Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Eerste stuk

[Jan Jacob Mauricius]

MAURICIUS (Jan Jacob), zoon van den vorige, werd te midden van 1692 te Amsterdam geboren. Zijn vader onderwees hem in de Latijnsche en Grieksche talen, en reeds vroeg muntte hij door zijne schranderheid uit. Als een blijk van zijne vroege ontwikkeling strekke dat hij slechts zes en een half jaar oud, in tegenwoordigheid van honderde menschen, den 11 Januarij 1699 in de Gasthuiskerk te Amsterdam, ‘tot verwondering der geheele stad predikte over Matth. VII:15, 16. Op achtjarigen leeftijd vervaardigde hij Latijnsche en Nederduitsche gedichten, en op twaalfjarigen gaf hij reeds een heldendicht in het licht. Na aan het gymnasium het ons derwijs van David van Hoogstraten genoten te hebben werd hij op zijn dertiende jaar ingeschreven als student in de godgeleerdheid; doch spoedig verwisselde hij dit vak met de regtsgeleerdheid en reeds den 16 April 1708, dus toen hij zijn 16-jarigen leeftijd bereikt had, werd hij, na verdediging zijner

[p. 420]

dissertatie de Gallorum-Germanorumque origine, tot doctor in de beide regten bevorderd.

Hij zette zich te 's Hage neder en liet zich als advocaat bij het Hof van Holland inschrijven; weldra echter werd hij aangesteld tot kommies bij den raadpensionaris Mr. Isaak van Hoornbeek. Den 4 Sept. 1712 trad hij te 's Hage in den echt met Alida Pauw, kocht zich eene landhoeve nabij Nijmegen en liet daar een veefokkerij op groote schaal aanleggen. Twee jaren later verkocht hij die landhoeve, die hem geen voordeel verschaft had, en kocht hij in de Beemster, nabij Purmerend, een aanzienlijke boerderij. Hier maakte hij kennis met den beroemden Nieuwentijd, toen burgemeester van Purmerend en met diens schoonzoon, burgemeester Munnik. Door toedoen dezer vrienden, werd Mauricius in 1719 voor den tijd van anderhalf jaar verkozen tot schepen en pensionaris der stad Purmerend, ook werd hij in hetzelfde jaar gedeputeerde ter vergadering van de staten van Holland en West-Friesland. Later werd hij pensionaris ad vitam en burgemeester. Daar Mauricius zich te 's Hage als een ijverig maar vooral als een schrander en ervaren staatsman had doen kennen en zich zoodoende grooten naam had verworven, viel de keuze op hem, toen in 1725 de betrekking van resident van den staat der Vereenigde Nederlanden bij den Neder-Saksischen Kreitz te Hamburg openviel. In die betrekking deed hij den staat vele gewigtige diensten, ontving als bewijs van tevredenheid van de Algemeene Staten (24 Maart 1733) den titel van minister en vermeerdering zijner jaarwedde (f 6000). In den aanvang van 1742 deden directeuren van de geoctrooyeerde societeit van Suriname hem het aanbod om als gouverneurgeneraal naar die kolonie te vertrekken.

Ofschoon sommige hem zulks afriedden, nam Mauricius echter die betrekking aan en bragt negen jaren in onaangenaamheden en verdriet te Suriname door. Zelf bragt men velerlei beschuldiging tegen zijn bestuur bij de staten-generaal in, waartegen zij zich echter verdedigde. Den 15 Mei 1751 scheepte hij zich wederom naar het vaderland en kwam behouden in Nederland aan, vestigde zich te 's Hage en wachtte daar de beëindiging zijner procedure af. Op het advies van den Hoogen Raad werd hij door de Staten-generaal 15 Mei 1753 vrijgesproken van alle tegen hem ingebragte beschuldigingen, terwijl Salomon Duplessis, zijn beschuldiger, tot het betalen van alle kosten veroordeeld werd en aan Mauricius bevoegdheid gegeven om hem wegens laster te vervolgen. Den 1 Aug. 1753 werd hij op zijn verzoek als gouverneur-generaal van Suriname ontslagen, en hield op dienzelfden dag in de vergadering der directeuren te Amsterdam eene merkwaardige redevoering. Onmiddelijk na zijne terugkomst had de rustelooze en werkzame Mauricius het ambt van pensionaris

[p. 421]

der stad Purmerend weder aanvaard, voor zoo ver de werkzaamheden als gedeputeerde ter dagvaart te 's Hage betrof. Hij dacht nu het overige van zijn leven rustig te 's Hage door te brengen, doch reeds twee jaren later (1755) werd hij voor de tweede maal als minister van den staat naar Hamburg benoemd, waar hij den 25 Maart 1768, na een zeer smartelijk en langdurig lijden in den ouderdom van 76 jaren overleed.

Mauricius was een zeer oordeelkundig en geleerd man, in verscheiden talen en wetenschappen ervaren. Men zou hem den Hollandschen Menage kunnen noemen, als zijnde best met dien Franschen schrijver te vergelijken. Hij zelf dacht gering over zijne poezij, verklaarde er ‘nooit een hardlooper in te zijn geweest’, en zich nooit onder het getal der poëten gerekend te hebben. En inderdaad dit kon hij ook niet willen, want zijne gedichten zijn middelmatig, koud en zonder ziel en leven, doch zij zijn belangrijk door de historische en taalkundige aanteekeningen die hij er onder voegde. Zulks deed hij vooral onder den tekst van zijn Onledige ouderdom. Die aanteekeningen behelzen een schat van taalgeleerdheid en vele juiste, gezonde en scherpzinnige oordeelkundige aanmerkingen, vooral omtrent het gebruik en de overneming van vreemde woorden in onze taal. In zijne jeugd beoefende hij ook de tooneelpoezij, doch ook deze heeft luttel verdiensten. Zijn beste treurspel acht men zijn Sesostris uit het Fransch. Ook vervaardigde hij Latijnsche en Fransche verzen. Mauricius was lid der Maats. van Ned. Letterk. Na den dood (1721 of 1723) van Alida Pauw, nam hij een tweede gade, wiens naam niet tot ons kwam, den 30 Sept. 1737 huwde hij ten derde male met jonkvrouwe Joanna Maria Wreede, wier moeder een eigen zuster was van den beroemden Boerhaave. Hij had zonen, die alle voor hem stierven, en onder deze: Jan Floris Mauricius, geb. Julij 1713, kapitein in staatsche dienst, later havenmeester te Paramaribo, waar hij 26 Aug. 1754 overleed.

Pieter Mauricius, aanlegger der plantagie Purmerend op Suriname, burgemeester en raad van Purmerend en te gelijk (behoudens zijn rang in 't vaderland) raad van politie in Suriname.

Andreas Mauricius, 1743 ontvanger der in en uitgaande regten te Suriname, in 1751 eerste ontvanger der kolonie en vendu-meester.

Hij schreef:

Diss. Phil. de Gallorum Germanorumque origine, sub praesidio J. Perizonii. L.B. 1708. 4^o.

Kort bericht wegens de Historie van zekeren Izaak Saxel, en de beschuldiging der joden te Nijmegen over het slachten van een Christen kint. Amst. 1716. 8^o.

[p. 422]

De Remonstrantie aan den Raad der stad Nijmegen door de joden. Amst. 1716.

Sesostris, koning van Egypte, trsp. den Franschen Amasis nagevolgd. Amst. 1712, 1717, 1735. met pl.

Europa verkwikt op 't gezicht der vrede, tnsp. hebbende gestrekt tot eene inwijding van den Nederd. schouwburg te Utrecht. Ald. 1712, 1735.

Het Leidsche studenten-leeven, kluchtig blijsp. Ald. 1717, 1735.

Voorspel tot opening van den Hollandschen schouwburg te Hamburg, ter eere van den hoogwijzen Raad, met de dankzegging na het spel. Hamb. gedr. voor de liefh. 1740. op blaauw papier. m. pl. (Hoogd.)

Het Campement. tnsp. Amst. 1742.

De promotie van den ingebeelden zieken h. Fr. (van Molière) nagevolgd. Ald. 1742.

Pampinon. Kluchtig zingsp. Ald. 1745.

Deze stukken zijn met den titel Tooneelpoëzij, onder de zinspreuk Per haec ad altiora in 2 d. gr. 8^o. uitgegeven.

Eene vertaling van het 4^e bedrijf der Zaïde, Amst. 1712, later met Europa verkwikt op 't gezicht der vrede, 't Campement en de Promotie van den ingebeelden zieken. Amst. 1742.

Aanspraak der Nederlandsche Tooneelpoezij. Gedrukt voor de liefh. (1753.)

De vreugde, voorspel, vertoond op den Haagschen Nederd. schouwb. ter eere der doorl. verjaarfeesten van den 28 Febr. en 8 Maart 1754. 's Gravenh. Joh. de Cros 1754 met een paar Vaderlandsche liederen bij dezelfde gelegenheid.

Nieuwejaars Haraugue van de Haagsche Nederl. Tooneelspelers, geçadenceerd Monorime, in modern Hollandsch met een zeer sçavante praefatie (get. Chalcophonus Mathanasius Chrysostomi fil. fol. Ald. 1735. 1755.

Lied op de Herfst of het feest van Bacchus, gezongen op den 's Gravenh. schouwb. Gedrukt voor het Kunstgenoots. z.j.

Veaudevilles op de Lente, op het feest van Flora, divertissement z. pl. of jaar. 1 blad fol.

Of de vier laatstgen. stukken van Mauricius zijn, is echter niet zeker.

Lauwerkrans voor de helden bij den slag van Hochstedt (1704).

De Amsterdamsche Helikon, keerdicht.

De zangberg gezuivert, Muizenzang. 's Hage 1716.

De kruishistorie van den Lijdenden Heiland, met een zegezang tot zijne verheerlijking. Amst. 1714, 1722, 8^o. 1752 8^o.

Dichtlievende uitspanningen. Amst. 1753. 8^o.

Vervolg der Dichtlievende uitspanningen. Amst. 1754. 8^o.

Besluit der dichtlievende uitspanningen, met verscheidene bijvoegselen. Amst. 1762. 8^o.

Gezangen op Zee.

Redevoering, in 1725 uitgesproken bij het vertrek naar Ham-

[p. 423]

burg, tot afscheid aan de HH. Burgemeesteren en Radeu der stad Purmerend.

Aanspraak in de vergadering der HH. directeuren der societijt van Suriname, bij het nederleggen van het ambt als gouverneur-generaal der kolonie, op den 1 Aug. 1750.

Eene aanspraak, gedaan in de vergadering der HH. Staten-Generaal, bij zijn tweede vertrek naar Hamburg in 1756.

Onledige ouderdom, behelz. taallievende en historische uitspanningen, over 't gebruik en overneeming van vreemde woorden; bij welke gelegenh. de krijgsroem onzer voorvaderen verdedigd wordt. Amst. 1765, 1766. 2 dn. 8^o.

Regtsgeleerde maandelijkse uitspanningen, over 't geoorloofde in tegenstelling van 't betaamelijke en oirbaare. Te Amsterdam bij Gerard onder de Linden. Het 1^e. deel van het maandschrift, uitgegeven in 1722, is opgedragen aan burgemeester en schepenen der stad Purmerend. Het tweede deel, uitgegeven in 1725, is opgedragen aan Mr. Isaak Hoornbeek, raadpensionaris van Holland.

Recueil van Noordsche zaken: zijnde eene verzameling van belangrijke memorien, door Mr. J.J. Mauricius, gedurende zijn verblijf te Hamburg, en wel in de jaren 1735-1742 gesteld. Dit Recueil is wel in druk verschenen, doch nooit in den handel gekomen. De titels der daarin voorkomende staatsstukken met de jaren der uitgave, zijn:

Nalezingen over 't strandrecht op de Elve (1729).

Nalezingen over de kompagnie van Altona (1429).

Nalezingen over de Deensche en Stettijnsche kompagnien (1729).

Nalezingen over de Zweedsche kompagnie (1731).

Nalezingen over de Engelsche kompagnie te Hamburg (1736).

Nalezingen over het plan van den keurvorst van Brandenburg tot oprichting eener O.I. kompagnie (1736).

Over de vaart der Spanjaarden naar Oost-Indien (1732).

Over den ouden vaart op de Noordzee, bijzonderlijk op IJsland en naar Groenland (1740-1741).

Recueil van egte stukken en bewyzen, door Salomon du Plessis, geweeze raad van policie en crimineele justitie in de colonie van Suriname en door anderen, tegens Mr. Jacob Mauricius, gouverneur-generaal over de colonie van Suriname, rivieren en districten van dien, collonel over de militie aldaar etc. etc. etc. alsmeede door de societijt van Suriname en denselven gouverneur Mauricius tegens den gemelden du Plessis en anderen, van tijd tot tijd, zoo ter vergadering van H.H.M. de heeren Staten-Generaal, als van de societeit van Suriname ingedient en overgelevert met en beneffens de Resolutien van H.H. Mogende en van de societyt daartoe betrekkelijk. Amst. 1752. 5 d. fol.

Zijne briefwisseling met Wagenaar, vindt men in diens Leven door P.H. Bakker.

Zie Neerl. Jaarboeken, D. I. bl. 384; J. Wagenaar, Amst. fol.

[p. 424]

III St. bl. 552, Bijv. op Kok, Vad. Woordenb. D. III. bl. 181; Paquot, Mém. T. XI. p. 206; Nieuwenhuis, Woordenb. v. kunst. en wetens. o.h.w.; Kobus en de Rivecourt, Verslag der Algem. Verg. v. Ned. Letterk. 1768; Mr. J.J. Mauricius, Gouvern. gen. van Suriname van 1742-1753 door Jhr. C.A. van Sypesteyn, 's Hage 1858; Witsen Geysbeek, B.A.C. Woordenb. D. IV. i.v.; Collot d'Escury, Hollands roem, A. IV (2), bl. 539; de Vries, Proeve eener geschied. d. Ned. Letterk. D. II. bl. 112; van Kampen, Bekn. Geschied. d. Ned. letter. en wetens. D. II. bl. 160; Siegenbeek, Bekn. Gesch. d. Ned. Letterk. bl. 241; Wagenaar, Vad. Hist. D. XIX. bl. 62; Onmiddel. vervolg op Wagenaar, D. XXII. bl. 114; Leven van Wagenaar, bl. 129, 133; Scheltema, Staatk. Ned. o.h.w.; van Sandwijk, Kronijk en Geschied. enz. van Purmer. bl. 71, 72, 169; Naamrol der Tooneelspel. van J.v.d. Marck, bl. 20, 42, 76; Boekz. der Gel. Wereld, 1716 b. bl. 260, 1720 b. bl. 692-702, 1721 a, bl. 219-237, 280, 303, 461-479, 580-588, 1755 a, bl. 19-44; 1765 a, bl. 367, 273-276; Tijdschrift West-Indië, D. I. bl. 126; Vad. Letteroef. 1848, bl. 359; Kort verhaal van wetenswaardige zaken betreffende de Gasthuiskerk der stad Amsterdam, Amst. 1798, 8^o.; Nav. IV. bl. 560, Bijbl. 1855, bl. 59; VIII. bl. 36, 105, IX. bl. 73, 340; Abcoude, Naamr. v. Ned. boeken, bl. 238, Derde Aanh. bl. 100; Vierde vervolg, bl. 66; Arrenberg, Naaml. v. Ned. boeken, bl. 340; Cat. d. Maats. v. Ned. Letterk. D. I. bl. 142 b. bl. 142; D. II. bl. 271; Cat. v. Hulthem, bl. 28121, 32247, 30540, 31528; Muller, Cat. v. portr. Woordenb. d. Zamenl.