Arenlezer achter de maaiers

Huwelijksleven in het Oude Testament

Dan plaagde haar mededingster haar.

I SAM. 1:6

De positie van de Oosterse vrouw verschilt geheel van die harer Westerse zuster. De vrouw in het Oosten is het eigendom van de man. Hij behandelt haar dan ook als zijn eigendom. Deze behandeling kan variëren van de wijze waarop men zijn ezel behandelt tot de wijze waarop men een kostbare parel behandelt. Maar hoeveel verschil er ook tussen beide behandelingen bestaat, zij hebben dit gemeen dat men op beide zuinig is. Op de ezel zowel als op de parel. De Oosterse vrouw wordt dan ook met zorg bewaakt, nadat de man haar getrouwd heeft. Zij moet geheel in een zwart, lang kleed gehuld gaan. Zij moet haar gezicht met een sluier bedekt houden. Zij mag zich niet op straat begeven tenzij zij daar een noodzakelijke bezigheid te verrichten heeft. In het openbare leven vervult zij geen enkele rol. Als haar man gasten heeft mag zij zich zelfs niet vertonen. Tenzij dan om de gasten te bedienen. Wanneer men het Oude Testament leest dan ziet men dat de positie van de vrouw daar precies eender was als heden ten dage in het Oosten. Er is nog een andere overeenkomst tussen het Oosten van vandaag en het Oude Testament. Dat is het feit dat een man meer dan één vrouw mocht trouwen.

[p. 25]

De Westerling is het huwelijk zozeer als een aangelegenheid van wederkerige liefde gaan beschouwen, dat hij zich nauwelijks meer een beeld van het Oosterse en Oudtestamentische huwelijk kan vormen. In het Oosten is het huwelijk niet het gevolg van een beantwoorde liefde. Het is een zeer nuchtere en zakelijke overeenkomst die tot doel heeft een geslacht, een stam, een familie in stand te houden.

Waar de Westerling er de nadruk op pleegt te leggen, dat hij een nieuw gezin gaat stichten, daar zal de Oosterling er de nadruk op leggen, dat de oude familie in stand gehouden wordt. Het overheersende idee in het Oosterse huwelijk is het nageslacht. Nergens is dat krachtiger uitgedrukt dan in het boek Genesis waar Rachel, als zij kinderloos blijft, tot Jacob zegt: ‘Geef mij kinderen, of ik sterf’. Een zo groot mogelijke nakomelingschap was en is nog altijd de trots van de Oosterling. ‘Moge zij moeder worden over millioenen kinderen’ was een huwelijkszegenwens in het Oude Testament. De broers van Rebecca roepen het haar na als zij met de knecht van Abraham op een kameel vertrekt om de vrouw van Isaäk te worden.

Een van de voornaamste redenen waarom een man in de dagen van het Oude Testament meer dan één vrouw mocht hebben, was een zo groot mogelijke uitbreiding van het nageslacht. Hij trouwde niet alleen vaak verscheidene vrouwen, maar hij was practisch ook getrouwd met de slavinnen dier vrouwen. Indien dan de vrouw geen kind kreeg, maar de slavin wel, dan werd de eerste vrouw de moeder van het kind. De positie van de slavin was dus al heel ongelukkig. Maar de positie van haar meesteresse, de wettige echtgenote van de man, was ook verre van benijdenswaardig. Twee Babylonische huwelijkscontracten uit die tijd laten aan duidelijkheid niets te wensen over. Wij willen ze voor de lezer overschrijven, maar daar de namen der betrokken personen nogal lang zijn, veranderen wij de naam van de man kortweg in A, die van de vrouw in B en die van haar slavin in C.

[p. 26]

Hier volgt dan het eerste contract:

A heeft een huwelijk en echtverbintenis aangegaan met B en C. Indien B en C tot haar man zeggen: ‘Gij zijt onze echtgenoot niet’, dan zullen zij van de toren geworpen worden. Doch als A tot zijn vrouwen B en C zegt: ‘Jullie bent mijn vrouwen niet langer!’ dan moeten zij vertrekken uit zijn huis. C moet de voeten van B wassen, zij moet haar stoel in het huis van de godheid dragen, haar haar opmaken enz. Zij mag geen enkel verzegeld voorwerp openen en moet iedere dag haar brood bakken. Tot zover het eerste contract. Het laat wel niets aan duidelijkheid te wensen over waar het ‘de rechten’ van de vrouw betreft. Het tweede contract regelt dan nog eens apart de verhouding van de slavin C tot de beide andere partijen. Hier volgt het: Als B tegen C zegt, je bent mijn zuster niet, dan zal zij gestempeld worden en voor geld worden verkocht. En het eindigt nog eens nadrukkelijk: Indien beide vrouwen tot haar gemaal zeggen, je bent onze echtgenoot niet, dan zullen zij beiden gewurgd worden en in de rivier worden geworpen. De positie der beide vrouwen, vooral die van de slavin, was nagenoeg rechteloos. In werkelijkheid zal het natuurlijk niet zo erg geweest zijn als het contract het ons suggereert. De verhouding van A en B en C vinden wij ook in het Oude Testament. Jacob heeft niet alleen twee vrouwen, Lea en Rachel, maar ook haar beide slavinnen Bilha en Silpa zijn zijn vrouwen. Tot welk een onplezierige wedijver dit in het begin aanleiding geeft, leze men zelf in het boek Genesis. Het pijnlijkste in de geschiedenis is wel dat Lea en Rachel zusters zijn. Om zulke verdrietige dingen tussen zusters te voorkomen, worden dergelijke huwelijken van een man met vrouwen die zusters van elkaar zijn dan ook verboden. ‘Als tweede vrouw moogt gij u niet de zuster van uw vrouw nemen’ zegt het boek Leviticus. Verder was de rechtspositie van een vrouw ongeveer dezelfde als die in het Babylonische contract. Zij kon niet scheiden. De man wel. Hij hoefde haar slechts een scheids-

[p. 27]

brief te geven, waarin niet meer behoefde te staan dan: ‘Zij is mijn vrouw niet, ik ben haar man niet’. En ook dat was niet eens nodig. Zo verstoot Abraham Hagar en haar zoon. In het boek Deuteronomium leest men dan beschermende maatregelen van latere datum ten gunste van de vrouw. Maar haar rechten bleven, vergeleken met die van de man, vrijwel nihil. Ontrouw van haar kant werd onverbiddelijk met de dood gestraft.

Men zal zich ongetwijfeld afvragen wat er van de echtelijke liefde terechtkwam in een dergelijke situatie. Dat er wel degelijk van liefde sprake was tussen een man en een vrouw, leert het begin van het eerste boek van Samuel, al schildert het ons tevens de wantoestand die ontstond door het huwelijk met meer dan één vrouw.

Er was eens een man uit Ramatharim, lezen wij bij Samuel. Zijn naam was Elkana. Hij had twee vrouwen: de een heette Hanna, de ander Peninna. Peninna had kinderen, Hanna echter was kinderloos. Deze man toog ieder jaar uit zijn woonplaats op naar Silo om daar God, de Heer der heerscharen, te aanbidden en Hem te offeren. Zo vaak nu Elkana offerde gaf hij zijn vrouw Peninna en al haar zonen en dochters delen van het offermaal. Aan Hanna gaf hij een dubbel deel, want hij had Hanna meer lief, ofschoon de Heer haar kinderen ontzegd had. Dan krenkte haar mededingster haar echter met liefdeloze woorden, om haar pijn te doen wijl de Heer haar niet met kinderen gezegend had. Zo ging het jaar op jaar. Zo vaak hij naar het huis des Heren ging, krenkte de ander haar, zodat zij huilde en niets at. Elkana, haar man, vroeg haar dan[:] ‘Hanna, waarom huil je en waarom eet je niet? En waarom ben je zo bedroefd? Ben ik je dan niet méér waard dan tien zonen?’

Hanna wordt dan later de moeder van Samuel. Het geciteerde gedeelte illustreert ons genoegzaam hoe een huwelijk met meer dan één vrouw het familieleven verzuurde.

[p. 28]

Het Oude Testament geeft meer van dergelijke pijnlijke situaties.

Nu kan men ook licht begrijpen van welk een diepgaande betekenis Jesus' woorden in de bergprediking zijn, waar Hij zegt: ‘Er is gezegd geworden: wie zich van zijn vrouw scheidt, zal haar een scheidsbrief geven. Maar Ik zeg u: Wie zich van zijn vrouw scheidt - tenzij in het geval van overspel - die maakt dat zij echtbreuk begaat’. Daarmee heft Jezus Mozes' wetgeving in het boek Deuteronomium op. En daarmee verandert de wereld van aangezicht.