Zacht Lawijd. Jaargang 7

[p. 60]

Document

Sjoerd van Faassen
Theun de Vries' De fuga van de tijd

In 1940 was Theun de Vries (1907-2005) gestopt met zijn romancyclus over het geslacht Wiarda. Stiefmoeder aarde had in mei 1936 de reeks geopend, vervolgens kwam twee jaar later Het rad der fortuin - beide zeer omvangrijke boeken. In dat laatste jaar verscheen ook de tot de cyclus behorende novelle De bijen zingen, en ten slotte in 1940 opnieuw een novelle, De freule. De Wiarda-cyclus zou nooit worden voltooid, hoewel De Vries nog lang plannen maakte voor een vervolg. Dat ging met veel gezucht en gekreun gepaard.

Op 30 juli 1940 schreef hij echter aan J.L. van Tricht, de directeur van De Vries' Arnhemse uitgever Van Loghum Slaterus: ‘Mijn plannen inzake een nieuwe, niet te omvangrijke (?) roman beginnen thans zoveel vaste vorm aan te nemen, dat ik je er maar even op de hoogte wil stellen, zoals ik je beloofd heb’. Dat was de start van een nieuwe cyclus, aanvankelijk gesitueerd tegen de achtergrond van de Friese stad Harlingen, net als de achtdelige Anton Wachter-cyclus van S. Vestdijk, waarvan toen alleen nog maar Terug tot Ina Damman en Sint Sebastiaan waren ver-

[p. 61]

[p. 62]

[Foto city Studio; Letterkundig Museum, Den Haag]

schenen. Aan Vestdijk had De Vries op 19 juli geschreven: ‘Ik overweeg een kleine roman, die in de 2e helft van de vorige eeuw in Harlingen in een kapiteinsmilieu speelt. Maar het zal niet op Ina Damman c.s. lijken; ons verschil is geloof ik net het verschil tussen Marx en Freud’. De Vries' plannen voor een in Harlingen spelende roman zouden resulteren in de cyclus De Fuga van de Tijd, waarvan bij Van Loghum Slaterus drie delen zouden verschijnen: Anna Casparii of het heimwee (1952), Pan onder de mensen (1954) en Bruiloftslied om Swaantje (1956). Ook de driedelige roman Februari. Roman uit het bezettingsjaar 1941 (1962) en Het wolfsgetij of een leven van liefde (1965), die bij uitgeverij Pegasus verschenen, vallen binnen de opzet van De Fuga van de Tijd.

De Vries' mededelingen aan Vestdijk duidden nog op een beperkte opzet, maar veel later vertelde De Vries, met een verwijzing naar Émile Zola, op 6 oktober 1981 in een interview in de Volkskrant: ‘In de tijd dat ik Vestdijk heb leren kennen liep ik rond met het idee van de “roman gigantesque” [...]. Daarna ben ik begonnen met een serie “De fuga van de tijd”. Dat had mijn Rougon-Macquart moeten zijn. [...] Het had een roman moeten zijn die eigenlijk mijn eigen levensgang, maar dan uitgebreid, meer naar de negentiende eeuw toe, zou weergeven. [...]. Ik dacht aan een cyclus van zo'n 15, 16 romans’. In zijn brief van 13 november aan Van Tricht lanceerde De Vries echter een gewijzigd plan voor een novellenbundel over dit onderwerp met een zestiental novellen. Mogelijk dat in De Vries' herinnering beide plannen versmolten zijn.

Tot de immense schriftelijke nalatenschap van Theun de Vries behoort een omvangrijke bibliotheek. Daarvan is een adequate beschrijving gemaakt.

[p. 63]

Theun de Vries in bibliotheek, met onbekende dame [Letterkundig Museum, Den Haag]

De boeken uit die bibliotheek die een uniek karakter met literair-historische waarde hebben gekregen door de aanwezigheid van aantekeningen van de hand van De Vries of omdat ze voorzien zijn van een uitgebreide opdracht, zijn toegevoegd aan de al aanwezige collectie betreffende Theun de Vries.

Bij deze boeken bevindt zich een exemplaar van Spring snow [oorspronkelijke titel Haru no yuki] van Yukio Mishima in de Engelse vertaling door Michael Gallagher die in 1973 te New York bij Pocket Books Inc. werd uitgegeven. Aan de binnenzijde van de achteromslag heeft De Vries een schema genoteerd van De Fuga van de Tijd. In dit schema omvat de reeks inderdaad zestien delen. Het zesde deel is niet ingevuld en alleen nr. 16, de dichtbundel Atlantische avond, is in 1979 verschenen. Op De Vries' lijst is die titel niet met een asterisk gemarkeerd, wat er op zou kunnen duiden dat hij zijn schema vóór het verschijningsjaar van die bundel heeft genoteerd. Misschien dat nadere bestudering van De Vries' nalatenschap opheldering verschaft over de overige titels.

Bronnen

*	Sjoerd van Faassen (ed.), Een ‘Friesche Forsythe-saga’. De briefwisseling tussen Theun de Vries en uitgeverij Van Loghum Slaterus rond Stiefmoeder aarde en de overige delen uit de Wiarda-cyclus (1934-1958). Achter het Boek, deel 38. Letterkundig Museum, Den Haag 2005.
*	Jan van Hattem & Dick Zandbergen, Theun de Vries. Bibliografie. Antiquariaat Titaantjes, Amsterdam 1984.
*	S. Vestdijk & Theun de Vries, Briefwisseling (ed. S.A.J. van Faassen). Querido, Amsterdam 1985.