Gedichten. Deel 3a. Apparaat

[494] Kleine kabbalistiek voor kinderen

Overlevering

M^1	Manuscript, collectie J.B.W. Polak, H-17.
P^1	Proef Kleine kaballistiek voor kinderen, oorspronkelijk collectie J. Vermeulen, H-22.
D^1	Sintels, p. 26-27.

[p. 355]

D^2	Kleine Kaballistiek voor Kinderen.
P^2	Eerste proef D^3, H-88.
P^3	Tweede proef D^3, H-89.
D^3	Cryptogamen iii, p. 226-228.
M^2	Kopij D^4, H-122.
D^4	Verzamelde gedichten, p. 692-694.

Datering

Vóór 20 juni 1943

Leestekst

M¹

Varianten en correcties

M¹ a zw inkt, b potlood (in onbekende hand)

P¹ a gedrukt, b typemachine (J. Vermeulen), c potlood, d bl inkt, e zw inkt

P² a gedrukt, b potlood

M² a gedrukt, b potlood (in de hand van D. Wolthers)

Titel	M^1	a	kleine		kabbalistiek	voor		kinderen
		b	[	]	[kab][a]l[listiek]	[			]
	P^1-D^1		Kleine		|				|
	D^2		|	|	Kaballistiek	|	|	Kinderen
	P^2-D^4		|	|	kaballistiek	|	|	kinderen

Opdracht	M^1		[ontbreekt]
	P^1	a	|	|
		b	Voor Petertje^+
	D^1-D^4		[ontbreekt]

1	M^1		de	4 is vierkant		manlijk
	P^1	a	De	|	|	mannelijk
		c	[		]	[man][lijk]
	D^1		|				|
	D^2		|		|	mannelijk
	P^2-D^4		|		|	manlijk
			M^1-P^1, r. 5-10:

5

M^1-P^1

de 8 twee nullen op elkaar

6	M^1	a	lacht maar		lacht maar
		b	[	]
	P^1		|	|

7	M^1		de 7 staat		appart
	P^1		|	|	apart

8

M^1-P^1

tegen zijn stok verstard

+ [zie noot 4]

[p. 356]

9

M^1-P^1

hij zal wel heilig wezen

10	M^1-P^1		wij hebben niets te vreezen
			D^1-D^4, r. (5)-(10):

(5)

D^1-D^4

de 7 staat apart^+

(6)

D^1-D^4

tegen zijn stok verstard^+

(7)

D^1-D^4

hij zal wel heilig wezen^+

(8)

D^1-D^4

wij hebben niets te vreezen^+

(9)

D^1-D^4

de 8 twee nullen op elkaar^+

(10)	D^1-D^4		lacht maar lacht maar^+
			M^1-D^4, r. 11-61:

11	M^1-D^2		de 5 is		laf en stijf
	P^2-D^3		|	|	een		manwijf
	M^2	a	|					|
		b	[			]	oud [wijf]
	D^4		|						|

12	M^1-P^1		een		weifelachtig	wijf
	D^1-2		|	|	wijfelachtig	|	|
	P^2-D^4		heeft weinig om het lijf

14	M^1-D^2		blond kindje van de		twintig
	P^2-D^4		|	|	20

16	M^1-D^2		maar huwt ze later alle		tien
	P^2-D^4		|	|	10

18	M^1-D^3		volkomen ongezien
	M^2	a	|	|
		b	het staat nog te bezien
	D^4		|		|

23	M^1-P^1		o twee			,	waar blijf je nou		?
	D^1-2		|		|	◦	|		|
	P^2-D^3		kom		2		|	|	◦
	M^2	a	|						|
		b	zeg	[					]
	D^4		|						|

33	M^1-D^2		het mag in huis niet tochten
	P^2-D^3		wringt zich	bij nacht in	bochten
	M^2	a	|			|
		b	[	] in 1000	[	]
	D^4		|			|

+ [← M¹-P¹, 7]

+ [← M¹-P¹, 8]

+ [← M¹-P¹, 9]

+ [← M¹-P¹, 10]

+ [← M¹-P¹, 5]

+ [← M¹-P¹, 6]

[p. 357]

36	M^1-D^2		20 is		duizend	weken
	P^2-D^4		|	|	1000	|	|

37	M^1		kun je dat		ook	uitrekenen
	P^1	a	|				|	?
		e	[	]	óó[k]	[		]
	D^1-2		|	|	ook	|		|
	P^2	a	|					|
		b	[	]	óó[k]	[		]
	P^3-D^4		|					|

38	M^1		30 gevraagd		een flink chauffeur
	P^1	a	|			|
		c	[	]: [		]
	D^1-D^4		|	|◦ |		|

41	M^1-D^3		bloed-	en slagader
	M^2	a	|		|
		b	[bloed]	[	]
	D^4		|		|

42	M^1		kom niet nader
	P^1		|	|!
	D^1-D^4		|	| ◦

43	M^1		50 is oom		frits
	P^1	a	|			|
		c	[	]	F[rits]
	D^1-D^4		|				|

47	M^1-D^3		van		rokken	en satijn
	M^2	a	|				|
		b	[	]	l[okken]	[	]
	D^4		|				|

49	M^1		wandelstok		kerk
	P^1	a	|	|,	|	|
		c	[	] ◦	[	]
	D^1-D^4		|			|

51	M^1-P^1		hij is nog kras		goddome
	D^1-2		|	|	potdome
	P^2-D^4		|	|	goddome

52	M^1		90		nog
	P^1		|	|...	|	|
	D^1-D^4		|	| ◦	|	|

[p. 358]

53	M^1		100		toch
	P^1		|	|	tóch
	D^1-D^4		|	|	toch

55	M^1-D^2		van een	vuile turk met een geel gezicht
	P^2-D^4		zo'n	|	|

56	M^1		en onze		methusalem	dan
	P^1	a	|	|	Methusalem	|	|
		c	[				]?
	D^1-2		|					|
	P^2-D^4		|				|◦

57	M^1-D^3		ik hoor je weet er weinig van
	M^2	a	|	|
		b	daar weet ik toevallig het mijne van
	D^4		|		|

58	M^1		hij noemde een		maand	een		jaar	om fijn
	P^1	a	|	|	jaar	|	|	dag	|	|
		d	[				]	maand	[	]
		e	[	]	[maand]	[	]	jaar	[	]
	D^1-D^4		|							|

60	M^1		wij	gaan alleen tot 100			kinderen
	P^1	a	we	|	|,		|	|
		c	[		]◦		[	]
	D^1-D^4		|			|	kind'ren

61	M^1-P^1		hoe bedonderd je 't ook moogt vinden
	D^1-D^4		|	|.

Commentaar

^1	De feitelijke datering van P^1-D^2 komt niet overeen met de chronologische volgorde van de tekstversies. P^1 is later vervaardigd dan D^1-2, maar vertegenwoordigt een oudere versie (vgl. noot 3 en 4). In de synopsis is P^1 om die reden vóór D^1-2 geplaatst.
^2	Op 20 juni 1943 schreef Achterberg aan Bert Bakker dat hij ‘een “Kleine kabballistiek voor Kinderen” (2 regelige strophen)’ geschreven had, ‘die zich misschien zou leenen (maar dit weet ik niet zeker) voor illustratie door de door jou genoemde Bantzi[n]ger. [...] Nogmaals, van de waarde van dit vers ben ik voor mezelf niet geheel zeker. Zelfs in 't geheel niet...’ Mogelijk is M^1 afkomstig uit de collectie van Bakker of Bantzinger. Een uitgave bij de Mansarde Pers is echter nooit verschenen. Zie verder § 12.4.1.
^3	De titels van dit gedicht en [505] ‘Sprookje’ zijn door Jan Vermeulen genoteerd in de inhoudsopgave van de geplande bundel Balans (zie § 14.2). Later overwoog Vermeulen deze gedichten in Morendo op te nemen. Op 7 maart 1944 ried Achterberg hem dit af, omdat de gedichten niet uit de periode tussen

[p. 359]

	Afvaart en Eiland der ziel stamden. Een week later voegde hij hier aan toe: ‘Dit zijn “Spielereien”, op z'n hoogst; vooral niet meer, dunkt je ook niet? Als we ze dus eenigszins kunnen missen, doe ik het veel liever niet.’ Zie verder § 21.1.
^4	Vanaf september 1943 correspondeerde Achterberg met Jan Vermeulen over een afzonderlijke, geïllustreerde uitgave van dit gedicht. Op 1 juni 1944 gaf hij Vermeulen toestemming het gedicht bij de Molenpers te laten verschijnen en stuurde hij een niet overgeleverd handschrift: ‘De kaballistiek schrijf ik uit het hoofd, dus bij eventueel drukken graag proef.’ Op 30 juli 1944 heeft Achterberg de proef (met ingeplakte illustraties door Jan Kloots) ontvangen (P^1). Hij was enthousiast over de uitvoering, maar twijfelde nog over bepaalde passages: ‘18, 2e regel bevalt mij niet. Weet mij iets beters? “Familie vrijgevochten”? [...] Zou de N.S.B. me niet nemen op “17”?’ (Vgl. r. 33 en r. 30). Tevens vroeg hij: ‘Kan ik het geheel opdragen aan een kind? Ik weet een kind.’ Op 11 augustus 1944 verzocht hij Vermeulen de opdracht ‘voor Petertje’ - waarmee het aangenomen zoontje van Bert Bakker is bedoeld - in de proef aan te brengen. Deze opdracht is door Vermeulen op de keerzijde van het later vervaardigde titelblad getypt. De uitgave is nooit verschenen. De proef is in 1986 in facsimile uitgegeven (Gerrit Achterberg, Kleine kaballistiek voor kinderen. Ed. R.L.K. Fokkema. [Amsterdam, 1987]). Zie verder § 12.4.5 en § 22.4.
^5	Nadat Achterberg op 29 december 1943 de kopij voor de bundel Sintels (D^1) aan A. Marja had gestuurd, heeft de echtgenote van Marja, G.A. Kuiper, in januari 1944 een rijmprent van dit gedicht gemaakt. Deze prent (D^2) werd door Marja in eigen beheer uitgegeven (zie voor een reproductie: Schrijvers prentenboek, p. 30). Zie verder § 12.4.2.
^6	Bij de voorbereidingen voor de Verzamelde gedichten heeft Achterberg overwogen r. 12 van dit gedicht te veranderen. Op de correctielijst voor de uitgave noteerde hij: ‘regels 11 en 12 worden: [/] de 5 is een oud wijf [/] heeft altijd pijn in 't lijf?’ Deze verandering is niet in de kopij van D^4 aangebracht. Zie verder § 51.2.
^7	In P^1 en D^2-D^4 staat dit gedicht in de nieuwe spelling.
^8	Literatuur over het gedicht: Vermeulen, J., ‘Gerrit Achterberg. Kleine kaballistiek voor kinderen.’