Yang. Jaargang 27

[p. 131]

Maatstaf en mijter
Pol Hoste

Het pamflet van Brems in Maatstaf^1. heeft mij geamuseerd. Hij noemt de Nederlandse literatuur in Vlaanderen de Vlaamse literatuur. Dat is toch wel een schitterende vondst. De Hollandse literatuur! Haha!

De eerste vijf bladzijden van zijn geschrift vegen de vloer aan met de stijl waarin academische milieus de geschiedschrijving van de hedendaagse Nederlandse literatuur bedrijven.

Met raffinement persifleert hij de ergerlijke afwezigheid van de historische kritiek en het schrijnend gebrek aan wetenschappelijke methode bij het samenstellen van een eigentijdse literatuurgeschiedenis.

Brems illustreert hoe gemakkelijk deze geschiedschrijving zich laat ineenflansen. Het recept om twintig jaar zgn. Vlaamse literatuur in Nederland te presenteren is simpel. Lees Brems.

Voor de periode van '70 tot '80 citeert men een interview van Van Vliet in de Volkskrant en knoopt hieraan vast dat er tien jaar lang een algemene malaise in de ‘Vlaamse letteren’ heeft geheerst.

Het proza van '80 tot '85 karakteriseert men aan de hand van een artikel van Alstein in Kreatief.

En de laatste vijf jaar literatuur typeert men door over te nemen wat men vindt in de catalogus van een fototentoonstelling in het Paleis voor Schone Kunsten.

Het hele discours fleurt men op door in enkele samenvattende bewoordingen te verwijzen naar Barnard, Van Eygen, De Wispelaere, Gerits, Reynebeau, Brouwers, Borré, De Coninck of Fens.

‘Gedachten over Vlaamse literatuur’ is bedoeld als een waarschuwing aan het adres van een academische wereld die vaker in herhalingen en citaten vervalt en bij gebrek aan creativiteit niet in staat is iets toe te voegen aan wat anderen reeds hebben gezegd.

Het schotschrift toont aan dat een dergelijke manier van werken misschien af en toe kan resulteren in een polemiserend betoog. Maar dat tegelijk de discussie wordt uitgesloten omdat elke argumentatie op basis van een literaire analyse wordt vervangen door valse autoriteitsargumenten en indirekte citaten.

Explicitering van de gevolgde wetenschappelijke methode blijft uiteraard afwezig. De subjectieve inleving in het literaire werk is al helemaal uit den boze. Anekdotiek en napraterij komen in de plaats van een benadering die de esthetische beleving van de lezer zou kunnen laten toenemen.

Brems heeft de Hollandse Maatstaf ter hand genomen en zich de Vlaamse mijter op het hoofd gezet. Het effect is magistraal. De eerste professor performer is opgestaan.

Vormt het eerste deel van dit briljante schimpschrift een pleidooi voor een geschiedschrijving van de literatuur die in Nederland ernstig zou kunnen worden genomen, het tweede deel bevat een aanklacht tegen het willekeurig selecteren van bekende namen en het cliché-matig typeren van literair werk.

Brems stelt zich in de plaats van al wie meent voor anderen te moeten denken en schrijft vanuit het standpunt van iemand die met academische autoriteit zonder meer zijn eigen overtuiging verheft tot objectief selectiecriterium en maatstaf voor het meten van literaire kwaliteit. Wat tevoorschijn komt is een karikatuur.

De laatste twintig jaar van de Nederlandse literatuur

1. Hugo Brems, ‘Geschuifel van voeten. Gedachten over Vlaamse literatuur’. In: Maatstaf 39e jrg. (1991) 8-9, pp. 93-99.

[p. 132]

in Vlaanderen blijken samen te vatten in zes namen voor de poëzie en vier maal zes namen voor het proza. (Gruwez, Hertmans, Nolens, Spinoy, Van Bastelaere en Van hee. En Alstein, Berckmans, Brusselmans, Claus, De Kuyper, Demeester, De Wispelaere, Geeraerts, Grauws, Hemmerechts, Hoste, Lanoye, Michiels, Pleysier, Portocarero, Raskin, Robberechts, Spillebeen, Van Babylon, Van Den Broeck, Van Laerhoven, Van Paemel, Van Poucke en Van Rossem.)

Wat er moet geschreven worden zijn ‘gewoon goede boeken’. Misschien één van de weinige ogenblikken waarop de persiflage enigszins uit de bocht gaat. Al hoort men door schrijvers of critici wel vaker vertellen dat een goed boek gewoon goed moet zijn, basta.

Een al even groteske tautologie waartegen Brems fulmineert is de begripsverwarring die de laatste tijd is ontstaan t.a.v. de term ‘publiek’, op de BRTN ook wel ‘een levend publiek’ genoemd. Het wordt wellicht veroorzaakt doordat een gedeelte van de hedendaagse literatuur niet enkel in boekvorm verkrijgbaar is maar ook als theatervoorstelling of televisieprogramma kan genoten worden. Hoe noem je een lezerspubliek dat geen boeken meer leest? Brems laat de vraag open maar wijst op de contradictie dat een schrijver die publiceert, bang zou zijn voor een lezerspubliek dat wel leest, zeg maar ‘voor een lezend publiek’.

Toegegeven, er zal wel een deel frustratie aan de basis liggen van dit hekelschrift. Het neemt niet weg dat de ‘Gedachten’ van Brems een aanklacht vormen tegen mensen als Brems die de waarheid in pacht hebben, het wetenschappelijk denken proberen af te schaffen en brutaal voor de komende generaties uitmaken hoe de geschiedenis van de literatuur er zal uitzien.