Gedichten. Deel 3a. Apparaat

[247] Reiziger ‘doet’ Golgotha I

Overlevering

M^1	Typoscript, collectie A.L.C. Palies, 25 december 1938, H-6.
M^2	Typoscript, collectie A.L.C. Palies, 3 januari 1939, H-7.
T	Opwaartsche wegen 17 (maart 1939), p. 8.
D^1	Eiland der ziel, p. 77.
D^2	Reiziger ‘doet’ Golgotha, p. [7].
D^3	Cryptogamen^1, p. 111-112.
D^4	En Jezus schreef in 't zand^1, p. 13.
D^5	En Jezus schreef in 't zand^2, p. 9.
P^1	Proef D^6, H-54.
D^6-7	En Jezus schreef in 't zand^3-4, p. 9.
D^8	Cryptogamen^2, p. 71.
P^2	Proef D^9, H-90.
D^9	En Jezus schreef in 't zand^5, p. 9.
M^3	Kopij D^10, H-122.
D^10	Verzamelde gedichten, p. 141.

Datering

Vóór 22 december 1938

Leestekst

M¹

Varianten en correcties

Nummer	M^1-D^1	1
	D^2	[ontbreekt]
	D^3-D^10	1

1	M^1-T	Ze	hebben Hem, zonder zich af te vragen		,
	D^1-3	Zij	|		|
	D^4-D^7	|		|◦
	D^8	|		|,
	P^2-D^10	|		|◦

[p. 169]

4	M^1	En toen Hij daar te lijden hing		-
	M^2	|	|	- -
	T-D^3	|	|	-
	D^4-D^7	|	|,
	D^8	|	|	-
	P^2-D^10	|	|,

5	M^1	een	spijker is een leelijk ding		-
	M^2	|		|	- -
	T-D^3	|		|	-
	D^4-D^7	- een	|			|
	D^8	een	|			|
	P^2-D^10	- een	|			|

6	M^1-D^3	zei Hij: Vader		vergeef het hun.
	D^4-D^7	|	|,	|	|
	D^8	|	|◦	|	|
	P^2-D^9	|	|,	|	|
	M^3-D^10	|	|◦	|	|

8	M^1	't Was	hun er immers om te doen,
	M^2-D^10	Het was	|	|

9	M^1	te zien	wat of Hij nu zou doen!
	M^2-D^10	om eens te zien,	|	|
		[De volgende regels ontbreken in M^1:]
		M^2-D^10, r. (10)-(12):

(10)

M^2-D^10

Zoo heeft Hij nog voor hen gebeden,

(11)

M^2-D^10

en in Zijn sterven aan hen meegegeven

(12)

M^2-D^10

een alibi voor hun geweten.

(12/13)	M^2-D^10	[strofewit]
		M^1-D^10, r. 10(13)-15(18):

10	M^1	Ik stond van verre	quasi wat te praten
(13)	M^2-D^10	En ik stond in de verte	|	|

12	M^1	Ze deden		toch	wat		zij	niet konden laten.
(15)	M^2-T	|	|	immers tóch,	|				|
	D^1-D^10	|				|	ze	|	|

[p. 170]

14	M^1	Zijns Vaders armen...					nog		voor	Paschen
(17)	M^2	de		armen	van Zijn Vader;	- -	|	|	vóór	|	|
	T-D^3	|				|-	|				|
	D^4-D^7	|	|	handen	|						|
	D^8	|	|	armen	|						|
	P^2-D^10	|	|	handen	|						|

Commentaar

^1	Op 22 december 1938 stuurde Achterberg vijf gedichten aan Roel Houwink: [247] ‘Reiziger “doet” Golgotha i’, [248] ‘Reiziger “doet” Golgotha ii’, [249] ‘Evenwijdig aan deze schreden’, [250] ‘Woordenbloeisel:’ en [251] ‘Vincent’. Van de eerste twee gedichten is het origineel niet overgeleverd. Voordat Achterbergs brief verzonden werd, zijn er afschriften van de gedichten gemaakt. Deze typoscripten, afkomstig uit het archief van A.L.C. Palies, zijn gedateerd ‘25 December 1938’ (M^1). Kort na het verzenden van de gedichten heeft Achterberg de beide gedichten herzien, waarover hij op 2 januari 1939 aan Houwink schreef: ‘Het is misschien wel 'n beetje gek, maar ik had toch geen vrede met die twee “Golgotha”-verzen. Mag ik ze je, even veranderd, met een derde er aan toegevoegd, hierbij alsnog insluiten?’ Ook van deze nieuwe versie is alleen het afschrift uit de collectie van Palies bewaard gebleven, gedateerd ‘3 Januari 1939’ (M^2). Zie ook [252] ‘Reiziger “doet” Golgotha iii’ en verder § 6.2.3.
^2	In zijn brief aan Houwink van 22 december 1938 opperde Achterberg verschillende mogelijkheden voor publicatie van de vijf gedichten (zie noot 1): ‘Als ze wat zijn, zouden ze dan in “Werk” 't meest tot hun recht komen, of in O.W.?’ Ook overwoog hij de gedichten te sturen naar K. Lekkerkerker, die hem om een bijdrage had gevraagd voor de bloemlezing In aanbouw. De gedichten zouden in verschillende tijdschriften verschijnen. Dit gedicht werd, samen met [248] ‘Reiziger “doet” Golgotha ii’ en [252] ‘Reiziger “doet” Golgotha iii’, in 1939 gepubliceerd in de maart-aflevering van Opwaartsche wegen. Zie verder § 6.2.3.
^3	Voor de uitgave van de rijmprent Reiziger ‘doet’ Golgotha (D^2) in 1943 heeft Achterberg de verkorte titel ‘Golgotha’ overwogen, zoals blijkt uit een brief van Bert Bakker van 10 juli 1943: ‘Met den kleine titel “Golgotha” ben ik erg blij. En tóch: het scherpe, spottende, “moderne”, Amerikaansche van “Reiziger doet” hoort er haast bij.’ Uiteindelijk bleef toch de oorspronkelijke titel gehandhaafd. Zie verder § 12.4.1.
^4	In zijn bespreking van Eiland der ziel in Het vaderland van 3 maart 1940 noemde Menno ter Braak dit gedicht ‘misschien wel het beste uit den heelen bundel’. Achterbergs reactie hierop luidde: ‘Toch is voor mij “Reiziger” niet het beste.’ (Brief aan Ed. Hoornik, 7 juni 1940.)
^5	In 1953 vertelde Achterberg in een interview: ‘Sommige verzen vroegen een lang rijpingsproces en kregen moeilijk vorm, andere schreef ik juist weer snel op, b.v. “Reiziger “doet” Golgotha”. Dit vers heb ik met opzet in een soort krantenstijl gehouden.’ (P.A. Hekstra/K. Klap, ‘De dichter Gerrit Achterberg’, p. 199.) Tegenover H.U. Jessurun d'Oliveira (‘Gerrit Achterberg’, p. 31) zei

[p. 171]

	Achterberg in 1959: ‘Reiziger doet Golgotha [...] heb ik in tien minuten opgeschreven.’
^6	De in P^2 aangebrachte veranderingen zijn later door D. Wolthers overgenomen in M^3, de kopij voor D^10. Omdat het in dit geval gaat om het bijwerken van een inmiddels verouderde versie, wordt in het apparaat alleen de gecorrigeerde versie van M^3 betrokken.
^7	De reeks [247-248-252] ‘Reiziger “doet” Golgotha’ is vertaald in het Engels door S. Wiersma (2x) en in het Spaans door F. Carrasquer (2x).
^8	Literatuur over de reeks [247-248-252] ‘Reiziger “doet” Golgotha’: Berkelmans, F., ‘Achterberg “doet” Golgotha.’ Boekenogen, H., ‘Kanttekening bij “Reiziger “doet” Golgotha”.’ Leek, Th. van der, ‘Voor of tegen.’ Leek, Th. van der, ‘De dichter Achterberg.’ Roeland Vermeer, J., ‘Over religieuze gelegenheidspoëzie en de Golgothagedichten van Gerrit Achterberg.’ Vereecke, W., ‘Lessen en methode.’ [Anoniem], ‘Twee Pinksterverzen van Gerrit Achterberg.’ (1958)