Yang. Jaargang 26

[p. 7]

Het Regenlied
Willem Brakman

Ik weet niet of het een onachtzaamheid was, een slip of the tongue of dat de uitnodiging welgemeend was, want ik had uit allerlei kleinigheden opgemaakt dat er op werd gerekend dat ik die dag zou vertrekken. Ook het slapen van de nacht tevoor was verre van gemakkelijk gegaan. Het voorstel was pas laat gedaan met veel trekken en plakken van mijn kant en tegen weerstanden in van de andere zijde, zodat Klaas tenslotte niets anders overbleef dan de gulle gastheer te spelen. Daar tantetje aan de waanzin ten offer was gevallen moest er een dienstmeisje worden wakker gemaakt. Nauwelijks had dit mij in ogenschouw genomen of ze zag er wit en doodziek uit en boven mijn hoofd, boven de zoldering waarheen ik de rook van mijn sigaar opzond, werd er zo overdreven gebonkt in een kamer dat de woede er duidelijk in te horen was. Ik lette dus goed op toen Klaas ditmaal zijn uitnodiging deed, maar mijn lieve, mijn lustige verbleekte niet, verdonkerde noch fronste, zodat ik betere tijden aangebroken dacht.

Voor een goed begrip vermeld ik hier dat er in de tuin op een geringe verhoging een paviljoen was gebouwd dat rococoachtig was ingericht: ongemakkelijke bolle meubeltjes, veel witte pootjes met gouden biezen, een aalglad parket. Waar maar mogelijk, was met stucco waarin schelpen waren gedrukt hardnekkig getracht het geheel van binnen tot een grot om te toveren. Door de vele ramen leek het van buiten echter zeer dwingend op een plompe lantaren. Daar zou ik slapen om mij duistere redenen, de oude Baars had dat echter ook gedaan als hij op de hoeve verbleef, zijn bureau met paperassen stond er nog. Hij had er zich mokkend teruggetrokken wist ik en tot diep in de nacht was zijn dor silhouet van alle kanten te zien geweest, hij balde de vuist, gebaarde heftig en ontrolde papieren als stond hij in een schimmenspel voor een gericht zijn onschuld te betuigen.

Vanuit het paviljoen, wachtend op de gasten, kon ik het grindpad overzien dat van het hek naar de hoeve liep. Tantetje wier sensorium al danig moest zijn omneveld had ik kruimpjes strooiend in de richting van de vijver zien gaan en over haar en alles daalde de zon. Ver weg in de richting van de stad wist ik de tennisbanen, daar schemerde ook wat wits tussen de bomen dat al aardig paars was aangetast door het late licht. Nu en dan koos ik een ander raam want ik kon iedere kant uitkijken die ik maar wilde en zag het zodoende overal donker worden. Op een bepaald ogenblik viel het me op dat de lantaren bij het hek niet brandde maar tegelijk zag ik dat de ramen van de hoeve overal verlicht waren. Uit een feestelijke overvloed stroomde overdadig licht naar buiten in de tuin en uit de vele schimmen achter de ramen kon ik opmaken hoe tientallen gasten zich daar intens aan het vermaken waren. Woedend beende ik heen en weer door mijn paviljoen, nam mij voor deursmijtend te vertrekken of, de visite totaal vergetend, urenlang tot diep in de nacht aan het bureau te zitten schrijven om zeer verbaasd op te zien als eindelijk Kee zou komen zien waar ik bleef. Maar ik wist dat mij niets anders overbleef dan een afstandelijk, dunvingerig entree en een avondwandeling voor te wenden.

Daar speelde echter de duivel mee, niemand had erg in mijn verschijnen, een oud tuinmannetje met een gemompeld verzoekje had meer aandacht gekregen. Tot mijn verbazing waren er maar weinig gasten, drie in totaal maar die niettemin opgewekt aanstalten maakten naar boven te gaan en wel naar het vertrek waar de piano stond. Ik wist waar dat was, ik had het instrument zien staan tijdens een sluipgang door het huis en had met enig genoegen

[p. 8]

overwogen dat het 's middags in de volle zon stond, daarom in de avond krakend zou afkoelen en in de ochtend, bij zoveel tuin en een vijver in de vochtige ochtend, heel wat nevel moest opzuigen. De muziekkamer was een ratjetoe van stijlen, als een hommage aan de muziek waren er veel kussens verspreid, stonden er enkele tabouretten en hing er aan de wand een gobelin waarop Daphne bezig was in een laurier te veranderen.

Daar verzamelden wij ons, ik drukte koel enkele handen, van Concobar de toneelspeler, Duhamy een violist die werkzaam was in het bioscoopwezen en een dokter Van Heel. De laatste bespeelde de piano, zijn overdadig beringde handen bewogen zich keurend over de toetsen van het klavier dat zich inderdaad eigenzinnig van wat extra kruisen en mollen had voorzien.

Het was een klassieke griezel, hij had een groot geel gezicht, zo'n gezicht waar maar geen eind aan komt en dat tenslotte in onderkinnen wegsloop achter een zwart satijnen vest. Hij was helemaal in het zwart, van zijn haar tot en met zijn schoenen en ik kon het nog aanvullen met een zwarte hoed die ik aan de kapstok had zien hangen en die zonder meer slechts dat ene grote hoofd had om op te passen.

Concobar de toneelman was een mannelijk type, gemiddeld van postuur maar atletisch van allure, dat wil zeggen dat al zijn bewegingen, tot de kleinste toe beschikten over een duidelijk surplus aan spierkracht. Zijn gelaat was sterk maar dan in ongunstige zin zoals van arbeiders op plakkaten die getuigen van een groot sociaal onrecht. De violist had een griezelig krachteloze handdruk maar hij was elegant ten voeten uit: smalle schouders, lange armen en benen, een klein hoofd. Voortdurend was hij aan het naveren, al zijn gebaren eindigden in een soort gestisch vibrato dat bij alle verfijning toch iets ziekelijks had.

Alles bleek al overeen gekomen, als enig stuk zou de sonate in G-dur worden gespeeld van Johannes Brahms en dat kwam goed uit want ik ben de componist zeer toegedaan. Wie de sonate kent weet dat het een regenlied-thema bevat dat op allerlei plaatsen licht verwijtend en zachtjes hoofdschuddend naar voren treedt. Ik plaatste mij dan ook zo dat indien Kee niet op 't laatste moment opsprong, ik bij alle avonturen van het thema ten volle zou kunnen genieten van haar hals, wang, hand en twee gestalten. Het is een groenig thema, vol bosgeur, grafaarde en geluk en ik bad dat de muze mij genadig zou zijn, mij Kee als door een mirakel zou doen toevallen voor alle tijden en ons deze zou laten doorbrengen in de wondere regio der sonate.

Aan het stemmen van de viool was te horen dat het stuk op punt stond te beginnen maar opeens werd ik aangesproken door de dokter die zijn post had verlaten. Ik herinnerde mij dat hij me bij het voorstellen al bevreemd had opgenomen maar hij trachtte nu een glimlach aan te brengen op een gezicht dat daar van nature niet op was berekend.

‘Als ik mij niet vergis hebben wij elkaar nog kort geleden in de stad gezien,’ zei hij breed en zwart.

‘Kort geleden was ik op reis,’ zei ik.

‘Daarvoor dan,’ drong hij aan, ‘of erna, in de Schouwburg... Richard de Derde.’

‘Mogelijk,’ zei ik met groeiende tegenzin, ‘ik vermijd zoveel als maar kan kennissen, laat staan vreemden want dat stoort mijn concentratie. Ik kijk dus voor mij uit en zou als dat kon mijn kraag opzetten.’

‘Ik begrijp het,’ zei de medicijnmeester, hij boog zich nog wat meer voorover en begon mij met klinische blik te bekijken, zo als ware ik een of ander preparaat. Het kon niet anders of het was als belediging bedoeld zodat ik besloot hem als lucht te behandelen. Ik onderdrukte quasi een geeuwtje en zei ‘amusant deze aandacht voor mijn persoon, ik vraag mij af waar ik deze eer aan te danken heb.’

‘Dat is in dit geval niet zo moeilijk,’ zei de dokter, ‘u heeft een gezicht als duizend anderen. U vergeeft mij, maar u vertoont werkelijk een opvallende gelijkenis met een menigte andere mensen. Zoiets valt op.’

Dat was goed geprobeerd, want ik lijk juist op helemaal niemand.

‘Meneer verblijft in het paviljoen, heb ik gehoord,’

[p. 9]

zei de elegante Duhamy, zijn viool dicht bij het oor en zo te zien alle aandacht bij de paar pizzicatotonen die hij voortbracht.

‘Een allerliefst suikerwerkje,’ zei de dokter, ‘maar vochtig, de oude Baars heeft er zijn knokkelkoorts opgedaan.’ Hij draaide zich naar Concobar die wat verderop zat, ‘heb jij die Richard de Derde gezien Concobar?’

‘Ik ga nooit naar Dudok,’ antwoordde deze bits, ‘de man is een potvis.’

‘Zullen we dan maar beginnen,’ zei dokter Van Heel die ruisend opstond en mij verloste van de druk van zijn gele kop.

Concobar had een merkwaardige stem, hij was aan de glazige kant, lijsde op irriterende wijze en omvatte helemaal achteraan de dreiging van een schaterlach. Het verbaasde me dus niet dat hij en de dikke Klaas hun positie zo kozen dat mij alle zicht op Kee ontnomen werd, iets dat ik mij machteloos moest laten welgevallen want om een andere plaats te kiezen had ik met mijn stoel moeten slepen terwijl de sonate al begonnen was.

Er werd beroerd gespeeld, het was een van die uitvoeringen waarvan de enige zin gelegen is in het doen herinneren aan het bestaan van een muziekstuk. Ik staarde dus voor mij uit en instee dat ik mij kon verliezen in de verrukkingen van verlies en verlangen staarde ik uit over een landschap zwart in zwart. Daarin hing een enorme maan vol onrust van zwiepende boomtoppen en flappende vogels die krijsten als de elegante op zijn slechtst.

‘Waarom was u zo honds tegen ons bezoek?’ vroeg Kee na afloop met donker glimmende ogen als van kastanjes net uit de dop.

Onrecht en de vele mogelijkheden van een antwoord sloegen mij met stomheid maar ze had gelijk, de optelsom was dat ik verteerd werd door afgunst en jaloezie.

‘Waar heeft dat mooie thema u aan doen denken?’ bracht ik er tenslotte uit met een geknepen stemmetje, maar zoveel misère klonk daar nog wel in door dat ik bij mijzelf zwoer dat als ze daar bot of bits op zou reageren, ik op hetzelfde moment zou vertrekken en tot aan het eind van mijn dagen een reizend leven gaan leiden omdat ik dan nergens meer bij wilde horen.

‘Je speelt zoiets niet voor niets in een Kozakkenkamp,’ zei dokter Van Heel die naderbij was getreden,’ mij heeft het in ieder geval al spelend een oude invalide uit Napoleons tijden voor ogen gevoerd. Zo duidelijk dat ik de knopen van zijn uniform zou kunnen natekenen. Een arme kreupele was het met een houten poot, vloekend en strompelend. En onze gastheer?’

De dikke Klaas lag in zijn stoel als voor de eeuwigheid en zozeer hoorde hij daar waar zijn zware lichaam was, dat het me zelfs aan zoiets deed denken als gerechtigheid. Kwabbend, berstend vol sappen was hij met een verschrikkelijke vanzelfsprekendheid zijn eigen excuus alleen maar door er te zijn. ‘Aan de oude Baars,’ zei hij dan ook zonder aarzelen, ‘die zijn laatste jaren daar in het paviljoen heeft doorgebracht. Bij zijn dood bleek hij totaal te zijn uitgedroogd, er was geen drop meer in zijn lijf en we hebben hem in zijn kist moeten draaien en vlechten als een vogelverschrikker. Het waren de boze laatste jaren van het gericht. Op een keer gooiden de stalknecht en de tuinjongens hun spullen neer en smeerden hem naar de kerk omdat ze plotseling door een grote schrik waren overvallen. Zo'n schrik als wanneer de zon op z'n hoogst staat en alles zo stil is dat het in de oren fluit. Maar ik heb hen uitgelegd dat het niet de bokkepoot Pan was die hen in de benen sloeg maar Baars de moordenaar. Hij bezat historische zin en tegenwoordig wordt dat door de geleerden als het voortreffelijkste beschouwd dat over de mens is te zeggen. Deze historische zin heeft hij ook in mij gewekt. Ik weet niet meer wanneer ik voor het eerst bij hem overhuis kwam, misschien heb ik hem op mijn manier over de Kozakken verteld en de grote Keizer en vermoedde hij in mij een verwante ziel. Zie dat je kennis krijgt van de geschiedenis, zei hij want zonder die is de slimste nog een ezel. Maar het liefst hoorde ik uit zijn koker over de tocht uit Rusland en het Kozakkenkamp. Hij vertelde dat een oergrootoom voor hem de

[p. 10]

Keizer nog persoonlijk had gesproken en een snuifje gepresenteerd had gekregen uit een gezwarte tabatière. Aan dat gedenkwaardige feit was het te danken dat veel in het huis bij de poort was verzameld dat daar mee samenhing: aanvalsplannen, kopergravures, landkaarten.

Ik van mijn kant offreerde hem de oudste tafel van de Hanenborg waar tijdens de inkwartiering in die onrustige tijden door de Kozakken een hoek van was afgeslagen en hij gunde mij dat van harte. Dat is historische zin.

Boven de sofa bij hem thuis hing een geweldige kaart, gekreukt, gehavend als een vaandel en vanaf die bank doceerde hij de hele veldtocht, héen en weer terug en hij kon het laten donderen en sneeuwen al naar gelang. Wereldhistorie, een rozenkrans van vrouwen en kindergeschrei, brand en bloedvergieten, het staat om iedere sofa als er maar iemand op rust met historische zin. Wie zou ik niet geworden zijn als hij mij over de geschiedenis van Afrika en China zou hebben verteld, over de Kannibalen, de Zoeloes en Waterchinezen.’

Daarna was er het souper, het was geruisloos onder onze voeten voorbereid en klaargezet, een tafel vol hapjes waarvan ik mij nog goed de reeragoût herinner van een exemplaar dat op de verkeersweg was overreden, naar ik later vernam en door omstanders hoopvol de Hanenborg was binnengedragen, naar tante.

Kreunend kwam Klaas overeind, de behaaglijkste van alle leunstoelmensen en het was bewonderenswaardig om te zien hoe hij na een leven van ervaring allerslimst en behendig en gebruikmakend van alle wetten der mechanika zijn monstrueuze pens overeind kreeg. Warmte, genot, comfort zijn oerdromen der mensheid en bij het vooruitzicht van de gedekte tafel beneden werd hij omvangen door een warme wolk van hulpvaardig realisme. Hij greep zijn pijp en al verlekkerd smakkend met een vochtig en kleingehouden mondje zei hij breed naar mij gebarend, ‘Kee nu heb je eens een ander die je zijn arm aanbiedt, en wel een echte jeugdvriend.’

Als een reclamezuil stond hij in de kamer en doofde alle muziek die daar had geklonken, in een kamerjas die in plooien en rollen van hem afhing en op een bijna griezelige wijze bij het zitvlak was geplet. Kee daarentegen die ik zo lang had moeten missen zag er allerliefst uit in haar huiselijke, gebloemde en wonderlijk koel en soepel aandoende jurk. ‘Ze is er zo aan gewend Edward, dat ik me er nu voor altijd op kan verlaten. Steeds houdt ze mij ongevraagd haar arm voor en ik heb hem nodig. Maar als gezegd, vrouw, rijk hem nu onze zo zeldzame gast. Gaan jullie maar vooruit, ik volg langzaam in jullie geliefd spoor.’

We liepen door een gang, ik meen ook een trap af en daarna weer door een gang. Ik hing schuin in de lucht, het hoofd scheef, met zekerheid bleek als een dode en met grote starende ogen. Geen vederlichte aanraking, zelfs niet met het puntje van een topje ontging mij en zelfs het totaal ontbreken ervan bij tijden ontging mij niet als een onbegrijpelijk geluk. Dat dit alles een levenlang op mij had gewacht deed mij de keel toesnoeren maar men kan wat dat betreft ook weer niet waakzaam genoeg zijn want naarmate wij de gedekte tafel naderden schoof de gespierde gestalte van Concobar naar ons toe. Hoffelijk, speels en charmant legde hij zelfs een hand op mijn schouder, een verdachte rol en zijn geest zweefde dan ook niet lang over de wateren. Vlak voor de reeragoût ging ik in lucht op en zelden zag ik een blik van afgrondelijker innigheid dan gewisseld werd door die twee. Zelfs het toevallig aanraken van twee pinken in hun vlucht had de kracht van een donderslag. Trompettisten is al geen best volk in de muziek, het zijn jagers, maar violisten spannen de kroon, zij verhouden zich tot de wereld met hun vingertoppen en zijn wriemelaars. Niets echter is dit alles vergeleken met het toneel. 's Nachts op mijn harde sofa dacht ik aan de liefde die is als de roodgloeiende waanzin die opeens de kop opsteekt in een fatsoenlijke familie.

Fragment uit Van de in hogere kringen verliefde, te verschijnen bij Uitgeverij Querido in september 1990.