Watapana. Jaargang 1

[p. 3]

Letterkunde in de Nederlandse Antillen in het Papiaments.

Dit artikel handelt over de letterkunde in de landstaal van Aruba, Bonaire en Curacao, de literatuur in het papiaments. Het is een betreurenswaardige gewoonte van velen in Nederland om laatdunkend over deze taal te spreken; men heeft het dan denigrerend over ‘koeterwaals’, over ‘mengtaaltje’ of over ‘Dat-taaltje-hoe-heet-dat-weer’. Eerlijkheidshalve moet ik opmerken, dat de waardering van het Papiaments door Antillianen ook niet altijd even groot is geweest. Ik denk b.v. aan de Curacaoenaar Jesurun die notabene in 1897 een beknopte grammatica van het Papiaments het licht laat zien en zich in het jaar daarop haast te verklaren, dat men zijn werk niet beschouwen moet als een aanmoediging tot het aanleren van het Papiaments. Sterker nog: kort en bondig stelt hij vast: ‘het Papiaments is geen taal’. In tegenstelling tot deze meningen staan de waarderende uitspraken van de hoogleraren Lenz en Hellinga, waarop ik hier moeilijk nader in kan gaan. Hoe het ook zij, deze taal doet uitstekend dienst voor het dagelijks gebruik van ontwikkelde mensen en wordt thans gebruikt in politieke discussies, in kranten en tijdschriften, in toneelstukken, in literair proza, in poëzie en in wetenschappelijke verhandelingen.

‘Simadán’

De Antillen hebben verschillende auteurs en dichters voortgebracht, die zich van het Papiaments bedienen. Een opsomming van namen heeft weinig zin. Ik moet jammer genoeg voorbijgaan aan de werken van W. Kroon en Miguel Suriel, die de pen hanteerden in een tijd, dat een Papiamentse roman als een ‘Rara avis’ kon worden gekwalificeerd. Evenmin laat de ruimte toe een beschouwing te wijden aan het literaire tijdschrift ‘Simadán’, dat in de jaren veertig een kort bestaan heeft gehad maar van grote invloed is geweest op de groei en bloei van de literatuur in het Papiaments.

Indien ik mij beperk tot een paar Curacaose kunstenaars moet mijn voorkeur niet worden toegeschreven aan chauvinisme maar aan het feit, dat deze meer hebben gepubliceerd. Van de Bonairiaan Hubert Booi, die o.a. met zijn passiespel ‘Golgotha’ bewezen heeft zeer talentvol te zijn kan nog veel worden verwacht. Aruba heeft in Federico Oduber een figuur wiens sociale preocupatie in enkele surrealistische gedichten op voortreffelijke wijze is verklankt.

Persoonlijk verwacht ik heel veel van de jonge, nog vrij onbekende dichter Henry Habibe, van wie hopelijk spoedig een gedichtenbundel zal worden gepubliceerd. Hij is ongetwijfeld begaafd en de liefde voor zijn geboorteland heeft hem enkele gevoelige, vertederende strofen in de pen gegeven.

[p. 4]

De belangrijkste dichter en prozaschrijver is de Curacaoenaar Pierre Lauffer die nog met kop en schouders uitsteekt boven zijn tijdgenoten. Ik heb het voorrecht gehad aan het kraambed te staan van vele van zijn gedichten, zodat ik met onverholen bewondering kan getuigen, dat hij, om met Debrot te spreken, behoort tot de dichters bij de gratie Gods.

‘Patria’

Wanneer zijn eerste bundel ‘Patria’ verschijnt, heeft hij vele van deze gedichten reeds jaren in een vergeeld schoolschrift bij zich gedragen en als een kind aan zijn brede borst gekoesterd. Nog herinner ik mij hoe Luis Daal hem in een felle, vurige peroratie verweet: ‘Je onthoudt ons volk iets waar het recht op heeft!’ Uit deze bundel volgt hier een gedicht eerst in de originele versie en daarna in het Nederlands in de bewerking van Cola Debrot, die - hoe voortreffelijk ook - toch afbreuk moet doen aan de schoonheid van het gedicht.

Ki dusji sonjamentu ta
- Den mi momentunan perdí -
Di cosnan leu fo'i mi

Ki dusji ta di lubida
Realidad rondo di mi
Pa busca ilusion

Mi sa cu mi ta bolbe atrobe
Den mi mundu di tristesa
Pa berdad i amargura jobe
Manera piedra di sabada riba mi

I sinembargo mi ta persisti
Cu sigui mi locura
T'e cos mas dusji cu ta existi

Bestaat er iets heerlijkers
dan een droom
Iets heerlijkers dan zorgeloos bedenken
van alles
van alles
wat alleen maar kan gebeuren
in een vage, ijle droom?

[p. 5]

 

Bestaat er iets heerlijkers

 

dan te vergeten

 

dat je straks terug moet keren

 

in een wereld vol droefenis

 

waar het keien regent

 

van waarheid en bitterheid

 

De kinderen schreien

 

De moeders tobben zich af

 

De haan kraait voor de derde maal

 

En je ligt er maar

 

En je droomt

 

van iets heerlijks

 

van iets pittigs

 

of liever nog van iets

 

bovenmate schoons.

In zijn proza is Lauffer evenmin te evenaren. Hij beheerst het Papiaments als geen ander; zijn verhalen zijn juwelen van de plastiek van deze taal al geeft hij zijn bundels bescheiden titels als: ‘Wiri-wiri’ (kruimels), ‘Raspá’ (schraapsel) en ‘Njapa’ (toegift).

Het is jammer, dat het werk van Lauffer niet in een wereldtaal is voortgebracht!

vertedering

Elis Juliana mag zich verheugen in een grote mate van populariteit omdat hij de kunst verstaat zijn gedichten, die eenvoudiger van structuur zijn dan die van Lauffer, op onnavolgbare wijze voor te dragen. Hij schildert typen, die soms boosaardig, soms dwaas en soms domweg zielig zijn, maar die allen gemeen hebben, dat zij om de een of andere reden de lezer vertederen. Zijn sterkste kant is dan ook het epische gedicht, ofschoon hij soms ook zeer gevoelig, bijna sentimenteel kan zijn, zoals b.v. in ‘Angel Pretu’ (zwarte engel) uit zijn bundel ‘Flor de datu’ (cactusbloem):

In moeders schoot vraagt het kind
‘Moedertje, bestaan er zwarte engelen?’
Het enige antwoord, dat moeder geven kan, is:
Ga nu maar stil slapen, mijn kind.

Evenals W.L. Penning jr., die in 1883 onder het pseudoniem M. Coens een dichtbundel uitgaf onder de bescheiden titel ‘Tienden van de Oogst’, noemt Luis H. Daal in 1963 zijn bundel ‘Kosecha de Maloa’. Hiermee heeft hij zich ge-

[p. 6]

schaard onder de dichters in het Papiaments, nadat hij reeds bekend was geworden door zijn Spaanse proza: Daal is dan ook volkomen tweetalig. Hoewel van zijn hand ook verhalen in het Nederlands bekend zijn, zou ik hem niet drietalig noemen, omdat zijn Nederlandse werken duidelijk sporen van vertaling uit het Spaans vertonen. Hij mist de milde ironie van Lauffer en Juliana maar uit zijn gedichten spreekt daarentegen een idealisme, dat vooral in deze tijd weldadig aandoet. In een zorgvuldig verzorgde versificatie legt hij zijn gevoelens bloot op een wijze, die doet verwachten, dat hij in de toekomst Pierre A. Lauffer, die nu nog op eenzame hóogte staat, naar de kroon zal kunnen steken.

drs. J. Ph. de Palm