Watapana. Jaargang 1

[p. 9]

Het poëtisch oeuvre van Pierre Lauffer

Pierre Lauffer is de belangrijkste Antilliaanse dichter, die tot nu toe in de landstaal, het Papiamento, gepubliceerd heeft.

Hij heeft naast poëzie ook proza geschreven, maar hij is er het beste in geslaagd om ons van zijn dichterschap te overtuigen.

Eén van zijn eerste gedichten is het bekende lofdicht ‘Corsow’ of Curacao, een nogal hoogdravend gedicht, waarin ritme en rijm een grote rol spelen. Ik zou het haast willen vergelijken met een kapstok, waaraan de dichter zijn zorgvuldig gekozen woorden heeft opgehangen. Het doet mij enigszins denken aan de Zuid-Amerikaanse dichter Rubén Darío, die soms met bepaalde woorden een zeer muzikaal effect weet te bereiken.

Lauffer's tweede gedichtenbundel, die als titel kreeg ‘Kumbu’, werd in 1954 door het Cultureel Centrum Curacao met de eerste prijs bekroond. Uit deze bundel is het gedicht ‘Keho di katibu’ (het klagen van de slaaf).

Dit is in wezen een eenvoudig gedicht met een sterk sociaal karakter. De inhoud is duidelijk. Het stelt twee polen tegenover elkaar; de plantagehouder en de slaaf. Een thema, dat herhaaldelijk voorkomt in de Midden-Amerikaanse literatuur.

Het eerste werk over dit soort onderwerp is van de hand van Suárez Romero (± 1839), waarbij een slaaf gestraft wordt, omdat hij de slavin van zijn baas verleid heeft.

Dit thema zou later in de literatuur van het Caribisch gebied uitgroeien tot het zgn. ‘Afro-Cubanismo’ (1920-1940), waarbij de neger de belangrijkste plaats gaat innemen.

Een goed voorbeeld hiervan uit de Nederlandse literatuur is het bekende werk van Cola Debrot ‘Mijn zuster de negerin’. In de Antilliaanse literatuur zijn het vooral Pierre Lauffer en Elis Juliana geweest, die zich hiermee hebben beziggehouden.

In het reeds genoemde gedicht ‘Keho de katibu’ wordt de plantagehouder geschilderd als een immoreel mens, die zijn slaven geen menswaardig bestaan weet te geven. Ik laat hier de bewerking van Cola Debrot volgen:

Ik had geen leven, ik ga de dood in,
wreedaard zonder ziel.
Hoe vin-je de wonden op mijn rug?
Hoe vin-je dat ik aan alle kanten bloed?

[p. 10]

 

Geen ogenblik was ik veilig in je handen.

 

Zonder reden sloeg je mij in het gezicht.

 

Je hebt mij gestriemd met je karwats.

 

Je hebt mij gesleurd over de barre grond.

 

Het dagelijks voedsel heb je mij onthouden.

 

 

 

Wees tevreden. Je hebt je doel bereikt.

 

Nog één minuut en ik barst en sterf.

 

Maar de geschiedenis is nog lang niet uit.

 

De rekening wordt ingediend,

 

ná mijn dood.

De dichter heeft hier dus uiting willen geven aan zijn abolitionistische gevoelens. Het sterk lyrische karakter heeft de vertaler op voortreffelijke wijze weten weer te geven, maar er is daarbij toch, helaas, veel van de originele sfeer verloren gegaan. We ondergaan in de Nederlandse bewerking niet meer de ‘kunuku’- of plantagesfeer. Een vertaling als ‘over de barre grond’, terwijl er staat, dat de slaaf op de plantage gesleurd werd, is nogal vaag.

‘Over de barre grond’ localiseert ons niet, we weten niet wáár het gedicht zich afspeelt. Verder is de vertaler voorbijgegaan aan een heel belangrijk woord. Pierre Lauffer heeft niet voor niets het woord ‘Bomba’ gebruikt. Hij geeft ons daarmee te kennen, dat de slaaf spreekt, niet tegen de blanke plantagehouder, maar tegen de slavenopzichter, óók een neger.

Dit komt in de vertaling niet tot uitdrukking, wat jammer is, omdat men dan niet de dreiging voelt, waarmee het gedicht eindigt. De slotregel ‘ma mi alma lo plegabo’ betekent nl. veel méér dan ‘de rekening wordt ingediend na mijn dood’. Het betekent, dat de geest van de slaaf de slavenopzichter zijn hele leven zal blijven kwellen. Voor een nuchtere blanke plantagehouder zou dit helemaal niet een bedreiging zijn geweest, maar voor de ‘Bomba’, een rasgenoot van de slaaf, daarentegen wel, omdat deze wél in spiritisme gelooft. Kortom, in de Nederlandse bewerking is de typische plantagesfeer van Curacao verloren gegaan.

Uit deze bundel is ook het gedicht ‘Balia barí’, waarbij het Pierre Lauffer er vooral om te doen was de muziek van de ‘tambú’, de trommel, te imiteren met zeer rithmische, onomatopeïsche woorden.

Met zeer plastische termen heeft hij daarbij een sfeer van dans en sensualiteit gecreëerd, een techniek, die we ook tegenkomen in de poëzie van de Cubaanse dichter Nicolás Guillén.

Gelukkig is poëzie niet alleen maar een techniek, die iedereen zou kunnen leren. Poëzie omvat veel méér.

Het wezen der poëzie (ik citeer Vestdijk) is het essentiële, het mysterieuze

[p. 11]

en onuitsprekelijke, datgene wat zich tegen nadere formulering verzet, en dus ‘technisch’ niet omschreven kan worden.

En dit weet Pierre Lauffer ook wel. Hiervan getuigt zijn gedicht ‘No fada si mi sigui ripití’ (wordt niet boos als ik maar blijf herhalen) uit zijn laatste bundel, die in 1963 wéér met de eerste prijs door het Cultureel Centrum Curacao bekroond werd.

De Natuur oefent een bijzondere aantrekkingskracht uit op Pierre Lauffer. In de geluiden om zich heen hoort hij een symphonie; hij wordt een bepaald ritme gewaar, dat niet overeenstemt met dat van zijn eigen leven. Neen, het ritme van de ‘kunuku’, het platteland, is ànders, rustiger. Het platteland kent niet het lawaai en de gejaagdheid van de stad, waar het, zoals de dichter eens zei ‘keien regent van waarheid en bitterheid’.

Welnu, deze ‘rust’ stelt Lauffer in staat om bepaalde afstanden ‘aan te voelen’ i.p.v. ze te ‘meten’.

De zonnestralen, die b.v. door het gebladerte van een boom heenschijnen en, doordat de takken zich telkens bewegen, op de grond als lichtvlekken te zien zijn, die aan en uitgaan, wekken bij hem een zekere sensatie op.

Het lijkt alsof die lichtvlekken een ‘tikkend’ geluid maken, net als regendruppels. De dichter vergelijkt de zonnestralen dan ook met regendruppels. Er is sprake van synaesthesie. Dit zgn. ‘tikken’ van de zonnestralen op de grond wekt weer een ander gevoel op: het voorbijgaan van de tijd.

Ik laat hier de Nederlandse bewerking van dit gedicht volgen:

Wordt toch niet boos
als ik maar blijf herhalen
dat ik er zó van hou
door het bos te dwalen
om te genieten
van 't orkest
dat de Natuur mij biedt

[p. 12]

 

Dáár ben ik zorgeloos

 

wars van de ellende van de kennis.

 

Dáár zie ik graag

 

hoe de zon,

 

als druipend vocht,

 

zijn stralen laat druppelen

 

dwars door een boom,

 

dáár kan ik voelen

 

hoe de tijd,

 

op fluwelen sandalen,

 

aan mij voorbij gaat;

 

en horen hoe de vogels

 

hun vrijend spel spelen

 

en luisteren hoe de bodem

 

zachtjes ademhaalt.

 

 

 

Omdat de ervaring mij geleerd heeft

 

de mens te ontwijken,

 

zoek ik mijn toevlucht

 

ver van de wereld,

 

diep in het bos;

 

dichtbij de dieren,

 

dichter bij God.

Iemand heeft eens opgemerkt, dat het jammer is, dat het werk van Pierre Lauffer niet in een wereldtaal is geschreven. Zo jammer is dat ook weer niet, de Nederlandse Antillen kunnen er trots op zijn, dat juist door de pen van deze dichter de poëzie in de landstaal is gaan bloeien.

H. Habibe