Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Petrus Cunaeus]

CUNAEUS (Petrus), was de zoon van een koopman te Vlissingen, van der Cun genaamd, en werd aldaar in het jaar 1586 geboren. Na door de zorg van zijnen vader eene zorgvuldige opvoeding te hebben ontvangen, vertrok hij op veertienjarigen leeftijd naar Leiden, waar hij van een zijner bloed-

[p. 915]

verwanten, Ambrosius Regemorter, het noodige onderwijs in de Grieksche en Hebreeuwsche talen ontving. Met dezen deed hij in 1603 eene reis naar Engeland, gedurende welke hij zich met het verder aanleeren der Grieksche taal onledig hield. Na zijne terugkeer, legde hij zich vervolgens met de borst toe op de godgeleerdheid en regtsgeleerdheid aan de Leidsche hoogeschool, en begon aldaar zijne letterkundige loopbaan met voorlezingen over Horatius te houden, welke zooveel goedkeuring vonden, dat curatoren hem daarvoor in 1611 eene vereering toelegden.

Nog niet genoeg naar zijn verlangen in de Hebreeuwsche taal ervaren, vertrok hij naar Franeker en genoot aldaar gedurende eenige maanden ook het onderwijs van den beroemden Drusius; ook hier bezocht hij de lessen in de regtsgeleerdheid van Martinus Lyklama en Timaeus Faber. In het begin van het jaar 1612 benoemden curatoren der Leidsche academie hem tot buitengewoon hoogleeraar der Latijnsche taal, en droegen, niet lang daarna, hem het onderwijs der staatkunde op. Reeds in 1613 werd hij onder het getal der gewone hoogleeraren opgenomen. Inmiddels had hij zijne vroegere oefeningen in de regtsgeleerdheid met ijver voortgezet, waarvan het gevolg was, dat hij in het begin van 1615 tot doctor in de regten bevorderd werd, en, na in datzelfde jaar, met toestemming van curatoren, ruim acht maanden in den Haag vertoefd te hebben, ten einde zich in de praktijk der regten te oefenen, nog vóór den afloop van dat jaar, zich, nevens het hoogleeraarambt in de staatkunde, ook dat in de regten zag opgedragen, met bepaalden last om over de keizerlijke beschrevene regten of dusgenoemde Digesta te lezen.

Vijftien jaren achtereen vervulde hij dezen post met ongemeenen lof, tot hem, na het overlijden van den hoogleeraar Swanenburg in het jaar 1630, het onderwijs van den Codex van het Romeinsche regt werd aanbevolen, van welke taak hij zich, tot aan zijn overlijden, met de grootste toejuiching kweet.

Behalve de genoemde, ontving hij, zoowel van de verzorgers der hoogeschool als van anderen, nog vele bewijzen van achting en vertrouwen. Zoo werd hij in 1620 benoemd tot bestuurder van het door curatoren ingestelde Collegium Oratorium, welke instelling hij met eene openbare redevoering inwijdde; zoo werd hem in 1631, met eene belangrijke verhooging van zijne jaarwedde, den titel van raad der universiteit opgedragen. De staten van Holland legden hem, in de laatste jaren van zijn leven, een aanzienlijk jaargeld toe, op voorwaarde, dat hij hun omtrent zaken den koophandel betreffende met zijnen raad zou dienen, ingevolge waarvan hem in 1636 het geschrift van Johannes Seldenus, getiteld: Mare Clausum, in handen werd gesteld, en hij daartegen zijne bedenkingen aan genoemde sta-

[p. 916]

ten inleverde. Eindelijk stelden de Staten van Zeeland hem, na den dood van Jacobus Eyndius, tot historieschrijver van dat gewest aan, dan naauwelijks had hij dezen eerepost aanvaard, toen hij den 2^den December 1638, ten gevolge van eenen herhaalden aanval van hevige koortsen, in den ouderdom van twee en vijftig jaren te Leiden overleed, en aldaar in de St. Pieterskerk, niet ver van het orgel, werd begraven. Adolphus Vorstius deed op hem, den 6^den December, eene lijkrede, die, benevens een bundel Latijnsche lijkzangen, door de beroemdste dichters van zijnen tijd vervaardigd, in het licht is gegeven. Cunaeus was in 1616 gehuwd met Maria van Zeijst, dochter van Nikolaas van Zeijst, Pensionaris der stad Leiden, die hem verscheidene kinderen schonk, en die na haar dood, op den 21^sten Januarij 1639 plaats hebbende, in hetzelfde graf werd ter ruste gelegd, hetwelk door een zerk, vermeldende hun beider naam en titels, gedekt wordt. Zijne afbeelding ziet op onderscheidene wijzen het licht; zijne zinspreuk was: Fata viam invenient, (Het noodlot zal den weg vinden.)

Cunaeus, door velen het orakel van zijnen tijd genoemd, was voorzeker een der grootste geleerden, waarop ons vaderland roem draagt. Aan eene grondige kennis toch der Grieksche en Latijnsche letterkunde, paarde hij eene groote bedrevenheid in de Hebreeuwsche, Chaldeeuwsche en Syrische talen en het Rabbijnsch. In de geschiedenissen, oudheden, staatkunde, en vooral in de regtsgeleerdheid, was hij bijzonder ervaren. Groot was zijne welsprekendheid en onovertrefbaar de bevalligheid, waarmede hij, blijkens zijne nagelatene redevoeringen en verdere schriften, zich in het Latijn wist uit te drukken. Teregt verdiende hij daarom de lofspraak van den geleerden Petrus Burman, die karig was in het prijzen, en die hem een der welsprekendste mannen en ervarendste regtsgeleerden noemt, die aan de hoogeschool waren verbonden; in wiens schriften de Ciceroniaansche bevalligheid met het Attisch zout vereenigd was; die boven anderen de wetenschappen met rijkdom van vernuft wist te versieren, en wiens lof, door de krachten van zijnen edelen geest verworven, duren zal, zoo lang geleerdheid op haren verdienden prijs wordt geschat!

De voornaamste geschriften door Cunaeus geschreven, zijn uitgegeven onder de volgende titels:

Notae et animadversiones in Nonni panopolitae Dyonysiaca, Lugd. Bat. 1610, 8^o.

Juliani Imperatoris, Caesares, sive satyrae in Principes Romanos, Lugd. Bat. 1612, 16^o. Dit werk kwam te gelijk uit met het volgende:

Sardi venales, satyra menippea in hujus seculi homines plerosque inepte eruditos, Lugd. Bat. 1612, 16^o, meermalen herdrukt en in het Hollandsch vertaald onder den titel: Gekken

[p. 917]

te hoop, Amst. 12^o. en in het Fransch getiteld: La réforme dans la republique des lettres.

In dit werk wordt niet alleen in het algemeen het vertoon van geleerdheid, door sommigen gemaakt zonder die te bezitten, op scherpen toon afgekeurd, maar worden ook de Nederlandsche theologanten hevig berispt, over de destijds gevoerde twisten, waarvan de onderwerpen volgens Cunacus aan geen der partijen duidelijk waren. De toon van dit spottende geschrift is zoo scherp, dat, naar men zegt, de schrijver er van dit later erkend en afgekeurd heeft.

De Republica Hebraeorum, Libri III, Lugd. Bat. 1617, 8^o. Meermalen herdrukt, onder anderen te Leiden in 1703 in 4^o. met noten van Johan Nicolai. Behalve in het Engelsch en Fransch, ook in het Hollandsch vertaald door Willem Goeree, en uitgegeven onder den titel van:

De Republyk der Hebreën of gemeenebest der Jooden, in drie boeken door Petrus Cunaeus, in 't latijn beschreven, en nu uit 't Latijn vertaald en met printverbeeldingen en nodige inlassingen verrijkt enz. Leid. 1682-1702, 12^o. 4 deelen. Later herdrukt, 4 deelen in 8^o.

Het was door het voorgaande en dit werk, waarin, ten gevolge van Cunaeus overhellen tot de remonstrantsche gevoelens, eenige onregtzinnige uitdrukkingen en voorstellingen gevonden werden, dat hij door de Zuid-Hollandsche Synode van 1619 werd vermaand, om schriftelijk reparatie te doen van de door hem in die schriften gegevene ergernis.

Nadat vroeger met de Leidsche predikanten reeds een gesprek over dit onderwerp door den Hoogleeraar gevoerd en tot hun genoegen was afgeloopen, verklaarde de synode zich hiermede echter niet voldaan. Cunacus, op nieuw aangesproken zijnde, verzocht eene schriftelijke aanwijzing der in zijne werken gevondene fouten, en verklaarde zich bereid tot het geven van voldoening. In de Zuid-Hollandsche synode van 1620, werd een brief van hem ontvangen, ter beantwoording dier schriftelijke opgave, en hoezeer de inhoud daarvan aan de vergadering aangenaam was, bleef men echter een geschrift van zijne hand eischen, dat openbaar in druk kon worden gegeven. Nu beloofde Cunaeus, dat hij over de fouten in zijne gedrukte boeken, door hem geschreven toen hij nog jong was en geene belijdenis des geloofs had gedaan, eerlang een publiek geschrift zou uitgeven, waarmede hij de synode en de kerk zou voldoen; doch er is van zijne hand nooit zoo iets verschenen. Het schijnt dat Daniel Heinsius de bewerker van een en ander geweest is, die geen vriend van Cunaeus was, en aan wien het door laatstgenoemde met verontwaardiging was ten kwade geduid, dat hij in zijne Latijnsche redevoering aan den Doge en den Senaat van Venetië, eenige uitdrukkingen had gebezigd, die de opperheerschappij betroffen die de Venetianen

[p. 918]

in de Adriatische golf uitoefenden, en die Heinsius als door de natuur aan hen verleend en aan hen dus regtens toekomende had voorgesteld; welke denkbeelden lijnregt in strijd waren met die, welke hier te lande daarover heerschende waren.

Exercitationum Oratoriarum Inauguratio, Lugd. Bat. 1621, 4^o.

Responsum in Caussa postliminii, 1631.

Epistola et Oratio in Obitum Clarissimi Bonaventurae Vulcanii, edita cura Petri Burmanni, Lugd. Bat. 1724, 8^o.

Orationes Varii argumenti, editae cura M.Z. Boxhornii, Lugd. Bat. 1640, 8^o., herdrukt Wittenb. 1643, 12^o.

Behalve genoemde werken, schreef Cunaeus nog anderen, die evenwel nimmer het licht hebben gezien, en die naar men zegt, door hem vóór zijnen dood zijn verbrand.

Ofschoon Cunaeus zelf ergens betuigde geen dichter te zijn, bestaan er echter van hem eenige Latijnsche dichtstukjes, waarvan de Hoogleeraar Hofman Peerlkamp eene tot proeve heeft medegedeeld. Indien de dichtregels op de gedichten van Adriaan Hofferus door hem gemaakt zijn, dan komt hem ook den naam van Nederduitsch dichter met volle regt toe.

Zie Brandt, Hist. der Reform., D. II. bl. 203, 243, D. III. bl. 88, D. IV. bl. 523; P. de la Rue, Gelett. Zeel., 2de druk, bl. 199-203; van Mieris, beschrijv. van Leiden, D. I. bl. 58; Saxe, Onom. Liter., T. IV. p. 184; Wagenaar, Vaderl. Hist. D. XV. bl. 280; de Chalmot, Biograph. Woordenb.; van Kampen, Geschied. der Lett. en Wetensch., D. I. bl. 282, 283, D. III. bl. 103; Siegenbeek, Geschied. der Leidsche Hoogesch. D. I. bl. 103, 121, 122, 126, 143, 147, 150, 213, D. II. Toev. en Bijl. bl. 98-100, 267; Collot d'Escury, Holl. Roem, D. III. bl. 376-378 der Aant. D. IV. St. I. bl. 41, 42, aanteek. bl. 248-252; Peerlkamp, de Poët. lat. Nederl., p. 302, 303; van der Aa, Nieuw Woordenb van Ned. Dicht., D. II. bl. 30; Glasius, Godgel. Nederl., D. I. bl. 320-322; de Jonge, Nederl. en Venet., bl. 364; Muller, Cat. van Portrett., bl. 68.