De Zeventiende Eeuw. Jaargang 6

[p. 137]

Het boekenmecenaat in de zeventiende eeuw
P.J. Verkruijsse

Wie de opdrachten bij de stukken van Vondel systematisch naloopt, komt daarbij een aantal namen tegen van lieden die het niet nodig hadden tot op hoge leeftijd te werken, en zeker niet bij de Bank van Lening.

De vorige spreker op het congres^1. heeft een poging gedaan de prins der dichters van zijn voetstuk af te halen: Vondel als falsificator valt wellicht te verklaren uit het feit dat mecenaat corrumpeert. Tussen de ‘Mecene tres-fidelle’, Iean Michiels van Vaerlaer, genoemd in het voorwerk van het Pascha van 1612,^2. en ‘de heer Hinlopen Vermaes, een begunstiger van uitneemende schilderkunst, en geleerde schriften, en inzonderheit van heldenpoëzye’, aan wie Herkules in Trachin van 1668 is opgedragen,^3. komen nogal wat namen voor van personen en families met wie en waarmee Vondel relaties had.

Cornelis de Vlaming van Oudtshoorn en zijn mede-burgemeesters van Amsterdam in 1668, Lambert Reinst, Cornelis van Vlooswyk en Gilles Valkenier,^4. moeten wel echte mecenassen geweest zijn, want zij ontsloegen in dat jaar Vondel als suppoost van de Bank van Lening met behoud van jaarwedde.^5.

Ik wil het echter niet voortdurend over Vondel hebben, want in de biografieën van Geeraerdt Brandt en Leendertz staat al een groot aantal gegevens over financiële bijdragen aan deze auteur bij elkaar. Die lopen uiteen van 15 gulden voor een volgens Brandt ‘treffelyk gedicht’ voor een ‘geestelyk Keurvorst’ tot een gouden ketting ter waarde van 500 gulden van koningin Christina^6. en de jaarwedde van 650 gulden bij de Bank van Lening.^7.

Juist zo'n cluster burgemeesters als waarvan zojuist sprake was, die zelf of wier families ook individueel voorkomen in opdrachten of lofdichten van Vondel en andere auteurs, vormt een interessant aanknopingspunt voor onderzoek naar mecenaatsnetwerken in verband met het boek.

Dat is dan ook één van de invalshoeken geweest van de werkgroep die zich in de cursus 1988-1989 tot doel gesteld had enig zicht te krijgen op het boekenmecenaat.^8. Naar het mecenaat ten aanzien van beeldende kunst is vrij veel onderzoek gedaan, vrij recent door Bram Kempers in zijn dissertatie over Kunst, macht en mecenaat.^9. De meeste studies richten hun aandacht op die periodes uit de geschiedenis waarin het bestaan van zoiets als mecenaat overduidelijk is, want de meeste auteurs zijn het erover eens dat een uitbundige hofhouding een goede voedingsbodem vormt voor een genereuze kunstpolitiek.^10.

Een enigszins systematische aanpak van het probleem is uiteraard gewenst.^11. Dat impliceert allereerst bezinning op het begrip dat men wil onderzoeken en daar begonnen meteen ook de problemen, want de omschrijvingen van de term ‘mecenaat’ en het ermee verwante ‘patronaat’ zijn niet eensluidend. Raadpleging van een aantal lexica^12. bracht verder de termen ‘huispoëet’, ‘brooddichter’ en ‘gelegenheidsdichter’ onder de aandacht, kortom wat door Huygens als een

1. Zie de bijdrage van S.A.C. Dudok van Heel. ‘Amsterdamse burgemeesters zonder stamboom. De dichter Vondel en de schilder Colijns vervalsen geschiedenis.’

2. Zie WB-editie. Dl. 1 (1927), p. 167-170, vs. 109.

3. Zie WB-editie. Dl. 10 (1937), p. 548-551, r. 73-75.

4. Zie WB-editie. Dl. 10 (1937), p. 463.

5. Zie WB-editie. Dl. 10 (1937), p. 683 noot.

6. G. Brandt. Leven van Vondel. Ed.-E. Verwijs. Amsterdam 1905, p. 133.

7. P. Leendertz jr. Het leven van Vondel. Amsterdam 1910. p. 325-328.

8. Aan dit onderzoek aan het Instituut voor Neerlandistiek van de Universiteit van Amsterdam, vakgroep Historische Letterkunde, hebben meegewerkt de doctoraalstudenten mevrouw A.E. Kam en de heren J.F.A.M. van den Berg, K.J. Brands en M. Haak.

9. B. Kempers. Kunst, macht en mecenaat. Het beroep van schilder in sociale verhoudingen. Amsterdam 1987.

10. De recente studie van Michael Brennan. Literary patronage in the English Renaissance: the Pembroke family. London etc. 1988, speelt ook in die kringen en Patricia Thomson schetst in haar bijdrage ‘The literature of patronage, 1580-1630.’ In: Essays in criticism 2 (1952), p. 274, het klimaat waarin mecenaat gedijt: de mecenas ‘could give the poet not only money, but a home, an education, work, protection against calumny or piracy and above all, the genuine encouragement which could only arise from a shared interest in literature’.

11. Een van de weinige studies op het terrein van het Nederlandse literaire mecenaat begint ook met een terminologisch onderzoek: J.J.V.M. de Vet. ‘Maecenaat in de pruikentijd.’ In: Handelingen van het 38e Nederlands Filologencongres 1984 (1985), p. 149-175.

12. Onder het lemma ‘mecenaat’ en/of ‘patronaat’ werden geraadpleegd K. ter Laan. Letterkundig woordenboek voor Noord en Zuid. 2e dr. (1952); J.A. Cuddon. A dictionary of literary terms. Herz. dr. (1979); G. von Wilpert. Sachwörterbuch der Literatur. 6e dr. (1979); de Moderne encyclopedie van de wereldliteratuur. Dl. 6 (1982); H. van Gorp e.a.. Lexicon van literaire termen. 3e dr. (1986).

[p. 138]

‘allgemeen Poëet’ in de hoek wordt gezet, door Langendijk als een ‘Rymer’ wordt afgedaan, en wat als ‘Lucas Helding’ door de wereld gaat in Van Lenneps Ferdinand Huyck.^13. In ieder geval bleek al snel dat het niet zo eenvoudig is als Ter Laan ons voorspiegelt met zijn opmerking: ‘Het Maecenaat dringt onze letteren binnen met Jan Vos, de huispoëet van Joan Huydecoper van Maarseveen’.^14.

Hoewel de Angelsaksische terminologie meestal geen onderscheid maakt tussen ‘mecenaat’ en ‘patronaat’ (de gewone term is daar ‘patronage’) zou daartoe - in ieder geval theoretisch - wel aanleiding kunnen zijn: mecenaat is dan verbonden met het verstrekken van geld en/of goederen; de patroon leent zijn autoriteit.

Laat ik dit onderscheid meteen met een paar voorbeelden toelichten. In 1604 draagt Wallich Sywaertsz zijn Roomsche mysterien op aan Jacobus Arminius uit dankbaarheid voor ‘U.E. goede affectie, hartelijck mede dooghen ende Pastorale sorghe’ die hij had ervaren toen zijn vrouw kwam te overlijden.

Daerbenevens aen U.E. ootmoedelijc versoekende, dit mijn slecht onghestileert Opusculum, teghens alle Iniurien, Calumnien en quade opspraecken die het onderworpen sal zijn, te willen Patrocineren: aenghesien U.E. [...] bevinden sal, dat van mij daerinne niet voortgebracht en is, twelc teghens de ghesonde Leere, teghens de Historische waerheyt, ende Politique eerbaerheyt is strijdende.^15.

Dit lijkt me een duidelijk geval van wat je patronaat zou kunnen noemen: een publicist over een heikel theologisch onderwerp verzoekt een bekend theoloog dit werk aan hem te mogen opdragen om de kritiek bij voorbaat monddood te maken.

Van Henrik Rogiers is vrijwel niets bekend: nauwelijks biografische gegevens, geen publikaties; er is niets wat hem bijzonder geschikt maakt om patroon te staan over de eerste Nederlandse Aminta-vertaling. De opdracht door vertaler Mattheus Smallegange in 1660 betreft dan ook ‘de goede genegentheden soo menigmael t'mywaerts betoont’. Hier hebben we duidelijk te maken met een broodschrijver en -vertaler en een mecenas die slechts de eer krijgt van zijn naam voorin de Aminta gedrukt te zien, want Smallegange vermeldt nog expressis verbis: ‘Dewyle dan mijn Noodlot tot noch toe my 't geluk geweigert heeft van mijn dankbaer gemoedt anders als met woorden uit te drukken’. De ‘Voortreffelijken Heer, de heer Henrik Rogiers’ bezit een ‘heerlijk Buitenhof, welkers gelijk ons Landtschap [en dat is Walcheren] niet en kent’.^16.

Zo zijn er tal van opdrachten in boeken die deels te duiden zijn als uitingen van patronaat, deels als neerslag van mecenaat; van een derde, aanzienlijk, deel is het niet direct duidelijk. In het kader van dit onderzoek was het de bedoeling om, via het doorwerken van de op de Universiteitsbibliotheek Amsterdam aanwezige produktie van vooral Amsterdamse boekverkopers uit een reeks van jaren, inzicht te verkrijgen omtrent argumentatie van opdrachten in het voorwerk van die publikaties. Om aan te sluiten bij ander onderzoek binnen de vakgroep Historische Letterkunde van het Instituut voor Neerlandistiek werd besloten om in ieder geval de periode 1570-1610 daarbij te betrekken, een periode van stormachtige maatschappelijke en culturele, waaronder literaire, ontwikkelingen. Daartegenover zou dan de periode 1645-1655 een stabieler literair beeld moeten

13. In resp. Huygens' Zedeprinten, Pieter Langendyks De spiegel der vaderlandsche kooplieden en J. van Lenneps Ferdinand Huyck.

14. K. ter Laan. Letterkundig woordenboek voor Noord en Zuid. 2e dr. 's-Gravenhage enz. 1952, p. 326, i.v. ‘Maecenas’.

15. Wallich Sywaertsz. Roomsche mysterien. Amsterdam, Ambrosius Janszoon, 1604. fol. a3r-v. Amsterdam, UB: 486 G 16.

16. Torquato Tasso. Aminta, herders bly-eindende treurspel. [Vertaald door Mattheus Smallegange. Rotterdam, Pieter van Waesberge] 1660. fol. A2r-6v. Amsterdam, UB: 349 B 23(1).

[p. 139]

tonen en tevens indicaties kunnen ople eren omtrent een eventuele mecenaatsfunctie van het stadhouderlijk hof, dat in 1650 plaatsmaakt voor het eerste stadhouderloos tijdperk. Als er dan nog tijd overbleef, zou steekproefsgewijs in de periode 1720-1730 gekeken worden of het aantal en de aard van de opdrachten in boeken afwijkt van die in de andere genoemde perioden.

Dit bleek dus een veel te ambitieus programma voor een kleine onderzoeksgroep. Wel is de periode 1570-1610 geheel bekeken (in totaal ongeveer 350 Amsterdamse titels), maar van de tweede te onderzoeken periode zijn alleen de jaren 1645-1646 en 1654-1655 aan autopsie toegekomen, hetgeen reeds niet minder dan circa 250 titels op de UB-Amsterdam opleverde. Daarnaast werden ook ‘toevalsvondsten’ (gemakkelijk toegankelijke gegevens uit goed opgezette bibliografieën) uit jaren buiten de beschreven perioden niet geschuwd.

Uit de ongeveer 600 doorgenomen boeken werden ongeveer 180 mecenaats-of patronaatsgegevens in de computer ingevoerd, bestaande uit auteursnaam, short title, impressum (plaats, uitgever en/of drukker, jaar), bibliografisch formaat met opbouwformule, bibliotheeksignatuur, een genre- of soortaanduiding, de naam van mecenas of patroon, de ondertekenaar van de opdracht (die een ander kan zijn dan de auteur) en kenmerkende citaten uit de opdracht die duidelijk zouden moeten maken waarom de desbetreffende publikatie aan juist die persoon of instantie was toegewijd.

Ik doe een kleine greep uit mecenassen/patroons die meer dan eenmaal voorkomen: Frans Banning Kock, heer van Purmerland en Ilpendam; Cornelis de Graef, vrijheer van Zuidpolsbroek; Jacob Hinlopen Vermaes, oudbewindhebber der Groenlandse Maatschappij; Johan Honigh, de Middelburgse jurist die via twee rijke huwelijken van het mecenaat zijn hoofdbezigheid kon maken; Joan Huydecoper, ridder van Maarseveen, Neerdijck enz.; Andries de Iacomo, koopman te Amsterdam; Joan de Knuyt, de omhooggevallen eerste edele van Zeeland; Maurits; Henrik Rogiers, de al eerder genoemde Walcherse zakenman; Gerard Schaap, Heer van Kortenhoef; Jan Stuiver, koopman te Amsterdam; Joan de Wael, heer van Ankeveen.

Uitgevers/drukkers die nogal eens voorkomen, soms ook als ondertekenaar van de opdracht, dus wellicht als begunstigde, zijn: Joan Blaeu, Cornelis Claesz, Jan Evertsen Cloppenburch, Louis Elzevier, Hans van der Hellen, Zacharias Heyns, de Ten Hoorns, D.C. Houthaeck, de Van Waesberges, Jacob Lescaille, Nicolaas van Ravesteyn, Abraham de Wees en vooral diens weduwe.

Onder de ‘genres’ treft men vooral aan atlassen, zeevaartkundige werken, boeken op het gebied van de geneeskunde, historiewerken, weinig poëzie, veel reisbeschrijvingen, rekenkunde en zeer veel theologie en toneel.

Het zou natuurlijk - zeker bij onderzoek naar de samenhang tussen cultuur en economie - aardig zijn om te weten te komen welke bedragen zulke particuliere mecenassen overhadden voor de aan hen opgedragen boeken. Maar diepergravend onderzoek naar een van de meest bekende mecenassen - ook als zodanig aangeduid -, Jacob van Dijck, levert daaromtrent weinig houvast. In hoeverre worden Ampzing, Bredero, Heinsius, Scriverius, Swartius en Cabeliau echt gemeceneerd?

Nee, dit particuliere mecenaat levert weinig harde financiële gegevens op. Interessant zou ook zijn na te gaan of er een relatie is tussen privé-mecenassen en

[p. 140]

overheids-mecenassen: misschien zitten op een bepaald moment de privémecenassen ook op een regeringsstoel, zodat ze in beide ‘functies’ actief zijn. Het bibliotheekonderzoek heeft in ieder geval flink wat locale, regionale, provinciale en nationale overheden opgeleverd waaraan boeken zijn opgedragen. Ik noem de burgemeesters, schepenen, raden, gedeputeerden, drossaart of schout van Amersfoort, Amsterdam, Breda, Dordrecht, Drenthe, Enkhuizen, Friesland, Gelderland en Zutphen, Goes, Haarlem, Holland en West-Frieslandt, Leeuwarden, Leiden, Middelburg, Montfoort, Overijssel, Rhenen, Rotterdam, Utrecht, Wijk bij Duurstede, Zaltbommel en Zeeland.

Dat overheidsmecenaat is veel beter te traceren, bijvoorbeeld via de Resoluties van de Staten-Generaal, uitgegeven in de Rijks Geschiedkundige Publicatiën,^17. en ook via de ‘Fundgrube’ Dodt van Flensburg.^18. De gedrukte Resolutien (...) van Hollandt ende West-Friesland leveren weinig op. Dat is wel verklaarbaar, want op 23 januari 1657 wordt als bekrachtiging van een eerder besluit van september 1632 nogmaals bepaald ‘geen dedicatien, ofte praesentatien van Boecken aen te nemen’.^19. Het herhalen van deze bepaling wijst erop dat ondanks de eerdere resolutie de boekenplaag blijkbaar weer meer voorkwam.

Inderdaad treft men ook in de Resoluties van de Staten-Generaal over de voor dit onderzoek doorgenomen periode 1576-1618 vrij veel gevallen aan - ongeveer 200 - waarin bedragen verleend worden aan personen die - gevraagd en ongevraagd - boeken opdragen en/of aanbieden. Een aantal van de ruim 150 begiftigde personen komt herhaaldelijk over een reeks van jaren in de resoluties voor: Floris Balthazar (gedurende de jaren 1601-1615), Pieter Bor (in de periode 1630-1634), Johannes Drusius (in de jaren 1594-1616), Jodocus Hondius (enkele malen tussen 1603-1616), Jan Huygen van Linschoten (in 1597-1610), Paulus Merula (gedurende 1598-1614), Johan la Motte (Lamotius) (in de jaren 1612-1628) en Lucas Wagenaer (gedurende 1597-1601). Verder komen o.a. bij de Staten aankloppen: Govert Basson, Dominicus Baudius, Jacob Duym, Jacobus Eyndius, Jacques de Gheyn, Daniel Heinsius, Zacharias Heyns, Franciscus Junius, Philips van Marnix van St. Aldegonde, Petrus Montanus, Gerrit de Veer en Isaac Vossius.

De bedragen die gegeven worden, lopen uiteen van 6 tot 1.200 gulden, van 3 amen rijnwijn tot een jaarlijks traktement van 600 gulden. Bedragen van 12 gulden zijn gewoonlijk bestemd voor studenten die een exemplaar van hun thesen aanbieden. Het exorbitante bedrag van 1.200 gulden werd op 21 oktober 1594 uitgekeerd aan Patroculus Bokelmans voor zijn boekje Triumphus Groninganus.^20. Met datzelfde bedrag werd Paulus Merula twee jaar lang aangesteld als ‘Historiographus der Generaliteyt’, nl. op een traktement van 600 gulden 's jaars.^21.

In de periode 1612-1628 weet Ds. Lamotius uit Den Haag op deze wijze telkens weer aardige bedragen binnen te halen voor zijn vertaalwerk.^22. Zelfs na zijn dood komt de weduwe nog met een vertaald boek aanzetten bij de Haagse plaatselijke overheid. Ze krijgt dan 75 ponden, maar - wordt er aan toegevoegd - ‘dat voor desen laetsten male’. Deze toevoeging komt vaker voor bij mensen die blijkbaar wat al te opdringerig worden. Zo krijgt Gielis van Cranenbrouck van de Staten-Generaal op 21 december 1599 12 gulden voor aangeboden almanakken, op voorwaarde dat hij niet zou terugkomen.^23. Het gedicht dat Ds. Renicherus op 27 augustus 1601 aanbiedt, wordt beloond met 50 gulden, op voorwaarde

17. Via de indices of de daarvoor in aanmerking komende rubrieken zijn de volgende delen uit de RGP-serie doorgenomen: 26 (resoluties van 1576-77), 33 (1578-79), 41 (1580-1582), 43 (1583-84), 47 (1585-87), 51 (1588-89), 55 (1590-92), 57 (1593-95), 62 (1596-97), 71 (1598-99), 85 (1600-01), 92 (1602-03), 101 (1604-06), 131 (1607-09), 135 (1610-12), 151 (1613-16), 152 (1617-18).

18. J.J. Dodt van Flensburg. Archief voor kerkelijke en wereldsche geschiedenissen, inzonderheid van Utrecht. Uitgegeven onder begunstiging van Zijne Majesteit den Koning. Met eene voorrede van Herm. Joh. Royaards. Dl. 7. Utrecht 1848.

19. Resolutien (...) van Hollandt ende West-Friesland 1653-1668. 2e dr. Amsterdam enz. 1719, p. 289. Amsterdam, GA: 23 D 10.

20. RGP 57, p. 363.

21. Op 31 december 1598 (RGP 71, p. 375) en 3 februari 1599 (RGP 71, p. 828).

22. A. Hallema beschrijft dit en een aantal andere gevallen van vooral Haags overheidsmecenaat in ‘Honoraria voor handschriften en boeken in het verleden.’ In: Folium 2 (1952), p. 94-101.

23. RGP 71, p. 828.

[p. 141]

dat hij het niet meer zou doen.^24.

Floris Balthazar die van 1601 tot 1615 regelmatig in Den Haag langskwam, kreeg in 1605, toen hij een kaart van de belegering van Sluis aan de Staten had opgedragen, te horen dat hij geen kaarten meer mocht graveren zonder schriftelijke opdracht daartoe, daar hij anders daarvoor niet betaald zou worden.^25.

De toegekende bedragen zijn waarschijnlijk mede afhankelijk van het aantal te leveren of geleverde exemplaren. Zo krijgt Franciscus Junius op 30 oktober 1597 400 gulden voor zijn Tertullianus-editie, mits hij nog 4 exemplaren leverde boven het exemplaar dat hij op 6 september al had aangeboden.^26. Floris Balthazar krijgt zijn 250 gulden pas wanneer hij behalve de op satijn gedrukte exemplaren van zijn kaart van de belegering van Grave, die hij de gedeputeerden had aangeboden, ook nog eens 4 prenten zou leveren voor de heren Wilp, De Jonge, Coorn en Sloeth.^27. In 1610 moet hij niet minder dan 20 exemplaren aanbieden van het beleg van Gulik en hij ontvangt daarvoor slechts 50 gulden.^28. Daarentegen krijgt Hondius in 1603 de aan de Staten aangeboden en opgedragen kaarten weer terug.^29.

Soms wordt uitdrukkelijk vermeld dat het toegekende bedrag bedoeld is als onkostenvergoeding. Hondius krijgt in 1606 voor de opdracht van de atlas van Mercator aan de Staten-Generaal een vergoeding voor gemaakte onkosten van 700 karolus guldens.^30.

In hoeverre de aanvaarding van een opdracht aan de Staten ook een soort approbatie van de inhoud door de Staten impliceerde, is lang niet altijd duidelijk. In sporadische gevallen wordt in de resoluties daarop ingegaan. Op 8 januari 1599 presenteerde Van Meteren zijn ‘Demetrius, complecterende memorie ende diverse annotatien van tgene zedert den jaere 156 totten jaere 1598 incluys zaude wezen gepasseert’, maar de Staten konden de auteur nog niet ‘vereeren’ omdat de provincie Utrecht het niet eens was met de inhoud.^31. Op 8 april 1602 echter aarzelt men niet om Francois le Petit, griffier van Bethune, 500 gulden te geven voor de aanbieding van zijn kroniek van Holland, Zeeland, West-Friesland, Utrecht, Friesland, Overijssel en Groningen, hoewel het niet de bedoeling was - zo wordt er expliciet bij vermeld - door deze ‘vereering’ de kroniek ‘voir waerachtich te authorizeren’.^32.

Getracht is de boeken, genoemd in de archivalia, terug te vinden in de bibliotheken om te zien of in alle gevallen een douceurtje van de overheid ook zijn neerslag gekregen heeft in het voorwerk van het desbetreffende boek. Of er zo'n dwingende correlatie is, is nog niet duidelijk: lang niet alle boeken (en kaarten) zijn al getraceerd.

Interessant is om te kijken of één auteur met hetzelfde werk bij verschillende instanties aanklopt en zo van her en der een aardig salaris bij elkaar weet te krijgen. Slechts door het vergelijken van exemplaren valt dan te constateren of het voorwerk voor dat doel aangepast is. Dit deel van het onderzoek is nog in het geheel niet aangevat.

Intussen ben ik wel met een wijde boog om het mecenaats-patronaatsvraagstuk heengelopen. Dat er overheidsgeld gestoken wordt in het boek is zeker, maar welk mechanisme werkzaam is, is vooralsnog niet duidelijk. Daartoe zou ook nagegaan moeten worden welke ‘subsidie-aanvragen’ niet gehonoreerd worden en - indien mogelijk - waarom ze afgewezen worden.

24. RGP 85, p. 707.

25. RGP 101, p. 525.

26. RGP 62, p. 710.

27. RGP 92, p. 324.

28. RGP 135, p. 261.

29. RGP 92, p. 651.

30. RGP 101, p. 828.

31. RGP 71, p. 826.

32. RGP 92, p. 324.

[p. 142]

De vraag of we bovenvermelde activiteiten van de 16e- en 17-eeuwse overheden ‘mecenaat’ mogen noemen, zou je als niet erg relevant terzijde kunnen laten. Bij de ruim 200 gesignaleerde gevallen uit de periode 1576-1618 is maar éénmaal sprake van een door prins Maurits verstrekte opdracht tot het vervaardigen van een kaart van het beleg van Gulik, ditmaal door Andries Sersanders, die daarvoor van de Staten - niet van Maurits - op 17 februari 1611 75 gulden krijgt.^33.

Toch lijkt het me verkeerd de termen ‘mecenaat’ en ‘patronaat’ al te strikt te nemen. Net zoals dé Renaissance, wanneer ze uiteindelijk in de 16e en 17e eeuw deze contreien bereikt, er heel anders uitziet dan in Italië, zo heeft zich de begunstiging van kunsten, waaronder het boeken maken, verplaatst vanuit hofkringen naar de burgerlijke samenleving in de Nederlanden, die blijkbaar vooral geld overheeft voor nuttige zaken als atlassen, reisbeschrijvingen, medicijnen en theologie. Desalniettemin is er dan de bekende akte^34. in het Notarieel Archief van het Gemeente-archief Amsterdam van 25 augustus 1622, waarin een aantal ‘liefhebbers vande Nederduijtsche Poësij’ J.J. Starter in Amsterdam tracht te houden. Ieder stort een bijdrage van twee pond bij de penningmeester

uut wiens handen Starter voorsz. weecklicks sal trecken de somma van twaelef karolus guldens. Voor welke contributie hij gehouden sal syn ons volkomen acces tot alles wat hij maeckt, ofte gemaeckt heeft, te geven, wat wij van sijn liedekens ofte gedichten begeeren uijt geschreven te hebben, dat hij ons dat voor 3 stuivers de zijde gehouden sal sijn te schrijven, so wij ijets van hem willen gemaeckt hebben, dat hij ons voor een ander tot een billike prijse sal voorthelpen; namelijck elck liedtje voor twee guldens, elck Bruydlofts gedicht voor ses guldens ende andere rijmerijen naer advenant. Ende dat Hij, geduijrende onse contributie, syn vaste woonplaets tot Amsterdam sal houden.

Als - zoals Kempers betoogt - mecenaat en professionalisering van de kunst hand in hand gaan, dan is dit mecenaat, maar naar vrijwel de gehele rest moet nog veel onderzoek gedaan worden.

33. RGP 135, p. 324.

34. Gemeente-archief Amsterdam, Notarieel Archief 366 B, fol. 552r: akte d.d. 25 augustus 1622.