Watapana. Jaargang 4

[p. 5]

[Nummer 1]

Dr. L.F. Triebels:
Overwegingen bij een ‘Ontwerp Stageregeling Nederlandse Antillen’

Op een bijeenkomst op 23 juli 1971 in het Departement van Onderwijs op Curaçao spraken Prof. Dr. F.W. Prins en Drs. C.G.M. van Mierlo over ‘De toekomst van het Antilliaans onderwijs’. (Zie ‘Antilliaanse Nieuwsbrief’, jrg. 12, no. 30, 4 augustus 1971, pp. 3-4.)

Bijzonder interessant is de volgende passage uit het verslag van de ‘Nieuwsbrief’: ‘Hij (prof. Prins) was tevens van mening dat het van het hoogste belang is, dat Antillianen, die het hoger onderwijs volgen, in het gebied van de Nederlandse Antillen stage lopen,...’.

Het idee van stages op de Antillen-zèlf voor Antilliaanse studenten in Nederland is niet nieuw. Al jaren lang heeft de schrijver van dit artikel hiervoor gepleit. In een ontmoeting van leden van de Vereniging voor Antilliaanse studerenden te Nijmegen ‘CANOA’ in maart 1970 te Nijmegen met de toenmalige vice minister-president van de Nederlandse Antillen werd de wenselijkheid van een dergelijke stagemogelijkheid weer eens opnieuw gesteld. Daaruit resulteerde een kort ‘Ontwerp Stageregeling Nederlandse Antillen’ dat in mei 1970 naar de Antillen werd gestuurd.

Op 26 oktober 1970 werd in de discussie na een serie voordrachten ter gelegenheid van het derde lustrum van CANOA van de kant van de schrijver opnieuw de aandacht gevraagd voor deze stages onder vermelding van het reeds ingediende ‘Ontwerp’¹⁾). Eén van de sprekers op die avond was Prof. Prins en juist in de discussie over zìjn voordracht kwam het stage-probleem naar voren. Men kan slechts toejuichen dat dit idee door hem is overgenomen en dat nu ook door hem gewezen is op ‘...het hoogste belang... dat Antillianen, die hoger onderwijs volgen, in het gebied van de Nederlandse Antillen stage lopen...’.

Misschien is het zinvol hier het bewuste ‘Ontwerp...’ in zijn geheel op te nemen en daarna puntsgewijs te voorzien van de overwegingen die geleid hebben tot het tot stand komen van het ‘Ontwerp’, dat op zich wel zeer kort en uitermate beknopt is, maar waar een aantal zeer principiële problemen in verwerkt zitten.

1) Zie ‘Watapana’ Revista kultural di Antijas Hulandés, Ana III. nümber 2, januari 1971, pp. 6 t/m 13.

Ontwerp Stageregeling Nederlandse Antillen²⁾

Antilliaanse studerenden in Nederland zijn in het algemeen niet in de gelegenheid tijdens hun studie kennis te nemen, bijvoorbeeld door middel van een stage, van hun toekomstige arbeidsterrein. Waar dit wèl het geval was, lag die mogelijkheid tot nu toe in de privé-sfeer met betrekking tot de financiële middelen en de tijd (vakanties).

Doordat er een kloof bestaat tussen de wat eenzijdig Europees-Amerikaanse wetenschapstheorie enerzijds, en de sociaal-culturele werkelijkheid in het Caribisch

2) Het oorspronkelijke stuk werd op 22-5-1970 verstuurd. In het begeleidend schrijven is voorgesteld een dergelijke stageregeling te laten gelden voor studenten aan Nederlandse universiteiten en hogescholen, aan sociale en pedagogische academies en aan soortgelijke hogere wetenschappelijke- en beroepsopleidingen.
In de hier volgende tekst van het ‘Ontwerp’ zijn enkele kleine redactionele en taalkundige verbeteringen van ondergeschikte aard aangebracht.
Inmiddels is men erin geslaagd om aan enkele universiteiten in Nederland het onderwijs in bepaalde gevallen meer af te stemmen op de Antillen. Zo is er een regeling aan de Rijksuniversiteit te Groningen met betrekking tot de medische opleiding; er zijn concrete plannen van de juridische faculteiten van de Rijksuniversiteit te Leiden en van de Katholieke universiteit te Nijmegen met betrekking tot de verdere opleiding van Antilliaanse juristen; een afstudeerrichting Antilliaans Recht is op komst.

[p. 6]

gebied anderzijds, levert de huidige wetenschappelijke vorming in Nederland geen garantie voor een werkelijk doeltreffende praktijk van de afgestudeerde. Het is voor de Antilliaanse studerende, die niet over de mogelijkheid beschikt om tijdens zijn studie minstens éénmaal een stage te lopen in het Caribisch gebied in het algemeen of op de Nederlandse Antillen in het bijzonder, zeer moeilijk om zijn studieprogramma ook maar enigszins af te stemmen op zijn toekomstige praktijk in een samenleving die in vele opzichten totaal verschilt van Nederland. Dit probleem klemt temeer daar zelfs een zogenaamde literatuurstudie van enige omvang en intensiteit met betrekking tot de Antillen vaak vrijwel onmogelijk is door gebrek aan elementaire gegevens en wetenschappelijke publicaties.

Het zou wenselijk zijn om op korte termijn een verbetering tot stand te brengen in deze toestand, waarbij zowèl aan de oriëntatie op het toekomstige arbeidsterrein alsook aan de behoefte aan meer wetenschappelijke publicaties en basisgegevens tegemoet gekomen wordt.

De concrete voorstellen voor de genoemde verbetering zijn:

1.	Iedere Antilliaanse student of Antilliaanse studerende aan een hogere beroepsopleiding dient na zijn kandidaatsexamen of in de aangewezen stageperiode in de gelegenheid te worden gesteld op de Antillen of in een ander Caribisch land een onderzoek te verrichten of praktijkervaring op te doen.
2.	Het stageprogramma dient in overleg met de betrokken hooglera(a)r(en) of docent(en) te worden opgesteld, waarbij vóóroverleg met plaatselijke deskundigen betreffende het object van onderzoek is aan te bevelen.
3.	De goedkeuring en het advies van hoogleraren en docenten aangaande onderwerp, duur en plaats van het onderzoek zijn voor alle betrokkenen bindend. Het stageprogramma moet dan als officieel onderdeel van het studieprogramma erkend worden.
4.	De plaatselijke begeleiding kan verzorgd worden door die deskundigen, die aan het vooroverleg hebben deelgenomen. De supervisie berust echter bij de betrokken hoogleraren of docenten. De stagiair(e) is slechts aan dezen verantwoording verschuldigd.
5.	De stagiair(e) is verplicht een verslag te maken van zijn/haar onderzoek of stagebevindingen. Na goedkeuring van de betrokken hoogleraar of docent wordt dit verslag gepubliceerd. Daar het hier een zelfstandig onderzoek betreft, zij het ook nog in het kader van een niet geheel voltooide opleiding, blijft de stagirair(e) verantwoordelijk voor het gepubliceerde.
6.	Deze publicaties zullen in een nog aan te vangen reeks van Antilliaanse monografieën moeten worden opgenomen. Hierbij kan bovendien nog gedacht worden aan het achteraf opnemen van soortgelijke publicaties die b.v. als scripties gemaakt zijn.
7.	Er dient een stichting in het leven geroepen te worden die uitsluitend in een administratieve functie een fonds beheert ter financiering van reis-, verblijfs-, publicatie- en onderzoekskosten. Dit fonds zou de nodige middelen kunnen krijgen uit bijdragen van bv. de Antilliaanse regering, de Nederlandse regering, en uit ontwikkelingsgelden zoals bv. het E.E.G.-fonds. Overleg met andere subsidie-verstrekkende instellingen als Z.W.O., WOTRO en de Sticusa is noodzakelijk.

Het op korte termijn realiseren van bovengenoemde voorstellen kan, naast het opheffen van de - in de inleiding vermelde tekortkomingen - bovendien de volgende positieve resultaten opleveren:

-	De oriëntatie op de plaatselijke situatie wordt een aanloop om in de toekomst

[p. 7]

	gemakkelijker tot een wetenschappelijke samenwerking met andere Caribische landen te komen en kan tevens de mogelijkheden openen dat meer Antilliaanse studenten aan Caribische onderwijsinstellingen gaan studeren en zich aldaar gaan specialiseren. Hierbij is van belang dat op korte termijn een wettelijke regeling komt met betrekking tot de erkenning van de diploma's van deze instellingen.
-	De Antilliaanse student wordt reeds tijdens zijn studie nauwer betrokken bij de ontwikkeling van zijn land en zijn wetenschappelijke bijdrage hieraan zal later effectiever zijn.

Overwegingen

1. In een vorige bijdrage³⁾ werd reeds gewezen op de noodzaak van de aanpassing van het in Nederland geleerde aan de Antilliaanse situatie. Maar een tijdige onderzoeks- of praktijkstage op de Antillen zal de student ook duidelijker inzicht kunnen geven in de vaak totaal andere problematiek op de Antillen die om bestudering vraagt. Het gaat dus niet alleen om aangepaste methoden, maar ook om andere thema's. Niet uitsluitend theoretisch valt te verwachten dat er in het verdere Caribisch gebied soortgelijke problemen als op de Ned. Antillen te vinden zijn. Wat doet men daar, wat voor oplossingen streeft men na; kan men ervaringen uitwisselen, elkaar helpen? Zou men zich misschien door de overeenkomstige problematiek en soortgelijke socio-culturele en raciale achtergronden daar beter thuis voelen? Zou dit misschien tot gevolg hebben dat er minder aanpassingsproblemen en frustraties voorkomen bij studenten?

Ad 2. Het is van het allergrootste belang dat het wetenschappelijk stage-programma van de student in overleg met de betrokken hoogleraar of docent tot stand komt. Ofschoon niet verwacht kan en mag worden dat de betrokken docent het gebied kent, moet hij wel de wetenschappelijke problematiek als zodanig kunnen onderkennen en van daaruit aan de student een faire kans geven een onderzoek te doen, zonder daarbij gehinderd te worden door een eenzijdig of te beperkt onderzoeksbeleid zoals dat bij andere instellingen nog wel eens voor komt. Wetenschappelijke vrijheid is een eerste vereiste, erkenning van de problematiek een kwestie van brede wetenschappelijke visie.

Het gevaar voor ‘inkapseling’ door plaatselijke deskundigen in het gebied zèlf is niet geheel en al denkbeeldig. Allerlei motieven kunnen daarbij een rol spelen, zoals angst van de niet-academicus of niet-gestudeerde ambtenaar voor de onderzoekende stagiair(e), angst voor kritiek, voor latere concurrentie, voor inbreuk op een eenmaal uitgestippelde beleidslijn, al of niet politiek bepaald. Er zullen dan ook met betrekking tot de plaatselijke deskundigen of autoriteiten duidelijke afspraken gemaakt moeten worden over de vrijheid van onderzoek, over service en leiding.

Ad 3. De stagiair(e) moet duidelijk gevrijwaard blijven van politieke beïnvloeding, inkapseling of intimidatie. Hij moet zich beschermd weten door een niet-politieke wetenschappelijke leiding die uitsluitend vanuit de betrokken wetenschap de problematiek bestudeert en beoordeelt en die buiten de plaatselijke politiek staat. Dat wil niet zeggen dat een dergelijk wetenschappelijk onderzoek niet kritisch zou mogen zijn: integendeel, het moèt het zijn. Dat is de instelling van de wetenschap als zodanig⁴⁾. Maar het moet wetenschappelijk verantwoord

3) Zie onder ¹) genoemde nummer van ‘Watapana’.

4) Zie Prof. Dr. A.G. van Melsen ‘Doelstellingen van de universiteit’, besproken in de 49e vergadering van de Academische Raad op 31 oktober 1970. In ‘Universiteit en Hogeschool’, jrg. 17, no. 4, februari 1971, pp. 263 t/m 275.

[p. 8]

zijn en daarvoor moet de betrokken hoogleraar of docent garant staan.

Ad 4. Het is natuurlijk het beste als in goed overleg een deskundige en open begeleiding ter plaatse mogelijk is. Niet altijd zullen er echter mensen gevonden kunnen worden die een dergelijke steun geven. Bovendien mag niet uit het oog worden verloren dat de stage in de allereerste plaats dient ter completering van het wettelijk voorgeschreven studieprogramma aan een instelling van hoger wetenschappelijk - of beroepsonderwijs. Daarom moet de wetenschappelijke verantwoordelijkheid in laatste instantie worden gegeven aan de betrokken docent aan wie het onderwijs is toevertrouwd.

Ad 5. Altijd opnieuw, èn in discussies, èn bij literatuuronderzoek, blijkt weer het tekort aan gegevens of aan recente publicaties. Dit tekort zou nu opgeheven kunnen worden. Hierdoor moet het mogelijk zijn bepaalde voorstellen of beslissingen veel gefundeerder te doen, resp. te nemen.

Maar er is nog een ander heel belangrijk facet aan de publicatieplicht zo dicht bij het afstuderen. Op de Antillen dreigt het gevaar dat Antilliaanse academici niet promoveren; misschien uit gebrek aan onderzoeksmogelijkheden, misschien ook uit een zekere mate van schrijfangst. Het zou goed zijn daar reeds tijdens de studie overheen te komen. Het is pijnlijk te ervaren hoe weinig over de Antillen op wetenschappelijk niveau geschreven is door Antillianen zelf⁵⁾.

Ad 6. In de bedoelde reeks ligt de mogelijkheid voor ieder onder bescherming van de wetenschapsbeoefening dàtgene te publiceren wat elders misschien niet mogelijk is door b.v. het ‘karakter’ van een bepaalde uitgave, door zeer bepaalde inzichten van een redactie of door afwijkende inzichten of opvattingen van een beoordelingscommissie. Iets dergelijks is niet denkbeeldig: het is gebeurd. Daardoor is een belangrijke en eigenlijk eerste grote publicatie over de samenleving op Aruba onuitgegeven gebleven⁶⁾. Het gold hier het werk van een Amerikaanse cultureel-antropologe, reden om te overwegen ook werk van buitenlandse studenten eventueel in een apart te regelen samenwerking op te nemen.

Te denken ware ook aan het alsnog opnemen in een dergelijke reeks - natuurlijk na goedkeuring van de betrokkene - van vaak voortreffelijke en actuele scripties van Antilliaanse en Nederlandse studenten van enkele sociale academies bv. over de situatie van Antillianen in Nederland. Iets dergelijks zou kunnen gelden voor scripties over Antilliaanse of Caribische onderwerpen aan Nederlandse universiteiten.

Ad 7. Het lijkt alleszins verantwoord waar mogelijk dergelijke onderzoeken, stages en daarop aansluitende publicaties financieel mogelijk te maken. Hoe kan men een land ontwikkelen en cultureel, sociaal en economisch tot ontplooiing brengen als men vaak niet eens beschikt over basisgegevens⁷⁾? Slechts een reëel onderzoek van de toestanden ter plaatse maakt het mogelijk gepaste maatregelen te nemen, en om over vakbekwame èn getrainde krachten te beschikken bij de verdere ontwikkeling van het land.

Het zou pure waanzin zijn deze kansen niet te benutten maar genoegen te nemen met een slaafs copiëren van het in Nederland geleerde, de vervreemding van het eigene te accepteren en door te gaan met het negèren van de noodzaak om op basis van een eigen problematiek ook een eigen oplossing te vinden. Het is niet onwaarschijnlijk dat veel onbehagen met betrekking tot de eigen culturele identiteit juist gelegen is in een te sterke neiging om alles ondergeschikt te maken aan bepaalde economische verworvenheden. Geen land ter wereld denkt eraan

5) Zie voor het natuurwetenschappelijk onderzoek op de Antillen (tot 1965) ‘Nieuwe West-Indische Gids’, 46e jrg. no. 1, december 1967, pp. 59 t/m 103. Hierin bijdragen van P. Wagenaar Hummelinck, J.H. Westermann, A.L. Stoffers en K.H. Voous. Er zijn geen aanwijzingen dat de toestand in de jaren daarna essentieel gewijzigd is.
Voor het onderzoek vanuit de sociale wetenschappen op de Antillen zie H.C. van Renselaar en J.D. Speckmann ‘Social research on Surinam and The Netherlands Antilles’ in ‘Nieuwe West-Indische Gids’, 47e jrg., no. 1, september 1969, pp. 29 t/m 59.

6) Vera Green ‘Aspects of interethnic integration in Aruba, Netherlands Antilles’, A dissertation submitted to the Faculty of the Department of Anthropology, in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy in the Graduate College, The University of Arizona, 1969. (getypt).

7) Enkele opmerkelijke constateringen in het overzicht van H.C. van Renselaar en J.D. Speckmann: ‘...it is striking that little or no fundamental demographic research has been done for the Netherlands Antilles. As the authorities among other things need an adequate insight into population probelms for a determination of their future economie and social policy, specific demographic studies are desirable.’
...‘It would be useful if sociographical monographs on Curacao, Aruba and Bonaire were available. Moreover, it may mentioned that inadequate research has been done among certain sections of the population, such as the non-Antillean workers in Aruba and Curacao.’
....‘Finally, it must be stated that specific acculturation studies of the Netherlands Antilles are practically non-existent. Research into the pattern of relations between the various sections of the population both in the islands themselves and between the various islands may be envisaged here.’. Nieuwe West-Indische Gids, jrg. 47, no. 1, sept. 1969, pp. 42-43.

[p. 9]

zijn eigen identiteit op te offeren voor, op zich misschien gunstige, internationale economische en financiële betrekkingen. Men moet het eigene, positief goed of problematisch, vanuit de eigen context waarderen of verbeteren, maar zeker niet negèren. Daarom: geen vervreemde academici of andere dito afgestudeerden. Juist zij zijn iddems de aangewezenen om leiding te geven aan mensen die altijd binnen een geheel eigen plaatselijke en historisch bepaalde situatie hebben moeten leven en die slechts van daaruit kunnen werken aan hun toekomst. Aanknopen aan het bestaande met realiteitszin vanuit een eigen ervaring is bittere noodzaak. Stages tijdens de studie zijn daartoe het geëigende middel.

Tenslotte ware het te wensen dat er meer overleg en vooral ook meer openheid kwam in het beleid van bepaalde, aan onderzoek subsidie-verlenende, lichamen. Men krijgt de indruk dat niet altijd de noodzaak van een bepaald onderzoek onderkend wordt en dat gebrek aan feitelijk inzicht in de situatie gepaard aan universitair-, instituuts- of individueel professoraal en professioneel prestige of een bepaalde wetenschapsopvatting de verdeling van de subsidiegelden eenzijdig beinvloedt⁸⁾. Bij een bovengeschetste stageregeling is een correctie mogelijk op een dergelijke eenzijdige gang van zaken. Een veelzijdige benadering, los van welke wetenschappelijke dogmatiek ook, zal de Antillen alleen maar ten goede komen, afgezien nog maar van het feit dat nu juist Antillianen de kans krijgen bij voorrang hun eigen samenleving en land te bestuderen om via het verkregen inzicht tot een betere toekomst te komen. Dat daarbij ook gedacht moet worden aan gesubsidiëerde stages in het Caribisch gebied vloeit voort uit het aanvaarden van een geografische en socio-culturele realiteit. Bij het negèren hiervan ware het beter de Antillen te voegen bij de Waddeneilanden.

8) Leerzaam is de volgende passage uit het jaarverslag over 1970 van W.O.T.R.O. (= Stichting voor Wetenschappelijk Onderzoek van de Tropen): ‘WOTRO's research projects in the Netherlands Antilles involved continued studies in the history of education, in political cooperation, and in water and electrolyte metabolism in patients suffering from sickle-cell disease. A cultural-anthropological study of Bonaire's population and research on Serpulinae were started in 1971.
WOTRO's Committee for research into the processes of acculturation in Surinam and the Netherlands Antilles continued its stimulation and guidance of acculturation studies. The Committee's membership underwent no changes.
The number of acculturation research projects has so far been small, largely because it is difficult to find capable scholars who are interested in the problems of Surinam and the Netherlands Antilles; the interest is focussed rather more on other countries. The Acculturation Committee has consulted Surinamese and Antillean experts about a list of priority objects for social Science research which are important to Surinamese and Antillean society. Thanks to the response of the Surinamese working-group of sociologists and of Drs. R.A. Römer, head of the Bureau for Culture and Education of the Netherlands Antilles, such a priority list could be made. Special emphasis is now being placed on socio-economic research...’ WOTRO, Netherlands Foundation for the Advancement of Tropical Research, Report for the Year 1970, The Hague, August 1971, p. 13. Zie voor een korte beschrijving van WOTRO's doelstellingen en middelen: Ene. v.d. Ned. Ant. p. 616. Deze passage geeft zeer veel te denken, al was het alleen al maar de zinsnede ‘...because it is difficult to find capable scholars who are interested in the problems of Surinam and the Netherlands Antilles...’ en de vermelding van de niet nader genoemde ‘Antillean experts’ ...
Dr. L.F. Triebels werd in 1921 te Nijmegen geboren. Hij studeerde na de oorlog culturele antropologie aan de Rijksuniversiteit te Utrecht en aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen. Hij promoveerde cum laude in 1958 op een proefschrift getiteld ‘Enige aspecten van de regenboogslang’, een vergelijkende studie over mythe en wereldbeeld bij een aantal volken. Na een aantal laren werkzaam geweest te zijn aan het Rijksmuseum voor Volkskunde ‘Het Openluchtmuseum’ te Arnhem, is hij sinds 1959 verbonden aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen; sinds 1963 als lector in de culturele antropologie, met als specialisatie het Caribisch gebied. In 1962/63 maakte hij met subsidie van de Niels Stensen Stichting een zeven maanden durende studiereis naar Aruba, Curaçao en Bonaire. Doel van het onderzoek was het bestuderen van de aard en de omvang van het cultureel eigene van genoemde eilanden, alsmede een onderzoek naar de mate en wijze waarop dit cultureel eigene bestudeerd werd.
Sinds 1963 is hij ere-lid van de Vereniging van Antilliaanse studerenden te Nijmegen ‘CANOA’. Hij is o.a. secretaris van de sectie culturele antropologie van de Academische Raad.