Te lanc no te cort daerbi;
Hare ogen lichten openbaer
Alse ene kerse die scinen heft claer;⁺
Op hare hoeft stoet haere een crone,
Die was utermaten scone;
An hare gelaet, an hare anscouwen
Geleec si wel ere hoger vrouwen.
God selve maketse int paradijs,⁺
Want Nature in gere wijs
En can so scone werc geraken
Noch so wel bi compasse maken;¹
Want God maketse na sine gelike,
Ende gaf hare in erterike⁺
Al selc herscap, dat si den man
Van dompheiden doen hoeden can
Ende van allen dorperheiden,
Die geloeft ane haere wijsheden.

Redene sprac mi ane ende seide:⁺

‘Vrient, gi hebt mi grote kintsheide
Ende doerheit groet bestaen,
Dat gi so verre sijt gegaen
Ende so diepe in dat vergier,
Dat Deduut dede planten hier,⁺
Daer af dien slotel Ledichede
Draget, die u twiket ontdede.
Hi hevet u doer ende sere bedrogen:
Minne en hadde u deren moegen,
En hadde Ledicheit gedaen.⁺
Al eest dat gi hebt bestaen
Doerheit te done, wilse laten;
Ane minne en leit twent ure baten,

+ C. fol. 18 d.-19 a.

+ [2990]

+ [2995]

+ [3000]

+ [3005]

+ [3010]

+ [3015]

+ [3020]

+ [3025]

+ [3030]

+ [3035]

1 Rose, I. 98,2999:

Car Nature ne séust pas.
Ovre faire de tel compas.

+ [3040]

+ [3045]

+ [3050]

+ [3055]

[p. 50]

A. fol. 15 c. d.

⁺Maer u vernoi ende u torment;
Begef die minne, eer gi onsent⁺
Sekerleke, dat es mijn raet,
Want Dangier es fel ende quaet,
Hi sal sere op u orlogen;
Ende al mochti hem gedogen,
Scamelheit, die mijn dochter es,⁺
Ane hare gaets meest, sijt seker des;¹
Si hoet die rosen ende bewart,
Ende Quade Tongen, die nine spart,
Es niet hen ende doet oec wachte,
Die bi dage ende bi nachte⁺
Vertrect die dinc, eer si gesciet,
Te hondert staden, dan laten si niet.
Bepenst u wel in uwen moet,
Wat u minne algader doet
Vernoi, toren ende leet.⁺
Wie metter minnen omgeet.
Hi moet van hare sijn gepijnt,
So dat hem ane sijn leven seijnt.
Gi hebbes te done openbare
Jegen felle lieden ende sware.⁺
Nu siet welc u beter si
So haten ende geloven mi,
So te blivene in u pine,
Daer u lange in stact te sine:
Dit es tevel dat heet Minne,⁺
Daer alle sotheit es inne.
En es clerc, weet voer waer,
So vroet, wil hi minnen volghen naer,²
Hme werter mede in dole
Ende verlieset al sine scole.⁺
Es een van andren ambachte iet,
Minne en lates hein plegen niet.
En woent eremite in woestine,
Die ducht alsoe sware pine
Alse die gone die draget minne⁺
Met trouwen ende met gestaden sinne.
Groet es tvernoi dat ic meine,
Ende die bliscap die es cleine;
Van der joien es cort die ure,
Nochtanne so eist ene avonture⁺
Ochtemen ter joien comen can.
Ic hebbe vernomen menichen man,
Die pijnde al sijn leven lanc,
Hine hads noit noch joie noch danc.
Gine wout minen raet niet kinnen,⁺
Doe gi uwen God van Minnen
Gelovet te doene al sijn gebot;
Sekerlike, doe waerdi sot.
Gi hadt die sotheit saen genomen,
Maer vroetheit es in dane comen.³⁺
Laet die minne hene varen,
Die u torment al sonder sparen;
Anders doedi dompheit groet,
Want si u quellen sal ter doet.
Neemt den breidel metten tanden⁺
Ende u herte met beiden handen,
Ende wederstaet met crachte
U gepens ende u gedachte.

+ C. fol. 19. b. c.

+ [3060]

+ [3065]

1 Rose, I. 99, 3038:

Tu ne l'as mie à essaier;
Et de Dangier noient ne monte
Envers que de ma fille Honte,
Qui les rosiers desfent et garde.

+ [3070]

+ [3075]

+ [3080]

+ [3085]

2 Lees vs. 27 en 28 aldus met C, daar de lezing van A. volstrekt geen zin oplevert.
Rose, I. 99, 3053:

C'est li maus qui Amors a non,
Où il n'a su folie non:
Folie! se m'aïst Diex, voire.
Homs qui aime ne puet bien faire,
N'a nul preu de ce mont entendre,
S'il est clers, il pert son aprendre.

+ [3090]

+ [3095]

+ [3100]

+ [3105]

3 Rose, I. 100, 3073:

La folie fu tost emprise,
Mès à l'issir a grant mestrise.

d.i. maar er is wijsheid in om er weer uit te komen.

+ [3110]

+ [3115]

[p. 51]

A. fol. 15 d.-16 a.

⁺Die altoes raet van herten doet,
Hi en was noit wijs no vroet.’¹⁺
Doe ic mi Redene castien horde,
Antwordic hare met erren worde,
Ende seide: ‘Vrouwe wel gedaen,
Dore God latet u castien staen;
Gi segt dat ic die minne late,⁺
Bi Gode, da[x] ware grote ommate,
Dadic valscheit minen here,
Die mi gedaen heeft so grote ere,
Dat ickene custe ende wart sijn man:
En waric verradere dan?⁺
Bi Gode, ic ware mi liever doet,
Dan mi die God in valscheit groet
Betrapen mochte ochte rasteren.²
Ic wille mijn herte daertoe keren,
Dat ic in dinde van minen dagen⁺
Mi sal beloven ochte clagen³
Van minnen, die mi therte ontiet:
Die mi castiet doet mi verdriet.’
Mettien es Redene van mi gekeert,
Die wel siet wat si mi leert⁺
Dat en besciet no min no mere.
Doe blevic staende in minen sere
Wenendc al vol beide mijn ogen.
Pine, rouwe ende groet dogen
Ginc mi over harde onsachte,⁺
So lange dat ic mi bedachte,
Dat mi seide die God van Minnen,
Dat ic soude kiesen ende gewinnen
Enen vrient, goet ende getrouwe,
Dien ic ontecte al minen rouwe⁺
Van mire minnen ende al die saken;
Hi soude mi sonder twifel maken
Mindre vele mine serichede.
Doe bepensedic mi tiere stede
Dat ic noch hadde enen vrient,⁺
Die mi te trouwen hadde gediem:
Amijs so was geheten die;
Betren geselle en sagic nie
Noch getrouwer sekerlike.
Te hem so gingic haestelike⁺
Ende vertelde hem al mijn leet,
Ende hoe dat mi van minnen steet.
Ic clagede hem sere over Dangiere,
Die mi jagede uten rosiere,
Ende van mi vlien dede Sueten Onfane,⁺
Daer algader mijn troest leide ane.
Omdat hi mi spreken sach
Jegen heme. Quaden dach
Moete hem geven God onse here!
Hi dreigede mi utermaten sere,⁺
Ende seide: ic sout diere becopen,
Mochte hi mi daer meer belopen,
Ende swoer bi desen ende biden gonen,
Ic en maecte mi volleke henen,
Hi soude mi te stucken slaen:⁺
Doene durstic daer niet langer staen.

Doe Amijs die waerheit wiste

Hoe dat mijn herte was in twiste,
Seide hi: ‘Geselle, vrient, nu siet,
Hier omme sone bedrovet niet.⁺
Ic kenne alt gader Dangiere
Ende sine seden ende sine maniere,
Ende hebbene lange tijt gekint.
Wanneer te minne een begint,

+ C. fol. 19 b.-d.

1 Rose, I. 100, 3083:

Qui toutes hores son cuer croit,
Ne puet estre qu'il ne foloit.

+ [3120]

+ [3125]

+ [3130]

2 Rose, I. 101, 3102:

Ge vodroie morir ainçois
Qu'Amors m'éust de fausseté
Ne de traïson arété.

Aréter, beschuldigen, is door onzen dichter zeker tot rasteren verknoeid, dat mij elders niet is voorgekomen.

+ [3175]

3 Rose, I. 101, 3105:

Ge me voil loer ou blasmer,
Au darrenier, de bien amer.

+ [3140]

+ [3145]

+ [3150]

+ [3l55]

+ [3160]

+ [3165]

+ [3170]

+ [3175]

+ [3180]

[p. 52]

A. fol. 16 a. c.

⁺3225 So es hi wreet ende dreiget sere⁺
Dien hi namaels doet al ere:
Van heme sone versaget u niet.
Ic kinne Dangiere wel wies hi pliet:
Fel te sine dat es sijn art;
Al hebbedine vonden fel tuwart,⁺
Hi sal in dinde noch wesen sachte;
Ic hebs geproeft, want ickene brachte
Met sueter talen ondervoet.
Geselle, ic rade u wat gi doet:
Gaet te heme ende soect genaden,⁺
Ende bidt heme dat hi uwe mesdaden
Wille vergeven, lude ende stille.
Gi en doet jegen sinen wille
Nemmermeer negene sake
Dit souden houden te gemake⁺
Ende sire heden wale behagen;
Men moeten smeken ende clagen.’¹
Amijs troeste mi so wale,
Dat hi mi therte gaf te male
Ende die coenheit, dat ic ginc sciere⁺
Weder tote dien vilan Dangiere
Besien ochte ic in enichen saken
Jegen hem minen pais mochte maken.

Te Dangiere quam ic gegaen

Blodelike ende sere ontaen,⁺
Als een die sinen pais begerde.
Omdat hi tirst also geberde,
Ende hi mi dreigede met swaren slagen,
En dorstic liden niet die hage.
Ic vanten staende op sine been;⁺
Ic segge u wale dat hi sceen
Harde fel ende vol van torne;
Ene lange colve van enen dorne²
Hilt die dorper in sine hant.
Te heme so gingic altehant⁺
Emmer al siende nederwart,
So sere wasic van hem vervart.
Ic seide: ‘Here, hebbet mijns genaden,
Ic come u te beterne mine mesdaden,
Want ic u houde over mijn here.⁺
Mi deert utermaten sere,
Dat ic u nie maecte erre;
Ic woudic C. milen verre
Hadde geweest doe ict dede.
Nu bem ic op genadichede⁺
Comen, alst die tuwen wille
Betren wilt, lude ende stille.
Sonder twifel het dede mi minne,
Die vaste leget in minen sinne.
Nemmerme sone gesciet mi⁺
Enichge sake, here, daer gi
U moeget op mi belgen iet.
Ic sal eer dogen swaer verdriet,
Eer ic aneverde enege sake,
Daer ic u mede doe tongemake.⁺
Lieve here, nu biddic u,
Dat gi mi wilt vergeven nu
Dat ic jegen u mesdede,
Ende uwen evelmoet daermede.³
Ic swere u dat ic nemmermeer⁺
Ane u en soeke wanc no keer,
No dinc en doe nacht ende dach,
Daer ic u met verbelgen mach.
Hebt ontfarmnesse te mi,
Here, ende dat u wille si,⁺

+ C. fol. 20. a.-b.

+ [3185]

+ [3190]

+ [3195]

+ [3200]

1 Rose, I. 103, 3153:

Et li metés bien en convent
Que jamès dès or en avant
Ne ferés riens qui li desplese,
Qui bien le chue et le blandist.

+ [3205]

+ [3210]

+ [3215]

2 Rose, I. 103, 3168:

En sa main un baston d'espine.

+ [3220]

+ [3225]

+ [3230]

+ [3235]

+ [3240]

3 Rose, I. 104, 3182:

Or vous requier que vous aiés
Merci de moi, et apaiés
Vostre ire qui trop m'espoente.

+ [3245]

+ [3250]

[p. 53]

A. fol. 16 c.-d.

⁺Dat ic met staden sinne.
Dragen mach gerechte minne,
Beide int herte ende inden moet:
An u en geric ander goet.’

Wat ic Dangiere vleude ende bat,⁺

Mi te vergevene was hi lat,
Doch in dinde so seide hi
Met corten worden: ‘Wat dert mi,
Dat gi mi mint? mine roec.¹
Henne mach mi baten no deren oec,⁺
In dien dat gi in allen tijt
Verre van minen rosen sijt,’
Ende ic die hage niet en lede,²
Op dese vorwerde dede hi mine bede.
Doe wasic vroe ende ginc ter vart⁺
Met haesten te minen geselle wart
Dies ic niet en hadde vergeten,
Die Amijs was geheten,
Ende telde heme sonder sparen
Hoe ic met Dangiere hadde gevaren.⁺
Hi was blide erde wel te gemake
Ende seide: ‘Nu gaet wel u sake;
Noch sal hi wesen goedertieren.
Alse hi u sine felle manieren
Heft getoent, sal hem ontfarmen⁺
Beide u suchten ende carmen.
Nu seldi beiden en gedogen,
Dat gine in betren poente selt moegen
Betrapen. Ic hebbe lange gekint,
Datmen met dogene den fellenverwint.³’⁺
Sere so troest mi Amijs
Ende conforteerd in alre wijs.
Doe nam ic orlof an hem mettien,
Ende ginc ter hagen ochtic mochte sien
Den cnop, die mi dede so wee,⁺
Sint ics ne mochte vercrigen mee.

Dangier hi nam dicke warde,

Och ic hem hilde sine vorwarde.
In dorsten verbelgen niet een twent;
Ic helt hem vaste sijn convent⁺
Ende dede al dat hi geboet.
Hi sach mi dicke in groter noet,
Ende dicke wenen ende clagen,
Ende crupen dicke bider hagen,
Die ic nine dorste overliden.⁺
Dit hardic also lange tiden,
Dat hi wel sach an mijn gelaet,
Dat ic en jagede en geen baraet,
Ende dat mi minne grote pine dede;
Nochtan heft hi so fellen sede,⁺
Dat hi en gewerde niet
Mi te sachtene mijn verdriet.

Alse ic dus stoet in desen lede,

Quam te mi vrouwe Edelhede,⁴
Ende Ontfarmicheit met hare,⁺
Daer ic ane wart geware,
Dat si mi gerne holpen beide.
Die tal e begonste Edelheiden
Ende seide: ‘Dangier, gi hebt onrecht,
Dat gi desen armen knecht⁺
Aldus hout in dit torment;
In hem ne sie ic mesdaet twent.

+ C. fol. 20. b.-d

+ [3255]

1 Rose, I. 105, 3208:

Se tu aimes, à moi qu'en chaut?
Ce ne me fait ne froit ne chaut.

De lezing van C is hier de ware.

+ [3260]

2 De schrijver doet hier Dangier eensklaps met zijn gesprek ophouden, en den minnaar verder verhalen in den eersten persoon In het origineel gaat Dangier zelf voort den minnaar aan te spreken.
Rose I, 105, 3210:

Adès aime, mès que tu soies
Loing de mes roses toutes voies,
Jà ne te porterai menaie,
Se tu jamès passes la haie.

+ [3265]

+ [3270]

+ [3275]

3 De lezing bij A is de juiste. Verg. Rose, I. 105, 3227:

J'ai bien esprové que l'en vaint
Par soffrir félon, et refraint.

+ [3280]

+ [3285]

+ [3290]

+ [3295]

+ [3300]

4 Rose, I. 106, 3258:

Si cum j'estoie en ceste pène,
Atant ez-vos que Diex amène
Franchise et avec li Pitié

+ [3305]

+ [3310]

[p. 54]

A. fol. 16 d.-17 a.

⁺Ochten die minne minnen doet
Met crachte sijn herte ende sinen moet,
Bi Gode dat ware jamer groet,⁺
Wouddine daer omme slaen ter doet.
Here Dangier, hens twent ure vromen,
Dat gi hebt up hem genomen
Orloge, omdat hi es u vrient,
Ende hi u altoes met trouwen dient.⁺
Ochtene minne hout gevaen,
Dat hi haer niet en mach ontgaen,
Soudi u dies van hem beclagen?
Gi soudtene te rechte te meer verdragen
Dan enen fellen pautenier.⁺
Het es hovesheit, Dangier,
Dat men secorse dies men es boven.
Wie soude die herte moegen loven,
Diemen met oetmoede niet en mach
Vermoruwen doen en genen dach?¹⁺
Ontfarmicheit seide: ‘Dat es waer,
En es engene dinc so swaer,
En minderse wel oetmodicheit,
En doe dan ene felle quaetheit.²
Daeromme, Dangier, so biddic u,⁺
Dat gi meer orlogen nu
Noch quellen en wilt desen keytijf,
Die met pinen leidt al sijn lijf
Ende verslijt met dogene groet.
Hi hadde te swaren wederstoet,⁺
Doe gi hem naemt Suete Ontfane,³
Daer sire herten troest leit ane.
Nu es hi doot ende al verloren,
Sint hi nemmeer mach horen
Van hem tale noch gewach,⁺
Die te voren sijns wale plach.
Geduecht dat hi hem gracie doe,
Sint dat Edelheit al soe
Dat van u bidt ende ic daer mede.⁴
Die ons beiden ontseide ene bede,⁺
Hi ware fel ende putertieren.’
Doe wart Dangier goedertieren
Ende seide: ‘Gi vrouwen, ine dar u niet
Dese dinc ontseggen; nu besiet:
Dunct u goet dat gescie,⁺
So willic dat hi die compaingie
Weder hebbe van Suetonfane,
Daer al sijn troest, segdi, leit ane.’

Met desen es Edelheit vortgestreken,

Die wel ende hovesscelike conste spreken,⁺
Ten Suetonfane den jongen man,
Dien si oetmoedelike sprac an,
Ende seide te heme: ‘Lieve kint,
Van den genen die u mint
So siedi tsere vremt van heme;⁵⁺

+ C. fol. 20 d.-21 a.

+ [3315]

+ [3320]

+ [3325]

1 Rose, I. 108, 3295:

Moult a dur cueur qui n'amolie,
Quant il trove qui l'en suplie.

+ [3330]

2 Rose, I. 108, 3298:

Engrestié vaint humilités;
Et quant trop dure l'engrestié,
C'est felonnie et mavestié.

+ [3335]

+ [3340]

3 Bij A. verkeerdelijk: Eer, en in vs. 3382: Die. Rose, I. 108, 3307:

il trait trop male pénitence,

Dès-lors en ça que l'acointance
Bel-Acueil li avés toloite.

+ [3345]

4 Rose, I. 108, 3324:

Puisque Franchise s'i acorde,
Et le vous prie et amoneste,
Ne refusés pas sa requeste.

Bij A. in vs. 3389 verkeerdelijk:

Dat si u.

+ [3350]

+ [3355]

+ [3360]

5 De lezing van C. in vs. 3404-5 is boven die van A. te verkiezen, welke zeer mat is. In deze en de volgende verzen wijken beide teksten belangrijk van elkander af,

+ [3365]

[p. 55]

A. fol. 17 a. b.

⁺Hi es na doet, alse ict verneme:
So groet es sine serichede,
Omdat hi jegen u mesdede.
Nu penst om hem feeste te doene,
Want Dangier en wart meer so coene,⁺
Dat hi u sel scelden ochte verspreken,
Ocht tonen van sinen fellen treken:
So hebben wine versproken beide,
Ic ende vrouwe Ontfaermichede;
Hi gelovede ons dat hi sal⁺
Ons beiden laten gewerden al.’
Suete Onfaen en sweech niet stille,
Mar seide: ‘Gi vrouwen, uwen wille
Al te doene bem ic gereet,
Sint dat Dangiere nine es leet,⁺
Ende hijt heeft georlovet mi,
Willic hem gerne wesen bi.’
Suete Onfaen ten irsten male
Ontfinc mi vriendelike ende wale,
Ende toende mi meerre Suethede⁺
Dan hi noit te voren dede,
Ende nam mi metter hant al hier,
Ende leidde mi in dien rosier,
Daer mi Dangier hadde ute gejaget,
Die nu swiget stille ende mi verdraget.⁺
Ic hadde orlof nu te gane
Overal met Suetonfane:
Nu was ic comen in alre wijs
Uten der hillen int paradijs.
Doe ic quam al luttel bi⁺
Der rosen, so dochte mi,
Dat si gemeerret was een deel,
Daer si stoet in dat praieel,
Ende een deel was meer ontaen;
Maer niet en wasse so verre gegaen,⁺
Datmen sien dat sadekin mochte,
Datter binnen, alse mi dochte,
In besloten lach al gadere
Tusschen die rosen ende die bladere.¹
Si dochte mi vele scoenre wesen⁺
Dan si mi hadde gedocht tote desen,
Ende roder vele ende bat gedaen,
Daer ic met vaster bleef gevaen
Van minnen ende gebonden meer
Dan ic was noit te voren eer.⁺
Hare scoenheit mi altenen taende,²
Ende minne geboet mi ende maende,
Dat ic hare scoenheit groet anesie,
So dat mi dochte dat ic nie
So sconen rose en hadde gesien:
Groet solaes nam ic indien.
So ic meer nam dat solaes,⁺
So mine herte meer viel op daes
Ende vaster inden strecke van minnen,
Dat mi vinc in allen sinnen.³
Dus blevic daer met Suetonfane,
Daer ic grote geselscap ane⁺
Vant ende minne, so dat mi dochte,

+ C. fol. 21 a. b.

+ [3370]

+ [3375]

+ [3380]

+ [3385]

+ [3390]

+ [3395]

+ [3400]

1 Vs. 3442 en 43 zijn bij A. geheel corrupt, gelijk uit de varianten blijkt.

+ [3405]

+ [3410]

2 D.i. kwelde mij. Zie Kil op tanen, tenen, irritare, het Ofr. atainer (Roquefort, Gloss. I. 102).

+ [3415]

3 Rose, I. 111, 3386:

Et Amors plus et plus me lie,
Et tout adès estraint ses las,
Tant cum g'i oi plus de solas.

+ [3420]

[p. 56]

A. fol. 17 b. c.

⁺Dat icken wel iet bidden mochte.¹
Doe seidic: ‘Here, dore genaden,
Ic hebbe u gedient vroech ende spade,
Dore God wilt mi een cussen geven⁺
Vander rosen, daer mijn leven
Ende mijn welvart al an staet;
Maer jegen uwen onwille, dat verstaet,
Sone willics engeensens niet,
Wat pinen mi daerna gesciet.’⁺

‘Vrient,’ seide daerna Suete Ontfaen,

Sekerleke ic sout doen saen,
En duchtic Reinicheiden niet,
Dat sijs hare soude belgen iet;
Anders soude ict u node wernen.⁺
Si soude mi scelden ende bescernen,
Mesdadic een twent jegen hare,
Daer ic node jegen ware;
Want altoes verbiedt so mi,
Dat minnare engeen ne si,⁺
Dat ic een cussen hem orlove,
Want hi coemter met te hone.
Diemen een vriendelec cussen geft,
Dat scoenste hi vander proien heft;
Want van dien dat daer es bleven⁺
So heft men hem werder afgegeven;
Want die een cussen mach gecrigen,
Selden so macht daer met bliven.²

Doe ickene horde dus antworden

En dorsticne meer aneverden,⁺
Dies ickene erre mochte maken.
Men sal te vele van ere saken
Enen man niet bringen vort,
Daer hi mede mach sijn gestort,
Noch vele bidden jegen wille,⁺
Hier bi so swegics stille
Ende pensede in mi selven wale,
Dat die boem ten irsten male
Niet en valt alsemen sleet,
Noch oec die wijn niet en geet⁺
Al uten druven, hi en si
Al ute geperst, geloves mi.
Alte lange hadde gemert
Dat cussen ende van mi gevert,
Dat ic begerde, en hadde gedaen⁺
Venus die vrouwe wel gedaen,
Die Gods moeder van Minnen,
Die orloget in allen sinnen
Reinicheiden, om hulpe te sine
Die van minnen dragen pine.⁺
Dese vrouwe hilt in hare hant
Al blakende enen groten brant,
Daer si menichge vrouwe mede
Ontstac ende ontfuncken dede.
Si was behagel ende jolijs;⁺

+ C. fol 21 b. c.

1 Rose, I. 111, 3393:

Et quant ge voi qu'il ne me vée
Ne son solas ne son servise,
Une chose li ai requise,
Qui bien fait à amentevoir.

De vergelijking met het origineel leert dat de lezing bij A. de ware is.

+ [3425]

+ [3430]

+ [3435]

+ [3440]

+ [3445]

2 Rose, I. 112, 4013 (3413):

Car qui au baisier puet ataindre,
A poine puet à tant remaindre;
Et sachiés bien cui l'en otroie
Le baisier, qu'il a de la proie
Le miex et le plus avenant,
Si a erres du remenant.

d.i. hij heeft een handpenning (des arrhes) van het overige. Waerder is bij Kil. nog: kenpenninck. Auctoramentum, arrha, arrhabo.
In de Rose van Francisque Michel is hier bij de versverdeeling een fout ingeslopen. Onze aanhaling is in den franschen tekst eigenlijk vs. 3413; doch daar wij Michels uitgave volgen, zullen wij ook de verkeerde verdeeling overnemen, doch de goede, zooals die bij Méon voorkomt, er bijvoegen.

+ [3450]

+ [3455]

+ [3460]

+ [3465]

+ [3470]

+ [3475]

[p. 57]

A. fol. 17 c. d.

⁺Si sceen wel in alre wijs
Ene goddinne van hogen doene;
Sine was niet van religione
Alse ene nonne ocht ene beggine.
Wat soudic maken grote pine⁺
Van haren rekeliken gewaden,
Beide van perlen ende van goutdraden,
Ende van broken ochte van riemen.¹
Henne gebrachte te hovede niemen
Hoe cuichs, ho scone dat si was;⁺
Ende in hare, geloeft mi das,
En was hovarde niet een twint.
Si sprac ane Suete Onfane dat kint
Ende seide: ‘Lieve, nu segt mi,
Dore wat saken ende waerbi⁺
Sidi den minnare also wreet,
Die hem aldus dore u versleet
Om een cussen te gewinne?
Hi es werdich wel te minne,
Hi en es no valsch noch loes,⁺
Maer getrouwe uwer minnen altoes
Ende gereet al tuwen gebode.
Hem ne soude niet sijn, bi Gode!
Een vriendelec cussen wedersegt.
Siet die scoenheit die ane hem legt;⁺
Hi es wel wert dat menne minne.
En es vrouwe no borgravinne²
So hoge, sine mochte wel met eren
Al hare herte ane hem keren.
Hijs kinchs ende jonc van dagen,³⁺
Datter mi ane best dunct bagen.
Het dochte mi grote dorperheide,
Datmen hem een cussen ontseide;
Want hets ane heme wel bestaedt.
Sijn mont recht te cussene gaedt,⁺
Hi heft den adem suete ende rene,
Sine tanden wit ende clene,
Effene staene ende even groet,
Sine lippe suete ende roet.
Het dunct mi wale bestaedt dat hi⁺
Een cussen hebbe dat vriendelic si.
Gevet hem, hets wel mijn raet:
Te lange tonbeidene dats quaet,
Dies gi den tijt verliest te meer,
Dies gi vercovert nemmermeer.’⁴⁺

Suete Ontfaen, die den brant

Van Venuse heft gevoelt thant,
Georlovede mi een cussen daer,
Dat ic staphans, wet vorwaer,
Sonder langer beiden nam.⁺
Dieus! hoe wel dat mi bequam,
Dat mijn mont die rose gereen.
Nu ne darf ic wanen ure negeen
Ochtic joie doe hadde tier stede.
Ene roke ginc uter rosen mede,⁺
Die mi int herte binnen vloech
Ende minen rouwe al uut daer toech,
Ende minderde al mijn seer,
Dat ic droech te voren eer,
Danc hebbe tcussen van sueter smake,⁺
Dat mi dus dede te gemake;
Ende dat saet, dat goelec roec,

+ C. fol. 21 c-22 a.

+ [3480]

1 Rose, I. 113, 4042 (3442):

Ne feré or pas mencion
De sa robe et de son oré,
Ne de son trecéor doré,
Ne de fermail ne de corroie.

+ [3485]

+ [3490]

+ [3495]

+ [3500]

2 Rose, I. 113, 4065 (3465):

Il n'est dame ne chastelaine.

3 Rose, I. 113, 4063 (3463):

Et avec ce il n'est pas viex,
Ains est jeunes, dont il vaut miex.

De lezing bij A is de ware.

+ [3505]

+ [3510]

+ [3515]

4 Rose, I. 114, 4081 (3481):

Car tant cum vous plus atendrés,
Tant plus, sachiés, de tens perdrés.

+ [3520]

+ [3525]

+ [3530]

+ [3535]

[p. 58]

A. fol. 17 d-18 a.

⁺Was dat mi therte ontloec,
Ende deder vrede ende pais in wonen;
Aldus can minne bi uren lonen,⁺
Nochtan mijn herte dicke leet,
Sint icse roec, wel menich leet.
Die zee en es nemmer twent
So wel in paise, een cleine went
En doetse verstormen harde saen:⁺
Aldus es die minne gedaen.
Si heft tsuete metten suren,
Si en mach in enen poente niet duren.

Vort eest recht dat ic gewage

Mijn vernoi ende mine clage,⁺
Hoe ic te Scanden wart verdreven,
Ende hoe die borch wart opgegeven,
Ende die starke mure mede,
Die sint die Minne vallen dede.¹
Distorie willic al bescriven⁺
Ende niet achter en laten bliven.
En hadde Venus dasaut begonnen,
Die borch sine ware niet gewonnen.

Quade Tongen, die altoes spiet

Na die minnen ende voresiet⁺
Al tquade, dat hi gepensen mach,
Hi hadde gesien op enen dach
Dat goede gelaet, dat mi dede
Suete Onfaen up hovesscede,
Dies hi geswigen niet ne conste²⁺
Hier ende gender, hine begonste
Te clappene utermaten sere
Ende seide, hi sette lijf ende ere
Ende sijn hoeft oec af te slane,
Dat tusscen mi ende Suete Onfane⁺
Dorperleke vrientscap ware³.
Des maecte hi so groten mare,
Dat hire mede wecte Jalosien,
Die Suete Onfane ginc castien,
Ende seide: ‘Vuel onreine knecht,⁺
Hoe hebbedi u selven dus berecht?
Qualec so hebbic u geleert,
Dat gi u selven dus onteert:
In wille mi meer in u betrouwen.
Ic sal u leggen daert u sal rouwen;⁺
Gine selt mi, wanic, meer ontgaen.
Scande es te verre van u gegaen,
Die u soude wachten ende hoeden;
Ende Reineit, diet al wale vervroeden
Soude, heft laten comen hier⁺
Enen knecht in dit vergier
Om ons beiden scande te doene⁴:

+ C. fol. 22 a. b.

+ [3540]

+ [3545]

+ [3550]

1 Rose, I. 115, 4109 (3509):

Dès ore est drois que ge vous conte
Comment ge fui meslés à Honte,
Par cui ge fui puis moult grevés,
Et comment li murs fu levés,
Et li chastiaus riches et fors
Qu' Amors prist puis par ses esfors.

Opgeven in vs. 3594, dat in beide teksten voorkomt, is volslagen onzin. Moet men misschien lezen: opgeheven? Doch in de tegenwoordige beteekenis van oprichten is het mij althans in het Mnl. niet bekend.

+ [3555]

+ [3560]

2 Rose, I. 115, 4120 (3520):

Male Bouche, qui la couvine
De mains amans pense et devine,
Et tout le mal qu'il scet retrait,
Se prist garde du bel atrait
Que Bel-Acueil me daignoit faire,
Et tant qu'il ne s'en pot plus taire.

Beide Hss. hebben verkeerdelijk in vs. 3607: Die geswigen.

+ [3565]

+ [3570]

3 Bij A. verkeerdelijk in vs. 3610: ic. Rose, I. 116, 4132 (3532):

Et dist qu'il metroit bien son oel
Que entre moi et Bel-Acuel
Avoit mauvès acointement.

+ [3575]

+ [3580]

+ [3585]

4 Rose, I. 117, 4157 (3557):

Si m'est avis qu'ele secourt
Moult mauvesement Chastée,
Quant lesse un garçon desreé
En nostre porprise venir,
Por moi et li avilenir.

[p. 59]

A. fol. 18 a. b.

⁺Dies, hu was si noit so ‘coene!’

Suete Onfaen en sprac noit wart,

So sere so was si vervart.⁺
Doe ic horde die grote nose,
Vloe ie en wech ende liet die rose.
Omdat ic duchte tperlement,
En dorstic langer letten twent.
Scande was doe vort getogen,⁺
Die sere ontsach dat si hadde mogen
Iet mesdoen in enegen wille.
So was gewonden met enen wile,
Gelijc ene helichge nonne draeget,
Si sprac alse die was versaget:¹⁺
‘Vrouwe, dore God, wats u gesciet?
En geloeft Quaden Tongen niet,
Want hi harde gerne lieget,
Daer hi menegen met bedrieget.
Al seit hi quaet van Suetonfane,⁺
Hine es niet dirste na minen wane;
Want Quade Tonge es so geleert,
Dat hi heren ende vrouwen ondert
Ende belieget harde gerne,
Daer hi mede drijft te scerne⁺
Menichgen man ende doet verdriet.
Swijcht,’ seit hi, ‘en es logene niet:
Suete Onfaen hadde al te lanc
Sijn lancvedere, daer hi met.swane,²
Datmen hem gedogede te gane⁺
Met selken lieden ende die tonfane,
Dier hi niet en hadde te doene.
Ine houdene niet over so coene,
Dat hi dorperheit hadde gedaen.
Hovesscheit dedene hem ontfaen,⁺
Die sijn moeder es tuwaren,
Die hem leerde al sonder sparen
Lachen, spelen met allen lieden.³
Men mochte mi daer toe niet gemieden,
Dat ict langer soude gedogen.⁺
Ic sal wachten ende nauwe pogen
Bat te hoedene Suete Onfane
Van te verre van mi te gane.
- Scande, Scande,’ seide Jalosie,

‘Ic bem die mi sere ontsie,⁺

Dat ic verraden wesen mach,
Want Leckerheide nacht ende dach
Ende Luxurie si regneren
Nu in die werelt ende sijn heren,
Beide in cloestre ende in abdien;⁺
Want daer en es geen castien,
Dat Reinicheit daer seker si.

+ C. fol. 22 b. c.

+ [3590]

+ [3595]

1 Vs. 3631-3642 in de Rose, I. 117, 4162 (3562):

Bel-Acueil ne sot que rospondre,
Ainçois se fust alé repondre,
S'el ne l'éust ilec trové,
Et pris avec moi tout prové;
Mès quant ge vi venir la grive
Qui contre nous tence et estrive,
Je fui tantost tornés en fuie,
Por sa riote qui m'ennuie.
Honte s'est lores avant traite,
Qui moult se crient estre mesfaite:
Si fu humilians et simple,
Ele ot un voile en leu de gimple,
Ainsinc cum nonain d'abéie;
Et por ce qu'el fu esbahie,
Commença à parler en bas.

Beide nog al uiteenloopende teksten hebben de eene meer hier, de andere daar, het oorspronkelijke gevolgd.

+ [3600]

+ [3605]

+ [36l0]

2 Rose, I. 118, 418 (3586):

Sans faille, ce n'cst pas mençonge;
Bel-Acueil a trop longue longe

Bij Kausler is het alsof in vs. 3654 een ander begint te spreken. Scande voegt het ‘swijcht’ in zijn gesprek, uit vrees in de rede te worden gevallen.

+ [3615]

+ [3620]

3 Rose, I. 118, 4190 (3590):

Mais certes ge n'ai pas créance
Qu'il ait éu nule béance
A mauvestié ne à folie;
Mès il est voir que Cortoisie,
Qui est sa mère, li enseigne
Que d'acointier gens ne se feigne,

+ [3625]

+ [3630]

+ [3635]

[p. 60]

⁺Daer omme willics wachten mi,
Ende dien wech doen al verslaen
Die gene diere comen ende gaen,⁺
Die el ne jagen ende spien
Dan om stelen, mocht hem gescien,
Mine rosen, die ic ommuren sal
Ende so besluten overal,
Datse die quade knechte en selen⁺
No gewinnen noch gestelen,
Noch vercrigen met genen saken.
In midden tplain sal ic doen maken
Enen tor vaste ende goet,
Daer ic Suete Ontfaen in moet⁺
Houden also vaste gevaen,
Dat hi mi niet en sal ontgaen
Ende den quaden knechten volgen.
Hi heft mi so sere verbolgen,
Dat hijt wel diere sal becopen,⁺
Beide sijn rennen ende sijn lopen.

Vrese so quam metten warde

Bevende alse die hare vervaerde;
Doe si horde scelden Jalosien
Ende felle spreken ende castien,⁺
Sine dorste antwerden niet.
Jalosie ginc wech ende liet
Vrese ende Scande al beide
In al te groter sericheide,
Dies si horde hare ongevoech.¹⁺
Vrese, diet thoeft nedersloech,
Seide: ‘Scande, nichte, ic hebs toren,
Dat wi nose moeten horen
Van dien dies wi en mogen twent.²
Wie hebben leden ongescent⁺
Menichgen Mey met eren groet:
Nu doet ons leven in groter noet
Jalosie, die ons mesloeft.
Ic wane Dangier es verdoeft,
Dat hi so qualec hoedt die rosen,⁺
Datter afeomen alselke nosen.
Gawi e hem, hets wel gedaen,
Ende seggen heme ende doen verstaen,
Dat hi bat die rosen hoede.’
Doe gingen si beide met erren moede⁺
Tote Dangiere, daer hi was
Gelegen in dat groene gras,
Ende was ontswimelt van groten vake.³
Scande, diene met ongemake
Wecte ende versprectene sere,⁺
Soe seide: ‘In sleeds duvels ere,
Here dorpre, moetti slapen nu?
Wie soude hem getrouwen tu
Te hoedene rosen ochte pottone?
Hets qualec van uwen doene!⁺
Wie sijn beide up u herde erre,
Dangier, dat gi hebt so verre
Laten gebruken Suete Onfane
Sijns willen, daer leget u lachter ane.
Siedi vervart, wats u gesciet?⁺
Henne behort tuwer name niet,
Dat gi sijn sout goedertiere,
Maer fel ende quaet ende putertiere.
Staet op ende vermaect uwe hage,⁴
So dat meer engene clage⁺
Over ons en come; nu op ter vart!

+ C. fol. 22 c.-23a.

+ [3640]

+ [3645]

+ [3650]

+ [3655]

+ [3660]

1 Voor dit matte vers heeft het oorspronkelijke een zeer plastischen regel. Rose, I. 120, 4255 (3655):

Tout li megre du cul lor tremble,

+ [3665]

2 Rose, I. 120, 4258 (3658):

Honte, fet-ele, moult me poise,
Quant il nous convient avoir noise
De ce dont nous ne poons mès.

+ [3670]

+ [3675]

+ [3680]

3 Rose, I. 121, 4284 (3684):

Si commençoit à someillier.

Ontswijmelen, bij Kil. ontslapen, obdormire.

+ [3685]

+ [3690]

+ [3695]

4 Rose, I. 121, 4301 (3701):

Levés tost sus, et si bouchiés
Tous les pertuis de ceste haie.

+ [3700]

[p. 61]

A. fol. 18 c. d.

⁺
Want dorper, die nine es groniart
Ende die hovesch wille wesen,
Hi staerfter af, hine mach genesen.
Sijt suer ende fel sonder verdragen⁺
Wildi u doen wel behagen
Den lieden ende hem dienen gerne,
Gi werter met gedreven te scerne:¹
Na uwen art seldi u houden.
Jalosie heft ons bescouden,⁺
Daer wi af sijn sere versaget,
Ende Suete Onfane wech gejaget,
Ende swert hi salne doen vermuren
Ende hem sijn leven maken te suren:
Dat es bi ure traecheit al;⁺
Dat u God geve ongeval!’

Doe stoet up die felle groniart

Alse een die sere was vervart,
Dies hi hem dus scelden hoert,
Ende wart erre ende sere testoert,⁺
Ende scorste nese ende mont,²
Ende swoer sere tier selver stont
Ende seide: so moesti verwoeden,
Hine soude den rosier so wel hoeden
Datter man en sette meer voet:⁺
Des gaens, des comens sal nu sijn boet.³
Hi nam sine colve in sine hant
Ende stoppede die gate, die hi vant
Overal in dat rosier.
Nu ist sere verwandelt hier⁺
Met Dangiere dien vilain.
Weet God, ine sal nu meer int plain
Meer dorren comen daer ic sie
Die rose, die mi doet so wee.
Die Dangier erde, heft mi doet⁺
Ende bracht in pinen harde groet.⁴
Alsic pense dat ic ne mach
Die rose, die ic te siene plach,
Nemmerme sien, mi doet so wee!
Therte, mi dunct, si breect ontwee,⁺
Alsic om dat cussen peise,
Dat wesen dede mi so eyse,
Dat sueter was dan enege sake.
Hoe mochte mi therte te gemake
Wesen, dat ic dus verren moet⁺
Der rosen, die mi therte bloet
Met suetheiden heft dorevlogen;
Hoe salic geduren mogen?
Mi ware beter vele die doet
Dan te levene in selker noet!⁺
Nu sal mi weder sonder vieren
Beven ende suchten assaelgieren
Ende ander vele swaer gepens.
Vele te groet sal sijn die tsens,
Die nemen sal van mi die Minne:⁺
Dat ic dier rosen suetheit kinne,
Alse vele es mine begerte te meer,
Ende mine herte ontsteecse teer.⁵
Weet God, nu bem ic terre stont
Gevallen inder hellen gront.⁺
Quade Tonge moete sijn onteert,

+ C. fol. 23 a. b.

+ [3705]

1 Rose, I. 122, 4315 (3715):

Voulés-vous donques as gens plaire,
Ne faire bonté, ne servise?

+ [3710]

+ [3715]

+ [3720]

2 Rose, I. 123, 4342 (3742):

Fronce le nés, les iex rooille,
Et fu plains d'ire et de rooille.

+ [3725]

3 Rose, I. 123, 4349 (3749):

Tout vif me puisse-l'en arder,
Se jamès homs vivans i entre.

+ [3730]

+ [3735]

4 D.i.: Die Dangier vertoornde, heeft mij gedood.
Rose, I. 124, 4373 (3773):

Mort m'a qui si l'a fait irestre.

+ [3740]

+ [3745]

+ [3750]

+ [3755]

5 Rose, I. 125, 4395 (3795):

Se j'ai la douçor essaiée,
Tant est graindre la covoitise
Qui esprent mon cuer et atise.

+ [3760]

[p. 62]

A. fol. 18 d-19 a.

⁺Die mi aldus heeft geonneert;
God late hem sijn leven rouwen:
Hi heeft mi al dese sause. gebrouwen!’

Nu eist tijt dat ic u moet⁺

Seggen wat Jalosie doet,
Die in therte heeft dogen groet
In allen landen si onboet
Wercliede,¹ ende dede ene veste
Maken, die alre scoenste ende die beste⁺
Die noit wart gesien met ogen,
Alomme dien rosier betogen,
Ende op dien veste enen muer.
Het soude mi werden alte suer,
Suidic volprisen die tornele⁺
Die daer stoeden ende die cantele.
Die muer hi was harde wale
Viercante gemaect alte male:.
In elke side ene porte so stoet,
Geordijst vaste ende goet,²⁺
Ende oec voren ende achter ene,
Wel gewracht van vasten stenen;
Vor elke porte mede uut te gane
Ene valbrugge ende ene barbekane.³
In midden tplain dede Jalosie⁺
Enen torre op meesterrie
Maken, bi compasse al ront,
Daer menichge scone garite an stont.⁴
Hi was so vast ende so hoge,
Men haddene niet met orloge⁺
Noch met crachte mogen winnen:
So vast was hi in allen sinnen.
Tusscen den torre ende dat vorboech
So stoet geplant na sijn gevoech
Dat rosier meniger rosen,⁵⁺
Die Quade Tonge met sire nosen
Aldus vaste dede besluten
Jegen diegene daer van buten.
Daer waren binnen dien castele
Beide bliden ende oec magnele,⁺
Diemen van buten wel mochte kinnen.
Daer lagen scuttren tallen tinnen
Met aremborsten harde goet.⁶
Buten der veste een ander muer stoet,
Nederre gemaect, om grote were⁺
Te doene, quame daer enich here,
Datmen ter vesten nine mochte riden
Sonder vechten ende striden.⁷

Ver Jalosie die vrouwe vroede

Heft inden tor geleit hoede,⁺
Want dirste porte so hoedde hier
Die felle dorpre, here Dangier,
Die ten oestenen staet gekeert.
XXX seriante, wel geleert,
Heft hi in sire hulpen daer.⁺
Dandre porte hoedde daer naer,
Die middage wart stoet,

+ C. fol. 23 b-d.

+ [3765]

1 Rose, I. 125, 4409 (3809):

Ou païs ne remest maçon
Ne pionnier qu'ele ne mant.

+ [3770]

+ [3775]

2 Ordijsen, hordijsen, van het OFr. hourdir, ML. hurdare, met palissaden voorzien. Zie Roquefort, Gloss. I. 762; Du Cange (Ed. Henschel), III, 732 op Hurdicium.

+ [3780]

3 Zie Dr. de Vries, Mnl. Taalz. 11; Du Cange (Ed. Henschel), I. 585, VII. 55.

+ [3785]

4 Garite, OFr. garite, ML. garita, guérite. Zie Roquefort, Gloss. I. 670; Du Cange (Ed. Henschel), III. 48[x]: Garitae. Turriculae editiores in tectis domorum, vel in castrorum muris, Gall. Guerites vel Garites: ita dictae, quod eos, qui intus sunt, ab hostium insultis servent.

+ [3790]

5 Rose, I. 127, 4458 (3858):

Ele iert dehors avironée
D'un baille, qui vet tout entor,
Si qu'entre le baille et la tor
Sunt li rosiers espès planté.

Zie Du Cange (Ed. Henschel) I. 576 op Bailleium.

+ [3795]

+ [3800]

6 Bij C. seilscot, elders selscot, selfscot, balista. Zie Horae Belg. VII (Ed. Sec.) 97; Diefenbach, Gloss. Lat. Germ. 66, i.v. balista.

+ [3805]

7 De beschrijving der vesting is in den franschen tekst veel uitgebreider, van vs. 4406-4475 (3806-3875).

+ [3810]

+ [3815]

[p. 63]

A. fol. 19 a. b.

⁺Scande, die node mesdoet,
Met menegen ontsienden man,
Die ten wapinen wale can⁺
Ende gereet te haren dienste waren;
Ende Vrese hoedde met haren scaren
Die porte die stoet ter slinker siden;
Vrese diene was in genen tiden
Seker, si en sloet haer dore⁺
Ende starke hameide leidde sire vore.
Hare porte si gaet selden op.
Alsi van den winde hort geclop,
Ocht geclap van enichen tongen,
Dan es si haestelike ontsprongen.¹⁺

Quade Tonge, die God verdome,

Dat içkene hier so dicke nome,
Hi hadde met hem vele quadien,
Sariante al ute Normandien,²
Ende hoedde die porte van troes³.⁺
Quade Tonge plach altoes
Toten andren porten te gane,
Om te versiene ente verstane
Hoe si besetten hare saken,
Ende wire tsnachts soude waken.⁺
Daerna ginc hi te cantelen
Met gescutte ende met quarelen,
Die hi orbarde in die wachte;⁴
Want hi waecte alle nachte
Ende trompte ende blies te tinnen.⁺
Hi horde buten ende binnen,
Hi blies stiven, die dat songen,

+ C. fol. 23 d.

+ [3820]

+ [3825]

1 In vs. 3870 verkeerdelijk bij A. van porten. Verg. Rose, I. 128, 4497 (3897).

Car, quant el oit bruire le vent,
Ou el ot saillir deus langotes,
Si l'en prennent fièvres et gotes.

+ [3830]

2 In den tekst van Michel staat voor dit vers, Rose, I. 128, 4499 (3899):

Male-Bouche, que Diex maudie!
Qui ne pense fors à boidie.

d.i.: die slechts aan bedrog denkt. De meeste Hss. hebben evenwel:

Ot sodoiers de Normendie.

eene lezing, die met den Mnl. tekst overeenkomt. Ook Chaucer, 241, b. heeft:

With souldiours of Normandie.

‘Dans d'autres, on trouve de Lombardie, etc: d'où l'on peut enférer avec raison que les anciens copistes prenaient souvent la liberté de faire les changements qui leur plaisaient.
Toutefois on peut assurer que la meilleure leçon est de Normendie, les Normands ayaut toujours eu la pire réputation, et la méritant autant qu'en peut juger un homme de lettres par les industriels de ce pays auxquels il a pu avoir affaire.’
Zie verder de aant. en verg. de onze op bl. 46

3 In beide Hss. volslagen onzin.
Het oorspronkelijke toont ons dat de Ned. dichter niet begreep wat hij las, en er maar op den klank af wat van maakte.
Rose, I. 128, 4500 (3900):

Si garde la porte destrois;
Et si sachiés qu'as autres trois
Va souvent et vient.

Chaucer, 241, b.:

Wicked Tongue.

Was keeper of the fourth gate,
And also to the tother three,
He went full ofte for to see.

Destrois is étroitement volgens Michel.

+ [3835]

+ [3840]

4 Van al dit vervaarlijke wapentuig is er geen de minste sprake in den franschen tekst. In de Rose, I 129, 4502 (3902), leest men:

Quant il scet

Qu'il doit par nuit faire le guet,
Il monte le soir as creniaus,
Et atrempe ses chalemiaus
Et ses buisines et ses cors.
Une hore dit lés et descors,
Et sonnez dous de controvaille
As estives de Cornoaille.

Er is hier alleen sprake van muziek-instrumenten en gezang, en het is duidelijk dat de vertaler zijn origineel niet heeft verstaan. Michel voegt in eene aant. hierbij: ‘C'était, au XIIIe et au XIVe siècle, une habitude, chez les sentinelles en faction sur les remparts de villes ou de châteaux, de jouer d'un instrument ou de chanter, surtout pendant la nuit, sans doute pour montrer qu'elles ne dormaient pas. Dans l'Histoire de Foulques Fitz-Warin (Paris, Silvestre, MDCCCXL. p. 24), une pauvre sentinelle, surprise dans un profond sommeil par l'ennemi, crie merci et prie qu'on lui laisse siffler une note avant de mourir. Il est vrai que c'était pour avertir les chevaliers du château de prendre garde: ce qui ne les empêchait pas d'être mis à mort dans leurs lits.’

+ [3845]

[p. 64]

A. fol. 19 b. c.

⁺ Hi blies stiven die dat songen,
Dat noit wijf onbedwongen
Gerecht en was no reine van live
Hets ene nature in die wive,⁺
Dat si horen harde gerne
Lekernie ende lodderscerne;
Die sijn puten ende amien
Ende vol van dorpernien;
Sie en achten op hare ere twent.⁺
Siet hoet dese haer selven scent,
Ende dese andre hoe si haer anscijn
Beatrijct, om dat si scone wil sijn.
Quade Tonge, die nine spart,
Vint emmer te seggene van lieden quaet,⁺
Ver Jalosie, die God onse here
Lachter geve ende onnere,
Hadde inden torre, alsmen pleget,
Hare heimelijcste vrient geleget
Ende bewart harde sekerlike.⁺
Daer sloetse binnen wel swaerlike
Dat suete kint Suete Onfane,
Ende dede die dore wel vaste verslane;
Ende Suete Ontfaen blefer binnen
Vaste besloten in allen sinnen,⁺
So hine mochte comen henen.
Hi was bevolen ere quader quenen,
Die anders en geen were en wrachte
Dan si spiede ende wachte,
Dat hi hem dorlic niet hilde⁺
Ochten iemen bedriegen wilde;
Want die quade conste al tbaraet
Daer die werelt mede omgaet.
Si hadde dorproeft al haer leven
Bliscap, rouwe, die minne conste geven.⁺
Suete Onfaen hi sweech al stille,
Alse een die hadde sinen onwille,
Dore die quene die hi ontsach.
Hine dorste doen engeen gewach
Van dien dat hi in therte droech;⁺
Hi hadde sere sijn ongevoech
Van hare, die conste alkansen mansen
Ende die noten van ouden dansen.¹

Doe Jalosie hadde gevaen

Suete Onfane, ende hadde gedaen⁺
Vermuren vaste indien casteel,
Versekert was si doe een deel
Van haren cnoppen, van haren rosen,
Datse die leckere en soude nosen,
Hoe sere dat hem werde te sure;⁺
Maer ic, die was buten den mure,
Was geliverert te sine
In groten rouwe ende in pine.²
Minne can mi vercopen wel
Al die bliscap ende dat spel;⁺
Datse mi te voren brachte,
Dat ontgeldic nu onsachte;³

+ C. fol. 23 d-24 b.

+ [3850]

+ [3855]

+ [3860]

+ [3865]

+ [3870]

+ [3875]

+ [3880]

+ [3885]

1 In vs. 3929 is een geheel onverstaanbare lezing bij A. Zie Rose, I. 130, 4520 (3920):

Bel-Acueil se taist et escoute
Por la vielle que il redoute,
Et n'est si hardis qu'il se moeve,
Que la vielle en li n'aperçoeve
Aucune fole contenance,
Qu'el scet toute la vielle dance.

Bij Chaucer, 242, a:

She knew each wrenche and every gise
Of love, and every wile,
It was hard her to beguile.

Het fransche contenance is zeker de oorzaak geworden van het barbaarsche alkansenmansen. De lezing bij C: alle die kanse, hoezeer ook onnauwkeurig, geeft althans eenigermate den zin van 't oorspronkelijke terug.

+ [3890]

+ [3895]

2 Rose, I. 131, 4557 (3957):

Mès ge qui fui defors le mur,
Sui livrès à duel et à poine.

+ [3900]

3 Rose, I. 131, 4561 (3961):

Amors me sot ores bien vendre
Les bien qu'il m'avoit prestés;
G'es cuidoie avoir achetés,
Or les me vont tout derechief.

Vs. 3941 en de vlgg. zijn wederom een zeer onhandige vertaling van het origineel.

[p. 65]

A. fol. 19. c. d.

⁺Want soe mijn leven sere mesfuert.
Ic wane mijn leven soude hebben gedurt:
Neent, weet God! wats mi gesciet,⁺
Want nu es vaster mijn verdriet,
Dies ic die joie hebbe verloren,
Dan ic nie en hadde te voren.
Wat makie, hieraf lange tale?
Ic mach den dorpre slachten wale,⁺
Die in derde werp sijn saet.
Alst groene ende scone uutgaet
Es hi in hoge ende blide;
Mar eert coemt datment snide,
Ende soude wassen in sijn haer,⁺
Coemt ene quade wolke daer,
Dat hem benemt altemale:
Dan es hem die hope wale
Al ontgaen ende al verloren,
Dien hi hadde groet te voren:⁺
Hi vertrooste hem alte vroech.
Des gelike es ane mi gnoech,
Want mijn troest, mijn goede hopen
Es mi algader nu ontslopen.
Minne hadde mi gedaen die ere⁺
Ane Suete Onfane dien jonchere,
Dat ic hem al mine heimelicheide
Ontecte coenlike ende seide,
Die mi gerne ende wel ontfinc;
Maer minne es die ongestaedste dinc⁺
Die in die werelt wesen mochte.
Doe ic mi boven wesen dochte,
Benaemt mi minne in corter uren.
Si slach der wilder Avonturen,
Die dicke werc menich. wonder;⁺
Si werp tfolc boven ende onder,
Si maecse blide ende mat;
Want dAvonture keert een rat,
Ende die gone, diere set boven,
Mach wel davonture loven,⁺
Op dat hire bleve emmermeer;
Maer si brinct te saen den keer,
Diene werp van boven neder
Ende den ondersten verheft weder.
Nu liggic onder harde onsachte!⁺
Ic sie die mure ende die grachte,
Die ic liden niet en mach;
In werde meen blide nacht ende dach,
Sint dat in prisone legt gevaen
Dat warde kint Suete Onfaen;⁺
Want ane hem leget mijn welvaren
Ende ane die scone rosen tuwaren.
Sal mine herte meer genesen
Dat sal bi hem beiden wesen.

Ay Suete Onfaen, lieve vrient,⁺

Al liggedi gevaen onverdient,
Hout mi uwe herte, soe doedi wel,
Ende hoet dattie vrouwe fel
U herte niet en moge vaen,
Alse uwen lichame heeft gedaen.⁺
Al eist dat si u castijt,
Hout u lichame talre tijt
Alse een herte eens minneren
Jegen Jalosien geberen;
Al houtse u vaste in prisoene,⁺
Hout uwe herte emmer coene;¹

+ C. fol. 24. b. c.

+ [3905]

+ [3910]

+ [3915]

+ [3920]

+ [3925]

+ [3930]

+ [3935]

+ [3940]

+ [3945]

+ [3950]

+ [3955]

+ [3960]

+ [3965]

1 Rose, I. 132, 4615 (4015):

Et ne soffrés à nésun fuer
Que Jalousie la sauvage
Mete vostre cuer en servage,
Ainsinc cum ele a fait le cors;
Et s'el vous chastie defors,
Aiés dedans cuer d'aïment
Encontre son chastiement.
Se li cors en prison remaint,
Gardés au mains que li cuer m'aint.

[p. 66]

A. fol. 19. d.-20 a.

⁺Want edele herte ende vrie
En laet niet, wat mense castie
Ochte sleet, sine mint haer lief
Stillekine ocht ware een dief.⁺
Al es u swaer ver Jalosie
Ende si u doet dorpernie,
Ende met toent fel gelaet.
Penst daer jegen, dats mijn raet,
Om mi die u es getrouwe,⁺
Het sal mindren uwen rouwe.
Daeddi, lieve kint, alsoe,
Mijn herte die souts wesen vroe.
Ic hebs sorge in minen moet,
Lieve, dat gi soe nine doet.⁺
Oec daert mi sere, Suete Onfaen,
Dat gi dore mi dus sijt gevaen
Ende ligt tuwen ongemake:
Dan es nochtan om gene sake
Die ic gedaen hebbe ocht getogen,⁺
Men mocht met eren wel doen moegen.
Noch noit en seidic, geloves mi,
Dinc die niet te seggene ne si;¹
Maer mi deert bi Gode meer.
Uwe pine ende u grote seer⁺
Dant u selven moge gedoen.
Ic moet doegen dore u prisoen
Die penitensie wel swarlike,
Dat ane mi openbaerlike
So scijnt, dat ic cume sal⁺
Der doedt ontgaen, hen doe geval.
Alsic herdinke om die scade.
Die ic hebbe vroech ende spade,
So werdic so sere ontaen
Dat mi die rouwe sal verslaen.⁺
Aldus quaet en haddict nie,
Want ict met minen ogen sie,
Dat die valsce, quade verraderen
Om mi te duerne al vergaderen.
Ay Suete Onfaen, nu wetic wale⁺
Dat si u selen altemale
Met sueten worden na hem tien.
Bi Gode! laetti dat gescien,
So es mi bliscap ongereet.
Ic weet nochtan hoet hier met steet:⁺
Ic duchte sere mijns mesfal,
Dat gi mijns selt vergeten al.
Vergeetti mijns, so es gedaen
Al mine bliscap, Suete Onfaen.
Ic hebbe verloren van ure minne⁺
Al die hope, ic sal ontsinnen
Van meshope; ha! in sal niet,
Want hope mi die God van Minnen liet,
Ende soude mi troesten ende in staden staen
Alsic met rouwen ware bevaen.⁺
Wat hebbic te doene van desen?
Al es hope goet in sijn wesen,
Hins seker van engenen dingen;
Hi brinct die minnen sonderlingen
In pinen ende in swaer verdriet;⁺
Want hi geloeft dat hi al niet
En doet noch en hout convent.²
Nochtan esser mede verblent

+ C. fol. 24. c.-25 a.

+ [3970]

+ [3975]

+ [3980]

+ [3985]

1 Rose, I. 133, 4639.

Si n'est-ce pas por mesprison
Que j'aie encore vers vous faite,
C'onques par moi ne fu retraite
Chose qui à celer féist.

+ [3990]

+ [3995]

+ [4000]

+ [4005]

+ [4010]

+ [4015]

+ [4020]

+ [4025]

2 Rose, I. 135, 4684 (4084):

Mains en décoit par sa promesse:
Qu'el promet tel chose sovent
Dont el ne tenra jà convent.

Lees in vs. 4068: des hi al niet.

[p. 67]

A. fol. 20. b. c.

⁺Menich minsce, die hem geloven
Ende waenre met haere stucken comen boven,⁺
Die hen gevallen nemmer dach.¹
Men ne weet ane wele men houden mach
Van dingen die sijn te gesciene:
Daeromme staensi wel te vliene,
Want menich esser bedrogen bi;⁺
Ende hope en can gehelpen mi
Dan met gelove, dat hi mi doet.
Waertoe es sijn geloven goet,
Alse hi mi laet in selc verdriet,
Datmen mach vertellen niet?²⁺
Scande. Vrese ende Dangier
Hebben mi sere gelet al hier,
Ende Quade Tonge ende Jalosie,
Die God onse here vermaledie;
Ende daertoe die oude quene,⁺
Die Suete Onfaen en laet allene
En genen tijt, nacht no dach,
So dat icken spreken en mach.

Die God van Minnen hi gaf mi

Drie gichten, die mi souden bi⁺
Te mire noet in staden staen,
Die mi nu sijn al afgegaen:
Dats Goeleec Spreken ende Suete Ansien,
Dese scuwen mi beide ende vlien.
Dat terde hebbic oec verloren,⁺
Dats Suete Gepens: des doegie toren.
Hi hadde mi ene scone gichte gegeven,
Waersi mi gestadich bleven.
Waer toe soudense mi wesen goet,
Opdat gevangen bliven moet⁺
Suete Onfaen? dore wien ic sal
Sterven, mine helpe goet geval;
Want hi legt so vaste gevaen,
Dat hijs cume sal ontgaen.
Ontgaen! bi wies vromicheit?⁺
Bi mi, dat ware mi ongereit!
Ic was bevaen in groter dorhede,
Dat ic den God van Minnen dede
Noit manscap van alselken lene.
Ledicheit doet mi doen allene,⁺
Die vrouwe die mi twiket ontsloet:
God geve hare lachter vor hare doet,
Dat si mi daer in liet gaen!
Hadde si enichge doeget verstaen,
Sine hads mi niet gestaedt tuwaren,⁺
Want sotte sotheit niet en sparen
Te doene, dat wetic nu wel,
Al en haddemi niemen el
Geseit dan Redene, die mi castiede.
Ic was sere versot tien tiede,⁺
Dat ic niet en dede haren raet:
Ic kenne nu wel dat ic dede quaet.
Redene hadde recht die mi blameerde,
Dat ic mi noit ter minnen keerde;
Mine pine es swaer die ic dogen moet:⁺
Ic wilse laten, het es mi goet.
Laten? arme! hoe mochte dat sijn?
So soudic al dat leven mijn
Valsch verradere geheten wesen.
Godset hebbe die mi riet te desen!⁺
Want ic verriede minen here,
Suete Onfane, die leget in sere
Dore mi, omdat hi mi dede
Vrientscap ende hovesseede,
Ende legt gevaen jamerlike.⁺

+ C. fol. 25. a. b.

+ [4030]

1 Rose, I. 135, 4688 (4088):

Car en amer maint bon amant
Par li se tiennent et tendront,
Qui jà nul jor n'i aviendront.

+ [4035]

2 Rose, I. 135, 4701 (4101):

Et que me vaut or son voloir,
S'ele ne me fait desdoloir?
Trop poi, qu'el n'i puet conseil metre,
Fors solement que de promettre.
Promesse sans don ne vaut gaires.

+ [4040]

+ [4045]

+ [4050]

+ [4055]

+ [4060]

+ [4065]

+ [4070]

+ [4075]

+ [4080]

+ [4085]

+ [4090]

+ [4095]

[p. 68]

A. fol. 20. c. d.

⁺Hi dede mi doeget sekerlike
So groet, dat ongelovelic si,
Doe hi dede liden mi
Die hage sonder enichge nose,
Ende mi cussen liet die rose.⁺
Ic souds hem weten van herten danc,
Alsic sal mijn leven lanc.
In wille mi meer beclagen niet
Van Ledicheiden, wats gesciet,
Noch vanden God vander Minnen,⁺
Noch van Hopc; ic wille bekkinen,
Beclagedic mi, dat ic mesdaede.
Nu en es dan el dan ie gestaede
Minen lichame, dat hi doege al
Tvernoi, dat hem toecomen sal.¹⁺
Ic moet na genaden beiden,
Want mi gedinct wel bi waerheiden,
Dat mi seide die God van Minnen:
Woudic van heme troest gewinnen,
Dat ic die pine te danke name,⁺
Die mi van sinen dienste quame;
Hi soude mi ten hogesten bringen,
In benaemt mi met valschen dingen;²
Maer het soude mi lange merren.
Dit seide hi mi ende al van verren.⁺
Nu en es mi niet dan dienen wale,
Want in mi mochte altemale
Die faute sijn, daer ic omme wene;
Want in heme en es negene.

Nu ga vort, hoet moge vergaen;⁺

Al dat den God dinct goet gedaen
Doe hi met mi, eist cleine ist groet;
Ocht hi wille hi sla mi doet.
Over mi hevet hi gebot
Alse geweldich here ende God.⁺
Alse hi wilt soe moetic sterven,
Ine mochte die hulpe verwerven,
Dat ic vercrege Suete Onfane,
Daer mijn leven al legt ane.³
Mar hoet gevalt met mi,⁺
Dat hi doch gedinkende si
Van Suete Onfane na mine doet.
Daer ic omme leve in sorgen groet.
Allewege, hoet met mi gaet,
Come ic ter Minnen, dat verstaet,⁺
Te biechten ende late in testamente
Suete Onfane die beste rente,
Die ic hebbe, dat es therte mijn,
Tegindomme sonder berauwen fijn.’⁴
Die wile dat ic minen rouwe⁺
Aldus clagede, quam mijn vrouwe
Redene van haren torre gegaen,

+ C. fol. 25. b. c.

+ [4100]

+ [4105]

1 Rose, I. 137, 4782 (4182):

Ne ferai mès; car tort auroie
Se de lor bien-fait me plaignoie.
Dont n'i a mès fors du soffrir
Et mon cors à martire offrir.

+ [4110]

+ [4115]

2 Rose, I. 138, 4790 (4190):

Ton servise prendrai en gré,
Et te metrai en haut degré,
Se mauvestié ne le te tost.

In het Amsterd. Hs. staat verkeerdelijk: Hine, waarvoor men met C. In leze.

+ [4120]

+ [4125]

+ [4130]

3 Rose, I. 138, 4809 (4209):

S'il vuet, si me face morir.
N'en vendroie jamès à chief,
Si sui-ge mors se ne l'achief,
Ou s'autre por moi ne l'achiève.

In vs. 4174 bij A verkeerdelijk: Want i'ne.

+ [4135]

+ [4140]

4 Rose, I. 139, 4824 (4224):

Et toutes fois, por li déduire,
A vous, Amors, ains que ge muire,
Dès que ne puis porter son fès,
Sans repentir me fais confès,
Si cum font li loial amant,
Et voil foire mon testament.
Au départir mon cuer li lés,
Jà ne seront autre mi lés.

+ [4145]

[p. 69]

A. fol. 20. d.-21. a.

⁺Ende quam te mi ende hadde verstaen
Mine clage ende mijn swaer verdriet,
Ende seide: ‘Vrient, en siedi niet⁺
Te dienne noch uwes heren sat?
Wat dunct u, mogedijs werden mat?
Hebdi goeden here gedient?
Met rechte mogedi hem sijn vrient,
Die u aldus doet torment⁺
Alle dage, hine spaert u twent.
Het mesviel u harde sere,
Dat gine ontfinct over here.
Ic ben seker, haddine bekent,
Gine hadt ane uwen dienst een twent⁺
Gehouden noch ane sine manscap mede.
Hi es onpais, hi es onvrede:
Kinstune iet op dine trouwe?’
‘Jaic!’ - ‘Gine doet.’ - ‘Ic doe, vrouwe.’ -
‘Sech waeraf, des biddic di.’⁺
- ‘Vrouwe, van dien dat hi te mi
Seide dat mi ware groet ere,
Dat ic hadde so groten here.’
- ‘En kenstune anders?’ - ‘Nenic niet,
Dan van alse velen alse hi mi hiet⁺
Sine gebode ende vaste beval,
Ende hi al heimelike van mi stal,
Ende liet mi in die wage allene.’¹
- ‘Bi Gode, dese kennesse es clene!
Ic wille nu dat gine kint:⁺
Onsalich keitijf, en vroeddi twent?
Gine mocht kiesen swarre verdriet
Dan hem te dienne, wats u gesciet.
Kinnedine, gine soudten laten:
Hem te dienne hens twint ure baten.’⁺
- ‘Vrouwe, ic ben sijn egijn man,
Ende hijs mijn here: hoe soudic dan
Van hem sceden met enichger eren?
Dat soude mijn herte gerne leren.’
- ‘Ic selt u leren,’ seide Redene doe,⁺
‘Wildire ure herten dan setten toe,
Ende u tonen, sijt seker des,
Die dinc die ontoenlec es;²
Ende sonder sciensie saen versinnen
Ende sonder kinnesse seldi kinnen⁺
Dat men kinnen niet ne mach,
Noch geweten, no nacht no dach.
Ic sal u den cnoep ontcnopen,
Die weder sal te gadre lopen
Ende gecnocht te gadre bliven:⁺
Dit sal ic u hier al bescriven.³

Minne es pais ende alle onraste;

Minne es onpais ende alle raste;⁴
Si es trouwe vol van ontrouwen,
Si es ontrouwe vol van trouwen;⁺
Si es vrese al versekert,
Si es sekerheit al onversekert;
Si es hope al vol meshopen,

+ C. fol. 25. c.-26. a.

+ [4150]

+ [4155]

+ [4160]

+ [4165]

+ [4170]

1 Rose, I. 141, 4874 (4274):

‘Congnois-le-tu de plus?’

‘Ge non,

Fors tant qu'il me bailla ses règles,
Et s'enfoï plus tost c'uns ègles,
Et ge remès en la balance.

+ [4175]

+ [4180]

+ [4185]

2 Rose, I. 142, 4896 (4296):

Or te démonstrerai sans fable
Chose qui n'est point démonstrable.

+ [4190]

+ [4195]

3 Rose, I. 142, 4898 (4298):

Si sauras tantost sans science,
Et congnoistras sans congnoissance
Ce qui ne puet estre séu
Ne démonstré ne congnéu.
Quant à ce que jà plus en sache
Nus homs qui son cuer i atache,
Ne que por ce jà mains s'en dueille,
S'il n'est tex que foïr le vueille,
Lors t'aurai le neu desnoé,
Que tous jors troveras noé.

4 Rose, I. 142, 4910 (4310):

Amors ce est pais haïneuse,
Amors est haïne amoreuse.

+ [4200]

[p. 70]

A. fol. 21. a.b.

⁺Si es meshope al vol hopen;
Si es redene sonder redene,⁺
Si es sonder redene redene;
Si es gesonde vol ongesonde,
Si es ongesonden vol gesonden;
Si es genoechte vol ongenoechte,
Si es ongenoechte vol genoechte;
Si es gestade vol ongestaden,
Si es ongestaede vol gestaeden;
Si es vroet al vol sotheiden,
Si es sot al vol vroetheiden;⁺
Si es rouwe vol van bliscapen,
Si es joie vol van onbliscapen;
Si es dorst die altoes dronken si,
Si es dronkenheit daer dorst es bi;¹
Soe es suete ende better sake,
Soe es suete savor van quader smake;²
Si es sonde sonder baraet,⁺
Si es met sonden oec weldaet;³
Si es vol bliscapen pine,
Si es felheit die plegt onfermich tsine;
Si es een ongestadich spel,
Si es vast onvast, dat wetic wel;⁺
Si es crancheit starc, ende starcheit cranc;
Si geet met danke ende sonder danc;
Si es sotheit ende vroede sottie;⁺
Si es vroude serich ende jolie,
Si es lachen vol wenens, wetic wale;
Si es raste vol pinen tallen male;
Si es suete hille in alre wijs,
Si es vol rouwen dat paradijs;⁺
Si es kerkere die troest die gevane,
Si es hitte daer vele couts es ane;
Si es nevel dat niemene verdrijft,
Si es proper dat gemeine blijft.
Also wel can minne geraken⁺
Onder vlocken alse onder scarlaken.⁴

Hens niemene van so hogen geslachte,

Noch so vroet, no oec van machte,
Noch so coene, noch oec so rike,
En leittenne harde cortelike⁺
Al desen wech die God van Minnen,⁵
Opdat hine wilt ten nausten kinnen.
Wie dat met hem omgeet,
Brinct hi tachterste in groet lect,
Sonder die quade, die talre tijt⁺
Sinte Benedictus vermalendijt,
Omdat si doen tallen uren
Onrecht groet der naturen.⁶
Van desen soe en roekic twent,

+ C. fol. 26. a.b.

+ [4205]

+ [4210]

1 Rose, I. 143, 4926 (4326):

C'est la soif qui tous jors est ivre,
Yvrece qui de soif s'enyvre.

2 Rose, I. 143, 4930 (4330):

Dous maus, douçor malicieuse,
Douce savor mal savoreuse.

+ [4215]

3 Rose, I. 143, 4932 (4332):

Entechiés de pardon péchiés,
De péchiés pardon entechiés.

+ [4220]

+ [4225]

+ [4230]

+ [4235]

4 Rose, I. 143, 4948 (4348):

C'est taigne qui riens ne refuse,
Les porpres et les buriaus use;
Car ausinc bien sunt amoretes
Sous buriaus comme sous burettes.

Taigne, NFr. tâche, is vlek, in welken zin nevel ook hier gebruikt wordt.
Bureau, ML. burellus, een grove wollen stof, saai, waarvoor we in onzen tekst vlocken vinden, was de gewone dracht der armen. Zie Du Cange (Ed. Henschel) I. 686, i.v. Birrus.
La Fontaine in le Conte de Joconde drukt dezelfde gedachte uit, als hij zegt:

Sous les cotillons des grisettes
Peut loger autant de beauté
Que sous les jupes des coquettes.

+ [4240]

5 Rose. I. 144, 4958 (4358):

Tous li mondes vait ceste voie.

+ [4245]

6 Rose, I. 144, 4959 (4359):

C'est li diex qui tous les desvoie,
Se ne sunt cil de male vie,
Que Génius escommenie
Por ce qu'il font tort à Nature

Bij Chaucer, 245, b:

But it be they of evill life,
Whom genius cursed man and wife.

Om welke reden onze dichter hier Sint Benedictus noemt heb ik niet kunnen opsporen.

[p. 71]

A. fol. 21. b.c.

⁺Maer ine wille niet dat men ment⁺
Daer hem die minnaren alle dage
Af bedroven ende beclagen,
Ende ten inde ropen: ‘Lase, keitijf,
Dat ic verliese aldus mijn lijf!’
Maer wildi doen u selven goet,⁺
So keert uwe herte ende uwen moet
Van der minnen ende scuwetse ende vliet:
Anders en mogedi genesen niet;
Pijnt u hars al af te stane.
Volgedi hare si hanct u ane,⁺
Ende vliedi hare si vliet u:
Dus maectise van u scu.’

Alse ic Redene hadde verstaen,

Die over niet al hadde gedaen
Hare sermoen, doe seidic: ‘Vrouwe,⁺
Ic neemt up gerechte trouwe,
Dat ics nu min weet dan te voren¹;
Want ine soude dat moegen horen,⁺
Dat ic die minne soude begeven.
Nochtan es mi int herte bleven
Van uwen sermoene al die lessen,
Dat icse soude al sonder messen
Lesen al der werelt gemene,⁺
Sonder mi selven nu allene.
Vrouwe, gi hebt mi minne geprijst
Ende gelachtert, dore God, nu wijst
Mi die minne die gi vercoren
Hebt, ic soutse gerne horen.’⁺
- ‘Ic salt u seggen, nu hort na mi;
Nu siet datter u herte si bi,
Want die hort ende nine verstaet,
Dats alse die jaget ende nine vaet.²

Na dien dat ic mi so versinne,⁺

So es ene siecheit die minne,
Die coemt van gepense meest
Van hem tween, die den geest
Hebben gelijc ende die nature.
Si begeren in alle ure⁺
Helsen, cussen, hen aisieren
Met quader genoechte sonder vieren:
Vrocht te winne en gerense twent.
Ander liede men oec vent,
Die den vrouwen doen verstaen⁺
Dat si met minnen sijn bevaen,
Daer si die vrouwen met bedriegen,
Want sijs nine meinen ende liegen,
So dat si van haerre minnen
Al hare begerte wel gewinnen,⁺
Ende werden dus van hem geloent.
Dese sijn alre meest gehoent:
Ja, hets beter daerna pogen
Te bedriegene dan tsijn bedrogen.³
Ja, in dit orloge sonderlinge⁴⁺
Nature wilt dat alle dinge
Bi naturen vorwart gaen.

+ C. fol. 26 b.c.

+ [4250]

+ [4255]

+ [4260]

+ [4265]

1 Rose, I. 144, 4978 (4378):

Dame, fis-ge, de ce me vant,
Ge n'en sai pas plus que devant

+ [4270]

+ [4275]

+ [4280]

2 Zie over deze spreekwoordelijke uitdrukking mijn Wap. Mart. 175.

+ [4285]

+ [4290]

+ [4295]

+ [4300]

3 Rose, I. 145, 5008 (4408).

Toutevois fin amant se faignent,
Mès par Amors amer ne daignent,
Et se gabent ainsinc des dames,
Et lor prometent cors et ames,
Et jurent mençonges et fables
A ceus qu'il truevent décevables,

Tant qu'il ont lor délit éu;

Mais cil sunt li mains décéu:
Car adès vient-il miex, biau mestre,
Décevoir que décéus estre.

De lezing van C. geeft met eene kleine verandering, mede een goeden zin:

Dese (nl. de vrouwen) werden alremeest gehoent,
Die dus worden met minnen loent:

4 In sommige Fransche Hss. zijn na vs. 5017 een honderdtal verzen ingelascht, en vangt met vs. 5122 het vervolg van onzen tekst weder aan. Bij Michel zijn zij er tusschen gevoegd; bij Méon aan den voet der bladzijde medegedeeld.

+ [4305]

[p. 72]

A. fol. 21 c.d.

⁺Alse die vadre sijn vergaen,
Die kindre houden twerc daer naer;
Omdat nine soude sijn te swaer⁺
Sette nature in dit werc delijt,
Om dies si wille dat genen tijt
Hare wercliede vanden werke vlien;
Want menich soude hem tswercs ontien,
En dade delijt, datse daertoe wect⁺
Ende met genoechten daertoe trect.
Nature aldus so subtilierde
Al hare werc ende visierde,
Daer niemen te rechte toe en geet;
Want alder liede begerte so steet⁺
Na dat delijt ende anders niet.¹
So wie dat delijt anesiet,
Hi werp hem selven altemale
Ewelike inder hellen quale;
Want hets wortele van allen sonden,⁺
Gelijc dat wi gescreven vonden
In Tulius boec vander Outheit,
Die hi meer prijst dan die joncheit;
Want joncheit brinct cleine ende groet
Dicke in vrese van dier doet.⁺
Joncheit es te lidene swaer
Sonder sterven, dat es waer,
Ochte te brekene enich let,
Ende onnere te doene oec daer met,
Ende scande ende scade groet te rechte⁺
Heme ochte sinen geslechte.
Die minsce coemt oec bider joget
In menege dinc die hem meshoeget,
Ende volget geselscap die es quaet,
Daer hi met coemt in menich baraet;⁺
Ende dicke verwandelt hem sijn sin,
Ende geet tenen cloestre in,
Ende wart daer een monec begeven,
Ende moet daer leiden al sijn leven,
Ende laten wille ende sine vriheide,⁺
Ende waent dien crane vaen in die locht,
Dies hi cruept daer in dien crocht.²
Sine gedachte bliven dickent tonvast;
Alse hi gevoelt den swaren last,⁺
Loept hire ute, ocht van onneren
En dar hire binnen wederkeren
Ende blijfter in met groten sere³,
En sie dat hem God onse here
Geve virtut ende obbediencie,⁺
Dat hi mach leven in paciencie.

Joncheit doet bestaen sotheide,

Ribaudie ende oncuescheide,
Ende den sin doet hi verwandelen,
Ende oec quade saken handelen,⁺
Daermen mede coemt te pinen,
So dat scijnt hem ende den sinen.
Joncheit doet vechten ende striden,
Tavernen volgen tallen tiden
Ende met dobbelspele omgaen;⁺
Luxurie doet si oec bestaen
Ende menich andre onsalichede,
Daermen die ziele verlieset mede.
Maer outheit sone doet niet alsoe,
So bepenst hare haerwaert ende hoe⁺

+ C. fol. 26 c.-27 a.

+ [4310]

+ [4315]

+ [4320]

1 Rose, I. 149, 5143 (4437):

Sachiés que nul à droit n'i va,
Ne n'a pas entencion droite,
Qui, sans plus, délit i convoite.

+ [4325]

+ [4330]

+ [4335]

+ [4340]

+ [4345]

2 Rose, I. 150, 5168 (4468):

Et cuide prendre ou ciel la grue,
Quant il se met ilec en mue.

+ [4350]

3 Rose, I. 150, 5171 (4471):

Ou s'il resent trop grief le fès,
Si s'en repent et puis s'en ist,
Ou sa vie, espoir, i fenist,
Qu'il ne s'en ose revenir
Por Honte qui l'i fait tenir,
Et contre son cuer i demore.

Lees met C. in vs. 4396:

En dar hi buten wederkeren.

+ [4355]

+ [4360]

+ [4365]

+ [4370]

[p. 73]

A. fol. 21. d.-22. a.

⁺Si menege pine heeft leden
Al binnen haerre jonchede,
Ende die sotheit die si dede,
Daer si haren tijt corte mede,
Ende daerse met verloes hare crachte,⁺
Bider joncheit, diese daertoe brachte,
Ende bi haren kintscen wille
Heft gehadt menichgen onwille.
Outheit bringet joget in outheiden
In wel groter onderscedicheiden⁺
Ende oec in groten gemake mede¹;
Nochtanne eist een gemene sede:
Wat outheit doet ende wat hi dient,
Hare sone es niemen vrient;
Want elc scuwet outheit ende vliet,⁺
Ende jonc en wille hi sterven niet².
Alse hare die outheit bedinct,
Ende si die sware pine vortbrinct,
Die si heft leden met onspoeden
Van live, van zielen ende van goede,⁺
Sone prise joncheit een twent niet
Om die sotheit die hare es gesciet.

Wildi weten waer joncheit woent,

Diet den lieden so scone toent?
Delijt so houtse in hare doen⁺
Alse lange alse so es in dit saisoen,
Ende woent met hem in sine woninge,
Ende welt dat si hem sonderlinge
Gereet te sinen dienste si;
Ende si doet gerne, geloves mi,⁺
Ende volget hem van wege te pade,
Ende werct al bi sinen rade,
Ende en welter niet sonder wesen.
Mar outheit en gerter twent van desen;
Doch moetti toutheden comen,⁺
En hebbe u jonc die doet benomen,
Daer elc mensce node coemt toe;
Ende mach u wel seggen hoe:
Outheit so verdonkert dogen;
Rouwe doet den lieden doegen,⁺
Omdat elc minsce wel versteet
Dat sere te sire doet wart geet³.
Danne so pinen si om doeget;
Die sotheit, die si in hare joget
Daden, gaet hen dan berouwen,⁺
Alsi hare grote crancheit scouwen;
Haer graeu cop gaet hem meshagen;
Dat si in haren jongen dagen
Met kinscheiden dien tijt verloren
Brinct hem inne menichgen toren.⁺

+ C. fol. 27 a.b.

+ [4375]

+ [4380]

1 Rose, I. 151, 5200 (4500):

Ou le demant as anciens
Que jonesce ot en ses liens,
Qu'il lor remembre encore assés
Des grans péris qu'il ont passés,
Et des folies qu'il ont faites,
Dont les forces lor a sostraites
Avec les foles volentés,
Dont il seulent estre tentés,
Viellesce, qui les acompaigne,
Qui moult lor est bonne compaigne,
Et les ramaine à droite voie,
Et jusqu'en la fin les convoie.

+ [4385]

2 Rose, I. 152, 5216 (4516):

Car nus ne vuet viex devenir,
Ne jones sa vie fenir.

+ [4390]

+ [4395]

+ [4400]

+ [4405]

+ [4410]

3 Vs. 4448-4456 zijn in onzen tekst wederom min juist teruggegeven. Verg. Rose, I. 152, 5238 (4532):

Et Veillesce, sés où demore?
Dire le te vueil sans demore:
Car là te convient-il aler,
Se mort ne te fait desvaler
Ou tens de Jonesce en sa cave,
Qui moult est ténébreuse et have.
Travail et dolor là hébergent;
Mès il la lient et enfergent,
Et tant la batent et tormentent,
Que mort prochaine li présentent,
Et talent de soi repentir,
Tant li font de fléaus sentir.

In onzen tekst zijn verschillende verzen van vs. 4448-78 in eene geheel andere orde geplaatst als in het origineel.

+ [4415]

+ [4420]

[p. 74]

A fol. 22. a b.

⁺Dan so pensense om hare sonden,
Die si daeden doe tien stonden
Ende in hare joget, die lettel durt,
Dat si nu wel sere mesuert.¹⁾
Weetti waer outheit woent ende set?⁺
Het es u goet dat gijt wet:
Travael ende pine herbergen hare,
Ende slaense ende stoeten openbare,
Ende tachterste sendense haer die doet
Ende daer met berounessen groet.⁺
Dan kint si dat si heeft verloren
Dien tijt, dien si levede te voren,
Bider joncheit, diene hare stal
Met haerre sotheit overal.
So hoe dese stucken hene gaen,⁺
Die van minnen wilt joie ontfaen,
Hi sal hem pinen al sonder sceren
Vrocht te winne ende die begeren,
Dat si comen van sinen live.²
Mar men vent nu vele wive⁺
Die node kinder souden dragen,
Ende drogen sise, si souden clagen:
Niet dan genuechte en willen si
Nu al meest, dat dunke mi,
En waren namelike horen,⁺
Die ommegaen met quader gevoeren.³
En mach en geen wijf wesen goet,
Die hare vleesch vercoept om goet.
Van hen so soude elc man vlien
Ende sine herte van hen tien.⁺
Hi pense ho sine mochte hebben wert,
Die els niet dan sijn goet en gert,
Ende el en mint dan sijn gelt,
Ende al levende villen wilt.⁴
Om sijn goet doet si hem feeste.⁺
Men soude minnen alselke ene beeste,
Alse die lieden wilt onteleden?
Die duvel moete selke wijf geleden!
Nochtan dunct der herten mijn,
Dat sijt nu al gemeenlike sijn.⁵⁺
In segge niet: men mach scoenheide
Van lieve wel nemen op hovescheide,
Dat niet te costenleec en si,
Ende ongebeden si daer bi:
Die mach wel elke vrouwe met eren⁺
Nemen wel sonder blameren;
Want ondernemen ende geven
Hout minne in gestadich leven.
Die minne, die niet els en geert
Dan hovessceide, die hebbic wert;⁺
Maer die minne, die doet al verteren,
Die soude elc man van hem weren.
Goede minne die soude comen
Van fijnre herten uutgenomen,

+ C. fol. 27. b.c.

1) Rose, I. 153, 5264 (4558):

Et le présent si poi li dure,
Qu'il n'i a conte ne mesure.

Mesuert, beter bij C. bezuert, is zeker door het Fr. mesure in den tekst geslopen.

+ [4425]

+ [4430]

+ [4435]

2 Rose, I. 153, 5266 (4560):

Mès comment que la besoigne aille,
Qui d'Amor veut joï{r} sans faille,
Fruit i doit querre et cil et cele.

+ [4440]

+ [4445]

3 Rose, I. 154, 5278 (4572):

Briefment tuit à délit s'acordent
Cil qui à cele ovre s'amordent,
Se ne sunt gens qui riens ne vaillent,
Qui por deniers vilment se baillent.

+ [4450]

4 Rose, I. 154, 5288 (4582):

Pense-il que fame ait son cors chier,
Qui tout vif le soffre escorchier?

+ [4455]

5 Rose, I. 154, 5295 (4589):

Certainement nule tel beste
Ne doit estre amie clamée,
Ne n'est pas digne d'estre amée.
L'en ne doit riens priser moillier
Qui homme bée à despoillier.

De zin in onzen tekst is min juist weêrgegeven.

+ [4460]

+ [4465]

+ [4470]

[p. 75]

A. fol. 22. b. c

⁺Sodat die minnare en soude niet⁺
Van sinen lieve begeren iet,
Dat hise vleesschelike woude bekinnen,
Maer altoes in duegeden minnen.
Maer die minne, die gi draget
Ter Rosen, die u so wel behaget,⁺
Si es, na dat ict vereesche,
Om die genoechte van uwen vleesche
Te hebbene: - so waerdi genesen;
Hierbi wildi die Rose lesen;
U en deert gene andre sake;⁺
Hier omme siedi so tongemake
Ende verdeluwet waer gi sijt.
Gi herberget ter quader tijt
Tuwe boef die minne noit,
Daer uwe herte dus om verdoit.¹
Doetse ute ure herten, laetse gaen,
Want therte, datse houd bevaen,⁺
Moet doegen pine ende menich leet;
Ende alse u die joeget afgeet,
So seldi hebben groten toren,
Dat gi den tijt dus hebt verloren,
Dien gi niet en moeget verhalen:⁺
Minne si dient u met valen.’²

Dus seide mi Redene hare sermoen,

Dies mijn herte en hadde wat doen;
Want minne heeft so wederstaen,
Dat mi twent en es ingegaen.⁺
Ane mi en mach helpen twent
Castien, scelden noch parlement.
Wat si mi seide bleef al verloren,
Want ic hads int herte toren.
Ende seide: ‘Vrouwe, mi dunct dat gi⁺
Wilt altemale bederven mi.
Wat, soudic te minne laten?
So soudic al die lieden haten
Ende mesmogen alle persone.
Sint dat minne es dus onscone,⁺
Sone soude niemen minne ontfaen,
Maer altoes in hatien staen:
Des waric altoes in hoeftsonden
Ende in quaetheiden tallen stonden;
Des en mochtic genesen niet.⁺
Teen moetic doen, nu besiet:
In haetscap liggen ocht in minnen.
Nu dunct mi in minen sinnen,
Dat ic maer arnen soude hatie
Dan ic dede die minne nie.³⁺
Vrouwe, gi wilt mi doen sneven;
Gi hebt mi goeden raet gegeven
Met uwen sermoene al desen dach:
Ic ben dies horen meer en mach.
Gi hebt al omme niet gedaen⁺
U sermoen, gi moeget wel gaen;
Maer eer gi gaet, so biddic u,
Dat gi mi wilt berechten nu
Van ere minne daeddi gewach,
Diemen blameren niet en mach,⁺

+ C. fol. 27. c.-28. a

+ [4475]

+ [4480]

+ [4485]

1 Rose, I. 155, 5329 (4623):

Moult recéus dolereus hoste,
Quant Amor onques hostelas;
Mauvès hoste en ton hostel as.

+ [4490]

+ [4495]

2 Lees met C:

Minne si ment al met valen,

en verg. mijne verklaring dier spreekwijze in de Taalgids, IV, 121. vlgg.
De Fransche tekst heeft: Rose, I. 156, 5347 (4641).

Car en l'Amor où tu t'entrapes,
Maint i perdent, bien dire l'os,
Sens, tens, chastel, cors, ame et los.

+ [4500]

+ [4505]

+ [4510]

+ [4515]

3 Rose, I. 156, 5376 (4670):

Ou amerai, ou go herrai;
Mès espoir que ge comperrai
Plus la haïne au derrenier,
Tout me vaille Amors un denier,

+ [4520]

+ [4525]

+ [4530]

[p. 76]

A. fol. 22 c.d.

⁺Die ic gerne weten soude,
Omdat ic die nature woude
Van gerechter minnen leren:
Ic souder minen sin toe keren.’
- ‘Te waren, vrient, du best een sot,⁺
Dattu mettien maecs dijn spot
Dat ic segge al dore goet;
Ende al en siedi bore vroet,
Nochtanne willic doen uwe bede
Dore trouwe ende dore hoveschede,⁺
Ende wille u leren ende wisen
Dat gi hier namaels noch salt prisen.

Vrient, nu hort ende verstaet,

So dat u int herte gaat:
Minne en van meer manieren,⁺
Alsic u hier sal visieren.
Vrientscap so es geheten dene:
Dat es een goet wille gemene
Sonder twest ende sonder baraet,
Die altoes onder die lieden gaet;⁺
Ende si onder hem gemeenlike
Ene goede vrientscap hovesscelike,
Sonder enichge arge saken,
Die twest ochte toren moge maken.
Deen sone es ten andren wert⁺
Niet trage te doene dat hi begert,
Maer hem te stane altoes bi
Met goeden trouwen, so dat si
Wesen moeten beide al een,
So datter sceiden en si negeen;⁺
Maer onder hem gemeinnicheit
Van haren goede ende kariteit,
Dat deen den andren nine begeft,
Alse hi breke ende berste heft,
Alse diegene die es gestade⁺
Beide van trouwen ende van rade;
Ende dat deen den andren mach
Al sijn gepens wel doen gewach,
Sonder wrogen ende sonder mare,
Alse och jegen hem selven ware.⁺
Aldus gedaen es hi van sinne,
Diegene die draeget volmaecte minne.
Dese minne en draget niemen niet
Die enichge avonture ontsiet,
So dattene sijn vrient vinden mach⁺
In enen poente nacht no dach,
Es hi arem och es hi rike,
Dat hi heme nine beswike.
Gevalt dat hine in aremoeden siet,
Hine sal so lange ontbeiden niet,⁺
Dat hi van node hem bidden moet;
Want met beden gedaen goet
Dat es vercocht al te sere
Diegene die es gerne in dere¹.
Erachtich man in anxten leeft,⁺
Alse hi moet bidden dat men hem geeft,
So sere ducht hi dat men sal
Hem sine bede ontseggen al.
Alsmen heft vonden selken vrient,
Die met trouwen ons dient⁺
Van allen stucken diesmen begert,
Dien machmen hebben lief ende wert;
Daermen jegen es dus coene,
En hadde hi engene macht te doene

+ C. fol. 28 a.b.

+ [4535]

+ [4540]

+ [4545]

+ [4550]

+ [4555]

+ [4560]

+ [4565]

+ [4570]

+ [5575]

+ [4580]

1 Rose, I. 158, 5424 (4718):

Ne puet estre homs si amiables,
S'il n'est si fers et si estables
Que por fortune ne se mueve,
Si qu'en un point tous jors se trueve
Ou riche ou povre, ses amis,
Qui tout en li son cuer a mis:
Et s'à povreté le voit tendre.
Il ne doit mie tant atendre
Que cil s'aïde li requière;
Car bonté faite par prière
Est trop malement chier vendue
A cuer qui sunt de grant value.

+ [4585]

+ [4590]

[p. 77]

A. fol. 22. d.-23. a.

⁺Stucken die hem sijn vrient bade,⁺
Hi soudene troesten met goeden rade,
Daer bi sijn herte soude verhogen,
Ende helpen dragen half sijn doegen.
Bider loye van der minnen,
Seit Tulius, datmen soude kinnen⁺
Wat beden datmen bidden soude
Van vrienden, diemen hebben woude:
Dat es die liede die eerlic si
Ende oec redenlic daer bi¹.
Dit es die minne die mi baecht,⁺
Ende dese willic dat gi draecht,
Ende andre scuwet ende vliet;
Want si en es ure baten niet;
Ende dese heeft vertijt in hare
Van allen doegeden openbare².⁺
Hier ane hout u, dat es mijn raet,
Want uwe minne die es quaet.

Nu verstaet ende wilt bekinnen

Die waerheit vun ere andre minnen,
Die goeder minne constrarie es,⁺
Des sijt seker ende gewes,
Ende te rechte te lachterne si:
Dats minne om gichte, geloves mi;
Want die vrientscap vander minnen
Duert alse lange alsmen waent winnen;⁺
Mare alse die wasdoem es gedaen,
So es die minne al vergaen.
Die minne es sere ter avonturen,
Die met gichten al moet duren.
Dese minne es te bestaene⁺
Recht alsoe alse geet die mane,
Die onder een swaer wolken geet,
Die hare al haer licht versleet
Ende verdonkert om die wolke³.
Aldus eist recht metten volke,⁺
Dat hem ter minnen al selc trect;
Ende alst met aremoeden es bedect,
Soe ongeet hem sine vrientdinne,
Die wedercoemt niet bliden sinne
Alse hem weder wast sijn goet.⁺
Dus wast die minne ende doet
Gelike der mane in elke maent,
Die emmer wast ende weder waent.
Met derre minne, die ic bediede,
Sinder meest gemint die rike liede,⁺
Ende die gierege sonderlinge,
Die bernen in gewaren dinge
Altoes in groter giricheiden.
Si sijn vele sotter bi waerheiden
Dan die beesten indien woude.⁺
Wanense datmense minnen soude
Om ander sake dan om hare goet?
Neent, tuwaren, des sijt vroet!
Die vrecke hine mint oec weder niet,
Ende macht u tonen, nu besiet;⁺
Want alse die girichge, rike man
Siet sinen lieve, dien hi wel jan,
Hebben breke ende grote aremoede,
Ende niet en geft van sinen goede,
Mar houdet met boeden groet⁺
Tote diesmaels dat hem neemt die doet,

+ C. fol. 28. b.-d.

+ [4595]

+ [4600]

1 Volgens de bekende spreuk van Cicero:

Quod justum est petito.

+ [4605]

2 Rose, I. 160, 5488 (4782):

Ceste à toute vertu s'amort,
Mais l'autre met les gens à mort.

+ [4610]

+ [4615]

+ [4620]

+ [4625]

3 In het origineel is niet het wassen der maan, maar de eklips tot beeld gekozen. Rose, I. 160, 5504 (4798):

C'est l'amor qui vient de Fortune,
Qui s'esclipse comme la lune
Que la terre obnuble et enumbre;
Quant la lune chiet en son umbre,
S'a tant de sa clarté perdue,
Cum du soleil pert la véue;
Et quant ele a l'umbre passée,
Si revient toute enluminée
Des rais que li solaus li monstre,
Qui d'autre part reluist encontre.

+ [4630]

+ [4635]

+ [4640]

+ [4645]

+ [4650]

+ [4655]

[p. 78]

A. fol. 23. a.c.

⁺Endene die quade mort versmacht,
Dan moet hijt laten ongewacht.
Eer hijt gave in sinen live,
Hi liet hem eer met enen knive⁺
Steken in sire herten bloet,
So gerne houd hi vaste sijn goet.
Wie soude dien man moegen minnen,
Die niet ontfarmt sire vriendinnen?
Die man en es te prisene twint,⁺
Die niet en mint no en es gemint.

Ende sint ic u van avonturen

Hebbe u herte doen beruren,
Ende van haerre minne hebbe geseit,
Willic u wonder ende waerheit⁺
Doen verstaen nadat ic sie,
Dat gi, waen ic hort nie;
Nochtan eist sekerlike waer.
Wie vinden bescreven openbaer,
Dat vromeleker ende beter ware⁺
Die avonture fel ende sware
Den lieden, dan die suete ende sachte:
Dit dinct u fel in uwe gedachte.
Ic wilt u met redenen wisen,
Die gi met rechte selt moegen prisen.⁺
Als een die avonture heeft
Goet, hem dunct datse hem geeft
Sinen wille altemale,
Omdat hem sine dinc geet wale:
Dus waent hi bliven emmermeer.⁺
Hi kent qualec haren keer:
Alse hi boven sit up trat,
Ende hem selven wel dunct dat,
Dat hi es rike alse hi begert,
Ende met alden lieden wert,⁺
Ende vol glorien hebbe sijn leven,
Die hem moge die werelt geven,
Dan waent hi so grote een here
Seker bliven emmermere,
Ende waent oec gemint wel wesen,⁺
Dies hem die lieden in doren vesen,¹
Die te hem comen ende kinnen,
Ende die seggen, dat sine minnen
Ende haren dienst hem sere bieden,
Ende seggen: ‘Hier en es niemene van ons lieden,⁺
Hine soude u utermaten gerne
Sijn hemde geven u te verterne,
Ende deilen goet ende al sijn lijf.’
Dan so waent wel die kaitijf
Wat si seggen dat es al waer;⁺
Maer alse dat rat keert daer naer,
Ende hi onder es gevallen,
Blivet logene van hem allen.²
Alse hi in daremoede es gesien,
So gaen si alle van hem vlien:⁺
Van C vrienden vint hi cume enen
Van dien hem vrient te voren scenen.
Wat hem die avonture behiet,
Dies en vint hi een twent niet:
Het blijft verloren altemale,⁺
Als hi gevallen es daer tale.
Sijn mesval deert hem dan meer
Danne ochte hijs hadde gehadt noit eer.
Die felle, wrede avonture,
Die divers es ende sture,⁺

+ C. fol. 28. d.-29. a.

+ [4660]

+ [4665]

+ [4670]

+ [4675]

+ [4780]

+ [4685]

+ [4690]

+ [4695]

1 Het frequentatief vezelen is bij onze dichters der XVII^e eeuw in den zin van fluisteren nog bekend. Zie Kil. op vesicken, in aurem insusurrare, en Dr. de Jager, Werkw. v. Herh. e. Dur. 17 op fazelen.

+ [4700]

+ [4705]

2 Rose, I. 163, 5398 (4892):

Et cil qui tiez paroles oient
S'en glorefient, et les croient
Ausinc cum ce fust Evangile;
Et tout est flaterie et guile,
Pi cum cil après le sauroient.

+ [4710]

+ [4715]

+ [4720]

[p. 79]

A. fol. 23 c.d.

⁺Alsi hare rat doet keren,
Wilt si den oversten al onteren
Ende werpene neder onder voet,
Ende benemt hem ere ende goet,
Ende houdtene met aremoden bevaen.⁺
Die heme ere hadde gedaen
Hietene alle keytijf ende sot,
Ende hilden met hem hare spot:
Dus en behout hi vrient engeen.
Maer die gene, die al in een⁺
Heeft die avonture swaer,
Minten iemen, dat es waer,
Hine laettene om sijn armheit niet,
Dat hine scuwet ende vliet;¹
Maer secorstene ende staet hem in staden,⁺
Alse hi met aremoeden es verladen.
Al trect een op sinen vrient sijn swart,
Hine heeften niet daeromme onwart
Ende en machene niet verhaten;²
Mar ic wille u weten laten,⁺
Waer met men verwerct vrientdinnen
Ende sceden doet van haerre minnen:
Dats bi hoverden ende bi felheiden,
Ende topenbaerne heimelicheiden
Ende dinge die te heelne staen;⁺
Ende dits die sake die doet vergaen
Gerechte minne daer si es:
Dies sijt seker ende gewes,

En was noit so grote rijchede

Noch so hoge van Gode mede,⁺
Vrientscap en es meerre vele;
Want men seit in bispele,
Dat inden wege beter si
Vrient dan gels, geloves mi;
Want alst mesfalt enen man,⁺
So dat hi niet vercoveren en can,
So wart hi bi sinen mesfalle
Wel geware sijnre vrienden alle;
Dan siet hi wale ende kint
Ocht hi van iemenne es gemint.⁺
Hem ware dan beter een vrient allene
Dan al sijn goet groet ende clene;
Hem vroemt sware avonture meer
Dan dede die gode te voren eer;
Want bider goeder wart hi blint,⁺
Ende bider andre wart hi bekint;
Want alse hi coemt van groten goede
Geworpen neder in grote aremoede,
So siet hi hem sine vrient afgaen,
Die hem al vrientscap daeden verstaen,⁺
Doet hem stoet van haven wale:
Die verliest hi dan altemale;
Maer een vordeel so heeft hi:
Dats dat hi wart geleerd daer bi,
Dat in sine gelucke een man⁺
Sine vriende bekinnen en can.

Goet en maect den man niet rike,

No scat, no have des gelike;
Mare, wient genoget dat hi hevet,
Hi es rike vor al dat levet;⁺
Want selc en hevet niet ene mite,

+ C. fol. 29. a.b.

+ [4725]

+ [4730]

1 Rose, I. 164, 5645 (4939):

Mais li vrai ami lor demorent,
Qui les cuers ont de tex noblesces,
Qu'il n'aiment pas por les richesces,
Ne por nul preu qu'il en atendent.

+ [4735]

2 Rose, I. 165, 5652 (4946):

Qui sus amis treroit s'espée,
N'auroit il pas l'amor copée?
Fors en deus cas que ge voil dire,
L'en le pert par orguel, par ire,
Par reproiche, par révéler
Les segrés qui font à céler.

De vertaling geeft hier wederom een geheel anderen zin dan het origineel.

+ [4740]

+ [4745]

+ [4750]

+ [4755]

+ [4760]

+ [4765]

+ [4770]

+ [4775]

+ [4780]

1 Het es gheseit. 2 Niet ne es. 3 onwaerhede. 4 te m.s. 5 Dicken. 6 dinghen. 7 Also si. 8 S.w. so. w. houden nu. i.d. 9 Weder so ic si vroet so sot. 10 In. 11 Men heeftene so dicken ondervonden. 12 Alse wi wel h.o. A wie. 13 Eenen meester die Macrobius h. 14 Die drome voer truffen ne hilt. 15 Want hi b. 16 Dat droemde den coninc Cyproen. 18 A.m.n. te waren. 19 cheins. 20 So lach ic i.e.g. ghepeins. 24 Also ghi hier sult m.h. 26 Dan also ghelijc hi es g. 27 Die droem dede mi v. 28 Dies suldijt. 29 Ende ic salt hu i.D. ontbinden. 30 D.d. die ghi w. sult vinden. 31 W. oec yemen die vragen w. 35 Dien aert v.m. gheheelike. 36 marterie. 39 Hebben m.b. so. 40 D. soet o. dies ic ware v. 41 Vant. 42 H.r. ghi sijt vrouwe.

43 al daer ic lach. 44 de w. 45 ende ghegroit. 46 stont v. 47 E. dit was recht in Meye t. 48 Dat alle. 49 Ende b. uutworpen. 50 Ende derde. 51 D. in d.w. verdorven s. 52 Soe achte. 54 Ne waer pareerde hare g. 55 Ende ghinc. 56 Soe maecte. 57 Cleederen. 58 Van bloemen van cruden. 59 Roet. 60 So verchiert soe haer. A. Sie. 62 D. dor des fels w.c. 63 In bedwanghe hebben. 64 Ende te langhe daer toe gesweghen. 65 Die n. ende die c. 66 oec ontbr. 68 D.s. sijn. 69 so s.m. 71 Dor. 72 D. dan es in de w.w. 74 niet ne m. 76 In drome lach. 77 Ende mi d. so aldaer ic 1. 78 Dat vro. 80 Ic ghinc mi cleeden. 81 handen. 82 siede - dat ontbr. 83 cleen. 84 fijnre niet ne. 85 vademde ic. 86 ute waert. 87 vestenne m. mauwe. 88 horen wilde ende scouwen. A. horende woude scouwen. De cursieve letters door eene latere hand ingevoegd. 89 voghele. 91 Omme. 94 na haerre t. 97 Die w. die ic g. henen s. 98 Doe quam ic. 99 eere heiden. 101 Dat ic daer wilde. 102 in der v.

103 als een kerstael. 104 couder mede. 105 Dan. 106 minder dan de Zeine. 108 Ende quam. 110 Mi dochte doe in m.m. 111 noyt. 112 Riviere dat dochte mien. 113 Als ic g.c. 114 Scoenre wesen toten gronde. 115 No oec weder so f. no s. cl. 116 Doe ghinc icker een deel b.n. A. deel ontbr. 117 Omme. 118 die anden. 120 Ghepaveert. 121 Die stede. 122 herdsch. 123 de stat. 125 Van den s.c.d. 127 W. soe behaghede mi so w. 128 D.g. twater al te dale. 129 Mi merghende. 130 ne sach ic. 133 Die g.w.e. zeere w. 134 besloten ende bevrijt. 135 Met staerken hoghen m. 136 bi f. 137 bescreven. 138 Die ic hu g.a. 139 Daer af die f.v. 140 bendicheide. 142 sal ict hu. 143 Dat deerste b. 145 Van gramscepen dat eerste b. 146 stont soe. 147 en 148 ontbr. 149 Sone was te g. niet w. 150 ontsinnet. 151 voerhoeft. 152 upghescort was har de n. 153 soe ende verroest. 154 Soe. 157 ymage alsulc. 159 Hare n. die. 160 Dat dat b. 161 Eelheid ende eene andre m. 162 Stont bander zide. 163 Ende dat was g. Dorperhede. 164 Di adde al sulke ledichede. 165 A. dandre d.v. bede. 166 wel ontbr. quaethede. 167 Si scenen wel. 168 vul van aerden. 169 consti. 170 sulke. 171 Het sceen wel an hare g. 172 Dat het w.

173 al ontbr. 174 niet wille. 176 betrecket. 177 Ghierichede die lettel g. 178 Machsoe d. d dat soe l. 180 groet goet. 181 E. p. leenen e. vercoepen. A. vercopen. 182 E. tghelt te gaderne. 184 D. d. dat hi. 185 Wort g. te m.s. 186 D. es die oec toebrinct. 187 nemet. 188 oec ontbr. 189 Groet ghedinghe. 190 soe m. maertelare. 192 stelen. 193 arvenesse, 194 cnopen. 195 dit b. 196 Soe s. als. 197 Qualike e.b. hare bringere. 198 vinghere. 199 na els niet s. 200 Danne na ander lieder g. 202 soet voer. 203 Na Ghierichede soe s. 204 Vrechede die node ghevet g. 205 Soe w. oec m. 206 Eenen d. soe. A. Den. 207 danne. 208 Dat s. 209 D. soe lettel goets. 210. M. altoes d.p. begheerde. 211 Ende verspaerde dicken. 212 Wellinghe soep soe. 214 Soe ne hat niet dan g.b. 216 ne hadde soe an. 217 Ne waer e.r.d. minich g. 218 Adde ende t.m.s. 219 Was hi ghevoet met vele doeken. 220 verre moeten. 221 de v. 224 eenen. 226 ne m. 227 hu in waerre. 229 ghevoedert niet ne. 230 Ne waer de voederinghe, g. das (A vedre). 231 out ontbr. 233 ghehadt wel. 234 drouch soene over w. 235 Want een gat adt h. g 236 Int herte waer hi i.v. 238 dat wel v. 239 nieuwen hadden. 240 Soe hadder l.s.g.

241 V. hilt in hare h. 242 Eene burse m. eenen b. 243 soe. 244 Soe was die dor gheenen n. 245 Iemene daer toe hadde laten gaen. 247 Om. 248 of met yet. Na 248 bij C de twee volgende verzen, die ook in den Franschen tekst ontbreken.

Doe verblijdden hare de lede
Ende al hare zinnen mede.

249 Hier na so stont. 250 niet. 251 Om eenighe dinc was diese v. 252 Ne waer altoes tornich. 253 vertrecte. 255 alsoe sach e.g.m. 256 Sach ontbr. 257 Ende eenich zware. 258 S. blide soe was soe d. 259 Of alsoe eene g.s. 260 voerbaer. 261 Tevallen ende. 262 so ontbr. 264 nidich. 265 goeden man. 267 dogheden e.m. behendicheden. 268 Of m. eenigher. 269 Dat hare gaf. 271 en ontbr. 273 macht. 274 No h.v. gheloves mi 275 Ne wilde soe. 276 Sone souts. 277 Toren hebben. 278 fel es. 280 yemen g. groet g. 281 Wilsoe. 282 Ende verteert haer h.b. 283 goets jan. 285 Mochte soe wel soe ne dede dat. 286 Die men vint yewer in eenighe stat. 287 te g.s. 290 Ende ghevet so vele veninen daer bi. 292 H. so l.f. 293 So sach so leelijc, weet w. 294 n. es ende arde f. 295 harde wel. 296 So was b. lusch. 297 Niemen mochtse. 298 H. eene o. loec soe teenen m. 299 Dor de f. die soe d. 300 Diere vele was ende g. 301 Nidicheden, so ontbr. 302 ghescreven.

303 so ontbr. 305 Want soe was valu. 307 Der leeliker Ghiericheden. 301 ghelu. 309 Van onwille dien soe. 310 Verdwijnde so n.e.d. 313 No in eerscap. A. heerscap. 314 No in alsoe groeten n. 315 Zeerichede. 317 Alse die hare ne vertroeste n. 319 wel e. drouve s. 320 Ende ontbr.; levede. 321 haer h.e. sleet h h. 322 Soe maecte. 323 H. cleedren die waren q. 326 T. m. so was h. so w. 327 Dat soe huut hadde getrocken. 328 Hare haer bi groeten l. 330 So serieh sceen so. 332 Feeste ende r. 333 ghetoghen. 334 verboghen. 336 Ende wel eenen v.g. 338 Ende soe. 340 Hare scoenhede. 342 al ontbr. 343 Ende v.s.w. haer l. 344 Van couden adsoe de anden s. 345 Verroest soe. 346 Dat most liep. 347 beghene. 348 s. eenen a. 349 oec ontbr. 350 Sone hadde n.e.v. 351 potenten. 352 H.m.w. so tegaen. 353 noit noch g. 354 M. henen gaet. 355 Ende emmer sonder te rusten geet. 356 dat soe s. steet. 357 gheduren. 358 Soe gaet met pointe e.m.u. 359 Soe lijt. 360 G. dat dat w. 361 Dies een d. niet w. ne k. 362 Aldus so es. d. t.g. 363 Yser no ne gheene m. 364 Ne mach jeghen dien tijt gheduren. 365 die ontbr. 367 oec ontbr. 368 die v.

369 A. moude. 370 A oude; C. voerders houden. 371 vervullen. 373 en 374 ontbr. 374 A. ende doen tirsten v. 375 Die tijt breect. A.D. t. hi breect. 376 Heeft soe vercocht. 380 A. Dat si. C. Datsoe. 381 Alsoe hadde wijshede. A. Sie en h. 382 te min. 383 Verscoten w. soe in haer g. 385 coude. 387 oude. 389 Een ander. 390 Na d.m.d. in minen moet. 391 Dat P. was g. 392 liede. 393 toghen buten g. 394 E. quaet int herte sijn ende i.d.m. 395 in g. 396 veinsen. 397 toghet haer. 399 Simpel was dat b. ghescreven. 402 Ende d. 403 in de h. 405 met neerensticheden. D. met nerensticheiden. 406 Soene achte twint up. b. D.S. dreef twijnt b. 407 C.D.M. goede g. te anvane (D anevane). A. gewerce. 408 Eene h. soe d. soe a. D. soe. 409 C.D. Alrenaest, D. harer. 410 C.D.D. soe selden dede u. 412 C Recht of soe d.w. te male. D. Als of soe d.w. te m.

413 A.h. wies i.a.w. D. aller wise. 414 C. Of h.d.p. van p. D. Dat soe d.p. van paradyse. 415 D. Soude open vinden ende ondaen. 416 C. in mochte gaen. D.E. sonder belet daer in m. gaen. 417 C. D liede. 418 D. Als. C.D. dewangelie. 420 C Maghet. D. omme. 421 C W.g. sijn v.l. 422 C.D. Die hem. g.d. om bieden. 423 D. Omme e. clene. 424 C de m. 425 Tachterst. D. Tachterst so st. 426 Aermoede weet voer waer. D. dats s.w. 427 tonwertste D.D.e. taller o.s. 428 Vant hem comt. D. so ontbr. 429 Omme h. adsoe een z.D. Omme h. hadsoe. 430 D. cout. Vs. 431-454 bij D. weggesneden. 431 Adsoe. 432 so onbr. 433 so ontbr. 434 Wan soe met niemen es w. 436 Soe stont v.d. dander. 437 sticke. 440 Arem m. hi mach wel s. 441 die ure si vermalendijt. 441 Datti. 444 moetti. 445 heefti ane. 446 H. s. oec scoen. o. 449 D.w. daer de b.g. 450 E.w. betrecken bi trauwen. 451 Beede van g.e. van asure. 452 Daer si stonden an die m. 455 als een h. D. Omme den v. 456 D. ne w.n. in t.g.d. D.D. ne w. nie. 457 Comen dorpere n.v. D. dorper. 458 overscoen. 459 C.D. met g.s. 460 Ghedanct hadde. 462 Of bi leedre of bi grade. D. Of b.l. of b. grade. 463 C D.W. ic houde wel in dien. 464 feste. 465 Niewerincs ne waert in gheen l. D. Wart nienwerijncs in geen l. 466 in dien D. Danne men in dien vergier v. 468 de v.D. Noch. 469 Ende meer m.g. D. Noit o. A. maecte. 470 D. Der. 471 Van bloemen van crude menigertiere. D. Want bloumen ende crude alretiere. 472 D. binne den. 473 was D. rooc. 474 D.m. ne was zekerlike. D. ne es in erdrike.

475 H. verblijdde waer hi derbi D. hi derbi. 477 D. Was der. C.D. of verblijt. 478 A. Ende ic int h.D. soe ontbr. 480 C. Der voren; en ontbr. D. Der voren ende ic der b.q. Vs. 481-504 weggesneden bij D. 481 Doe. A. sueten zueten z. 482 Quam mi te voren in minen m. 483 Hoe ic den r. best zochte. 486 W. ic dore no porte w. 487 No niemene die mi was bi. 488 den inganc. 489 W.a. so. w.d. 490 D. mi therte was s. 491 tachterst. 493 No so delectabele stede m. 494 D. ne was an t.s. 495 Dore wech ofte wiket mede. 496 bet. 497 A pensede. 498 E.b. al omme de h.m. 499 pourprijs; dat ontbr. 501 W. want wel c. 502 Niewer d.a. A. alle. 503 Mocht men. 504 Twiketkijn w.i.a. zinne. 506 D.D. cloptic. 507 Ic r.l.e.s. 508 E. dan hoerdic of men hiet. D.E. doe hoordic of m. 510 D. eymen. 511 D. hoorde ic. 512 C.D. was ontbr. 513 D. ondeide. 514 W. waren haer de l.D. soe d. leide. 515 C.D. Hare h. was k.e.b. 516 was haer de m.D. Als r. was hare m. 517 Tvoerhoeft slicht r. haer k.D. [Haer] v. slicht ende r. haer kin. 518 daelkin D. in. 520 C.D. dan. 521 D. neise. C. wel. 522 als van yvore. D.H. tanden als yvoor. 524 Hare hande zoete e.r.D. handen. 525 D. keile. C. scone ende wit. 526 C. Noyt wijf onder den troene, verstaet dit. D. Hen was noyt w.o. den tr. A. man. 527 Ne drouch s.h.o.D. uppenbare. 528 Ende also ront of h.w.D.E. also s. als of. 529 C. Ghepossiciert over al (misschien verkeerd gelezen voor Ghepolliciert). D. Ghepolliciert overal. 530 D. Soe w.l. ter middel. C. ter middele. Vs. 531-554 weggesneden bij D. 531 teeniger s. 532 In al de weerelt een wijf v. 533 D. haer m.g. hiet. 534 scoene. 535 Soe hadde v.p.e.h. 536 Up hare wel stoet.

538 Hadde soe eenen hoet van bloemen. 540 Eenen spieghel drouch soe in de hant. 541 hadde soe. 542 D. soe mede haer h. 543 Cammede. 545 goutdrade. 546 D. ne p. no ne b. 547 Tote soe hare anden houden soude. 548 Jeghen hitte ende ieghen coude. 549 Hadde soe scone a. 550 T.w. anscoen die staen. 551 Wel, diere cleederen e.r. 552 So d. niet v. der ghelike. 553 D. menighe goudene. 554 scone ontbr. 555 Adde soe an ende ne dede a.s.D. Hadsoe an ende n. deide andre s. 556 D. soe hare b.m.D.D. soe h. toomde tharen ghemake. 559 Seidi hare wel g.d.D. So seidic. 562 D. Soe andwerde mi uppenbare. 565 D. In. 566 C. te pareerne. D. te parerne. 567 Ende nemmeer ne gheer ic el. D. Enne niet s. gheric e. 568 Danne t.s. in bliscepen e.i. spele. D.D. bliscap te hebbene ende spel. 570 bem ontbr. D.E. diene h.h. 573 Dese. 574 D. in deisen v. 575 D. dese bomen becomen w.D. becomen. 576 Dede hi desen m. sonder sparen. D. Deidi. 377 D.M. ommetrent d p. 578 C.D.D. noyt binnen ne v. hijs (D. ijs). 579 E.d.b. die wi nomen. D.E. daertoe d. beilden m. 580 Dede hi maken na hare vromen. D. Deidi m.n. harer seide. 582 D. bleec s.e.o. 583 M. waerf so c.h. h 584 H. merghende in dit v. 585 Ende sine liede. 586 vroylicheden. 587 Als nu es. 589 vander. 592 dat men ne vint. 593 S.s. stede in al eerdrike. 594 A. hier elker d. elker. 595 liden te hebbene. 596 E. den z.t.h. alsoe w. 597 Dien. 598 dan hi haer b. 599 Ne v. no dies g. 600 Nieuwer. 602 Verstaen hadde a.

603 Bat ic h. up hovescheden. 604 di s. steden. 605 L. zien e. daer b.g. 608 dus zeere. 609 d.w. so vul. 610 Ende s. te mi bi s. 611 G. moghet hier binnen wel c. 613 bi mi niet. 617 A. hover scone. C. de s. 618 Ine h. noyt v.s.b. 621 die w. 622 D. so scone gheene m 623 Noyt was ghehoert van meinsche. 624 Alse daer ghehoert was te weinsche. 625 Der voghelen zanc. 627 E.v. mi a. 628 dat ontbr. 629 So zeer v. no in h. 630 So iolijs. so overmoghen. 632 verweentheit. 633 Ende in d.b. gheleit. 634 Hadde ende daer of gheseit. 635 Dat ics hare al min leven. 636 Dancken als s.b. 637 haer. 638 Dat soe mi so wel heeft g. 639 Die mi o. dat wiket. 641 tellen. 642 V.D. ende sine g. 644 van den. 645 D.n. tander het vought w. 646 Men maeght. 647 Scone te dienste ende zoete. 648 Voghele sonder sparen. 649 Van zoeter minnen. 650 D.m.d. vele in mochte kinnen. 651 met soeten s. 653 melodien. 655 A. dit dus h.g. 657 sine affare. 658 W. mine h. hads ghare. 659 in een scone pat. 660 bloeme b. 661 In elke zide so waest b. 662 die wel zoete r. 663 dat es w. 664 Inne. 666 Dat het. 667 Te dien. 668 Daer ic volc sach.

669 D.m.d. groet wond(er) w. 670 Ware h. so sc. hute ghelesen. 671 L.v. diere g. 673 inghelen van h. 675 ioncfrauwe. 677 M. soeten lude soet. 678 Deus hoe wel soe haer n.s. 680 Den voet soe hem allen gaf. 681 Hen m.v. gheene t. 682 Soe dede verbliden. 683 si ontbr. 684 ghinc soe up haer v. 685 die ioncfrauwe. 689 wel bi musuren. 690 Men mochte daer s.d. voeten r. 691 in dat g. gras. 692 A. Daer. C. uter maten. 694 E. menestrele. 695 M. fleuten ende met tambusen. 696 Met aerpen e.m.l. 697 Ende met trompen van musuren. 698 Het s.m. werden te s. 699 Soudic hu al doen v. 700 H.s. si de t.s. 701 up den. 702 ghehouden. 704 Daer was de feeste g.i.p. 705 N.w. hu segghen voert al huut. 706 heer. 707 ten danse. 708 in. 709 weerelt dat wanic. 710 S. no b. dan die. 712 adde elc thoot. 714 Goet ende diere a. 715 vrayer ghene vizieren. 716 mijn h.D. balieren. 717 D. utermaten wale d. 718 Deus hoe dadent sijt bi s. 719 D. ieghen andren. 720 Ende o.s. moylike. 721 so dat. 722 Of s.m.m. altoes g. 723 Ende deen d.a. al d. 724 Vriendelike. 727 D. ic wel al. 729 Doe i.d. stont. 730 Den d.; en ontbr.

732 ioncfrauwe. 735 een g.g. 736 Scoene was soe. 740 an m.h.; nu ontbr. 741 Ic seide w.g. ioncfrauwe. 742 bi trauwen. 743 ende was b. 744 I.w. wel dat mi tien t. 745 Hoveschede niet h.m. 746 M.g.d. meer doen v. 747 Danne soe mi dede h.m. 748 Daer meerctic. 742 ende die. 750 Van den ghenen. 751 D. i hu som sal n. openbare. 752 A. rech; C. recht ontbr 754 M. hadde o. shemels t. 755 Niet vonden eenen bet ghemaect wale. 756 ansichte. 757 wit ende ront. 758 Ende zijn haer dat was al blont. 759 Ende kersp ende harde scone. 760 Ende b.v.h. zonder hone. 761 T.s.b. een l. 762 in dat gorden. 763 Het s. een b. ghepingiert. 764 gheformiert. 766 Gheformeeren. 767 ghedanen. 768 In s. baert s. de grane. 769 Cleene alst waren muse haer. 772 met een s. 776 Hi h.c. an. 778 Adde hem. 780 wel. 782 B. was soe g. 783 D. alre eerst ten d.s. 785 So was als van XII jaren. 786 D. te waren. 787 al ontbr. 791 vaerwen. 792 rode r. 793 Joncfrauwe B.w.s. scone. 794 Het s. een coninginne van den t. 795 Soe verlichtet soe waer soe g. 797 Haer nuese lanc. 799 Haer winbraeuwen 800 graeu ontbr.

802 Ende hare leppen r.r. 803 stonden in de s. 804 cussen. 805 Hare h. 807 sone ontbr. 808 blammeerne. 809 Hare h.w.t. menigher s. 810 Ghedureert met goudin draden. 811 haer h.s. eenen g. 812 Die rijcste. 814 M. gheenen gheliken d. 815 wel ontbr 816 Die haer lief drouch zekerlike. 818 Si ghinghen t.g.b. 820 Den meinsche toecomen q.e.g. 821 en 822 ontbreken. 825 So doet hi vrauwe menich ionc wijf. 827 D.G. v.m. hi was daer. 828 dats w. 829 eenighen. 831 cleedren. 832 Ne m. prisen gheen m. 834 So rikenlijc in wist hoe g. 835 stouter. 836 D. stonden wel ghemaect b. 837 espentuine. 839 Voghel grijp ende lupaerde. 840 In c. hu niet v. de w. 841 Die cleederen met m.s. Ook bij A: Die. 843 waren si. 844 M. vontse niet bi d.l. 845 S. stonden daer in g. 846 O. stont daer an. 848 vogle. 849 Up sijn hoeft eenen r.h. 850 D. h scone ende wel s. 852 Omme v. tallen male. 853 Vlieghende hoghe ende neder. 854 E.s. die bladre up ende weder. 855 A. sine. 856 harde ontbr. 859 versameninghen. 860 Omme h. alle. 862 al te hant. 863 uten. 864 H.s. wel also ghelike.

866 alsoe huut vernemen. 867 Eenen arde. A. En. 868 Sinen namen h.n.v. 870 Soete ansiene. 871 tspel. 872 merkt. 873 Hi h.i. die h. tuwaren. 875 Die G. der M. beide. 879 Die een w. houtin e. hart. 880 Onghespannen ende zwart. 882 soe es beter meere. 883 Die d.h. drouch. A. Dat d.h. drogede. 884 af ontbr. 885 bet ghemaect. 886 L.e.s. was hi ghemaect. 887 gheboghen in w.d. A. met w.d. 889 van a.l. 890 Daer ane stonden wel b. 891 beede de b. 892 hier hebbe. 893 Daer to X. 895 de. 896 D. scone wel na ghenouch. 897 Ghemaect waren. 899 E. weder ghehaect an beeden siden. 900 Omme bet te quetsen tallen tiden. 901 D.a. beste v. al d. 902 Entie snelste van al desen. 903 Hare name S.h. A. hiet ontbr. 904 A. mi. D. minst. 905 Die g. was Simpelhede. 907 al met doghet. 908 moghet. 909 G. heet soe tuwaren. 910 Die q. 912 hilden. 913 de wonden te bet ghedoghen. 914 E.v. te bet. 916 strale ontbr. 917 So w.d. meest ghedoghen. 918 Nochtan s.s. een g.w. A. wonne. 919 niet. 920 W.s. gherne goet doet g. 921 Soet. 922 te dien. 923 Die hem gheliken niet een twint. 924 Tyser. 925 Si ontbr.

927 D. eenigher dinc up daerde. 928 Deerste was g. 929 Ende dander ne w. 931 an beeden ziden. 933 Die derde. 934 D. onwert es achter l.A. onwars. 935 de. 936 D.n. meinsche loende w. 937 D.v. hiet Q.G.A. heet ontbr. 938 Ende nemt een quaden cheins. 939 D.V. strale. Bij A. vifte. 940 den zwarten boghe. A. swaren. 941 putertiere. 942 maniere. 943 Nu willic hier l.s. 944 H.w. hu wel cont sonder waen. 945 ghevet. 948 vrauwe wel g. 950 vul prise. 951 heet soe weetic w. 952 G.d. dede deerste s. 955 Voer de sterren c. de m. 958 ioncfrauwen. 959 Soe w.l. ende de m.s. 961 gheene. 963 T. up haer voeten h. haer haer. 964 gout claer. 965 W. soudicker meer af weten. 966 In hare sone was niet v. 967 Eene andre v.g. bi h. 970 Niemen ne. 973 Soe. 975 es ende seere m. 976 Van a.d. ende c. 977 haer. 978 M. menighen h. 979 Rijcheden so dienden si al. 981 dies pleechtmen. 982 van ontbr. 983 A. heeten sise v. 984 bi trauwen. 985 A en C hadden. 987 A. bort. 988 E.m. valsch diet wel verstaet. 989 D.e. oec m. verrader f. 990 voer den lieden.

991 Voren b. maer a.b. 992 lieden. A. erren. 993 so ontbr. 994 So g. ne s. 995 purper. 996 Van b.t.b. A. van ontbr. 997 A. Ende al. C. van. f.g. 998 D. stont in alsoet h.w. 999. A. gemalen. 1000 Princhen. 1 vaseke g.d. duere. 2 vure. 3 Wel beset al m.d.s. 4 Beede. 5 Een g. drouch soe. 6 Daer d.g. alsict v. 7 Of was v.e. steene diere D. Ghemaect was v.e. dieren stene. 8 D. Sijn weisen ic te segghene mene. 9 A. datte. C. Wiene d.o.h. D. dattene d.o. hem. 10 M. machne also ict v. D. Ic segghe u ic dies seiker bem. 11 gheenen D. Men machene niet vergheven. 12 C.D. so ontbr. 13 A. rike, D. Deise w. beiter den riken m. 14 Danne tl. d. hout. D. hout. 15 E. a.s. adde soe hiet maersant D. marsant. 16 Die beste steen d. noit v. D. d. nie v. 17 C.D. Diene d. 18 Datti v. soude. D. soude. 19 Noch oec s. ghewinne. D. N. siecheide oec. g. 20 doe ic mi bekennen. 21 Al besleghen m. goudinen l. D. Besleghen m. goudinen leiden. 22 woughen. D.D. s. vanden goude weighen. 23 Rijeheit d.v. drouch vor waer. D. Die vrauwe Rijcheit soe d.d. 24 Up haer. D. Up. h.s. ghelewe h. 26 Nie man ne sach noit s.s. D.D. n. ghesien was s.s. 27 dies niet D. mochts. 28 Wildict hu a.n. D. Soudic u algaders n. 30 ghijt. 31 D. myraude, robine: ioconsen. 33 Ne waer v.i. de c. stoet. Vs. 1033-1056 weggesneden bij D. 34 carbonkelsteen.

1035 claer. 36 als het den a. quam bi. 38 scine al d. 39 Een mile verre een man wel s. 40 G. het w. bi den d. 41 haer. 42 Rijchede d.s. so s. 44 in den boomgaerde. 45 Rijcheit soe hilt. 46 jongelinc ontbr., d. daer v. 47 haer. 48 E. so mindene weder de v. 49 was. 51 in groeten zaken. 52 V. g. heeft hi gheene braken A. ende h. 53 meisnieden. 54 Hi m.o.a.g. lieden. 55 rover. 56 so ontbr. 57 D.H. h. hem g.i.d. 58 Datti groten c. wel m.s. 59 E g.g. mede v. D. oec ontbr. 60 C.D. Dits. 61 C.D.N. desen ionghelijnc. 62 C.D. Miltheit. 64 C.D.G. gheven. 65 E. mede te vertheerne a. A. verne. D. goet ontbr. 67 C.D. miltheit soe g.t.t. 68 ne was D. Soene was niewer of s.b. 69 Niewer of een twint n. D. Dan als soe mochte geven yet. 70 C.D. alsoe. D. So was hare vele wel gesciet. 71 C.D. Ghierecheit. 72 Ne w. noyt in h.l. A. Ende. D. Ne w. nie in h.l. 73 D. ene s. 74 So Miltheit wel was t.g. D. Als Miltheit w. na mire sprake. 75 C.D. haer. 76 verseenets haer (HS. verleenets?). 77 Milthede soe mintene. D. Miltheide minnen h.o. 78 de v.e. de d. D. Bede vroede e. domme. 79 So doet arem. D. Ende ontbr. 80 Mochten si; herde ontbr. D. Minnetse met herte w. 81 Si stonden. D. tharen ibode. 82 haer ghiften. D. gifte. 83 Doe soe g.e. mildelijc g. D.D. soe mildelike gaf. Vs. 1084-1106 weggesneden bij D. 84 A. veeten cochte soere met af. A. cochten. 85 D. bi es a. helpe. 86 D. r.m. wel dom ende zot. 87 niet wil. 89 Prijs beiaghen no oec heere. 90 W. a. de l. hare s. 91 heetene. 92 D. e. riken man m. 94 lant eenen d. 95 vrient wille. 96 vrienden.

1097 niet te zeere. 98 niemen. 99 no s.g.p. 1100 so ontbr. 1 D. zeilsteen d. al h. 2 Na hem trect. 3 dat herte. 4 heimelike. 5 E. doet m.h. met t.l. 7 D. Miltheide. 8 cleedere v.e. nauwe. D. cledren vrisch e. nauwe. 9 V. een purper. D. purpre. 10 D.n. beiter m.s. 11 C.D. was soe. 12 V.h.h. ne adde si. D. sone had s. 13 C.D. Gheene b.w. sose g. 14 Adde e.v. in p.A. hadden D. Eenre vrauwen h. in present. 15 D. ne mestont niet d.v.D.D. mestont twijnt. 16 Ne waer dat men te bet m.s. 17 Hare lijf ende te s.s. 18 Dat w. was dan y.b.D. Dan een wit y.b. 19 C.D. ende die. 20 in hare hant ontbr. D. Leede an h.h. 21 An hare hant I. rudder vercoren. D. Enen ruddre. 22 Van gheslachte hoghe g.D. vanden. 23 Artus des coninx. D.V. Bertainien Arture des conijncs. 25 voerte teekijn D. teken. 26 C.D.V. wel doene i. alre m. 28 stout vrome. 29 D. niewelike. 30 V. een t. ende ghenomen. 31 Menighen slach ende ghegheven. A.D. genomen. 32 Ende menighen rudder tleven.
C. Ghenomen dor sine amie die hi sach,
Die hi met crachte voerde wach.
33 D. Ende menighen rudder gheslaghen.
38 dat ontbr., weet. 40 en ontbr., haer. 41 als de s.w.a. haer l. 42 S. muerv. 43 ende ontbr., r. de m. 45 Soe w. scoene e. goedertieren. 46 E. wel gheraect van manieren. 47 A. gereet. C.V. die was. g. 48 kidel. 49 D. soe a. neuwe an adde ghedaen. 50 Ende w.l. no boucraen.

1151 M. wit sidin a. 52 G. arde w. 53 Ic segghu over waer dat. 54 Joncfrouwen staet v.b. 55 W. kidele g. Vs. 57 en 58 ontbreken bij A. 57 tooghden. 59 Die de s.v. drouch an. 60 D. So ontbr. 61 D.s.w. ten selven tide. D. hovesch ontbr. 62 Ende v.g. an haer s.D. Ende blidelike g. bi hare s. 63 Maer n.n.w. sinen n. 64 Hi was an te siene b.D.M. te siene. 65 Ende w.s. 66 de bouke. D. die wijse. 67 Hovesscheit de v.D. Hovesceit. 68 alsict scouwe. D. bi mire t. 69 Sone w.h.n. glot. D. Soene. 70 die gone ontbr. 71 an d. dans. D. in d. dans. 72 D.i. varinghe ane l.D. ane liep. 73 S.w.n. diere h.w. 74 Al d.v.h. segghen h.D.E.a.d. haer segghen h. 75 Was scone a.e. vriendelike t.D.D.w. emmer scone t. 76 Die so t.p. conde segghen w D. Die soe conste segghen w. 77 ne wert. 78 M. verstormet no vererret m.D.M. ghestort noch vererret m. 79 arde groter conne D. Soe was sconre uppenbare. 80 Haer ansichte v.a. de s.D. Van anscine alst die sonne ware. 82 D. Ende v.a. leiden s. 83 S.m. wel draghen c.D. Wel was soe wert te draghene c. 84 Eenen rudder adde soe. D. Enen rudder had soe. 88 D. minde soene met h.z. 90 D.i. voren of h. ghewaghet. 93 int v. 95 V. haer sone s. hu m.n. 97 best ontbr. 98 So q.n. Ledechede g. 1200 Dat i.h.d. cleen v. 1 cume XV. 2 E.w.v.s. niet zwaer. 4 H.h.e. wivelijc anscouwen. 5 stont haer. 6 jonc heit. 7 Jonghe l. ne begheeren niet el. A. ende g. 8 Danne. 9 An.

1211 tallen m. 12 Also wilde s. te hebben t. 13 D. hem b. wel mochte b. 14 dicke daert ansaghen. 15 Die gone die an den d.g. 16 D.i. quade niet ne b. 17 H. dicken si hem o. 20 hi ontbr. 21 dat sijn minnekijn. 22 J. sceen die scone ende fijn. 23 te menigher s. 24 Elc andren an s. roden m. 25 Recht of. 26 G. doese a. qualic v. 27 D. al sulke. 28 Vernoy doen ofte s. 29 Als i. den d adde b. 30 stonden sie m. 31 Ende elc ghinc met g. 32 S. daer b. sinen l. 33 in de s. 34 Die d. stonden met eenighen b. 35 Si o.h. in waren dinghen. 36 V. met merghingen. 37 Deus hoe goet leven dochte mi. 38 Die sulc leven alse si. 39 Met ghenouchten leeden mochten. 40 Ende danne ander leven zochten. 41 Si souden mi dinken wel s. 43 D. feesten hevet g. 45. q. hem. 47 Die b. te s. 48 Droughen ende die pume grenaten. 49 In mochte hu niet al v. 50 Die bome ende vrucht menigertieren. 53 Die voghelkine arde wel s. 54 Elc ludende na ziere t. 55 an h. de G. 56 die hi dede bekinnen 57 M.e.t. ende woude. 58 D.h. spien den b 59 gheve. 60 strale. 61 S.A. ne liet n. 63 Hi g.h.i. de h. 64 A.E. in die. 65 de b. 66 Volghdi mi van verren al te h. 67 van der doetwonde. 68 ter selver s. 69 I.v. wandelen h.e.d. 71 Niewer ne. 72 In adde tvergier al dore ghegaen. 74 D.v.w. recht v. 77 En es b.i. de w. gheen. 78 d.n. stoeter e. 79 Ja t. ofte drie van der m. 80 ware, A. en B. Ende.

1283 vergier mochtmen v. 84 H. damne e.h. 85 menighertieren. 86 E. ander dieren van vele m. 87 D.d. adden haren deduut. 88 Ende daer liepen. 89 Vele fonteynen stonden d. 91 D.i. ne wiste hoe g.a. 93 V. den f. 94 Bi c.d. loepen u. 95 dor de groene c. 96 alst. 98 Den b. verscheit. 99 E. den c. 1300 haren virtuut groyeden. 1 W. holpe d. icker vele of s. 2 E. hu m.p. de waerheide. 3 V. den v.I. wilre of s. 4 W. ic den zin niet conste ghecrighen. A. bescriven 5 vul segghen. 7 ten s.t. 8 Datvergier bezien in allen s. 10 in een s. 11 ende ontbr. 15 Die beesten jaghen. 18 A. so v.h. mi ane. 19 Tachterst. 20 I.e. stede wel g. 21 neemt g. 23 nie waert. 24 Sone waert g. no t.v. 25 So claer eene f. 26 Die so s. was of so r. 27 So w. harde diep vorwaer. 28 E.s. gheset in een maerbere d. 29 Met meestrien arde g. 30 Noyt ne. 31 Fonteyne g.i. een s. 32 D. in stonden ghehauwen cleene. 33 Letteren ende d.s. aldus. 34 goede Naristus. Vs. 35 en 36 ontbreken. 37 Naristus 39 verleedde. 40 Up die f.e. hier op s. 41 W. Eggo e. grote v. 42 so ontbr. 43 Die hi brocht adde i.s.n. 44 D. soe hem. h.m. gheboet. 45 Ende hi was fier om sijn s. 46 D. hise haer al o. 47 Ende als dat hoerde d.v. 48 Adde soes s.g.r. 49 In haer selven ende d. 51 Ende badt den God van Minnen. 52 Ter wilen dat soe den adem binnen. 53 Adde met herten neerenstelike. 54 Naristus.

1355 Niet ne. 56 die hare h. 57 Hadde dat hi teenigher stede. 58 Sine herte moeste legghen mede. 59. D. hem s.m.o. 60 Ende proeven moeste de droufhede. 61 minnre. 62 niet ne hort haer. 64 d. haer G.d. 66 Naristus varen. 67 Uten w. 68 Up dese f. 69 W. hi v.d. dogde s. 71 Vermoyt w.e. verwarmt. 72 dor dat scoen prayeel. 73 wart ontbr., dat. 74 Sine m. quam hem doe t.l. 76 D.h. daer s. scone ende r. 78 Hi s. daer int w.c. 79 S. ansichte al openbaer. 80 Recht alst i.e. spieghel w. 81 Sijn oghen slouch hi in dat a. 83 Want sijnre ghedanen ghelijc was. 84 Ende ontbr., na ontbr. 85 Datti noit ne gheene c. 86 So scone sach hebben f. 87 Sine sinne leidire an dare. 88 So vaste dat hem daer nare. 89 Dochte of hi s.o. 90 Dus w. haer. 91 Ende doe over de gone die maken. 92 Dangier van dustaenre zaken. 93 Naristus, die so overmoedich w. 94 ghelooft mi das. 96 harde ontbr. 97 Dat ontbr. 98 S.v. te hebbene ende ghenade. 99 Hi lach. l. 1400 d. zeere barteerde. 1 Na s. scade di h. toonde. 2 D. hi hem selven m.h. 3 Want ontbr. 6 M. hine vanter an gheenen vrede. 7 No troest. 8 Daer hi omme moeste o. 9 groten rauwe. 10 D. was g. Eggo de v. 11 Naristuse. 15 man. 16 D. exempelkin g. hu an. 18 Ne. s. huwen v. 19 D. dor hu d. vele p. 20 Doet an hem hu ghenade s. Vs. 21 en 22 ontbreken. 24 E oec w.a. Naristus w.

1425 Trac ic a. thant na dien. 26 E.n.d. niet daer b.s. 27 doe ontbr. 28 Naristus. 29 Maer ic dochte w.h. 31 Want ic wel bezien mochte de s. 33 dat ic mi vervaerde. 34 Onlanghe merredic up dwaerde. 35 Ic ne nickede neder al d. 37 E die g. tote i.g. 38 Die daer s. tier s. 39 u ontbr. 40 u. ontbr. 41 A. werel. 42 Van fonteinen die ghelike yet. 43 niew. 44 Altoes liep soe m.g. spoet. 45 In beken die stonden w. 46 In beeden s. sonder sparen. 47 crudekinen. 48 Die altoes groene plaghen tsine. 49 Winter ende zomer dats waer. 50 Up ghene f.c. 51 Stonden willic hu maken cont. 52 Beneden in der fonteine gront. 53 II. steene van finen goude ende kerstale. 54 G. te zamene wale. 55 Die zeere waren w. 56 Hu s d. onlevelijc. 58 eist. 59 Welken tijt d. de s so h. 60 G. es ende s.m. 62 steenen al d. 63 so ontbr.; ende zeere d. 64 V. vaerwen menighertiere. 67 Ende waert betoghen a. 68 In dat v. up ende te dale. 69 Beede vrucht, cruut e.b. 70 E. wil hu bi g. nomen. A. gheliken ontbr 71 Neemt een spieghel dat toghet g. 72 Altemale dat voer hem s. 73 D. ghedane verstaet dit wale. 74 Ende a. toeghen d. kerstale. 75 A.d. es in den v. 76 Dit es een. 77 Wat da in elker side stoet. 78 S. hi. van den v.g.A. in. 79 al gheelike. 80 E.b. mede des g. 81 D. ne w. in s.c.d. 82 A. In al dat v.b. 83 Henne stont in de s. so claer. 84 Of het d.i.b. waer. 85 sorghelijc. 86 Naristus alsic.

1487 Sine ansichte sach b. 88 Doe hi so zeere b.m. 89 D.h. besterven moeste c. 90 sorgelike. 91 daer nes gheen. 93 Sine s. sulke. 94 D. bi crachte doet m. 95 M. oghe man. 97 Soe doet v. ende w g. 98 niet ne l. 99 No vromicheit ende wijsheit mede. 1500 Sone hevesse te m.s. 1 Ghevaen ende brocht daer inne. 2 Niewe herte niewe s. 3 nes. 4 Anders d.t.m. bestaet. 6 de. 8 en ontbr. 9 strecken. 10 engiene daer mede p. 11 Joncheeren ende joncfrouwen. 12 Want sine herte el niewer a. 13 him. 14 bringhen. 15 Omme dat s. dat C. 16 I.d.f.g. adde so 17 in den p. 18 So hiet mense der minnen f. 19 te m.s. 21 Die waerheit bescreven. 22 V.m. diese s. in dat v. 23 Doe. 24 Up d.f. ende s. 25 die mi s. 26 Togheden menigherande d. 27 Was ic. 28 D.m. dat wesen daer dochte goet. 29 Ende icker g. 30 In den s. besach ic mi. 31 lacen. 32 De s.d.i.s. macht. 33 Moeste bekinnen al dare. 34 Want ontbr. 35 int strec. 36 Dat den menighen heeft v. 37 In desen s. voer al dinghen. 38 So ontbr. 39 In deene s van den vergiere. 40 Eenen arden sconen r. 41 Vaste besloten binnen e.h. 45 In s. den r. bezien g. 46 diere binnen staen. 47 W. scone ansien heeft mi g. 48 Alsoe. 49 Dus g. ten r.w. 50 Die 51 Also s. als. 53 So soete smakelike g. 54 Die mi therte vloech al d. 55 Tebarteert was. 57 eenen grepe. 58 Daer ic roke alle weghe af scepe. 59 M inne d. nie b. 60 D. rose te plucken no tanevaen. 61 Dor. 62 Daer ic mi of vruchte s. 64. stonden.

1565 E. cnoppen c.e.g. 66 Waren daer beede wit ende roet. A. waren ende groet 67 Ende ontbr. 68 Sulke begonsten ontpluken d. 69 D. te hatene en zijn n. 71 T. te hant altemale. 73 Ja II. d.o.d. 74 Daer soe behaghede hi mie. 75 S.w. dat ickene begare. 76 I.w. oec wel o. 77 was. 78 cnoppen als stonden. 79 D. eene van den cnoppen g. 80 Mochte hebben an sinen h. 81 H.m. met recht. A. minne. 82 Dor die roke die hi adde b. 83 cnoppen. 84 Sach ic e. over waer. 85 de. 86 Van al den andren uutghelesen. 88 E. mede so was hi so fijn root. A. so infin r. 89 qualic vertellen. 90 Weet dat. 91 Daer scoenre blade. 92 D.h. nature adde daer. 96 R. als een kiel stont h. de kele. 97 D.h. mogenlijc b.s. 98 Ende mijn h. al d 99 Metter over zoeter g. 1600 Die al tvergier spreedde d.l. oec ontbr. 3 Die soete r. 4 Viel mijn h. so zeere daer o. 5 gerne ontbr 6 Addic gedorren in eeniger w. 7 Dor d.h.s. mijn h. 8 Die ic v. bewrocht v. 9 M. kaerden m. dornen e.m. bramen. 10 craken e. scramen. 11 E. menighen doen g.v. 12 Ne dorstic daer na reeken niet. 14 M. adde g. ende sach 15 Den knop bezien. 16 adde. 17 Hi sette eenen s. in d. 19 Dien sterken. 20 Tzware. 22 Toegaende. 23 D. ic adde van groter p. 24 Dor een pelse. 25 Alsic. 29 Updat hi mochte doen zonde. 30 A. laghic l.s. 31 Als ic bequam. 32 Ende een l. vercreech mijn c. 34 Omdat ic verblodet waende s.a.

1636 Daer een d.b. niet ute brac. 37 Ne waer liet al d. de w. 38 Maer ontbr., die o. 39 tstrale. A. strale. 40 E. tracker an up ende te dale. 41 Als diet waende wel uut dien. 44 Maer ic trac. 45 D.i. doch d.v. ute t. 46 M. tstrael d. int h.v.A. strael. 47 Ne c. niet ute g. 48 Dus b. hi i.h.b. 49 M.n. ne g. uut b. 50 Arde d.w.m. de m. 51 so ontbr.; de w. 52 A. ende. 53 v. no n. 54 mijn w. 55 No. 56 Die mi mochte h. 57 Ne waer. 58 D.m. dien g. 59 Te mindre ware mijn mesval. 60 W. mi d.c.g.a. 61 A.t. die God van Minnen. 62 leider binnen. 63 Simpelhede den andren s. 64 D.s. was ende wergult w. 65 E. die j.e. die j. 66 Dickent hevet ghedaen minnen m.t.A. minne. 67 die mi doe was bi. 68 S.s.m. weder na m. 69 in die oghe. 71 D. nemmermee mochte comen u. 72 Dat mi dinct bi ghere v. 73 A. Dat ic mochte hebben n. 74 I.t. hute thout. 75 M.d. strael bleefer i 76 En m. ute in g.s. 77 nu ontbr. 79 E.t. knoppe den wille s. 80 Ic adde d w. nu vele m. 81 was meere ende s. 82 S.m. therte mee d. daer naer. 83 Als te gheerighene den r. 84 dan. 85 A. so m. 86 W. mi th. drouch te d. 87 Meest ende bi f. moeste d. 88 Dat d. scuttere. 89 no ontbr. 90 Hine scoet mi echt na dese s. 91 mede moeste. 92 Metten derden strael. 93 Die hi sette. 94 Die zeere snel was in de v. 95 H.w. de name van dat. 96 Hi scoeter mi mede a.d.t.s. 97 Int herte recht midden d. 98 si ontbr.; ter ure. 99 Ende ic v. 1701 E.w. te m. zinne quam dan. 3 dander. 4 Niet danne thout volchde mi m.

1705 Doe lach ic aldus l.s. 6 es g. 7 V.s.w. mi tghepeins zwaer. 8 Nochtan drouch mi t.d. 9 Ten cnoppe waert daer ic soude g. 10 Ne adde tghescutte ghedaen. 11 Dat m.c. maect te d. 12 M.s. men soude niet o. 13 Die worm int water. 14 Al addic ghescutte ghesien om mi. 15 V. als gras uter erden sciet. 16 In adde. 17 Toten knoppe te gane. 19 herte. 20 Up te stane van der stede. 22 Crankelike als een die sceen. 23 Ghequetst uter maken s. 24 Nochtan ne lietict m.n.m. 25 scuttere. 28 ghemaect vor m. 29 D.i. ten cnoppe niet conde gheraken. A. en ontbr. 30 haghen. 31 den rosier. 32 D.m.h. was wel s.d. 35 W.h. vor mi stont recht dore. 37 so w. 38 Ende daer of verblijde te dien male. 39 Dat mi zeere sochte oec mede. 40 Mine ghewonde herte ter stede. 41 wel. 42 gheene. 43 Meer danne. 44 E. oec te levene. 45 Als ic daer een stic adde g. 46 In bliscepen so q.m.d. 48 Niet w.s. mee thebben v. 49 Hi s.m. recht m. int. h.A. Ende ontbr. 50 Een nauwe w. 51 G. was d.g. 52 Negeen d. ander was s.n. 53 ghenade. 54 W.g. gheeft s. (door Kausler hier en vs. 56 verkeerd scade gelezen). 55 Die wile te steelne d.d. 56 E.s. maect ontfaermich lief. 58 Maecte. 59 E. te doghene; te ontbr. 60 In onmacht so viel ic d.

1761 M. dan III waerven. 62 als. 63 Want ontbr. 64 Mi dicken uten ghedochte l. 65 D.m. de s.t. 67 A. genese G. nemmermeer. 69 Danne ic. 70 W ic daer toe bem ghedreven. 72 Doen wesen sal noch m. 73 Doe sette die G.v. Minnen. 74 D. vijfste s. met zinnen. 75 Ende scoet dat was g.g. 76 Die m doet s. veraet. 77 E.d. minre wesen g. 78 groter. 79 Dat s. was v. scepper s. 80 E. dat vreeselijcste oec m. 81 Ne ware die G.v.M. 82 Dedem een. 83 D. hem te sochter w.s. 85 wel ontbr. 86 M.e. specie. 87 Dat hem sochten soude de moet. 88 Want soe precieuse was ende goet. 89 Ende die. 90 D. minre te ghenesen m. 91 Metten s. so s.h.m. 94 En adde mi de G. niet g. 95 ungemente al d. 96 zochte mijn wonden. 97 dat ontbr. 99 ander. 1800 te ontbr, 2 Datti g. zoete e. zuere m. 3 Int wonden s. met machte. 4 Ende i.s. zeere sachte. 5 In deene side maket de wonde g. 6 D. bander zide toe scoet. 7 Doe quam t.m.w.h.b. 8 de. 9 E. siede v. gheeft u. ghevaen. 10 Bin minen strecken sidi g. 11 Ende ne mooght hu. 12 Nu ontbr. 13 W. zot es hi. 15 emmer. 16 Gheeft hu g. hets u.g. 17 Jeghen mi ne helpet zwaerde. 18 Ne gheen o. no ovaerde. 20 Wil. 21 Altoes te stane t.g. 22 Niet ne moet meshaghen G. 23 h. ende t. 24 Omme te werden v. hem v. 26 G. moght m. als. 27 W. so g.w. 28 Ofte neen ghi moght.

1829 Want ontbr.; mijn g. 30 de. 31 S. ghegheven metter hant. 32 Hu willic d. mijn l. lanc. 33 Want ic dicken hebbe ghehoert. 34 Van hu so vele goeder wort. 35 Te menigher s.g. 36 Van die hu n.n.s. 37 Ic gheve hu alhier t.s. 38 H.e.s. so doe ic tlijf m. 39 W.i. niet h. te gheziene. 40 Den tijt mi goet te ghesciene. 41 Eere te hebne ende ghenade. 42 Hier omme blivic vroe e.s.A. blivet. 43 Hu e.m. dincket hu g. 44 Ende ic wilde c.s.v. 45 te hant. 46 In sijn gheleede ende bi der hant. 47 Te mi seidi: Ic prise di. 48 D. dus h toeghesproken mi. 49 Noit ne quam u.d.m. 50 Sulke woerde te gheenen s. 51 Daer ghi an sult w.m. 52 I.w. dat ghi al haer t.s. 53 Manscap ontfaet ende doet. 54 Niet te cussen m.v. 55 Maer ic wille te deser stont. 56 Dat ghi mi cust an minen mont. 57 Die vilein no dorper nie ghereen. 58 W. inne l. scalc ne gheen. 59 So na c. nemmermee d.m.m. 60 Ne waer die h.e.e.s. 61 Willic te manscap o. 62 Weet wel dat sonder waen 63 dat ontbr. 64 Ne waer d.c. of haer naer. 65 Gheluc vrienscap ende al g. 66 A. minen m. 67 Bliscap hebben na desen. 68 D.g. an hu hebt g. 69 S.g.m. sonder blame. 70 Die es van al s.g.n. 71 Die b. hout de m. 73 W. soe e.v. der maniere. 74 Hovesch te sine e.g. 75 Maer daer mede es een s.p. 76 Diere hem in hout ende pijnt tsine. 77 Ende ontbr. 78 I. hem ne m. zekerlike. 79 Luussen gheene d.s. 80 No dat te l. es m. 81 Dus. 82 ane. 83 Ende custene daer a.s.m. 84 D. eeschedi mi ter selver s. 85 V. minen manscepe b.o.p. 86 seiti. 87 O.t. manschepe sulken gheselle. 88 Die mi valsch waren willic u tellen. 89 Ende dicken v. hebben g. 90 Die ic noyt weder conste g. 91 No ghecrighen bi eenigher m.A. bi. ontbr. 92 Dat ic hem o. soude doen d.

1893 Ende omme dat hu mijn h.h.l. 94 als een d. 95 ofte w.l. 96 Maer met mi blivet a. 97 Also langhe als ghi sult l. 98 E. mine manscepe niet b. 99 G. dat. 1900 S.v.t. dinct mi dat in u si. l Doe seidic ontbr. 2 Borghe te heeschen u.k. 3 Ghi weet d. de w.w. 4 te male. 5 Mijn h. gheheel. 6 A. wildic ic vaerinx b. G. 7 mi niet. 8 N. dor eenighen r. no v. 9 Ic bem hu eeghin, dats anscijn. 10 Ghi hebt tuwaert al de herte m. 11 Mi staet te doene eist g.o.q. 12 Voert meer al u.r. 13 E. wat dat hu wille si. 14 Sulke s. hebdi van mi. 15 Mi selven ghevic dies sculden. 16 Te blivene in huwen hulden. 18 I.m. hu mijn h.l. 19 slotel d. ghi m. 20 S. mijn herte ende legse ter s. 22 Die g.v.m. nu h.w. 23 Die God s.m.s.s. 24 Ic houde m.g. haer i. 25 Onrecht waert eesschet ic u.m. 26 Hi es wel v.l.h. 28 In heessche hu nemmee. 29 Hi trac uut s. almoesniere. 30 D.G. van Minne een s.d. 31 V.f.g. ghemaect cleene. 32 B.m. menighen dieren s. 33 Hi s.i.s.s. haer m. 34 Hu h.v. al hier t.s. 36 So beslute ic al de s.m. 38 Hi stackene doe met goeder hoeden. 39 Sochte ende diep in de r.s. 40 Van mi ende sloet te dien tide. 41 So vaste al daer mine h. 42 Metten slotele dat mi e.d.s. 43 Ende als mi de s.w.v. 45 M.m. herten al hu ghewout. 46 vriendelike ontbr. 47 Van mi den d. sekerlike. 48 Ic ne s. niet vriendelike. 49 Heere o.i.g.s. 50 Ne waer ic s.d.b. 51 Die knecht die ghepijnt es zeere. 52 Ende die dan d.s.h. 53 Eist dat hem sijn dienst si bequame. A. Die. 54 Dat het den knecht es blame.

1955 sit. 56 Hu selven. 57 Willic huwen d. gherne o. 58 Daer ghi b. sult anevaen. A. anegaen. 60 Weet dat t. eersten m. 61 Niet commen sal vroude ter curen. 62 een stic gheduren. 63 E. ghedoghen zwaere q. 64 Als ghi nu doet in waren dinghen. 65 Houdi u an m.r. 66 bringhen. 67 niet. 63 Langhe moetti haken ende beiden mede. 69 Mach ghevallen eer ghi ontfaen 70 Loon sult van huwen dienste gedaen. 71 Ne waer d. sonder af te gane. 72 U staet groet l. daer of t. 73 Ic w. n sulc pusoen 74 Dat hu al g. sal d. 75 mijn. 76 rechte. 78 Ende h.h. waert hu v. 79 Ic seide H. ghenade. 80 te wetene. 81 E. dat g.v. mi keert. 82 blevic. 83 bi e.k. 84 Ute huwen dienste comen eere. 85 te zeere zoude. 86 Want ontbr. 88 Die wile h. dat ic moet l. 90 mijn t. 91 Die ic hu segghe metten monde mine. 92 Want ontbr. 93 Die dat l. 94 D. hi herte no zin leeght an. 95 No mede e.w.n. en weet. 96 Want men hem seit no en versteet. 97 vertelde. 98 Mi doe a.e. verspelde. 99 S.g.v. minnen al. 2000 G.d. ic hu vertellen s. l In desen b. 2 H. zwighe e. make een ghestille. 3 Hi sal verstaen. 4 E. vele l. 5 W.d.m. es zeere g. 6 Diene toe l.s.m. 7 drome hore ontbinden. 8 nature. 9 E. den aert al v.m. 10 Die ic hu sal.

2011 Al ontbinden. 12 Alle de s.d. behoerden. 13 T.d. in waren dinghen. 14 Vertrecken in beteekeninghen. 15 D.G.v.M. doe s. 16 alle d. 17 Te loechene eewelijc sonder hale. 19 Ic ghebanne ende doe bekinnen. 20 Dorperhede alle die m. 21 Van hem te doene verstaet mie. 22 Dorpre no dorpernie ne gaerdic nie. 23 W. si fel zijn ende s. ghenade. A ende ontbr. 24 In hem te hebben valschen rade. 25 sone ontbr. 26 es hi ontbr. 27 Wacht hu mede d.g. niet v 28 Dinghen, d. willen sijn b. 29 E. te heelne d.t.h.s. 30 En es g.m.t. seggen q. 32 harde ontbr. 33 dat h.p. 34 Te lach erne wat so hi s. 35 Hi w.g. 36 Also vele als die heere W. 37 sijn hovesscheide. 38 So adde Keye omdat hi zede. 39 Quaethede ende d. 40 Daer hi altoes toe was g.A. was ontbr. 41 Ende maecte groet g. 42 Voer dander rudderen al. 43 S. oec h. radic hu w. 44 gheret. 45 B. den r.e. de maten. 46 Also ghi. 47 in s.w.g. ghemoet. 48 D.g. ten eersten g. 49 eenich m. 50 Eerst g.e. spracke a. 51 Weder het ware hout so j. 52 Ne hout niet stille hu t. 53 G. andwoert hem aestelike. 54 E. ontpluut vriendel ke. 55 te diere w. 56 Oec ne secht niet sonder g. 57 Quade woerden die s.m.A. die ontbr. 58 No uut huwen m. laet n.g. 59 Voer h. ne houdic ne n. 60 sprac. 62 Pijnt hem te dienen m.t. 63 Hoordi v.h. eenighe t. 64 Segghen die niet voughen w. 65 Segghet dat mens s. stille. 66 D. emmer v. haren w. 67 E. altoes suldi. 68 goede minne. 69 Wacht hu. 70 Die m. es d.o. 71 grote s. 72 Ende soene c. in gheenen s. 73 Ghevellen h. hovaerdicheden. 74 bidden. 75 al jeghen. 76 D. de g. minres p. 77 wille. 78 Omme die m.h. sal metten s.

2079 Hem cuuschelic h. 80 C. es eene h. 81 H.m. chuusch in maniere. 82 Die der hoverden hem maect d. 83 wel. 85 Scone c. verchieren s. 86 voert. 88 S. suldi huwe c. doen m. 90 Voren p.e. hopen b. 91 E.d.m.c. doen w. 92 D. verchiert d. meinsche a. 94 Radic d.g. dicken andoet. 95 Dat nauwe staet an huwen voet. 96 Inne wille niet dat ghi doet. 97 Also alse dorpers d. 98 Die draghen w. ghecnopte s. 99 Scone g.e. almoesniere. 2100 Draghet ende die niet te d. 1 A. Hoet. 2 Hoe dat ghijt oec over doet. 3 Ne doet soe niet dat het dwijnt. 4 Maer in eenen pointe te houden pijnt. 5 So dat ghi hu hout c. 6 Na dat ghi hu kennet r. 7 E. wel g. 8 so ontbr. 9 Die van c. niet nes groet. 10 In dien M. 11 Die. 12 W. hi een deelkin hu soude vercieren. 13 Dwaet hu h. 14 Ne laet an hu stogheenrande. 15 C. hu naghelen m.s. Bij A. staat onder aan de bladzijde nog:
En later gene swartheit inne.
16 Datter gheene vulheit luussch inne. 17 K. huwe m. kemt hu h. 18 G. sult t.s. sijn voer w. 19 ghebiede dat. 21 ende blide. 22 Nochtan ghevalt te menighen tide. 23 in haer. 24 Het es een evel g.m. 25 D.g. hovesch es ende blide. 26 Minne ne wil in gheenen tide. 27 minre. 28 N. blischepe g.t. 30 sine h.

2131 Die der minnen, dient hi moet s. 32 Menich wonder ende sijn tonghemake. 33 Seere te vruchten e.d.m. 34 Die niet stille staet in yements s. 35 So doet dicken w.d.m. 36 Ende daer na te zingene hebben gere. A. si. 37 Eist dat ghi wel cont maken s. 38 Dat den. 39 Sone maket hu niet te diere. 40 Ghine doet als mens hu bidt sciere. 41 So sal hoghen huwen prijs. 42 A. So ontbr. Dat ghi bliscap toeght in alre wijs. 43 Eist dat ghi sijt d.e.s.

Dat den lieden behaghet wel,
Sone makets hu niet diere
Ghine sprinct up een ors sciere.

44 A. lich, riden. 45 Ende ridet up ende te dale. 46 Dat orsse springhen. 47 W.d. tors w. doet s. 48 Het behaeght wel j. 49 C. mede speeren breken. 50 Altoes suldi hu daer na ghestreken. 51 Dat ghi ten w.b. 52 Ende hu p.d. niet voren g. 53 H. de s. luud e.c. 56 Dat hu brinct. 57 eenen j.m. 58 up snaren. 59 E. up die orghelen m. 60 Mede te dansen. 61 Ne. A. Ende. 62 A. en C. minne. 63 Moeten dies te minder s. 64 si ontbr. 65 soe. 66. Hier o. scuwese. 67 Want daer an leghet 1. 68 E. trecht de minne t. 69 Het nes gheen r 70 A. minnaren a.n. sijn. C.D. minres a. vrec hiet sijn. 71 A. die felle porpre s. 72 en ontbr. 73 Hets r.d.s. mildelijc g, 75 A. die ontbr. W.s. ene gheven a. 76 Hare herte zuver ende reene. 77 Sone moghen sijtniet sparen. 78 Hare goet te gheven twaren. 79 N.w. hu vriendelike. 80 Vertellen dies ghi cortelike. 81 Doen sult dat hu vernoye te min. 82 Van minen woerden den s. 83 W. niet wel sit l.t. 85 S.w. dienen wille d.m. 86 Hoverde ne mach hi draghen b. 87 Hovesch moet hi sijn e.g. 88 Ende milde in alle sine m. 89 So wie minnen wille s.u. 90 Voer huwe s. so s. u nu 91 der ontbr. 92 Die ghene s.b. 93 D. hu. therte maect in ruren. 94 Ende om haer p. tallen uren. 95 D. hu of comen sal iolijt. 96 Om dat. 97 M. goeder h.e. minnare. A. minre. 98 hier no dare. 99 Uwe h. dan l.t.s. 2200 Daer ghi minnet verstaet dat.

2201 Eenen m.s. 2 Ic ate al ydele manghelinge. 3 Ic ne m. der m.n. 4 Daermen die h. ghedeelt s. 5 E.h.m. werpen onberaden. 6 I.w. sise teere scaden. 7 Besteden daert wel es es b. 8 E. sien dat mense niet v. 9 Die haer h. leenen te enigher s. 10 Het es grote k. 11 Gheefse. 13 Die d. 14 C.v. met haest ringen. 16 H.r. datmens d.h. 17 Wat so men doet ghewillike. 18 ontfaet men d.A. een ontbr., doch moet blijkens den zin ingevoegd worden. 19 A. Want g.C. Het nes niet waert een p. 20 Dat een g.b. sijns. 21 Als g. hu h. dus hebt gheleit 22 alst es gheseit. 23 Ende ghi daer in w. gheduren. 24 So sullen wi d. avonture. 25 Van d m. werden o. 26 D. dicken suer sijn e.s. 27 Ende hu s. ghescien te m.t. 30 A. Dat. 31 So suldi s.d.v. hin. 32 E. alleene gaen daer s.u.s. 34 E. a.g. van hem sijt ontgaen. 35 So sal u als eene s. 36 D.m. toghen ende als nu zierheit. 37 Ende ontbr. 38 Alse nu c. alse nu h. 39 Sal hu toe commen ende p. g 40 A.n.b. sijn alse n.r. 41 So s.w. 42 bin huwen 1. 43 Rideringhe 44 So groet die gheliken mochte d. 45 No v. couden no v.h. A Nu... nu. 46 Someghe huren moetti oec s. 47 S.a.e.b. ghemaect v. steenen. 48 D. leven no sin hevet gheenen. 49 Ende handen no voeten g. 50 te m.u. 51 E. als g. sijt te hu selven w. 52 So sal u comen u h.n. 53 Menich versuschten diep e s. 54 Danne so suldi s. daer n. Vs. 55-60 ontbreken bij C. 59 A. Want s. mine herte.

2261 Dat mi m.o. ute leeden. 62 Daer m.h.a.s. beide. 63 A Daer. C. So zeere te sine begaert. 64 Ne prisdic mi niet eere note waert. 65 W. so m.s. de o. 66 Ne can dat herte niet g. 67 D. het yewer legghe s. 68 Danne daert te wesen heeft w. 69 E. dan saghen a.o. 70 D. hu therte so l.n. 71 Bi Gode ic bem met r.m. 72 Seere b. ende oec v. 73 langhen. 74 lieb. 75 E.i.m.o. so gherne sie. 76 Inne saegt so gherne nie. 77 A. metten oghen nu s. zien. 78 Danne m. u an de v.m. 80 M.h.g. al a. 81 sult. 82 suldi. 83 Ende daer om peinsen ende wesen e. 84 Die t. sal hu sijn te. v. 85 ute d.h. 86 Ende doghen wel grote smerte. 87 Die u toe c. sal. s. verweeren. 88 D.k. wel e.g.m. 89 zekerlike waer. 90 Danne sal hu therte d.n. 91 Niet gherusten moghen. 92 Ghine moet anderwaerven poghen. 93 Of g. hiet s.m.s. 94 E. mochte hu tgheluc g. 96 G. sout verbliden stillekine. 97 E. huwer herten souts wel behaghen. 98 Datse uwe oghen ane saghen. 99 Haer scoenhede d. sal u dincken g. 2300 maer dit v. wel a b. 1 bi den s. 2 Verwaermen. 3 E. also dicken alst hu mach g. 4 Dat g. dus m.a. 5 So sal hu herte o. te mer. 6 Dan het n. te voren d.e. 8 S.m. ontsteken therte s. 9 W. dicwile de m. goet. 10 Werpt. 11 minre. 12 Dat fier d.m.d. zeere es h. 13 A. danne een s.s.v. 14 Dat. 15 Diene varinghe o. 16 haer.

2317 S. het mee b. dat es w. 18 W.d. den viere meest e.n. 19 Hem b.m. des viers g. 20 Dus orconden o. de v. 21 ant. 22 So s. u dinken m. hu g. 23 G.p. van daer een v.A. van der voet. 24 Ende als g. van haer keeren m. 25 Sal hu haers ghedincken a.d. 26 Der vrauwen daer hu h. an lach. 27 Als g.s. ghesceeden v.h. 28 So suldi hu selven daer nare. 29 U selve ontbr. 30 D.g. haer niene d.g. 31 Van dat hu up t.l. 32 Dies suldi. 33 ne wort. 35 Ne waer s. als een stomme b. 36 Bi h.d.s. hu dan sijn t. 37 Ende dat alre s.m. 38 Hu s. dincken d. daer ter s. 39 Dat ghi van haer sijt g. 40 Met lachtere ende met dorperhede. 41 Dat hu te leede sal vergaen. 42 Daer na s. hu d. zaen. 43 te verre van hare 44 M. quame n.d.t. 45 haer een. 46 u ontbr. 47 Doch s. hu comen. 48 ter s. 49 de. 50 Danne s.p. hu e.h. 51. G. commen moghet. 53 Die gi niet d. talen ane A. en ontbr. 54 gane. 55 Mochti v. eenich ocuscoen. 56 reden mocht 57 Hets r.d. men minnet s. 53 Dat meer gherne ga ende k. 59 M.j. die lieden hoet u w. 60 E. seght te hem eene a.t. 61 Dat hu daer o.d. 62 E.q. oec in hu ghemoet. 63 so. 64 G.s.m. hebben twint. 65 Te spreken no te groeten h. 66 Maer ghi sout van vare. 67 V. hu vaerwe m. 68 Therte s. u werden. 69 Ende sult werden bleec, roet ende vale. 70 E. als ghi w. spreken w. 71 Ne suldijs h. gheene m. 72 Al gheviele o.d.g. adt c. 73 Te s. ende b.s. 74 Met neerenste ende achten w. 75 Te segghene wel III. s. 76 Gi s. cume de II. g. 78 Als ghi waert in spraken j.h. 79 ghesinnet. 80 wel. 81 sijn. 82 G. sijn tebarteert, weet w. 83 En si de g.d. loselike minne. A. Ende. 84 Ende anders.

2385 Int herte peinsen daer ter stede. 86 ene ontbr. 87 Als ghi dus t. hu b. 88 Dan ontbr. 89 M. hoveschen woerden o. 90 E.g. bepeinst e.d. 91 D. hu zeere te quetsen pleghet. 92 Die g. haer s.h. gheweget. 93 Danne suldi ghedoghen. 95 sult te u. 96 W. hebbic vergheten. 97 D.w. ic te spreken adde s. 98 D.p. ende d. onghenade. 99 de minneeren. 2400 E. hem s. aldus vertheeren. 2 Tes i. de h. toe wil steken. A Dies. 3 als ghi te bedde s. 4 Ende slapen wilt, dinct hu tier tijt. 5 Dat hu int herte si g. 6 Mer d. dusenterande l. 7 Cleenen troest suldi ghecrighen. 8 Onlanghe so suldi s. 9 Ghine sult s.e.b. 10 sorghen. 11 Ghi sult wenden ende keeren. 12 Qualike suldi m. gheduren. 13 A.Gi.C. Ghine s.l.i. zwaren s. 14 Nu over rigghe nu over zide. 16 Ghine sult h.p. no v. 17 Nichte meer dan hi hevet A. die ontbr. 18 Die de tantzweere heeft ende in sorghen levet. 19 D.s.s. haers g. 20 Ende peinsen om haer hoghen die quinken. 21 Ende om h. scone f. 22 Ende dat ne gheene c. 23 Ne levet die haer ghelike. 24 D.s. hu i.h. zekerlike. 25 Doen hebben groeten d. 26 Ghi sult peinsen te zomegher t. 27 Om die cone. 28 Dat ghise wilt hebben al naect. 29 In huwen aerme ende in der g. 30 Of soe hu ghetrauwede w.w. 31 Of huwe amie. In dustaenre spraken. 32 Danne so suldi oghe b. maken. 34 Als hu dese j. es o. 35 So. 37 E. dicken s.o.G.h. 40 Wilde mi a. haer i.h. 41 S.w.i. vro v.a. 42 M. onlanghe saelt g. 43 Ghine sult weder peinsen al bloet. 44 G.h.m. voer mijn doet. 45 N. een w. de bliscap s.A. met ontbr. 46 Voer mine doet ende de joye g.

2447 I. wilt up e.c. zekeren daer. 48 D.i. die [xx]ne moeste daer naer. 49 Ghedoghen die men mi dade cleen ende groet. 50 liefs aerme bloet. 51 Ligghen moeste die ic minne. 52 E. tormenteert mine s. 53 Maer gheviele mi noch de s. 54 an haer sulke. 55 comen t.s. 56 Achaermen. 57 I. ne h. mi over hovesch n. 58 Dat mi dit ghepeins es g. 59 Ende comen es in minen raet. 60 Want het es sotheit ende quaet. 61 Ende ware recht zekerlike. 62 Dat men ontseide haestelike. 63 Ic ne w. wanen het q. 64 Dat ict ute miere herte nam. 65 Want die meniger hogher ende joliser. Bij A. zijn na Wand twee letters uitgeschrapt, terwijl voor meneg - meneger stond. 66 Souden laten ghenoeghen die es wiser. 67 Ende anders wel ghematen. 68 Danne te peinsen dese o. 69 M.m. noch t.s. 70 Cussen mijns liefs roden m. 71 So adde al mijn b. 72 Mijn leet soude mi te min d. 73 Ne waer daer es quaet te comen an. 74 domme. 75 D.i. mijn h. daer l. 76 D.i.m. dan zeericheide. 77 Af ne winne maer self een woert. 78 Wat s. verstaet ende hoert. 79 Mochte mi noch de tijt ghescien. 80 D. ic v.h. een vriendelijc zien. 81 Noch hebben mochte up een t. 82 Dat ware mi alte groet d. 83 D.h.g. ic s. 84 Dat het nakede d.d.A. den d. 85 Ende ic v. den b. moeste s. 86 E. die s. te ziene g. 87 zeere. 88 Mi dinct soene heeft gheenen g. 89 langhe. 90 berrent als e.v. 91 L.e. eene zware s. 92 niene. 93 verlanghet. 94 Dat die s. niet en s. 95 niet wil. 96 dan ontbr. 97 twine h. up uwen ganc. 98 wech desen. 99 Wildi hu v.e. berueren. 250 Want ic l.n. can g 2 wel ontbr. 3 S. te slapene e.r. 4 Hu sal daer na w.l.l. 5 Updat ghi noit kinnet m. A O ic n. konde. 6 E. als u v. hier inne.

2507 Te ligghene aldus in wake. 8 Danne radic hu met ghemake. 9 Up te stane ende te gane daer ghi. 10 De maghet weet dat so si. Vs. 2511-2536 ontbreken bij C. 2537 Ende ligghen gaet voer haer dure. 38 Oec r.u. als ghire sijt vure. 39 D.g. versueht e. uwen r. 40 Claghet dat hore de j. 41 Ende ghine cont hare no dare. 42 Gherusten dor de minne van hare. 43 Die wijfs sijn otfaermich in therte. 44 hu smerte. 46 H.s. lichte o.i. 47 D. soe hu so zeere wert t.s. 48 S.s. van harder n 49 niet en. 50 de p. ne laets n. 51 inne. 52 wilt o. 54 minre. 55 in sijn a. 56 D. ghi sult noch s.s. 57 wel ontbr. 58 Die m. laet te g.s. 59 Haren vrient, verstaet wale. 60 Vaerwe hebben ne waer vale. 62 H. al a.m. 63 Die v. doen d.v. 64 so ontbr. 65 Ende heten no d.m. 66 D. arde q.e.g. 67 W. wetter s. haer l. 68 Hebben dan abde of p m. 69 Doch so heetic hu d.g.s. 71 J.d.m. ende toent. 72 D. niet ne l.o. 73 Ghevet h. eenighe clenode. 74 Die so n. ne nemet n. 75 M. arde g. van u o. 76 S.s. men. 77 V. hu so waer ghi henen vaert. 78 D.g. pr. e. eeren sijt waert. 79 Het sal u vromen telker stat. 80 I.r. u oec mede dat.

2581 Dat ghi te langhe ne merret n. 82 En si dat s.d.g. 83 wech te vaerne. 84 O. eenighen o.d. u angeet. 85 Wacht hu d.g.n. ne m. 86 Ghine c.b. daer leit ghesperret. 87 Huwe h.e. huwe belanghe. 88 E. niet van haer sijt te l. 89 Van l. te l.m. 90 Scuert de. 92 G. de minne hoe dat m.A. hoe men m. 93 willensi 94 Loen ende troest. 95 Ic seide: Dor God heere s.m. 96 Bi. 97 minnen dat g. A minne. 98 dinke. 99 Maer d. 2600 Nadat g.m.d. anscine. 1 W. suchten, sorghen ende w. 2 Moeten si antieren a. 3 groet w. en t. 4 D. e.m. dies r. 5 M. ghedoghen e. dien o. 6 W. hets ghelijc e.h. 7 D.G.v.M. doe s. 8 V.g. bidt mi eene bede. 9 Weet d. gheen g.g. 10 Hebben mach en si dat men doet. 11 Pine daer omme ende aventuere. 12 Niet ne bezoet, niet ne bezuert. 13 M. hevet liever dicken d.g. 14 D. diere coept ende pine doet. 15 D. daer men lichtelike c.a. 16 Voert g. hu noch t.v. 17 D.n. so vele goets en k. 18 Als de minre d.m.h.m. 19 Hi moet beiden ende haken om tghescien. 20 Van sinen lieve goet sonder o. 21 Ende ne mach p. no verdriete. 22 Nichte mee van hem dan ute gieten. 23 Die zee, der pinen v.m. es vele. 24 Datment in neerenste no. 25 No met tonghen mach vertellen. 26 No in boucke lesen no spellen. 27 de minre in p.g.A. heeft. 28 datti g. name de d. 29 eenen die es. 30 In eenen kaerker. 31 Daert v.w. 32 E. niet ne d. dan f. 33 E. eet evenin ende gherstin b. 34 en ontbr. 35 So wat. 36 Ne waer h.b.h. al s.l. 38 Datti noch wel s o. 39 A. moet d. ghene d. 41 Die h. groet 42 Als eist dat hi in pinen levet. 43 de p doghen. 44 D. niemen af ne w. tghetal.

2645 Hope die b 46 de h.d. can g 47 Den minre alsulken t. 48 bi wert. 49 utermaken. 50 no ontbr. 51 gheduren. 52 Hine t. doch i. 53 Die d.d. heet h. 54 Hevet hope om o. 55. Dat hi niet ne s.s.v. 56 So es de gone s.w. 58 E. hare doghet an hu w. 59 Ghi sult haer v. 60 teenigher. 61 E. hope die sal hu oec g. 63 B. sullen allen w. 64 mede te helpen. 65 Mine. 66 de pine t. zeere d. 67 Dat eerste. 69 minre. 70 E. hem g. in sine herte b. 71 als ligghen. 72 Ende vander m. hebben dat s. 74 hem. 74 E. doetem w. in oghen. 76 te voren de o. 77 Van haren lachenden r.m. 78 Hare liere. 80 de rouwe m. tegaet. 81 Van hem ende verblidet a. A coemt ontbr. 82 Sijn herte ende t m. sijn w. 83 Als in zorghen es zekerlike. 84 Omme e.l. wel v. 85 D.h. zoete ghepeins van binnen. 86 Hebben doet van ziere vriendinnen. 87 E.m. doet sine p. 88 Die. 89 Ende dit es hu wel groet g. 90 Noch t. a die hu n.m. 91 Ne t. willic hu doen verstaen. 92 Updat ghise houden wilt ende ontfaen. 93 W.s. hovesch sijn e. goet. 94 E. zeere den minre v. doet. 95 Dat ander es. 96 Die grote pine huter herten steken. 97 minre als. 98 eenighe. 99 Van minnen dattene maect b. A ende ontbr. 2700 tide. 1 Up hoveschede e. dor t. 2 Dat e.w. ghedane v. 3 Seide die met herten m. 4 Welken tijt so h. of bekinde. 5 Van h.l. een l. 6 een vriendelijc. 8 Mochte s.n. bet s. te ghemake.

9 Die v.v. alle tr. 10 an, dat ontbr. 11 Ende bekinnede bet d. yet el. 12 I. wille oec ende rade w. 14 helpt d. da g.d. 15 Die pine ende hu sijn g. 16 Ende vertellen moghet u.r. 17 Vander m. die es in hu p. 18 Die. 19 W. als v.m. hu comt leet. 20 E. hu groete pine o. 21 S.s. te hem g. omme r. 22 E. hem v.h. met hu s. Vs. 23-28 ontbreken bij C. 29 Ende wat ghi best m.b. 30 Dat b. mach u. vriendinne. A. vriedinnen. 31 Hevet die ghene. 32 so eist te prisen m. 33 Sijn. 34 vriendelike. 35 dies ghelovet mi. 36 Wie dat zine v. si. 37 E. oec mede waer dat soe w. 39 S. hi doen t.v. 40 Ende dan nes g.t. daer a. 41 Hine sal hu sijn vrient g. 42 Ghi sult dan onderlinghe uwen rauwe. 43 Die eene toten andren draghen. 44 Ende spreken van dat hu sal behaghen, 45 W.h. es eene vriendelike sprake. 46 Daer deen v. den andren m. 47 C. hare herte ende haren staet. 48 E. danne weten sonder baraet. 49 Dat elc den andren raet dbeste. 50 Dits e.g.t. ende vrient veste. 51 van den d. 52 Es g. zoete anesien. 54 Den ghenen d. es in bedwanghen. 55 Ende van lieven dan werre s. 56. M.w. 57 S. verkiest gheen lief so v. 58 D.s.a. iet langhe m. 60 Bequamelijc. 61 Nuchtens alse een goet ghemoet. 62 Alse ontbr. 64 Thelichdom. 65 Ne m. sijn. 65 H v.p. het brinct in. 67 Groete bliscap. 69 Ende hem tgheluc moghe ghescien. 70 Dat si haer l. metten oghe s. 71 So ontbr. 72 hem dus.

2774 Hare lief zien sijn si g. wel. 75 niet willen o. 76 Maer doent der herten v. 77 Dien s. te hant s.t. 78 Wat die oghen s.e.h. 79 Hie of hevet s.g.j. 80 Therte dat het alle v. 81 Verghetet die het heeft te dien male. 82 Rauwe, seericheit ende q. 83 Es van hem verdreven d. 85 goet doet. 86 minnere. 87 Der h. ne can n. ghedeeren. 89 ghedaen v. 91 minnere. 92 E. hem b. in der n. 96 Vriendelike s. 97 hu moete b. 98 Toter tijt dat ghi hebt u begaren. 99 Ende dat u herte ghenesen si. 2800 Niet minder g. mi. 1 M. in eere bliscap weet w. 2 Moete hu toecomen na dese tale. 3 hadde ontbr. 4 Dit adde ghedaen b. 5 in. 6 E. ic bleef a.d. 7 Van herten zeere d. 8 Als die goets r.b. 9 V.m.w. was ic ondaen. 10 Die ic al daer adde ontfaen. 11 Ende niet ne w. hoe g. 12 Doe moestic a.w. 13 hevet. 14 Mine h.e. al m.s. 15 Vele peinsdic. 16 hi ontbr. 17 D.G.v.M. ne m.m. 18 G. sijn. 20 beloken. 21 D.a.o. ende omme ghinc. 22 Den knoppe die mijn herte vinc. 23 Daer hute quam so zoete roke. 24 Ghelijc dat b. of wyeroke. 25 Ne adde ghedaen niet de s. 26 Ende s. 27 wilde. A. stele. 28 Addic ghepluct die daer scone b. 29 stont in desen g. 30 Clemmen of daer toe ghegaen. 33 Te mi al daer ic dus stoet. 34 Van zinne vroet ende w.g. 35 Sine name h.n.v. 36 Scone O. was hi gheheeten. In het Comb. Hs. heerscht hier de grootste verwarring, waarschijnlijk daardoor ontstaan dat de afschrijver eene geheele kolom van zijn model oversloeg, en toen hij de fout bemerkte, die enkel trachtte te verbeteren door de overgeslagen kolom er later in te voegen, en er een paar inlapsels bij te kladden. Na vs. 2835 (C vs. 2790) volgen vs. 2875-2910 (C. vs. 2791-2826), daarop de overgeslagen kolom, vs. 2836-2874 (C. vs. 2827-2866), terwijl om de fout te herstellen na vs. 2910 (C. vs. 2826) de twee volgende regels zijn ingevoegd:

Nu moetic voert van Hovescheit spreken,
In wils niet langher vergheten;

en na vs. 2874 (C. vs. 2866) de volgende vier verzen:

Ic hebbe hu hier voren gheseit
Van den knoppe al waerheit,
Nu willic hu segghen van Scande,
Dier nu vele gaet achter lande.

37 Want H. 38 Wesen mochte was Scone Ontfaens m. 39 D. p. ondede hi.

2841 Begheerde h. in te comen i. 42 ne laets n. 43 desen. 44 desen. 45 die zoete s. 46 Wes g. de h.m. 47 E.w. hu wel g. Vs. 48 ontbr. bij A. 49 Te comene in hu ghemoet. A. so ontbr. 50 al tgoet. 51 in desen r. 53 E. te uwen dienste sijn g. 54 Voer alle de ghene die ic w. 56 Moete hu lonen onse h. G. 56. Die ghi mi doet. 58 E. ic sal hu als ics hebben m. 59 Deser eere danken g. Tusschen vs. 51 en vs. 53 bij C: Ende dit ne scaet mi niet. 60 Ende g.d. huwe hoveschede. 62 huwe edelhede. 63 Ende als ghi wilt so eist r. 64 Dat ic bem hu dienstknecht. 65 Scone O. die goedertiere. 66 Leedde mi inden eglentiere. 67 Daer die scone bomen s. 68 Ende die d.d.d. rose hoede. 69 E. als ic der haghe was 1. 70 Quam ic ghegaen tersteen. 71 den s.c. vant s. 73 E. adde mede de beste g. 74 Scone O. die leeder mi vore. 75 Dies mi b. wale. 76 D. ic comen mochte sonder hale. 77 So na den soeten c. 78 D.m.h. al ruste oppe. 79 Scone O. die j. 80 Dede mi eere van der d. 81 D.h.m. so na geleide. 82 d. mi wel g. 83 Ne waer die d. die v. 84 ghedoken int p. 85 loveren al g. 86 L. met c. hem g. 87 so ontbr. 88 D. borlebuer wachte. 89 w. vele houde, 90 Of. 91 sine hant. 92 der rose eene aftrake. 94 Ne waer met hem was openbaer. 96 God gheve hem beeden r. 97 Q.T. heet de m. 98 D.n. doghet ghelach an. 99 Van N. was hi g. 2900 Loes was hi fel e.v.

2901 E. beet altoes s.t. 3 E dochter Redene der rauwen. 4 Die wijsdoms adde verlouwen. 5 die hiet. 6 haetelijc es. 7 Dat R. noyt b.h. ne l. 8 Danne doe soene eerst sach. 9 Ende van haer g. waert S. 10 D. nu verre. A. loep. 11 Als S dus waert g. 13 Ende meestresse v.b. 14 onbesceeden. 15 Gheassalgiert. 17 Ende wel hulpen adde n. 17 haer al den d. 18 Rosen ende knoppen sonder verdrach. 19 Dat haer niet behaghede wale. 20 Dat soere verloes so vele ten male. 21 Reinichede met neerenste b. 22 Vrauwe Redene die niet es lat. 23 Hare d. hare te l. 24 die al beghene. 25 metten b. 26 E.R. waert doe t.r. 28 G. vriendelijc d. 29 E. l. haer doe met t. 30 Scamelhede die scone j. 31 ghewacht. 31 Die r. dat goet ghescien A. den r. 33 N. ne mach. 34 Ic adde ghesijn up een goet g. 35 V.m.e. wel daer an b. 36 Ne adden. 38 W. Scone Ontfaen die g. 39 Hi p. hem dies g 40 Te vulbringhene sijn g. 41 Dicken wasic in den wille bevaen. 42 Den knoppe bet naerre gaen. 43 Die hi mi jonste harde wel. 45 Plucken w. al d.t.s. 48 Dies wildi mi orlof gheven. 49 Wel te plucken up dien dach. 50 Om dat icker so zeere an sach. 52 Hi ghinc selve doe voren. 53 Ende p. een blat dat hi. 54 Mi gaf daer ic zeere verblijdde bi. 55 Alsic ontfaen adde dblat. 56 Addic soe g.b. na dat. 57 Dat mi wel d. sonder waen. 58 Jonstich wesen Scone Ontfaen. 59 Ic verhoude mi e.s. doe. 60 de.

2961 Ghewout adde. 62 In mochte nemmermer v. 63 Te verzegghene mijn mesval. 64 W. vergramedi. 65 V. dat mi toe bestaet. 66 Ghi sijt mijn troest mijn toeverlaet. 67 Scone Ontfaen seide te mi. 68 Niet ne soude vergrammen mi. 69 Maer seide minen wille hi hoerde toe. 70 Heere so gheraet mi selve sprac ic doe. 71 Want mi pijnt t.s. 72 Die Minne ende heeft mi wonde. 73 Vive g. in mijn herte. 74 Dies ic doghe s. smerte. 75 Ende nemmermee wane g. 76 moete b. knop. 78 Gheeftene mi dat hu God l. 79 Hets m.l. hets mine d. 80 Ende dat m.b. mach uter n. 81 Scone O.w. doe. 82 Hi s.v. dat g. vraghet. 83 Ne m. hu g. nemmermere. 84 Ghi wilt mi n.m.e. 86 Addic hu m. sconen knop ghegheven. 88 Neen hi es hu wel o. 89 Van dat ghi heescht dincti mi v. 91 H.s. noch b 92 In wilde. 93 Al waers n. also v. 94 D. icken p. liete van der stede. 95 Hof e.m. dien s.c. 96 spranc. 97 hi lach ghestrect. 98 Ende up dat gras ghedect. 99 H.w. vreesenlijc e.f. 3000 Vul rompelen was s.v.l. Sine o. berneden als. 2 Nie sach man. 3 Hi quam lopende met haesticheden. 4 Al s. daer ter s. 5 Als die sceen u s.s. 6 Lude riep hi t.b. 7 Scone O.t. brincstu h. 8 vergier. 11 O. hebbi. d. hijt ghedachte. 12 Ende ghi dat ghine haer brachtet. A. gijt. 13 wel ontbr. 14 hi loent. 15 alle ontbr. 16 Hebben ghedaen e. eere m.A. live. Vs. 3317 en 18 zijn bij A andersom geplaatst, doch met een a en b voorzien. 17 Ne waer hi es hu c.a. 18 V. henen v. of. 19 U groeten lachtre d.s. 20 Q. kennedi Scone O. 21 Die hu s.d. dede ende omboet. 22 Ghi sijt een scalc dit weet bloet. 23 D.g. sulke dinc dorst bestane. 24 Hem te vraghene om ane te vane. 25 Den knop, hine dar hu betrauwen niet. 26 Ne waer maect hu wech e.v.

3027 Ic ne d.n. langhe merren d. 28 D.d. dorpre die mi was s. 29 Hi dede mi. 30 Met vresen ontbr. 31 Met anxenen ende vreesen groert. 32 Die dorpere hi nichede doe t. 34. H. s m. doensulken vaer. 35. D. icker tleven s. . 36. Dus m. vlien m.s. 37 E. Scone O. es mi ontvloen. 38 Doe ne wistic niet w.d. 39 Mi quam ane rauwe ende toren. 40 Ic sach dat spel al verloren. 41 Ic droevede so lanc so meere. 42 Nochtan was mi te m.h. zeere. 43 Voer alle dinc tsceeden uter h. 44 v. no p. 45 Danne hi die draghet m. 46 Int herte m.g.s. 47 Si k. der Minnen q. 48 D.G.v.M. seide mi w. 49 Dat mi van minnen soude ghescien. 50 Nu weetic te hant van dien. 51 Hi belovede mi 52 Daer mi dicken in staet t.s. 53 peinsen gheene. 54 Wat pinen ende wat smerten. 55 Den minnere dicken comt up. 56 Alsic weder p.o. den c. 57 D. mi therte up es g. 58 Dat hi m.s.s. es o. 59 Ende 1. stont in dien g. 61 Adde verloren. 62 Sach ic dat eene scone v. 63 Gheleghen lach up een scone s. 64 Die neder quam t.m. te dale. 65 Ende m. niet wilde v. 66 die. 67 te hout was si. 68 No. t 1. no t.c. verstaet mi. 70 die scijnt clare. 71 Up thovet adde soe eene c. 72 D. rikenlijc was ende s. 73 An haee g. int anescouwen. 73 Sceen soe w. eene hoghr vrouwe. 75 selve ontbr. 77 ghemaken. 78 No bi c. so wel gheraken. 79 God hi m.s.g. 80 erterike. 81 Sulc eerscap. 82 V. dulheden ghewachten c. 83 alre. 84 an h. wyshede. 85 an. 86 g.h.g. dulheide. 87 Dat weet wel alhier b. 89 Sonder gheleide in dit v. 90 D.D. makede alhier. 91 Ende daer den s.L. 92 Of d. 93 Soe h. hu zeere b. 94 M. ne adde u niet doen m 94 Ne adde. 96 Maer al eist d.g.b. 97 Hebt zoetheit, wildise noch 1. 98 Ende minnen dat u comt te b.

3099 Begheven der minnen die hu sent. 3100 Niet dan vernoy ende groet torment. 1 Dat ware hu dat verstaet. 2 Tbeste D. 4 Diet qualike can g 5 dat. 6 sijts ghewes. 7 Soc es die de r. mede b. 8 niet en. 9 Doet oec mede die w. 10 Beede bi d. 11 Ende vertrecket de d.A. dinet.. 12 Te uwer scaden, dies hi ne laet n. 13 B. hu w. het es hu goet. 14 Wat hu die m. 15 Int herte v.t.e. 1. 16 Hem diere mede ommegheet. 17 H.m. zeere s.g. 18 So ontbr. 19 Ne hebbets niet onmare. 20 Ghi hebbet j.f. liede s. 21 Nu besiet hu wel ende gheloevet mi. 22 So laten so doen wele beter si. 23 Ende t.b.i. huwe p. 26 D.a. zoetheit es i. A.D. a s. en es waer i. 27 A. Dat es sekerke waer. 28 A. Es een clerc dats openbaer. 29 Dat hire sal warden met i.d. 30 Datti verliesen. moet s.s.A. verliesen. 31 Es e. man van a.i. 33 En levet hermite in wostinen. 34 D. doghet zo s.p. 36 Int herte m.g.s. 37 G.e.t. ende tlanghe wenen. 38 die arde clenen. 39 Van der minnen es die te sure. 30 Menighen wert, nochtan cist a. 41 Do men t.j. ghecomen c. 42 Ic hebt ghezien van m.m. 43 D pine adde s. l.l. 44 Ende noyt j. adde no d. 45 Wildi mi gheloven ende bekinnen. 46 den G. 47 Belovede t.d.s.g. 48 Doe waerdi dul ende zeere s. 49 G. hebt zodheit an g. 50 M. vroescap es int af c. 51 henen. 52 D. hu zeere pijnt te waren. 53 Ne doedijs niet hets zotheit g. 53 Quellen salsoe hu toter d. 57 crachten. 58 Hu ghepeins met coenen g. 59 Hine dochte mi noyt wesen vroet.

3160 Die den raet ziere herten al doet. 61 Alsic m.R. dus c. houde, 62 A. met fellen w. 63 Hare ende s. 64 Dor G. laet hu. 65 G. heet mi d.i. de m.l. 66 dat dochte mi o. 68 hevet die heere. 69 icken. 70 Ne w. niet een verrader d.A. Ende. 72 Dan ic dede die valschet. 73 Hem, die mi m. hier na r. 74 Den God ende m.h.d.k. 75 Ic wille zijn belof tallen d. 76 Houden, dat hi hem niet dar beclaghen. 77 V.m.d. hem daer of castiet. 78 Doet miere herten groet v. 79 Redene ontbr. 80 Redene die mi adde gheleert. 81 Die wel ziet dat m.n.m. 82 Ne bescoot wat zo mi leere. 83 Ende ic bleef daer in groten doghen. 84 Staende met weenenden oghen. 85 Peinsende alsoe o. 86 ic ontbr. 87 de. 88 Hoe ic kiesen zoude e.g. 90. D.i. ondecken m.r. 93 Vele quite miere zeericheden. 94 D. bepeinsdic mi tier steden. 95 een v. 96 Die mi met t.A. Te mi 98 ne zaeghdi. 99 No 3200 so ontbr. 1 verteldem. 3 Ic claghedem o.D. 4 uten dangiere. 5 E. v m. jaghede Scone Ontfane. A tonfane. 6 Daer al m.t. es a. A Diere. 7 Omme d.h.m.s mach. 8 hem. 9 Moet h.g. onse heere God. 10 Hi dreechde mi zeere díe zod. 11 E. s.i.s. emmer b. 12 Mochti mi noch daer in b. 13 Hi s. 14 In m. mi wech sonder versconen. 16 Dus moestic van danen gaen. 18 dat ontbr. 19 Seide lieve ghezelle n.s. 20 H. o. ne bederft u n. 21 al te wel. 22 Ende ontbr., manieren. 23 Hebic langen t. bekint. 24 Welken tijt een t m.b.

3226 groet e. 27 V. hem ne v. 28 I.k. wel w.h. gherne p. 29 Hi es ende dats al s.a. 30 A. hebdine wreet v.t. 31 H.s. hem noch wel sachten 32 Want icne eens tonderbrachte. 33 tale al daer hi stoet. 34 G. weet w.g.d 35 hem e bidt ghenade. 36 hem van huwen m. 37 Verghevenesse eist 1. eist s. 38 Ende niet te doene j.s.w.A. jegen hem s.w. 39 Nemmermee met gheenen zaken 40 D salne te hant sachte maken. 42 Dus moetti. 44 D. ic te mire herten al t.m. 45 Wederquam ende g.s.A. dien ic g.s. 46 Toten quaden v.D. 47 Om te besiene of ic met eenigher spraken. 48 Minen p. jeghen hem conste m.A. sinen p. 49 Tote. 51 een ontbr. 52 teerst a. mesberde. 53 E. mi d. van groten s. 54 Ne d. niet wel 1. de haghen. 55 Doch vant ickene up sijn b.A. vante 56 Staende die fel ende putertiere sceen. 57 Hi beet sine tande van toorne. 58 E. colve v. finen d. 59 Adde. 60 Te hem g. doe te hant. 61. E. thoghe hebbende them waert. 63 Here ontbr., ghenade. 64 Ic wil beteren mijn mesdade. 65 Ende hu houden o. minen h. 66 Mi es leet ende rauwet s. 67 noyt. 68 wildic. 70 hier up g. 71 Tote hu c. als die w. 72 Beteringhe doen sonder ghescille. 73 Want het mi d. de m. 74 Leit in minnen z. 75 Nemmermeer ne ghevalt mi. 76 Dor zake ne gheene daer ghi. A. bi. 77 Om belghen moghet wats ghesciet. 78 liever d. mijn v. 79 Dan ic hu met eenighen zaken. 80 Belghen dade of t. 82 A. seggen. 83 D.i. achterst j.u.m. 84 Sonder e te hebbene m. 85 I.s. hu d.i nemmermere. A. Ic s.d. ic u n. 86 versouke lozen keere. 87 Daert hu te deeren comen mach. 88 Noch oec jeghen hu zijn nacht no dach. 89 Nu h. ontfarmichede t.m. 90 Ende bidde mede d.u.w.s.

3291 ghestaden. 92 moete. 93 Die mi int herte wee doet. 94 Van hu begheeric el gheen g. 95 fleeude. 97 ten leste. 98 In c.w.W.d. mi. A.W.d. di. 99 Wat ghi minnet. A.D. gi mi m. 3300 En m.m.b.n. scaden o. 1 in ontbr. 2 V. ghenouch v. onsen r.s. 3 in de h. 4 mijn. 6 Met haesten ontbr. 7 Dien ic niet adde v. 8 Amijs was hi g. 9 Ic teldem al s.s. ll H. w.b. omme die zaken. 12 N.g. met ghemake. 13 Hi sal nu w. goedertiere. 14 Al heefti hu s.f. maniere. 15 Ghetoghet hem s.o. 16 Uwe s. ende huwe c. 17 N.s. daer na haken ende poghen. A. ende u gedogen 19 Vinden ende men seit hets waer bekint. 20 D. den f. met dogheden v. 21 trooste. 22 conferteerde. 23 an hem ontbr. 24 haghe omme te s. 26 S.i. hebben m. nemmee. A. en ontbr. 23 Of i.h. hilt. 29 I. dorstene v.A. dors. 30 vast s. convint. 33 Hi hoerde mi w.e.c. 34 E. dicken crupen. 35 Daer ic niet. 36 hoerdic arde langhen t. 37 So datti. 38 ne gheen quaet. 39 E.d. mine g.p.d. 40 addi. 41 Datti niet ne g. mi. 42 Te sochte m.v. hi. 48 Hedelheide. 50 D.g. dus d. arem k. 51 Hout in dit zware t. 52 ne ontbr. A. no s.

3353 Of die m. hem m.d. 54 M. c, ende hebben zwaren m. 55 het w. jammer 56 Soudine d o.s. te d. 57 ens gheene vrome. 58 up h. hebt. 59 omme dat. 60 E. hu met t. gherne d. 61 Ofne die m. 62 Ende hi hare niet m.o. 63 S. hu d.A. u ontbr. 64 G.s. vele te mee v. 65 Met rechte dan eenen fellen ghier. 66 heere D. 67 Datte soccoerse die es te b. 68 W.s. dien danken m. of l. 69 Die herte die men niet oemedeghen en m. 70 Nochte verwinnen up g.d. 71 A. Ontfaermicheiden d.e.w.C. hets w. 72 gheene. 73 Men dwincse met oemoedicheden. 74 Daer omme sacht huwe felhede. 75 Heere D. dies bidden wi u. 76 Ende nemmee ne stridet nu. 77 No ne pinet d.k. 78 leet sijn l. 79 Ende niet bekinnen wilt sijn noet. 80 H.h. wel zwaere pine groet. 81 Doe ghi van hem Scone O.A. Eer. 82 Verdrever daer sijn t. lach a.A. Die. 83 Hem dinct dat hi al es v. 84 Dat hi ne spreken mach no h. A. mah. 85 Die sijns te voren so wel plach. 86 Ende sire herten troest an lach. 87 Laet hu ghenoeghen datti d. 88 Hem eenighe ghenade spade ende vro. 89 Want wijs hu bidden beide. A. Dat si. 90 Ende niet ontsegghet onse b. 91 Hi die f. was c putertiere. 92 Dangier waert doe goedertiere. 93 Hi seide te hem ic ne d. hu n. 94 Ghewernen te doene dat ghi ghebiet 95 Mi es lief dat hu wille g. 96 Van dat ghi begheerende sijt van mie. 97 Dat hem in hulpen si Scone O. 98 D.s.t. al leghet a. 99 Mettien. A. Edelhet. 3400 D. harde wel c.s. 1 Te Scone Ontfane. 2 D. soe met scoenen woerden s.a. 3 hem. 4 Ghi sijt van den gonen d. hu m. 5 Arde vremde hoe moghedijt getemen.

3406 Die wel na doet es als i.v. 7 Omme dat hi jeghen hu mesdede. 8 Hevet hi groten rauwe ende zeerichede. 9 Nu hout huwen pais ende weest coene. 10 Dangier die felheit plach te doene. A en ontbr. 11 Es ghesocht van sinen fellen treken. 12 Hine sal hu nemmee scelden no verspreken. A spreken. 13 Wi hebben sine vrecheit ghevelt bede. 14 I e. mijn v.A. Edelheide. 15 Hi hevet belovet te doene al. 16 Dat ons beeden goet dincken sal. 17 Scone O. ne A. ende 18 Hi s. te hem: Huwen w. 19 Bem ic ghereet te doene ende heet. 20 Om d.D. niet nes l. 21 Ende sine felheit es ghesacht al. 22 Willic doen dat hu goet dincken sal. 23 Scone O. 24 O.m. na diere tale. 25 Die mi mee vriendelichede. 26 Toechde danne hi t.v.d. 27 Hi n.m. bider h. sciere. 28 E.l.m. doe in den roziere. 29 D. ic hute wart g. 30 Van Dangiere diet al v. 31 Dus haddic o. te g. 32 In den roziere m. Scone O. 33 Ende was c. des sijt w. 34 Uter. 35 Ende alsic den rosen dus q. bi. 36 Dochte mi die knop sonder si. 37 Ghemuerwet sijn e.d. 38 Die daer stont. 39 Die so verre was o. 40 Datter ute mochte sien gaen. 41 Dat zadekijn also mi dochte. 42 Dat nature daer in brochte. A. Datter heme binnen dochte. 43 Dat beloken l. te gadre. A Ende b.l. al die bladre gadere. Onder bladre staan stipjens. 44 T. den knoppe e. den b. 45 Dat mi s. dochte w. 46 D. al dat ic voer d 47 Ghesien hadde e. bet g. 48 Ende in therte meer b.g. 49 V.m. danne te voren eer. 50 Dus pijnde mi de minne zeer. Vs. 51 en 52 ontbr. 52 A. waende. 53 Daer ic dat zadekijn sach ane. 54 Dat mi so scone van ghedane. 55 Dochte dat ic noch ne sach nie. 56 So scone rose alse was die. 57 Daer ic al an nam mijn solaes. 58 Ende dat herte mijn viel upt aes. 59 Dat doe v. bleef v m. 60 Ghevaen midden int herte binnen. 61 D. ghinc ic m. Scone O. 62 Te siene daer inne bliscap ane. 63 So dat mi wel dat d.A. so ontbr.

3464 D. ickene gherne minnen mochte. A. iet ontbr. 65 Te hem s.h. dor g. 66 Hoe gherne ic hu eene bede dade. 67 In dien dat ghi mi wilt g. 68 Dat ware I cussen so moetic l. 69 V.d.r.d. al an staet. 70 Mijn welvaren maer hoe soet gaet. 71 Jeghen huwen wille ne begheerix n. 72 W.p. dat m. 73 V.s. doe Scone O. 74 Ic soude dat d. sonder wane. 75 Ne vruchte ic. 76 D. soes haer b. mochte i. 77 Ne ware dat ic sout doen gherne. 78 Diet mi lachtren soude e.b. 79 M. so vele. 80 D. toe tsegghen oec w. 81 W. so vliet al te male mi. 82 D. ne gheen minnere. 83 Dien ic eenich c. doe bi o.A. en c. 84 W. menre dicken bi comt thone. 85 So wien dat men I c. ghevet. 86 Het es tscoenste dat men ghevet. 87 W. alse men dies wil gheven. 88 Orlof so eist selden also bleven. 89 Datmen daer mede mach zwighen. 90 Men wille meer van dien ghecrighen. A Want selden. 91 Als i. dus spreken hoerde. 92 Ne dorstic niet van eenen woerde. 93 Mee ghewaghen van diere zaken. 94 Of ickene gram daer mede mochte maken. 95 Men ne sal n.b.v. 96 Dinghen die men niet gherne hoert A. sijn ontbr. 97 No b. dat men niet w. 98 Gheven h.b.s. zwighic s.A. swigics. 3501 N. ne vallet als men s. 2 No dat de w. 3 Al huten trappen. 4 Nauwe u.g. 6 D.c. van mi ende ontverret. 7 Ne weest ne h.g. 8 V. diere mi halp aen. 9 van der m. 10 D.o. doe ic hu bekinnen. 11 Reinichede ane ane in hulpen tsine. 12 Hem die. 13 in de h. 14 Eenen vierighen b. 15 dede. 16 Dat herte ontsteket ter stede. 17 Soe w. scone e. zeere j A. begagel.

3518 Ende s.w. dies bem ic w. 20 Soene sceen. 21 beghinne. 22 W.s. hier of m.p. 23 dieren g. 24 Van paerden. 25 Van donker ende v.r. 26 Ne brochte. 27 H. gheacemiert d. soe w. 28 Dese vrauwe g.m. d 29 Sone w. hoverdich t. 30 Doe s. te Scone Ontfaen. 31 E. s l. hertelike waer bi. 32 Eist dat ghi den minres sij. 33 So onghenadich ende so heet. 34 D. sijn lijf so zeere teghet. 35 Omme e.c.t. ghewinnen. 36 H.e.w.w. goeder minnen. A. wel tege te m. Onder tege staan stipjens. 37 H. ne e. gheen loghenare altoes. 38 M.g. ende zonder loes. 39 E.g. emmer t.g. 41 wederseit. 42 S. de s.d. an h. leit. 45 wel ontbr. 46 An hem h.h. gherne k. 47 Hines k. no. 48 D. mi b an dinct behaghen. 49 dinct. 50 wederzeide. 51 Hets an h so w.b. 52 cussen staet. 53 H. hevet d.a. zoete ghemeene 54 S. tande zijn w.e. reene. 55 E.s. dit weet bloet. 56 Sinen lippen zoete te maten groet. 57 H.d.m. wel recht d.h. 58 hevet. 59 wel ontbr. 60 Langhe te beidene. 61 Ende niet dan t. ten verliezen m. 62 Dien g. weder ghewinnet n. 63 Scone. 64 beseven. 66 D i. al te hant met vaer. 67 An haer nam dat mi wel bequam. 68 Die te voren te mi waert was gram. 69 Daer ne daerf wanen gheen man. 70 Daer ic die rose custe dan. 71 In hadde grote j. ter s. 72 Uter rose g een r.m. 74 E. alle den r. daer u t. 75 E. dreef wech a.m.s. 76 D.i. te v. adde e. 77 Dan h.t.v.s. smacke. 78 D.m. so wel d. 79 Ent zadenkin d. so wel r.

3580 al ontploec. 81 Die den p. daer in dede w. 82 bi wilen. 83 Hoe zeere dat mi therte was verleet. 84 Van der minnen die mi was wreet. 85 nes n. dits bekint. 86 te p. 87 Ne macse v.s. 88 sonder waen. 89 Soe ghevet zoete. 90 Ende ne can niet I pointe gheduren. 91 Nu eist goet r. 92 Hoe mine bliscap e. mijn c. 93 Te s.w. bedreven. 94 de buerch up w. ghegheven. 95 E.d. minren ghevelt m. 96 D. de m. sident vellen d. 97 Dese ystorie w. nu b. 98 en ontbr. 99 Ne h.V. niet b.A. begonne. 3600 Tassaeut de buerch were onghewonnen 1 bespiet. 2 Goede minne te letten nu ziet. 3 Hi peinst quaet nacht ende dach. 4 Doe zach hi. 5 Hoe dat mi Scone O.d. 6 Een goet ghelaet u. h 7 A. en C. Die. 8 hi doe b. 9 T c van mi harde s. 10 E.s. hi wilde l.e.e.A. ic. 11 Daer voren setten ende te vulstane. 12 Scone O. 14 Ende m. dit so wide m. 15 D. het te voren quam ver. J. 17 Hi s. te hem. 19 Qualike h.u.g. 20 dus hebt o. 21 Nemmee ne willic h.b. 22 ligghen doen met r. 23 Daer ghi nemmermee sult o. 24 S. ende lachter hebdi ontfaen. 25 Daer hu Reinicheit soude bevroeden. 26 E. daer of wachten ende hoeden. 27 Hovesscheit heeft in dit vergier. 28 E.k. ghelaten comen hier. 29 O. o groet blame t. d

3630 Deus hoe w. hi nie s.c. 31 Scone O. s. niet I woert. 32 Die s. int herte was verdoort. 33 Hi h. dese g.n. 34 Hi vlo wech. 35 Als die vruchte van den parlemente. 36 Dat daer was ende die contente. 37 S. quam daer v.g. 38 Die ghewimpelt was toten oghen. 39 Up thovet adde soe I wile. 40 Als die nonnen draghen sonder ghile. 41 Soe.sceen simpel als I maghet. 42 Soe s.a. eene d.w.v. 44 Ne ghelovet quade T. n. 45 W. h. es die g. l. 46 Ende den m. daer mede b. 48 Hines deerste n. ic w. 49 dies g. 50 D. hi h.e.v. ontheert. A. hi ontbr. 51 E. h. te sinen scerne. 52 Dies hem qualike staet tomberne. A. Ende daer. 53 Daer hi menighe mede doet leet. A. en d. 54 S. s. soe ne loechenets n. 55 al ontbr. 56 Sine lanevedere d.h. mede s. A. laneveter. 57 Daer men h. doghede t.g. 58 M. zulken l.e.t. 59 Dies hem n. ne stoet t.d. 60 In waendene n.s.c. 61 soude hebben. 62 dedene o. A. dede hem. 65 metten l. 66 M. mochter in niet toe g 67 mocht. 69 Bet te houdene. 70. Niet so v.v.m. tontgane. 71 ver.J. 74 Van Leckerheden al den d. 75 E. l. dese II r. 76 In de w. 77 cloestren. 78 W. d. nes jeghen g.c. 79 D. daer R.s.s.

3680 voer w.m. 81 E. den w. al doen v. 82 Hem die hier c.e.g. 83 Ende el niet ne j. no s. 84 D. hoe si s. moghen mien. 85 d.i. so betunen s. 86 Datter niemen toe comen bi gheval. 87 Diese ghewinnen mochte of stelen. A. ende s. 88 No ghecrighen met eenighen bevelen. 89 Eenen thor sal ic doen maken. 90 Midden int plein van dieren zaken. 91 Die staerc sal sijn e.g. 92 Scone O. 93 also ontbr. 94 Datti m.n. ne mach o. 95 niet v. 96 Datti mi dus hevet v. 97 Sal hi noch w.d.b. 98 Daer hi mi niet ne sal ontlopen. 99 V. q. doe die dit hoerde. 3700 Seere b. van den woerde. 1 Die daer dus sprac ver J. 2 Die fellike waren ende te dien. 3 Ne dorste soe segghen n.5 V.e.S. alleene staen. 6 In groeter zeericheit bevaen. 7 Die ghehoert hadde dit o. 8 V. thovet doe n. 9 Soe seide nichte i.h. groten t. 10 D.w. dese woerden m.h. 11 Ende wijs niet moghen dits bekint. 12 Wi h. gheleden al o. 13 Meye, 14 N. d.o. pine vele in dese n. 15 Ver J. d. haer m. 17 Datti dus wacht de r. 18 dustane. 19 best g. 20 hem wi hebben v. 21 Datti die roese qualike heeft in h. 22 Si g. beede. 23 Te. 25 Al in dole v.g. wake. 27 versprac wel s. 28 Soe s. te hem i. sduvels e. A. Ende s. 29 So m. dorper s.n. 30 W. souden betrauwen tote hu. 31 Te wachtene r. ende bottoene. 32 qualike. 33 Wi s. beede u. hu wel e. 34 ghi aldus v. 35 Sijns willen Scone O. 36 Laet ghebruken daer te lachterne es ane. 38 Het ne behoort t namen n. 39 D.g. sult s.g. 40 Ne waer f. ende p. 41 e. wacht hu h. 42 Dat nemmeer ne gheene c. 43 Van u ne c. no up t.v. A. fol. 18 b. c.

3744 D. die niet nes g. 45 die ontbr. 46 Dat ne behoert niet te desen. 47 Fel suldi zijn s.v. 48 W. hu te ontsiene niet behaghen. A bejagen. 49 Ende huwe zoetheit te omberne. 50 G.w. bi g. te s.A. te ontbr. 51 suldi. 52 Ver Jalousien heeft. 53 D. wi zeere af s.v. 54 Scone O. 55 Soe s. dat soene sal bemuren. 56 E.s.l. hem m. tsuren. 57 Dit es b. huwer t.a. 58 God g. hu groet o. 59 D. stont up Dangier ter vaert. 60 A. die s.w. verzwaert. 61 Daer h.h.d. verspreken hoert. A. horde. 62 Erre w. hi e.s. verstoert. A. testorde. 63 Hi storte up beede n.e.m. 64 selver ontbr. 65 Hi s. 66 Hin; wel ontbr. 67 D.m. meer in s.v. 68 Dies g. ende dies c. waert b. 69 c. in sijn hant. A. die hi vant 70 stopte de gaten. 72 N. eist. 73 den v. 74 Wete G. hine s.n. int p. 75 Niet d.c.d. ict s. 76 wie. 77 D. Dangiere te wachten gheboet. 78 Heeft mi nu broch i.p.g. 79 Dat ic niet te s. comen m. 80 Die Rose daer mi therte an lach. 81 Dat ic ne weet wat ane gaen. 82 Therde dochte mi breken zaen. 83 dochte 84 D. mijn leven so zeere zochte. 85 Ende so wel wesen te ghemake. 86 Dat zoeter was dan eenighe zake. 87 Daer ic nu gaen ende comen moet. 88 Die rose. 89 M. zoetheden vul heeft ghezoghen. 90 H. sal ict gedoghen m. 91 vele beter de d. 92 in dese pine groet. 93 N. s. ict w. moeten antieren. 94 B. zuchten in der maniere. 95 Ende in anderen zwaren ghepeinse. 96 V. zwarer zullen s. de cheinse. 97 D. van mi n. sal de M. 98 der rose. 99 So v. 3800 ontsteken. 1 Nu b.i. te deser s. 2 Gheworpen. 3 moet.

3804 dus hevet. 6 mi desen dranc. 8 ver Jalousie 9 D. zwaer d. hevet g. 10 I. alle allen soe. A.lan. 11 Werclieden e.d. vesten. 12 Eene die s. 13 Stede d.n. man sach m.o. 14 den. 15 up de v.e. sconen m. 16 zure. 17 S. prisen d. toreele 18 stonden e.d. carteelc. 19 D. casteel w. alte male. 20 Vierecant g. wale. 21 An e.s.e. poerte s. 23 Voren en a. so was e. 24 v. maerbersteene. 25 Voer. A mede uut ontbr. 26 valpoerte wel ghebarbelcane. 27 den pleine ver J 28 Maken dede bi meestrie. 29 Eenen thor bi c.a.r. 30 D. menigh caritate a.s. 31 so wijt. 33 No. 34. S. vaste w.h. na mijn kinnen. 35 thor. 36 Stont g. 37 Die r. met menighen r. 38 Tonghen. 40 van daer b. 41 diene casteel. 42 Beede b.e. magneel. 43 wel ontbr. 44 scutters boven ten t. 45 M. seilscotten vele groet. 46 diere vesten e.a.s. 47 Bet neder g. om te doene w. 48 Ofter yemene q. met h. 49 ten v. niet. 50 vechtinghe. 52 Hevet inder. 53 Van der eerster poerte soe. 54 here ontbr. 55 oostende. 57 Hevet h.i. sine hulpe d. 58 Dandere soe hoedet d.n. 59 D. te middaghe s.

3861 onsieliken. 62 wel. 63 Die g. tharen. 64 hare. 65 stont t.s. side 66 V. sone w. te g. tide. 67 So s. sone. 68 E. grote ameede leide daer v. 69 H. p. ghinc s. up. 70 Alsoe vanden winde hoerde gheclup. A van porten. 71 Ofte clappinghe v.t. 72 Was soe te hant o. 73 dien. 74 Ende dien ic h. 76 Seriante uut Normend en. 77 Hi h. de p. 73 die plach. 79 Tote allen. 80 Omme te beziene ende t.v. 82 nachts. 83 Daer ne g.h. ten carteelen. 84 Met g.e.m. quareele. 85 orborde. 87 Hi trompede e.b. te tinne. 88 Hi dede de hoede b.e.b.

3891 G. no r. ne was v.l. 92 H. die n. vanden w. 94 lodders scerne. 95 Dat si p. sijn. 96 vul sijn v. 97 Sine a. up hem zelven t. 98 hoe. 99 E. andre bescriven h.a. 3900 Om d.s. te scoenre willen s. 1 niemen. 2 Te segghene wat datti begaert. 4 grote o. 5 thor alse men. 6 Haren heimeliken v. gheweghet. 7 wel heim like. 8 D. sloet soe vastelike. 9 In dat k. Scone Ontfane 10 Die d. dede soe v.v. 11 E. Scone O moeste daer b. 12 B, sijn doe ic hu bekinnen. 13 S. vaste h. 14 B. was hi. 15 D.a. niet en achte. 16 Danne soe hilt de w. 17 Ende niet al te drouve en h. 18 Ende ofne i. 19 Dese quene c. al tquaet. 20 de w.m. omme g. 21 Soe adde gheprouft. 22 B. ende r.d.m. can g. 23 Scone O.; al ontbr. 24 Als die. 25 Om d.q. 26 Ne dorste d. gheere g. 27 V. datti binnen der herten d. 29 Van haer die conste alle de canse. 30 Van houden tide ende de danse. 31 Alse ver J. dus adde g. 32 Scone O.e.g. 33 Besloten v.i. dat c. 34 Die v.w. al gheel. 35 V.h.c. ende r. 36 niet soude. 37 H.s. het h. worde. 38 Maer i.d. doe w. buten m. 39 W. wel in dien t. s 40 Altoes te hebbene r. ende p. 41 mi ontbr. 42 Alle. 43 Die soe. 44 Moetic ontghelden arde o.

3945 Nu was ic zeere mesvoert. 46 Langhe waendicker in hebben g.A. Ic w.m.l. vaste soude g. 47 Maer neenic niet mi es g. 48 Te hebben toren rauwe ende v. 49 Danne ic noit bliscepen te voren. 50 Adde dat mi al es verloren. 52 dorper. 53 de erde werpt. 54 A. sc. e. gr. up gaet. 55 E.h. zeere in hoghen ten zelven tide. 56 Maer alst c. 57 Soude e. ghewassen es int h. 58 So comt een wolkin al d. 59 Die. 60 Danne e. sine bliscap w. 61 A. vergaen daer hi ziet zijn coren. 62 Verloren dat so scone stont te voren. 63 Dies hi blide was a.v. 64 Also es mi ghesciet ghenouch. 65 Mijn t. ende al m.h. 66 E.m. alte male ontlopen. 67 g. heere. 68 Scone O. den. 69 Dien i. al mijn h. 70 O. ende te weten dede. 71 D.m. vriendelijc o. 72 M.m.e. onghestade d. 73 Dat dincke mi wel in mijn ghedochte. 74 Dat in de werelt wesen mochte. 75 Soe slacht den rade van avonturen. 76 Dat hem went ende keert tallen huren. 77 Die avonture werct m.w. 78 Soe werpt den eenen up den andren o. 79 Soe maect den. eenen b. den anderen mat. 80 Dus es der wilder avonturen r. 81 Die ghene die sit b. 82 M. de avonture wel 1. 83 blivet zonder zeer. 84 M. te hant bringhet soe d.k. 85. Diene werpt. A. Dien. 86 v. soe w. 87 onzoete. 88 Hier neder gheworpen onder voete. 89 Ic zie die muere ende die grachte. 90 Die ic niet liden mach met crachte. 91 Daer in dat leghet g. 92 D. goede k. Scone O. 93 An hem 1. al m.w. 94 E an d.s. rose te waren. 95 Salic van rauwen nemmermeer g. 96 Het s. bi desen II w. 97 Scone O. 98 lighdi. 99 hu h. 4000 E. wacht dat hu de v.f. l niet ne moghe van mi keeren zaen. 2 Al eist dat soe hu heeft ghevaen. 3 Ende soe hu van mi castiet. 4 H. hu herte van hare bevriet. 5. A. sculdic es een recht minnere. 6 J. ver Jalousien dats mijn begheren. 7. A. hout soe u in haren p. 8 Huwe h. wese alse lyoene.

4009 W. dat herte edele e.v. 11 Soe ne m. met trauwen h.l. 12 alst w. 13 A. si datse u zwaer si v.J. 14 E. soe hu ane tiet d. 15 E. hu daer omme toghet f.g. 16 Peinst nochtan d.m.r. 17 Omme. 19 End wistice dat ghi daet a. 20 Mine h. so. s.w.v. 21. I. hebbe dies twivel i. 22 Dat g. also niet ne d. 23 Seere dert m. van hu Scone Ontfaen. 24 D.g. dor mi daer light g. 25 E. zeere te huwen o. 26 En es n. 27 Dat i.g.h. wildemen poghen. 28 Na recht men sout d.m. 29 Met eeren dies gheloven wilde mi. 30 Ne gheene dinc die ontamelic si. 31 M. int herte so dert mi m. 32 hu groet. 33 Dan het hu selve m. doen. 34 I.m. pine d. voer hi persoen. 35. D. mi wel scinen al zekerlike. 36 Ic bem met pinen bevaen bitterlike. 37 S. dat ic cume ontgaen sal. 38 D.d. en ne d. groet g. 39 A. peinsende werde o. de s. 40 D.i. van hu h. vro e. s. 41 S. moet mi de rauwe verslaen. 42 Aldus waest het curtelike met mi ghedaen. 43 So qualike waest mi comen n. 44 ict. 45 Die mi valschelike verraden. 46 Ende ghedaen hebben dese scaden. 47. Scone O. 48 hu zulle al teenen male. 49 M. zoeten woerden an h.t. 59 B.G. moetic dat met oghen zien. 51 S.e. mijn welvaren ghedaen. 52 Nochtan duchtic het sal soe gaen. 53 Dat mi toe comen sal dat mesval. 54 sult; al ontbr. 56 bliscepe Scone O. 57. Hebbic v.v. mire minnen. 58 A. den h. 59 V. wanhopen in s.n. 60. Die G. van M mi behiet. A. Wan; die ontbr. 61 Mi te troestene e. in s.s.A. En; in ontbr. 64 A.e.h. hovesch. 65 Hine es s.v. gheenen d. 66 de minne. 67 ende te doghene v. 68 Wat h. belovet es a.n. 69 Hine d. none h.c.

4071 meinsche. 72 E. wanen wel e. te b. 73 Dat hem ne ghesciet in gheenen daghe. 74 M.w. wat m. gheloven maghe. A. ne ontbr. 75 Ende wat dat es t.g. 76 D. staet mi w.t.v. 77 W. de menighe. 78 Ne waer h. ne. 79 So wat hi mi bringhet in den moet. 80 W.e. mijn belof goet. 81 Hi l. mi in dit zwaer v, 82 D.v. ne mach n, 84 H.m. brocht in dit zeer. 85 ver J. 86 vermalendie. 87 E. daer es mede de houde q. 88 D. Scone O. niet l.a. 89 Ne g.t. no nacht no d.A. Ende en g. 90 Dat ickene ghespreken m. 92 ghiften. 93 in hulpen s. 94 D.m. altemale af s. ghegaen. 95 Goelijc S.e. Zoete Anezien. 96 mi nu e.v. 97 derde. 98 Dat es Zoete Ghepeins, ic hebs t. 99 H.h. mi sc. giften g. 4100 Waren s. met mi ghestade b.l.W.t. so sijn si mi no goet. 2 In dien dat ghevaen b.m. 3 Scone O. dor. 4. S. in hebbe goet gheval. Bij A. verkeerdelyk ongeval. 5 W.h. so v. leghet g. 6 Datti c. levende s.o. 9 I.w. begrepen in zotheden. 11 Sulke m.v. dustanen l. 14 lachtere g. 15 soe. 16 Adde soe mi jonstich ghesijn sonder waen. A Hadden. 17 Sone adt n. ghedaen te waren. 18 Ne waer s.n. ne s. 19 T.d. dat hem becomt wel. 20 A ne adt mi n. gheseit e. 21 Danne r. 22 I.w. qualic beraden. 23 en ontbr. 24 Nu weetic dat mijn doen es q. 27 Zwaer es de p. die. 32 Godsat. 33 Dat i. aldus verlore mijn eere. 34 Dor Scone O.d. es i.s. 35. Ende dor mi hevet ghedaen so vele. 37 Die g. leecht zeerichlike.

4138 H.d.m. heere groetelike. 39 Die niet goet te vertelne ware. 40 Want hi mi gheleide dare. 41 Dor de h.s. te hebne n. 42 d. scoene r. 43 Dies ic hem mijn leven lanc. 44 Weten sal van herten groten danc. 45 Van hem mach ic mi b.n. 46 No v.L. dits besciet. 47. No van den G. van minen. A. van der G. 48 No v. hopen in allen zinnen. 49 dat ontbr. 50 Ic wille sijn van herten g. 51 Ende met m. lechame te liden al. 52 mi t.s. 53 I.m. der g. ombeiden. 54 Want ontbr. 55 de. 56 Wildic tr. v. hem g. 58 D.m.v.s. halven toe quamen. 60 In b. hem. 61 Ne waer h.s.l.m. 62 seide mi. 63 N. es in mi dat ghebrec w. 64 W. hijt mi seide in ware tale. 65 Van den rauwe al beghene. 66 Die faucte es in mi alleene. 67 hoe m. gaen. 68 Die God van Minnen heeft niet mesdaen. 69 Hi doe met mi al bloet. A. Doet met. 70 Sinen wille cleene ende groet. A. wille sla. 71 heeft hi. 72 Hets recht want hi es G. 73 wille m.s. 74 En si datti mi helpe v. 75 ghecrighe Scone O. 76 staet a. 77 Ne waer hoe dat ghevallet mi. 78 Weetic dat een ghepeinsen si. 79 V. Scone O.n. mijn d. 80 in pinen g. 82 C.i. den God van Minnen v. 84 Scone O. de b.r. Vs. 85 en 86 ontbreken bij A. 87 Alsic dus m.r. 88 Claghede q. die rauwe. 89 v. eenen t.g.

4190 Neder tote mi die heeft v. 91 ende ontbr. 92 Soe s.V. en s.n. 93 Noch t. d huwen heere s. 94 W. dinct hu moghedi niet w.m. 95 eenen ontbr. 96 So weest met r. hu v. 97 D. hu dus pijnt ende t. 98 A.d. ende hu ne sp. t. 99 Het dochte hu sijn grote eere. 4201 Addi te voren so wel bekint. 2 Sinen dienst ala ghi hebt sint. 3 Sijn man waerdi nemmermee. 4 Gheworden dat dincke mi. 5 Kennedine secht mi bi trauwen. 7 Secht mi w. ic bidde d. 8 dien ontbr. 9 were. 10 Te dienne al zulken h. 11 Kennedine anders niet. A. Énde. 12 Neenic dan hi m.h. 13 S.g. te houden al. 14 E. mi ghelaten heeft in dit mesval. 15 In desen wech hier a. 16 B.G. so kendine c. 19 G.m. van gheenen dienste niet. 20 Hebben zware pine no verdriet. 21 Danne hem te dienene dat verstaet. 22 Ic rade hu dat ghine laet. 23 ben s. eeghin. 24 hi. 25 ghesceeden m. eeren. 26 D. mire h. zeere zoude deeren. 27 salt hu. 28 huwe herte gheven t. 29 E. hu wel betoghen s. ghewes. 30 D.d. diere goet jeghen es. 31 Die men sonder conciencie versinnen sal. 32 E.s.k. kennen al. 33 kennen. 34 No g. nacht n.d.A. nach. 35 knop. 36 D.w. te g. sal l. 38 Dit willic hu al h.b. 39 p. al vul onrusten. 40 M.e. pays al vul rusten. 41 So e.t. vul o. Bij C. vindt men overal so voor si. 42 S.e.o. al vul tr. 43 v. alre vreeselicheit 44 S.e.s. onverzekerheit. 45 vul wanhopen.

4246 Ende wanhope al sonder h. 47 Sonder r. es so al vul redenen. 48 Ende sonder r. es soe r. 49 vul onghesonden. Vs. 50 ontbr. 51 vul onghenouchten. Vs. 52-54 ontbr. 55 vul zotheden. 56 vul vroetheden. 57 vul bl. 58 al vul o. Vs 59 en 60 ontbr. 61 So es zoete in bitteren zaken. 62 So es bitter in zoeter smaken. 63 beraet. 65 vul bliscepen. 66 S.e. fel d. ontfaermich pleecht ts. 67 So es vast ende onvast, weet wel. 68 So es hovesch ende niet fel. Vs. 69. 70

So es crancheit stranc
Ende in stercheden cranc;
So gaet met dancke sonder ganc
Ende sonder danc met haren ganc.

71 zothie. 72 S.e. blide s. 73 wetic ontbr. 74 So es vul p. ruste t.m. 75 zoete helle. 76 vul pinen tparadijs. 77 karkere d.t. de g. 78 volget ane. 79 S.e. vrient die niemen v. 80 S.e. propre d. ghemeen b. 81 Also w.c. so g. 82 als. 83 Ens n.v.s. groten g. 84 No s.v. no so v.m. 85 No - no. 86 Hem ne leert wel c. 87 A. dese weghe de G. 88 Eist dat h. wil te naesten k. 89 omme geet. 90 tachterst. 92 Sente. 93 telker. 95 soe ontbr.; twint.

4296 Ende inne - mint. 97 D.d. minnere tallen daghen. 98 Of bedroevet e. hem beclaghe. A. Hem af. 99 ende roupen ay lacen k A. rope. 4300 D.i. dus v. 1 Ne waer doet hu s.g. 2 Ende k. 3 V.m. ende haer v. 5 haers af. 6 Ne volcht h. no hanghet ane. 7 Ne waer vliet haer so v.u. 8 D.m.v. hu varinc s. 10 hadde ontbr. 11 Hadde hare sermoen. Vs. 11 en 12 bij C:

Seidic te hare na dit doen:
Vrauwe, van al desen beginne
Dat ghi mi gheseit van minnen.

13 Hebt ben ic also vroet als t.v. 14 In s. dies niet m.h. 15 soude ontbr. 17 de lesse. 18 Die ic wel a.s. messe. 19 L. soude d.w.g. 20 nu ontbr. 21 mi ontbr. 22 dor. 23 Die m. nu d.g. hebt v. 24 Die ic g. soude h. 25 nu ontbr. 26 Ende s.d. hu h. ghesterke bi. 27 niet. 28 Es d. vele j.e. niet ne v. 29 ict mi v. 31 D. van ghepeinse c.m. 34 up elke u. 35 H. ende c. ende hem taysieren. 36 quaden ghenouchten. 37 Vrucht te winnen ne gheeren si t. 38 Andre lieden die men vint. 41 die ontbr., mede. 42 Ende segghen dat si niet ne l. 43 Ende aldus si danne ghewinnen. 44 Hare begheeren van der minnen. 45 Dees w. alre meest ghehoent. 46 Die met worden dus minnen loent. 47 J.h.b. dat men daer na poghe. 48 danne sijn. 49 In d.o. in waren dinghen. 50 So wille n. sonderlinghe. 51 Dat b.n. voert waert ga.

4352 A.d. vader vanden live sta. 54 O. men s. 55 int w. 56 Omdat soe wil. 57 Haer w.v. ghewerke ontvlien. 58 W.m.s. de zwaerhede ontsien. 59 Ne d.d. diese w. 60 daer waert 61 N. dus subtilijc leerde. 62 weerc ende huseerde. 63 met r. toe gaet. 64 Ne waer alle der lieder b. soe staet. 65 N. delite e. na a.n. 66 dan. 67 werpt. 69 het es w.v.a. sonden. A. senden. 70 vonden. A. venden. 71 Cullius b.v. houthede. 72 moe p.d. de jonchede. 73 W. die jonchede b. al bloet. 74 Menighen dicken i. vreesen v. der d. 75 Jonchede es. 76 S. te stervene voer w. 77 Ofte breken. 78 E. oec t.d. 79 Sc. e. grote scade ic echte 80 Hem ofte. 81 meinsche. 82 Te menigher d. die m. 83 Gheselscap te volghen dats q. 84 D.h. mede c. in beraet. 85 Dicken v. 86 Datsi gaen teenighen cloestren in. 87 Daer si hem m.b. 88 E. leeden also een heilech l. 89 Si l.w. ende vrihede. 90 gaf beede. 91 Hi w. den craen v. in de lucht. 92 Omdat hi c. in de vrucht. 93 Ne waer sijn gedochte es dicken onvast. 94 Als. 95 hi hute ofte v.o. 96 Ne d hi buten w. 97 Maer. 99 V. ghevet e. paciencie. 4400 Datti leve in peniteincie. 1 Jonchede d. bestaen zothede. A. verstaen. 3 doetse. 4 E.q. zake h. 5 in p. 6 S.d. hem scijnt e.d.s. 7 Taverne 9 doppelspel omme te gane. 10 L.d. soe mede anevane. 11 E. menighe a. onsede. 12 de z. verliest m. 13 M. houtheit s.d. soe. 14 S. bepeinst h. waer c.h.

4415 Soe m.p. hevet l. 16 Al ontbr., joncheden. 17 zothede d. soe d. 18 D. soe h.t. verloes m. 19 E. haer leven corte ende h.c. 20 jonchede. 22 Hevet g. sinen o. 23 Outhede brinct j. bi o. 24 bescedenheden. 25 E. te g.g.m. 26 Nochtan. 27 W. outhede d. ofte d. 29 Want ontbr., houthede. 30 ne wil. 31 Als h.d. outhede b. 32 si ontbr. 33 D. soe l. hevet bi onspoede. 34 no v.g. 35 S. prijst soe jonchede e. twint n.A. prise. 36 zothede. 38 Die d.l.s.s. vertoent. 39 hout so na haer d. 40 Alsoe e. in hare s. 41 Soe w.m.h.i. woeninghen. 42 wille d. soe. 43 G. altoes te d.s. 44 soe d.g. ghelovets. 45 Soe volght hem vroe ende spade. A. hare. 46 E.w. altoes. 47 E. ne wille daer s. niet w. 48 M.o. ne ghaert niet d. 49 ter houdtheden. 50 Ne heeftene de d. niet jonc b.A. Ende. 51 meinsche. 53 de oghen. 54 den meinsche. 55 Ende omme dat dat elc wel weet. 56 D. het te. 57 So pijnt hi danne omme d. 58 die in sine j. 59 Hevet ghedaen hem danne b. 60 A. hare cr. an s. 61 Die grauwe. 62 Ende d.s.i. hare. 63 kintscheden haren t. 64 Hebben si dan rauwe ende t.

4465 Si peinsen danne om de s. 66 D.s.d. te menighen stonden. 67 In harre j. 68 no w.s. bezuert. 69 let. 70 u ontbr., hijt w. 71 Verstekinghe e.p. 72 Si s.e. stekense arenthare. 73 tachterst sendensise ter d. 74 kennessen. 75 Kennen si d.s. hebben v. 76 Haren t.d.s. leden t.v. 77 B. joncheden in zotheden al. 78 Die haren tijt rovede ende stal. 79 Hoe soe die tiden comen ende g. 80 joye wille. 81 H.s. altoes p. ende begaren. 82 Vrucht te winnen sonder sparen. 83 Die c. moghen v.s.l. 84 Ne waer m vint. 85 kindren. 86 droughen s. het soude meshaghen. 87 N. danne g.w.s. 88 Die nu ten tide gheloves mi. 89 Meest sijn dat sijn vele hoeren. 90 D. nu o.m. quaer voeren. 91 Henne m. gheen. 92 haren lichame. 93 V. hem soude. 94 hem. 95 H. mach in hem peinsen tor vaert. 96 Dat soe n.d.s. g begaert. 97 Te hebbene cist lud of stille. 98 Dat soe te hem heeft sinen wille. 99 Maer omme s.g. soe es de f. 4500 Dat soene mint de quade b. l Die de liede also wille o. 2 D.d. moetse te hem g. 3 N dinct wel d.h. mijn. A. min. 4 D. alle de wijfs meester sijn. A. sin. 5 Inne. 6 Van lieve ontbr. 7 Van lieve die n. costelic ne s. 8 Die men lief hevet ende d.b. 9 Mach e.v. 10 Wel n. ende gheven s.b. 12 Es dicke ghestade minne bleven. 13 Ende die danne els niet beghert. 14 Danne hovescheit. 15 M. minne diet al d.v. 16 S. elc meinsche w. 17 d. moet c. 18 Ute goeder herte alsic hu sal nomen.

19 Die gherechte minne ne s.n. 21 Vleeschelike ghenouchte doe ic hu b. 22 Ne waer a.i. dooghden minne. 23 de m. 24 Rose. 25 Dat es alte male als ic v. 26 van den v. 27 T. hebne ende danne w. g 28. Hier omme eist dat ghi wilt l. 29 Die Rose ende dit es de s. 30 Dat ghi dus sijt t. Vs 31-35 bij C:

E. dese grote pine ende smerte
Die ghi doghet int herte.

De twee overige verzen ontbreken.
35 D. hute huwer herte g. 36 Dat dinct mi dbeste ghedaen. 37 Die p. die rauwe ende dat l. 38 Want a. hu de j.a. 39 suldi h. wel g.t. 40 D.g. huwen t. hebt v. 41 niet m. weder halen. 42 M. so mennet al m.v. 43 in haer s. 44 D. ic ne adde w.d. 45 M. hevet mi also bevaen. 46 Therte datter niet in es ghegaen. 47 ne mach ghehelpen. 48 no. 49 so m s. was a v. 50 Int h. addic groten t. 51 dinct. 52 A. wilt b.m. 53 Bedi s. de m. haten. 54 So moestic al der weerelt laten. 55 E. versmaden. 58 Ne waer a.i. haven s. 59 D. blevic in h. 60 E. i q. altoes vonden. 61 Dies ic ne mochte g.n. 62 In moet d. dit es een besciet. 63 I. hatien sijn ofte m. 64 N. dinct m. na mijn kinnen. 65 D. mi aergher ware h. 66 D. mi minne mochte sijn n. 68 Die mi desen r. hebt g. 69 al den d. 70 d. niet h.m. 71 G. hebbet al voer n.g. 72 Huwe sermoenen. 73 Ne waer, so ontbr. 75 V. der m. daer ghi af g. 76 Daet ende niemen b. m

4578 natur. 79 minne. 80 Daer ic m.s. toe wil k. 81 een ontbr. 82 D. makes hier dijn s.A. dien. 83 Mettien d.i. dor g. 84 Hebbe gheseit ende ghemaect v. 85 Nochtan w.d. dine b. 86 Die du mi bids up h. 87 di. 88 Dattu noch h. na sult p. 90 hu de dinc i. 91 menigher maniere. 92 h. nu wille verzieren. 93 Vrienscap es g. die ene. 94 Omdat een g.w. es g. 95 S. twist te hebne of b. 97 E.o.h. si g. 98 eenparlike. 99 Te hebne s. quade s. 4600 D. twist ofte t. maken. l Daer teen ten a.w. 2 N. lat nes te d. 3 altoes te st. b. 4 M. goeder herten waer soet s. 5 Ende dese moeten beede sijn een. A. moete. 6 S.d.s. ne mach gheen. 7 M.o.h. eene eenicheit. 8 V. herten van g. al ghereit. 9 Ende d. den a. te begheven. 10 Al hevet hi breken ende sneven. 11 Beede te sine van sinen rade. 12 Als die ghene die sijn ghestade. 14 Sine herte ontladen nacht ende dach. 15 S. te versegghen e maken m. 16 Ghelijc of hijt selve vertrect dare. 17 A. ghedane v.s. 18 Sijn si die draghen gherechte m. 19 ne d. niet. 20 D. hem van eenigher dine o. 21 So ontbr. 22 Ghebreckelijc no n no d. 23 of. 24 D. hire nemmermee b. 25 in pinen. 26 ombeiden. 27 Datti hem b. van n.m. 28 omme bidden. 30 Den ghenen d.g. leeft i.d. 31 anxenen. 32 Als h.b. moet. 33 duchti. 34 S.b. hem o.a. 35 A. dus ghedanen v. 36 Hevet vonden d.m. tr. d. 37 V. al dat m. begaert. 38 D.m. wel h. waert. 40 Ende addi eenighe dinc t.d.

4641 Ende hem s.v. dan b. 42 Omme troest m.g.r. 43 Hi soudene int h. zeere v. 44 E. hem helpen d. sijn d.A. helpe. 45 Van den l. 46 Tullius seit dat men s. minnen. 47 Van b. wat men. 48 soude. 49 Dit e. de b.d. vriendelijc s. 50 E. daer men vrienscap mach weten bi. 51 de m d.m. behaghet. 52 E die ic w. 53 die andre. 54 W. soe hu te b. comt n. 55 hevet virtuut. 56 Ende hevet alle doghet dats ware. 57 an h. hu dats m.r. 59 N. willic hu voert doen b. 60 Van eerande minne. 61 contrarie. 62 Die waerheit daer of nu hoert des. 63 Die met r. 64 D.m. onghifte. 65 vrienscap v. minne. 66 also lanc als dat winne. 67 Ne waer als de waesdom. 68 de m. van hare v. 69 Dese m. staet al ter a. 70 ghiften aldus m.d. 71 D.m.e. recht an te wane. 72 gaet de m. 73 een wolkin. 74 D. haer licht beneemt ende v.A. lich. 75 onder dat wolken. 76 A. so e.m.v. 77 D.h. te zulker minne t. 78 Ende ontbr. 79 ontgaet. 81 Als h. sijn g. wast ende coemt. 82 Ende aldus gaet de m.e. coemt. 83 Ghelijc die m. 85 deser. 86 Sijn meeste g. met riken lieden. 87 die ontbr. 88 in wertlike dinghen. 89 in die gierichede. 90 S.s.v.s. liede. 91 beeste in den w. 92 W. si d. menne. 93 haer. 94 Neemt te waren. 95 D.v. ne m.o.n. 96 E. mach hu segghen een bediet. 97 W.a. de vrecke r.m. 98 sijn lief dat. 99 grote ontbr. 4700 E.n. ne doet. A.E.n. ende g.l.M. hoedet m. begherten g. 2 T. dien datti n. de d.

4703 Ende dattene de m.v. 4 Danne. 5 Ende e.h.g. binnen s l. 6 liete. 8 S. over vast h.h.s.g. 9 Hoe s. de m.m.m. 11 nes t. prisen. 12 no nes g. 13 Na dien dat ic. 14 Huwe h. hebbe ghedaen b. 15 Van minnen alsic h.g. 16 So w. 18 ghehoeret. 19 Nochtanne e. emmer w. 20 I. vinde ghescreven nu hoerter naer 21 Dat beter te prisene w.A. Die. 23 Danne die zoete e. die s. 24 D.d. hu wonder ic achte. 25 Ende ic. 26 Dat ghijt voer recht zult p. 27 Alse e.d.a. goet h. 28 Dinct h. dat hi wel levet. 29 Te s.w. 30 O.h. gaet s.d.w. 31 So w.h. dus b. emmermee. 32 qualiken. 33 Als h.b. sit. A. sat. 34 dinct. 35 D.h.r. es ende waert. 36 E. hevet al datti begaert. 37 Van weelden daer hi in levet. 38 Die de weerelt ende de avonture ghevet. 39 Ende aldus waent emmermeere. 40 Alte male bliven in dese eere. 41 E.g. oec sijn van desen. 42 Alse h. de l.i. dore lesen. 43 doen kinnen. 44 Dat sine met herten m. 45 sere ontbr. 46 Hier nes niemen v.o.l. 47 Segghen si hine gave hu te vertherne. 48 S.h. utermaten gherne. 49 E. hu weder d[x]elen g.e. lijf. 50 Danne; wel ontbr, 51 Datsi s.d. es w. 54 So blijft hi ligghende v.h.a. 55 Als. 56 So ontbr. 57 eene. 58 V. die sine vriende. 59 Dies ne vint hi nu niewer niet. 60 Want hem die avonture besciet. 61 Dat blivet. 62 A. ghi g. leit te dale. 63 nu mee. 64 D. dies noit ne adde eer. 65 Dese. 66 D. diverse ende die sure.

4767 Alsoe h.r. omme keert. 68 Den uppersten soe dan ontheert. 69 werptene. 70 neemt. 71 in aermoeden. 72 Dien hi te voren hevet g. 73 Eere hetene nu k.c.s. 74 houden m.h. haren s. 75 Dies ne behouti v. gheen. 76 A. Daer. 77 Die a. hevet s. 78 Mintene yement dit. 79 aermoede. 80 hine yet s. 81 Newaer troos tem e.s. in s.A. in ontbr. 82 Als hi in de aermoede. 83 A. trecti up s. 84 hevettem leet d. no o. 85 ne machem n. laten. 86 Nu willic hu voert weder l. 87 Hoe m. verwerket de vriendinne. 88 haer de minne. 89 Dat. 90 E. bi te openbaerne es heimelichede. A. En - heimelijeiden. 91 dinghen. 92 Dit sijn de zaken d. doen v. 93 soe. 96 No s.h. gheslachte m. 97 Vienscap ne si. 98 zeghet 4800 dan[x]e. 2 Ende hi v. niet e.c. 3 S. wort h. van. 4 sine vriende. 5 Danne, wel. 6 Of h.v. yeman was g. 9 H.v. die s.a.m. 10 Danne te v. die g.e. 11 wert. 12 E.b.a. hi hem selven kint. 13 Als h. wert v.g.g. 14 Neder g. in die a. 15 vriende of gae[x]. 16 alle vrienscap. 17 van haven stont. 18 danne. 20 Dat hire g. wert b. 21 Want in sinen gelucken. 22 Sinen vrient niet kinnen c.A. en ontbr. 23 Oec sone m. 24 Have n.s. no diere g. 25 M. dien ghenoughet. 26 H.e. die rijcste die l. 27 Hets sulc hine h.