Arenlezer achter de maaiers

Steenbakkers

Zij vergalden het leven van de kinderen Israëls door hen te dwingen tichelstenen te vervaardigen

EX. 1:14

Het tweede boek van Mozes, het boek Exodus, opent met de geschiedenis der onderdrukking van het volk Israëls in Egypte. Het is de machtigste en aangrijpendste geschiedenis welke er ooit over een onderdrukt volk werd geschreven en zij is slechts te vergelijken met die andere aangrijpende geschiedenis over een onderdrukking, eveneens uit de Bijbel: ‘de Babylonische gevangenschap’, waaraan de prachtige psalmregels herinneren:

Aan Babels stroom daar zaten wij en weenden,
Wanneer wij dachten aan Jeruzalem.

[p. 49]

In het boek Genesis was het Joodse volk nog een welkom volk in Egypte. Josef was er onderkoning en zijn broeders werden gastvrij in het land van Pharao opgenomen. Maar waar het boek Exodus aanvangt, zet ook onmiddellijk de verdrukking in. Het Joodse volk was mettertijd tot een groot volk uitgegroeid, er was reeds lang een andere pharao aan het bewind en de politieke verhoudingen in Egypte waren gewijzigd. Egypte voelde zich op dit moment niet sterk en was bang voor Aziatische invasies, die gedurende de gehele Egyptische geschiedenis in meerdere of mindere mate via het schiereiland Sinai plaats vonden. Daar baatte ook de oude Egyptische vestinggordel niet tegen, die zich bevond waar nu ongeveer het Suezkanaal loopt. En de Joden, die een Aziatisch volk waren, bevonden zich binnen deze vestingsgordel in Egypte zelf, want het land Gozen lag in het Oosten van de Nijldelta. Dat is de reden waarom Pharao tot zijn volk zegt: ‘Zie, het volk der Israëlieten is talrijker en sterker dan wij. Wel, laten wij verstandig handelen en zorgen, dat er nog niet meer komen zodat zij zich niet, als er een oorlog uitbreekt, ook nog met onze vijanden verenigen en tegen ons vechten’. Pharao beschouwt het Joodse volk dus als een soort vijfde colonne en van dat ogenblik af begint hij een meedogenloze vervolging, zoals wij die slechts kennen uit de tijd, die vlak achter ons ligt. Eerst leest men, dat het volk voorraadsteden bouwen moet, die met name genoemd worden. Het zijn de steden Ramses en Pithom. Deze steden lagen in of vlak achter de bovengenoemde vestinglinie, welke Egypte tegen de invallen van de Aziatische volken verdedigen moest. Het waren kennelijk vestingsteden of steden ter bevoorrading van de garnizoenen. De ruïnen van Pithom zijn door de archaeoloog Naville opgegraven. Zij liggen bij het huidige plaatsje Tell el Maschuta. De juiste ligging van Ramses is onbekend. De wijze, waarop deze steden gebouwd werden, is duidelijk beschreven in het Oude Testament. ‘De Egyptenaren’, staat er, ‘vergalden het leven van de kinderen Israëls door

[p. 50]

hen te dwingen tot harde dienstbaarheid bij het vervaardigen van leem- en tichelstenen’.

Wat voor een werk dit vervaardigen van tichelstenen was, kan men nog dagelijks in het Oosten met eigen ogen aanschouwen. Dikwijls ziet men in de buurt van een poel of rivier enkele mannen gehurkt zitten: het zijn de steenbakkers. Eerst graven zij een gat in de grond nabij de poel en een van hen treedt met zijn blote voeten de modder tot een brij. Deze brij wordt dan vermengd met kortgehakt stro, dat als bindmiddel dient en dat in een grote hoop naast het gat op de grond ligt. Nu wordt een grote klomp van dit mengsel op een mat van palmbladeren gelegd en een tweede man maakt er met een vorm stenen uit. Een derde legt ze op een rij in de zon te drogen. Na een paar dagen is de bovenste kant droog en worden de stenen omgekeerd. En na nog enkele dagen zijn de stenen klaar en worden dan tot een steenhoop opgestapeld, waar zij blijven staan als bouwmateriaal. Overal in het Egyptische landschap ziet men zulke steenhopen. Precies dezelfde arbeid als deze tichelsteenbakkers moesten de Joden uit Exodus verrichten, maar dan als dwangarbeid. Later maakt Pharao het werk nog zwaarder. Hij laat aan de opzichters bij de dwangarbeid mededelen: ‘Gij zult het volk niet meer, als tot nu toe, stro geven. Laat het hen zelf gaan zoeken. Maar het getal der tichelstenen, dat zij tot nu toe maakten, moet gij handhaven’. Wanneer men bij de arbeid van de hedendaagse Oosterse steenbakker toekijkt, begrijpt men onmiddellijk, welk een verzwaring dat betekende. Het verzamelen en hakken van stro was een geheel andere arbeid en zonder gehakt stro kon men geen bruikbare stenen maken. Pharao's maatregel was kennelijk een maatregel om te sarren. Maar dat was nog maar het begin van wat het volk Israëls te verduren kreeg.