Vrij Nederland. Boekenbijlage 1990

Aan de grond in Lower East Side

Voor de eilandbewoners van Puerto Rico, de ‘isleños’, is iedere Puertoricaan die in Amerika woonachtig is een ‘nuyorican’, veramerikaniseerd en vernewyorkt. New York telt een kleine tweeëneenhalf miljoen nuyoricans, de meesten woonachtig in gettowijken als Spanish Harlem, de Lower East Side of de South Bronx. Sinds 1917, nadat Amerika in 1898 Puerto Rico annexeerde, is iedere eilandbewoner Amerikaans staatsburger. Decennia later is de cultuur van de nuyorican nog steeds schizofreen: ‘Er zijn twee fundamentele levensvisies, twee vlaggen, twee volksliederen, twee loyaliteiten,’ aldus schrijver René Marques. De schizofrenie wordt nog verhevigd door een stelselmatige achterstelling. In New York is de Puertoricaan voor iedere andere bevolkingsgroep het absolute uitschot, gestigmatiseerd als een messentrekkende verzameling crackverslaafden of een infectiehaard van aidspatiënten. De nuyoricaanse dichter Fernández Fragoso vatte de wens van sommige Amerkanen samen in drie dichtregels: Laat alle negers maar naar Afrika zwemmen / met onder elke arm / een Puertoricaan. Het kan niet anders of de literatuur uit de nuyoricaanse gemeenschap is er één van woede, verzet en ontheemdheid. De ‘isleños’ vinden dat het proza en de poëzie, meestal Engelstalig, van de nuyoricans niet tot de Puertoricaanse - Latijnsamerikaanse, Spaanstalige - literatuur behoort. De Amerikaanse uitgeverijen peinzen er niet over om de boeken van Puertoricaanse schrijvers uit te geven, zo gauw het gebodene iets verder reikt dan een voorgekookt bekentenisverhaal over een criminele jeugd in de sloppenwijk. In Puertoricaanse literatuur in Nueva York. (Uitgeverij Novib/Het Wereldvenster, f 17,50, samengesteld door Klaas Wellinga, zijn zes nuyoricans gebloemleesd. Voor de Nederlandse vertaling tekenden zes vertalers, onder wie Jan Eijkelboom. Helaas wordt niet vermeld wie wat vertaald heeft, noch uit welke boeken of bundels het werk van de zes afkomstig is. Misschien heeft Wellinga, die een maand doorbracht in New York, in sommige gevallen het proza en de poëzie wel direct van de auteurs in handen gekregen. De nuyoricans beoefenen voornamelijk poëzie van de straat vóór de straat en verdienen, zo goed en zo kwaad als het gaat, hun brood met performances. Een enkeling maakt de cross-over van de sloppen naar het gevestigde circuit, zoals de onlangs aan een overdosis heroïne overleden Miguel Piñero, die onder meer scripts schreef voor tv-series als Kojak en Miami Vice. Piñero schreef het gebloemleesde ‘gedicht voor de Lower East Side’:

Eén keer voordat ik doodga
wil ik langs een stadshemel
omhooggaan
om mijn longen stuk te dromen tot ik
te huilen sta,
dan mijn as verstrooien door
de hele Lower East Side.

JZ