Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Karel van Croy]

CROY (Karel van), eenige zoon van Filips van Croy, hertog van Aarschot en van Johanna van Halewijn, werd geboren den 11^den Julij 1560 op het kasteel van Beaumont, en in de godsdienst zijner vaderen opgevoed. Hij studeerde daarna aan de hoogeschool te Leuven en ontving aldaar afzonderlijk onderwijs in alles wat tot eene beschaafde opvoeding behoort. Nog zeer jong zijnde, poogde hij Maria, de oudste dochter van den prins van Oranje, tot gemalin te verkrijgen, doch bereikte, wegens het verschil in godsdienst, zijn oogmerk niet. Op twintigjarigen leeftijd, was hij, naar het voorbeeld van zijnen vader, reeds ijverig bezig de zaak der vrijheid en des vaderlands voor te staan. Met hem was hij op het kasteel van Antwerpen, doch het bevel daarover werd hun later door Don Jan van Oostenrijk weder ontnomen; hem volgde hij, toen deze de zijde der staten koos en in hunnen naam de vredeonderhandeling te Keulen bijwoonde. Op den 13^den September 1580 had hij zich in het huwelijk begeven met Maria van Brimeu, gravin van Meghen, vrouwe van Hubercourt, Querrieu enz. en weduwe van Lancelot de Barlaymont, heer van Hièrges, die de Hervormde kerk was toegedaan en hem tot het omhelzen van de leer dier kerk overhaalde. Ofschoon in den beginne niet vertrouwd, niettegenstaande hij zich een der ijverigste voorstanders der hervorming betoonde, wist hij zich echter zoo goed voor te doen, dat hem eerst het bevel te Brugge werd toevertrouwd en hem in 1582 het stadhouderschap over geheel Vlaanderen van de staatsche zijde werd op-

[p. 886]

gedragen. Deze aanstelling geschiedde echter zonder voorkennis van den prins van Oranje. Hij nam den 22^sten Julij 1583 bezit van zijn stadhouderschap en ging toen al spoedig zwanger van het denkbeeld, om zich met den koning te verzoenen. Weldra trad hij in verstandhouding met Parma, en ofschoon hij nog eenigen tijd den huichelaar speelde, ja zelfs te Brugge het H. Avondmaal der Hervormden bijwoonde, sloot hij den 22^sten Mei 1584 met Parma een verdrag, waarbij aan Spanje, Brugge, het Vrije en Damme werd overgeleverd. Zijn afval was voor het vaderland ten hoogste nadeelig; want in hem verloor hetzelve een moedig verdediger, en door hem werd geheel Vlaanderen aan Parma onderworpen.

Bij zijnen overgang tot Spanje veinsde hij nog eenigen tijd der Hervormde leer getrouw te blijven; doch na 1584 reeds gescheiden geleefd hebbende van zijne gemalin, die zich naar Holland begeven had, keerde hij kort daarna tot de godsdienst zijner vaderen weder. Na dien tijd diende hij in het leger van den Spaanschen landvoogd en werd hij in 1588 met een leger den keurvorst van Keulen te hulp gezonden, en nam, na een beleg van zes maanden op den 29^sten September van dat jaar, de stad Bonn in. Hierop vertrok hij in 1590, en andermaal in 1591 met Parma naar Frankrijk, en werd in het laatstgenoemd jaar gouverneur van Henegouwen. In het jaar 1594 belegerde hij te vergeefs Koevorden en in 1595 nam hij, na den dood zijns vaders, den titel van hertog van Aarschot aan; daar hij te voren slechts den titel van prins van Chimay gevoerd had. In hetzelfde jaar woonde hij den slag bij Dourlans tegen de Franschen, alsmede de belegering en verovering dezer stad en van Kamerrijk bij. In 1596 bood hij met een leger den Franschen generaal Biron het hoofd, en vertrok in het volgende jaar met den aartshertog van Oostenrijk naar Amiens om die stad te ontzetten. En toen in 1598 den vrede tusschen Frankrijk en Spanje gesloten was, werd hij onder anderen als gijzelaar naar Frankrijk gezonden, alwaar hij van koning Hendrik IV erlangde, dat zijne heerlijkheid Croy, bij Amiens, tot een hertogdom werd verheven. Hij werd kort hierna tot lid van den geheimen raad, en in 1599 tot vliesridder benoemd. Hij diende tot aan zijn dood in de Nederlanden, overleed te Beaufort den 13^den Januarij 1612 en werd in de Celestijnenkerk te Heverlé begraven. Zijne eerste echtgenoot was den 18^den April 1605 te Luik overleden en daarop hertrouwde hij te Bergen den 18^den December van dat jaar met Dorothea van Croy, dochter van Karel Filips van Croy, markgraaf van Havré. Deze vrouw, die de dichtkunst beoefende en haren echtgenoot lange jaren overleefde, overleed in 1662. Op het laatst van haar leven, in 1656 liet zij, op voorbeeld van Karel V, hare begrafenis plaats hebben en haar lijkfeest vieren, zoo als het na haren dood moest gehouden wor-

[p. 887]

den. Bij beide echtgenooten verwekte hij geene kinderen en zijne goederen vervielen alzoo op zijne zuster Anna, gemalin van Karel de Ligne, graaf van Aremberg en hunne kinderen; terwijl het hertogdom Croy aan Karel Alexander, markgraaf van Havré in erfenis overging. Hij liet bij Maria de Bossu, eenen natuurlijken zoon na, François van Croy, die huwde met Dorothea van Raville, weduwe van Godfried, heer van Eltz enz. Zijn wapen was als dat van Antonius van Croy.

Karel van Croy was een man van kloek verstand, bezat groote ervarenheid in staatszaken en muntte in den oorlog door dapperheid uit. Met vorstelijke rijkdommen voorzien, was hij, kweekeling van Cornelius Valerius, de vriend van Justus Lipsius en van Erycius Puteanus, en verzamelde hij niet alleen een schat van boeken, penningen enz. maar hield zich ook onledig die behoorlijk te rangschikken en te beschrijven. Op zijn uitdrukkelijk verlangen, werd het volgende werk in het licht gegeven, onder den titel:

Gaspard Gevartius, Regum et imperatorum romanorum numismata, a Romulo et C.J. Caesare ad Justinianum Aug., cura et impensis Caroli, ducis Croyiaci et Arschotani, olim congesta, aerique incisa; nanc locupletata et brevi commentario illustrata etc. Antv. 1654, fol.

Ondanks al deze loffelijke eigenschappen, staat hij wegens zijn verraad met een zwarten kool in onze geschiedenis aangeteekend, en zijne onstandvastigheid maakte hem bij geen der partijen bemind. Een spot- en twee andere penningen van hem, waarop zijn borstbeeld, zijn bij van Loon afgebeeld; terwijl zijne afbeelding door Antonius Wieriex gegraveerd, gevonden wordt in zijne, door den baron de Reiffenberg voor het eerst uitgegevene Memoires, die door ons bij de bearbeiding der artikelen over personen van zijn beroemd geslacht zijn geraadpleegd en gevolgd, als eene echte bron, bij de verwarring in personen en jaargetallen, waaraan de meeste schrijvers ten opzigte van zijn geslacht zich hebben schuldig gemaakt.

Zie Bor, Nederl. Oorl., B. XVIII. bl. 406 (36), 407 (37), 422 (48), B. XXIV. bl. 236 (64); Maurice, le blason des armoiries de tois les Chevaliers de l'ordre de la toison d'or, p 322; Hoogstraten, Woordenb., D. IV. lett. K. bl. 55; van Loon, beschrijv. der Nederl. Historiepenn., D. I. bl. 325, 326, 484, 507; Wagenaar, Vaderl. Hist., D. VII. bl. 502, 507, D. VIII. bl. 292, 410; de Jonge, Unie van Brussel, bl. 43, 44; Groen van Prinsterer, Archiv. de la Mais. d'Orange-Nassau, T. VIII. p. 139, 140, 217, 226, 227, 239, 386, 400; de Navorscher, D. III. bl. 322, D. IV. bl. 270; Baron de Reiffenberg, Memoir. du duc Charles de Croy, op onderscheidene plaatsen, vooral de inleiding, bl. XVIII-XXXVI; H. Q. Janssen, de Kerkhervorming te Brugge, D. I. bl. 241, 260-267, D. II. bl. 3, 12-18, 20, 22-41, 48, 53, 55, 64-69, 76, 81, 82, 114, 173, 184, 200-202, 204-209, 213, 217-219.