Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Samuel Coster]

COSTER (Samuel), werd omstreeks het jaar 1580 of 1590 te Amsterdam geboren. In zijne jeugd legde hij zich op de beoefening der geneeskunde toe, en werd later tot geneesheer bevorderd. Gedurende meer dan vijftig jaren bezocht hij de zieken in het gasthuis van zijne geboorteplaats, zonder daarvoor ooit eenige belooning te willen aannemen. Daar het jaar van zijn sterven niet bekend is, zoo kunnen wij toch uit zijne veeljarige praktijk opmaken, dat hij niet dan in ver gevorderden leeftijd overleed.

Niet alleen als kundig arts, maar als verdienstelijk treurspeldichter, verdient Coster vermelding, en bovenal daar hij zich door de

[p. 765]

instelling van zijne akademie, als de stichter van het geregeld nationaal tooneel heeft beroemd gemaakt. Omtrent den aanvang der zeventiende eeuw, bestonden er te Amsterdam twee rederijkerskamers, de zoogenaamde Oude Kamer en eene andere. Coster, lid van de eerstgenoemde, meende te bespeuren, dat zij begon achteruit te gaan. Hij vormde alzoo met eenige ijverige vrienden het ontwerp, om eene geheel nieuwe kamer op te rigten, aan welke hij den naam van Nederduitsche Academie geven wilde, en bragt ook welhaast dit zijn ontwerp tot stand. Deze Akademie, onder begunstiging der regering, op zijne kosten gesticht, werd in 1617 ingewijd. Zij was geplaatst op een aan hem door de stad geschonken erf, op de Keizersgracht tusschen de Beeren- en Runstraten.

Het Burgerweeshuis te Amsterdam sloot, nog in hetzelfde jaar der inwijding, eene overeenkomst met Coster, waarbij bepaald werd, dat het weeshuis al de kosten, aan de tooneelvertooningen verbonden, dragen, en in de eerste zes jaren, een derde van het voordeel, hetwelk dezelve opleverden, genieten zou. Het schijnt, dat aanvankelijk de leden der Oude Kamer de kosten droegen, dat men later, ieder die geen lid der kamer was, voor eene zekere som toeliet, en dat hetgeen daarvan, na aftrek van de kosten, overbleef, aan het Oude Mannen- en Vrouwenhuis te Amsterdam werd uitgekeerd. Het weeshuis meende alzoo eene zeer voordeelige overeenkomst ten dezen aan te gaan, te meer, daar na verloop van de eerste zes jaren, de zuivere opbrengst tusschen het huis en Coster gelijkelijk gedeeld worden zou; totdat in 1622 het weeshuis de geheele Akademie, met alles wat er toe behoorde, van haren stichter overnam voor de som van 6850 gulden, benevens eene hijpotheek op dezelve van 3200 gulden.

Door de oprigting van Coster's Akademie, werden de laffe vertooningen der rederijkers verbannen, en kwam men er allengs toe om een gezond begrip van goede tooneelvertooningen te krijgen. Om bestaande gebreken in een helder daglicht te stellen, om het onverdraagzaam gedrag en de heerschzucht der geestelijken van dien tijd vinnig door te strijken, daartoe was zij uitmuntend geschikt, en geen wonder dan ook, dat de geestelijken openlijk tegen Coster en zijne inrigting uitvoeren, en zijne Akademie eene: ‘school des Duivels’ noemden; doch hij stoorde er zich niet aan en werd door de regering genoegzaam ondersteund. Coster was een braaf, geleerd en verlicht denkend man, verre boven de meesten van zijnen tijd verheven, aan wien de eer toekomt van de zamenstelling van het eerste treurspel dat in Holland vervaardigd werd, eer nog de meesterstukken van Corneille en Racine het licht zagen.

Volgens het oordeel van bevoegde kunstregters, was Coster met dichterlijk gevoel en dichterlijke verbeeldingskracht in eene ruime mate toegerust, en zou hij volgens Brandt, de grootste

[p. 766]

dichters naar de kroon hebben gestoken, indien hij zijne geestige invallen met meerdere zorgvuldigheid had willen bearbeiden. Overigens was zijn dichttrant krachtig, in zijne treurspelen rollen zijne verzen tamelijk wel, doch in zijne overige gedichten, hier en daar voorkomende, zijn dezelve echter meer hard en stootend.

Zijne afbeelding door Sandrart geschilderd, is door Persijn gegraveerd. De oorspronkelijke schilderij schonk hij aan het gasthuis te Amsterdam. Zijne zinspreuk was: Overal t'huis.

De voornaamste tooneelspelen van Coster zijn de volgenden:

Spel van Tiisken van der Schilden, Amst. 1613, 4^o. Delft 1615, 4^o. meermalen herdrukt.

Spel van de Rijcke-Man, gespeeld op de Loterij van 't Oude Mannen- en Vrouwen-Gasthuis binnen Amsterdam 1615, Amst. 1615, 4^o., idem 1621, meermalen herdrukt.

Ithys, Amst. 1615, 4^o., idem 1619, 4^o.

Iphigenia, Amst. 1617, fol. idem 1619, 4^o. meermalen herdrukt.

Vertooninghen tot Amsterdam ghedaan door de Nederduytsche Academie, op de inkomste van zijn Excellentie Maurits, Prince van Orangen, enz., in 't jaar 1618. Amst. 1618, 4^o.

Isabella, Amst. 1619, 4^o., meermalen herdrukt.

Polyxena, Amst. 1619, 4^o.

Verthooninge gedaen bij die der Nederduitsche Academie, door bevel van de E.E. Heeren dezer steede Amsterdam, tot onthaal van syne Koninglyke Majesteit van Bohemen, in 't jaar 1621. Amst. 1621, 4^o.

Boere-klucht van Teeuwis de Boer en mejuffer van Grevelinckhuysen, Amst. 1627, 4^o., meermalen herdrukt.

Zie Paquot, Memoires, T. XI. p. 264-266; Wagenaar, Beschrijv. van Amst. (fol. uitg.) St. II. bl. 396, St. III. 244; Catal. of Reg. der Ned. Tooneelspeldicht. (Delft 1743); Naemrol der Ned. Tooneelsp. (Leid. 1774); de Chalmot, Biogr. Woordenb.; de Vries, Geschied. der Nederd. Dichtk., D. I. bl. 128-130; Siegenbeek, bekn. Geschied. der Nederl. Letterk., bl. 123; A. van Halmael Jr., Bijdr. tot de Geschied van het Tooneel, enz., bl. 5-7; Catal. van de Bibl. der Maatsch. van Nederl. Letterk. te Leiden, D. I. b. bl. 76, 77; Muller, Cat. van Portrett., bl. 66.